ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ [ (1944-2019) ]

[kikitsa]

Γεννήθηκε το 1944 στη Θεσσαλονίκη, όπου και πήρε το δίπλωμα Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ, το 1968. Ως το 1975, εργάστηκε σε Αρχιτεκτονικα γραφεία στo Παρίσι και πήρε το δίπλωμα Πολεοδομίας του E.U.P. Στη Γαλλία είδε την Αναγέννηση στην πολιτική Γελοιογραφία και ασχολήθηκε με την κοινωνική σάτυρα. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, δούλεψε και επαγγελματικά πλεον τη γελοιογραφία και το σατυρικό κόμικ. Ξεκινώντας απο το περιοδικό "ΑΝΤΙ", εργάστηκε σε πολλές εφημερίδες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και περιοδικά. Πλέον συνεργάζεται με την Athens Voice, την εφημερίδα Έθνος (καθημερινό και κυριακάτικο) και τη Γαλέρα. Τέλος, ήταν αφιερωμένο σε αυτόν το 4ο επεισόδιο από τη σειρά-ντοκιμαντέρ Έλληνες Γελοιογράφοι.

 

 

 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

Ο ...τρίτος δρόμος της Ελληνικής Γελοιογραφίας!!!

Soloup, ΩΣ3 τ. 19, 5/2003

 

 

Σήμερα θα μιλήσουμε για μια σπάνια πένα. Μια πένα που πριν εικοσιοκτώ χρόνια, μπήκε δυναμικά στο χώρο της γελοιογραφίας, ταράζοντας όχι μόνο την μέχρι τότε αισθητική της, αλλά και τον ύπνο πολλών πολιτικών. Κορυφαίος πολιτικός γελοιογράφος ο Γιάννης Ιωάννου, χάραξε με τα σκίτσα του έναν καινούργιο δρόμο, έναν καινούργιο τρόπο θέασης των πραγμάτων, μια νέα ποιοτική κριτική, ένα «άλλο» χιούμορ.

Θυμάμαι για πάρα πολλά χρόνια , τον ενθουσιασμό που έδειχναν όλοι για τα σκίτσα και τα κόμικς του. Ανθρώπους στο δρόμο, στα καφέ, παντού, ν' ανοίγουν με λαχτάρα το Ποντίκι, την Ελευθεροτυπία, το Αντί, τον Σχολιαστή, κατευθείαν στη σελίδα του και να ψάχνουν διψασμένοι τη καινούργια ατάκα. Γουρλωμένα μάτια, σιωπή, μετά τρανταχτά γέλια, και αμέσως μετά, σχόλια στην παρέα με τον δείκτη του χεριού καρφωμένο στο καρεδάκι της σελίδας.

Έτσι γνώρισα τον Ιωάννου. Και στο δρόμο πολλές αφίσες, πολιτικές, φοιτητικές, διαμαρτυρίας, με γελοιογραφίες του. Αναρωτιόμουν τότε φοιτητής, αν όλες αυτές τις αφίσες με τις ανατυπώσεις των σκίτσων του, τις μαζεύει για αρχείο. Σκεφτόμουν ότι μια μέρα, θα μπορούσε να τις κάνει μια μεγάλη έκθεση. Σκίτσα επιλεγμένα από τούτη την αυθόρμητη αγάπη του κόσμου.

Ας ακολουθήσουμε όμως για λίγο, την γραφή του ίδιου και της πένας του. Ο Ιωάννου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε (όπως αρκετοί σκιτσογράφοι) αρχιτέκτονας στο ΑΠΘ και στη συνέχεια πολεοδόμος στο Παρίσι. Έπειτα, έκανε την γνωστή διαδρομή Παρίσι-Τέξας... Από το Παρίσι του Volinski και του Reiser, στο Τέξας της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Το '75 δημοσιεύει τα πρώτα του σκίτσα στο «Αντί». Ακολουθεί το καθημερινό «Βήμα» μέχρι το '81 όπου και αρχίζει να δημοσιεύεται στο «Ποντίκι» ο θρυλικός «Τρίτος Δρόμος».

Το 1983 κυκλοφορεί σε βιβλίο «Ο Ευρωπαίος», με κόμικς δημοσιευμένα στο «Αντί». Ένα πρωτοποριακό για τα Ελληνικά πράγματα, πολιτικό κόμικς που εκδίδεται -όπως και καμιά εικοσαριά άλμπουμ που θα ακολουθήσουν - από τις εκδόσεις Καστανιώτη.( Είχαν προηγηθεί δύο άλμπουμ: «Η άλλη επταετία»,1981 και ο «τρίτος δρόμος» 1982, από τις εκδόσεις Πολύτυπο).

Στη συνέχεια δουλεύει με τον «Ταχυδρόμο», το «Σχολιαστή», την «Πρώτη». Το 1990 ξεκινά τη συνεργασία του με την «Ελευθεροτυπία» ενώ δίνει σκίτσα και στις εφημερίδες της ...γενέτειρας, «Μακεδονία» και «Θεσσαλονίκη» . Σήμερα απολαμβάνουμε τα σκιτσάκια του στην εφημερίδα « το Έθνος».

 

 

Ο Γιάννης Ιωάννου μαζί μ' έναν άλλο Γιάννη, τον Καλαϊτζή, είναι οι βασικοί δημιουργοί της «Νέας Πολιτικής Γελοιογραφίας». Ο όρος είναι του δεύτερου κι απ' όσα μπορώ να δω, συμφωνώ απόλυτα. Ο Ιωάννου φέρνει απ' το Παρίσι νέες ιδέες, νέα ματιά και νέα αισθητική.

Θα μπορούσαμε να πούμε (παρά την υπερβολή του χαρακτηρισμού) ότι πρόκειται για γελοιογραφική επανάσταση. Επηρεασμένος από τα πολιτικοποιημένα σκίτσα που δημοσιεύονται στη Γαλλία, κυρίως από τη γραμμή του Reiser και του Volinski, μπολιάζει την πολιτική γελοιογραφία με μια νέα ανατρεπτική ματιά. Η μέχρι τότε, στατική-κατά κάποιο τρόπο- πολιτική καρικατούρα, γεμίζει προοπτική και σημεία φυγής, κτίρια, έπιπλα, κίνηση, χοντρές μαύρες σκιές. Η γραμμή γίνεται ακόμα πιο λυτή, κρατώντας τις σημαντικές αναφορές σε αντικείμενα και πρόσωπα με τον αέρα της γραμμής του Ρεζέ και το μάτι ενός... πολεοδόμου- αρχιτέκτονα.

 

 

Η αφήγηση και η λογική των κόμικς, παντρεύονται στο μυαλό του την πολιτική γελοιογραφία και γενούν μια νέα αισθητική και κριτική. Θα έλεγα ότι αυτή η στροφή της γελοιογραφίας ήταν πρωτοποριακή ακόμη και σε διεθνές επίπεδο. Ίσως κάτι ανάλογο με τη νεοτερικότητα που φέρνει ο Altan στην Ιταλία. Αλλά δυστυχώς, είναι μικρό το πριγκιπάτο μας και αμφιβάλλω, αν κανείς εκεί έξω, πήρε πρέφα την Ελληνική «νεοτερικότητα».

 

 

Κοιτάξτε για παράδειγμα, καταλόγους διεθνών εκθέσεων γελοιογραφίας, ξένες εφημερίδες ή σερφάρετε στο δίκτυο. Θα δείτε να κυριαρχεί αυτό το στατικό σκίτσο με το κάπως «κλισαρισμένο» χιούμορ που περιέγραφα για την Ελλάδα, πριν τον Ιωάννου.

Όμως το μάτι του... αρχιτέκτονα-πολεοδόμου, δεν βλέπει μόνο σημεία φυγής. Διακρίνει με ιδιαίτερη διαύγεια, το βάθος μιας πολιτικής πράξης και την αποκαλύπτει με καυστικό χιούμορ, μπροστά στα μάτια των αναγνωστών. Έτσι, ο ανατρεπτικός, πραγματικά αστείος λόγος των σκίτσων, αναδεικνύεται ως ακόμη πιο σημαντικό στοιχείο στις γελοιογραφίες και τα πολιτικά κόμικς του Ιωάννου.

 

 

«Πολιτικά κόμικς»! Άλλο και τούτο. Εκτός από τη γελοιογραφία, αυτό που τον κάνει πραγματικά ξεχωριστό, είναι ο επιτυχής πειραματισμός του με τα κόμικς. Ο Καραμανλής, ο Παπανδρέου, ο Μητσοτάκης μετατράπηκαν ξαφνικά, σε ήρωες των κόμικς και απέκτησαν χάρτινες συγγένειες με τον Ποπάυ, τον Ισοβίτη και το Μεγάλο ρεμάλι... Κανείς άλλος δεν τόλμησε να κάνει πολιτικά κόμικς, κι όσοι προσπάθησαν ήταν «απλές οδοντόκρεμες». Απλές αντιγραφές και κακέκτυπα της γραφής του Ιωάννου.

Κι εδώ αποδεικνύεται η πρωτοπορία των σκίτσων του: Οι πολλοί μιμητές του. Ο Ιωάννου επηρέασε με τη γραμμή του, όσο κανένας άλλος σκιτσογράφος. Γνωστοί και λιγότερο γνωστοί, επαγγελματίες κι ερασιτέχνες, αν ψάξεις τα σκίτσα πολλών νεώτερων Ελλήνων σκιτσογράφων, θα διακρίνεις κάτι από την πένα του: Λίγο οι ελεύθερες γραμμές, λίγο οι σκιές με τον χοντρό μαύρο μαρκαδόρο, λίγο η πολιτική προοπτική της γελοιογραφίας...

 

 

Κι ως ένα σημείο, αυτό είναι πραγματικά δημιουργικό. Ένας «διάλογος γραφής» μεταξύ γελοιογράφων. Αλλά αρκετοί, έφτασαν στα άκρα της αντιγραφής...

(Η αναφορά που γινόταν εδώ σε συγκεκριμένους σκιτσογράφους- που, κατά τη γνώμη μου πάντα, υπερέβαιναν τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που γραφόταν το κείμενο, τα όρια της απλής «επιρροής» - για λόγους κοσμιότητας , παραλείπεται. Βοήθησε βέβαια σ' αυτό, η έντονη διαμαρτυρία από μέρους των γελοιογράφων οι οποίοι αναφέρονταν σε αυτό. Επίσης θα συνιστούσα αντί της δαιμονοποίησης μου, την αυτοκριτική.) Αυτή περιληπτικά είναι η, διακριτική κατά τα άλλα, παρουσία του Ιωάννου. Ο «τρίτος δρόμος» της Ελληνικής γελοιογραφίας...

 

 

Αν θέλετε να κάνετε και μία βόλτα από το blog του δημιουργού: http://ioannou.wordpress.com/ καθώς και το επίσημο site του: http://yannis-ioannou.com/

[rotagiatipino]

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ (

Πηγή)

 

Η άλλη επταετία (Αθήνα: Πολύτυπο, 1981)

 

Ο τρίτος δρόμος (Αθήνα: Πολύτυπο, 1982

 

Ο τρίτος δρόμος '83 (Αθήνα: Καστανιώτης, 1983)

 

Ο Ευρωπαίος (Αθήνα: Καστανιώτης, 1983)

 

Ο τρίτος δρόμος... δεξιά (Αθήνα: Καστανιώτης, 1984)

 

Το γνήσιο 1984 (Σχολιαστής, 1984)

 

Το θαύμα (Αθήνα: Καστανιώτης, 1985)

 

Ποιος τρίτος δρόμος (Αθήνα: Καστανιώτης, 1985)

 

Το μεγάλο αφεντικό (Αθήνα: Καστανιώτης, 1985)

 

Ο τρύπιος δρόμος (Αθήνα: Καστανιώτης, 1986)

 

Ο τρίτος δρόμος, Αυστηρώς ακατάλληλων (Αθήνα: Καστανιώτης, 1987)

 

Κάλπη Co (Αθήνα: Καστανιώτης, 1987)

 

Ο Τρίτος Μελόδρομος (Αθήνα: Καστανιώτης, 1988)

 

Ανταυτού (Αθήνα: Καστανιώτης, 1988)

 

Τρίτος δρόμος ήταν και πέρασε (Αθήνα: Καστανιώτης, 1989)

 

Τέλος εποχής (Αθήνα: Καστανιώτης, 1989)

 

Οι νέες ιδέες (Αθήνα: Καστανιώτης, 1990)

 

Δε χάθηκαν όλα (Αθήνα: Καστανιώτης, 1991)

 

Το μαύρο πρόβατο (Αθήνα: Καστανιώτης, 1992)

 

Τραγωδία στο μαντρί (Αθήνα: Καστανιώτης, 1993)

 

Δεύτερη ευκαιρία (Αθήνα: Καστανιώτης, 1994)

 

45 βδομάδες (Αθήνα: Λιβάνης, 2008)

 

Δημόσιες σχέσεις (Αθήνα: Λιβάνης, 2008)

 

 

 

Αποσπάσματα: ΑΝΤΙ - ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΕ ΣΚΙΤΣΑ 1977

[rotagiatipino]

Διαφήμιση για τον Τρύπιο δρόμο (ΔΙΑΒΑΖΩ τ. 157, 17/12/1986):

 

 

Και κριτική του Ηρακλή Παπαλέξη στο τεύχος 172, 29/7/1987:

 

 

Και διαφήμιση των νέων αλμπουμ του (τ. 181, 23/12/1987):

 

 

Διαφήμιση στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ (τ. 183, 20/1/1988):

 

 

Κριτική του Διαμαντή Μπασάντη για τα άλμπουμς Ποιος τρίτος δρόμος και Το θαύμα (ΔΙΑΒΑΖΩ τ. 140, 26/3/1986) (η συνέχεια: "...χιούμορ σώζει λοιπόν ή όπως έγραψαν και κάποτε στους τοίχους "ένα γέλιο θα σας θάψει"):

 

[rotagiatipino]

Δείτε κι αυτό:

 

http://www.greekcomics.gr/forums/index.php?showtopic=14485

[rotagiatipino]

Κριτική του Ηρακλή Παπαλέξη για το άλμπουμ Οι νέες ιδέες (Αθήνα: Καστανιώτης, 1990) από το ΔΙΑΒΑΖΩ (τ. 255, 23/1/1991):

 

 

Και πολλές προσθήκες στο ποστ 2.

[rotagiatipino]

Άρθρο του Ηρακλή Παπαλέξη για τον Ιωάννου (ΔΙΑΒΑΖΩ τ. 277, 25/12/1991).

 

 

Και κριτική του Χρήστου Παπαγεωργίου για το βιβλίο του: Τραγωδία στο μαντρί (ΔΙΑΒΑΖΩ τ. 328, 2/2/1994):

 

 

Και στο περιοδικό ΤΟ ΑΛΟΓΟ Και το Παράλογο (τ. 3):

 

Επεξεργασία Αυγούστου 10, 2009 από rotagiatipino

[rotagiatipino]

Παρουσίαση από τον SOLOUP του βιβλίου Δημόσιες Σχέσεις (ΩΣ3 τ. 78, Απρίλιος 2008). Λόγω μεγέθους Α3 του περιοδικού κόπηκαν κάποιες άκρες.

 

[mits63]

Από το "Τρόμος στο Κολλέγιο 2" του Σωτήρη Κακίση:

 

 

Πρόκειται μάλλον για αναδημοσιεύση απο τον Ελεύθερο Τύπο, σύμφωνα με την παραπομπή που υπάρχει στο άρθρο.

Επεξεργασία Αυγούστου 12, 2009 από green-mits

[rotagiatipino]

Τα πρώτα βήματα του Γιάννη Ιωάννου στο περιοδικό ΑΝΤΙ επαέ (ευχαριστώ soloup για την τεκμηρίωση):

 

http://www.greekcomics.gr/forums/index.php?showtopic=15563

[rotagiatipino]

Από την εφημερίδα ΑΓΓΟΥΡΙ: Εβδομαδιαία εφημερίδα πολιτικής σάτιρας (αρ. φ. 1). Μάλλον 1989 κυκλοφόρησε.

 

[rotagiatipino]

Ανανεώθηκε το ποστ 2 με την εργογραφία του καλλιτέχνη (thanx ramirez).

[vaios]

Ανανεώθηκε το ποστ 2 με την εργογραφία του καλλιτέχνη (thanx ramirez).

 

Συγχαρητήρια Πάνο για το συγκεντρωτικό κατάλογο των βιβλίων του Ιωάννου

 

 

Έχει παρουσιαστεί επίσης κι αυτό:

 

ΔΕ ΧΑΘΗΚΑΝ ΟΛΑ

 

http://www.greekcomics.gr/forums/index.php?showtopic=17583

 

vaios/6-7-2010

[Σνούπης.]

ευρωπαϊκου βεληνεκους καλλιτεχνης

[rotagiatipino]

Κριτική του Βάιου Παγκουρέλη (ΔΙΑΒΑΖΩ τ. 116, 10/4/1985):

 

 

Η ίδια κριτική δημοσιεύθηκε στο ίδιο περιοδικό ξανά στο τ. 124 (31/7/1985):

 

[DJO]

Χάρη στον Βάιο ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ Η ΛΙΣΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΟΣΤ!!!!!!!!!!!

 

[PhantomDuck]

Από τον ταχυδρόμο 21/02/1985. Τ. 8. 606

 

[Indian]

Άλλος ένας καλός γελοιογράφος έφυγε από κοντά μας.

 

Καλό του Παράδεισο...

[ramirez]

Σκίτσο του Βαγγέλη Χερουβείμ στην εφημερίδα Αυγή.

 

 

[ramirez]

Σκίτσο του Δημήτρη Χαντζόπουλου στην εφημερίδα Καθημερινή.

 

 

[ramirez]

Σκίτσο του Πέτρου Ζερβού στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 11/05/19.

 

 

[ramirez]

Σκίτσο του Στάθη στο Ποντίκι.

 

 

[ramirez]

Διάφορα άρθρα που δημοσιεύθηκαν στην "Εφημερίδα των Συντακτών".

 

 

Αποχαιρετισμός στον Γ. Ιωάννου

(της Άντας Ψαρρά)

 

 

 

Δεκαετία του ’80, ώρα 10 το πρωί, στα γραφεία του αριστερού μηνιαίου περιοδικού «Σχολιαστής» στην οδό Ισαύρων, ο Γιάννης Ιωάννου ανάμεσα στον καφέ και στις πολλές εφημερίδες που διάβαζε ανελλιπώς κάθε μέρα, ξεκινούσε να σκιτσάρει τις πολιτικές γελοιογραφίες του. Οσο κι αν κάθε σκίτσο του προκαλούσε χαμόγελα και συχνότατα ξεκαρδιστικά γέλια, ο ίδιος διατηρούσε σχεδόν πάντα ένα πολύ σοβαρό ύφος. Σπάνια καταλάβαινε κανείς αν ο ολιγόλογος σκιτσογράφος έκανε χιούμορ ή στα σοβαρά εννοούσε αυτό που έλεγε.

 

 

 

 

Ο Γιάννης ήθελε σε όλες τις εφημερίδες ή τα περιοδικά όπου εργάστηκε να έχει τη δυνατότητα ενός ήσυχου γραφείου φορτωμένου με τον ημερήσιο Τύπο, ενώ η προτίμησή του στα γραφεία του περιοδικού δημιούργησε τις τέλειες συνθήκες για μια φιλική και πολύτιμη σχέση. Η επιθυμία του αυτή ευοδώθηκε για μικρό διάστημα στα τριάμισι χρόνια που δούλεψε στην «Εφ. Συν.». Ήδη ο Γιάννης ήταν καταβεβλημένος από τον πρόωρο χαμό της γυναίκας του, ενώ λίγο αργότερα άρχισε και ο ίδιος να παλεύει για την υγεία του. Εκείνο όμως που δεν τον εγκατέλειψε ποτέ ήταν η εκπληκτική δυνατότητά του να αποτυπώνει με τέλειο σκίτσο την πιο χαρακτηριστική «φωτογραφία» της τρέχουσας συγκυρίας.

 

Θα γραφτούν και θα ειπωθούν πολλά για τον σπουδαίο πολιτικό σκιτσογράφο της Μεταπολίτευσης. Για όλους εμάς, όπως και για όσους τον γνώρισαν και είχαν την τιμή να τον έχουν φίλο, η απώλεια είναι οδυνηρή. Το σαββατιάτικο φύλλο της «Εφ. Συν.» είναι πια φτωχότερο. Τον αποχαιρετούμε σήμερα το πρωί στις 11.30, στην πολιτική κηδεία του, στο Κοιμητήριο της Καισαριανής.

 

 

Η σπουδαία κληρονομιά του Γιάννη Ιωάννου

 

 

 

 

Κάτω από δυνατό ήλιο στο νεκροταφείο της Καισαριανής αποχαιρετήσαμε, το Σάββατο, τον κορυφαίο πολιτικό γελοιογράφο Γιάννη Ιωάννου. Την πολιτική κηδεία του παρακολούθησαν πολλοί συνάδελφοί του από τον χώρο των σκιτσογράφων και γελοιογράφων, αλλά και συνάδελφοί του από όλα τα Μέσα στα οποία κατά καιρούς εργάστηκε. Παρόντες όλοι οι φίλοι του Γιάννη, προσπαθώντας να δώσουν κουράγιο στα παιδιά και στους στενούς συγγενείς που βιώνουν, όπως όλοι μας, αυτή τη μεγάλη απώλεια. Παρούσα φυσικά και η «Εφ. Συν.», που ήταν ο τελευταίος σταθμός μιας αταλάντευτης, πάντα αιχμηρής και δημιουργικής καριέρας 44 χρόνων. Οι παρέες του Παρισιού, οι παρέες της μεταπολίτευσης, αλλά και πολλά νέα παιδιά που ίσως κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον... τρίτο δρόμο του Γιάννη, στάθηκαν εκεί ακούγοντας τις μικρές παρεμβάσεις όσων μίλησαν για τον σπουδαίο αυτό δάσκαλο και δημιουργό.

 

Μίλησαν κατά σειρά ο Δημήτρης Ψαρράς από την «Εφ. Συν.», ο Βαγγέλης Χερουβείμ εκ μέρους της λέσχης γελοιογράφων, ο στενός του φίλος καθηγητής Λάζαρος Απέκης. Στο τέλος, ακούσαμε όλοι, χωρίς ανάσα, τον συγκλονιστικό αποχαιρετισμό του γιου του Θύμιου, που όρθιος δίπλα στην αδελφή του Μαρίνα έκλεισε την ομιλία του με λίγους στίχους του ποιητή Ντίλαν Τόμας, ενώ στη συνέχεια ακούσαμε από τα μικρόφωνα την απαγγελία του ίδιου ποιήματος με τη φωνή του ηθοποιού Άντονι Χόπκινς. Ήταν και το τελευταίο αντίο στον άνθρωπο που άφησε πίσω του μια σπουδαία κληρονομιά στον χώρο της πολιτικής γελοιογραφίας.

 

Μη στέργεις ήσυχα να πας σε νύχτα ευλογημένη·
ας καίνε, ας παραληρούν όταν τελειώνει η μέρα
τα γηρατειά κι ας μαίνονται όταν το φως πεθαίνει.

Σοφοί, που είδαν το δίκαιο σκοτάδι να προσμένει,
γιατί δεν χρησμοδότησαν με φλόγες στον αέρα
δεν στέργουν ήσυχα να παν σε νύχτα ευλογημένη.

Όσοι αγαθοί, φωνάζοντας στο κύμα που βαθαίνει
πως σ’ ακρογιάλι πράσινο θα χόρευε μια μέρα
κάθε τους πράξη, μαίνονται όταν το φως πεθαίνει.

Όσοι τρελοί τραγούδησαν τον ήλιο που μακραίνει
κι αργά πολύ κατάλαβαν πως θρηνούσαν, πέρα
δεν στέργουν ήσυχα να παν, σε νύχτα ευλογημένη.

Όσοι αυστηροί, που στα στερνά τους βλέπουν τυφλωμένοι
ότι μπορούν μάτια τυφλά ν’ αστράφτουν στον αιθέρα
και να γιορτάζουν, μαίνονται όταν το φως πεθαίνει.

Κι εσύ, πηγαίνοντας ψηλά στη θλίψη που σε υφαίνει,
κατάρα δώσε μου κι ευχή το δάκρυ σου, πατέρα.
Μη στέργεις ήσυχα να πας σε νύχτα ευλογημένη.
Να μαίνεσαι, να μαίνεσαι όταν το φως πεθαίνει.

 

Do not go gentle into that good night

Ντίλαν Τόμας

(Μετάφραση από τον Διονύση Καψάλη, στο «Μπαλάντες και Περιστάσεις», εκδ. Άγρα, Αθήνα 1997)

 

 

Με όπλο την ευγένεια και το καυστικό χιούμορ

(του Δημήτρη Ψαρά)

 

 

 

 

Γνώρισα τον Γιάννη το 1983. Φυσικά ήξερα και θαύμαζα τη δουλειά του από τα πρώτα σκίτσα στον «Αντί» και στη συνέχεια στο «Βήμα». Αλλά δεν τον είχα ποτέ συναντήσει μέχρι τότε. Τον Απρίλη του 1983, μια ομάδα ανένταχτων αριστερών εκδώσαμε ένα μηνιαίο περιοδικό, τον «σχολιαστή» και τον θέλαμε μαζί μας. Μεσολάβησε η κοινή αγαπημένη μας φίλη, η Αναστασία Λαζαρίδου. Εκείνος δεν αρνήθηκε, αλλά ούτε δέχτηκε μέχρι την έκδοση του τρίτου τεύχους. Αφού πέρασαν τρεις μήνες διαπίστωσε ότι ταιριάζει η δουλειά του με τη φυσιογνωμία του περιοδικού και μόνο τότε αποφάσισε να μας προσφέρει τη συνεργασία του. Από τότε εντάχθηκε στον ολιγομελή πυρήνα του «σχολιαστή», με καθημερινή παρουσία στα γραφεία μας στον Λυκαβηττό. Δεν ερχόταν βέβαια για το μηνιάτικο σκίτσο, αλλά για να μελετήσει τις εφημερίδες και να αποφασίσει το καθημερινό σκίτσο που τότε έδινε στο «Βήμα». Το λέω, για να σημειώσω ότι αυτό το μικρό σκίτσο ήταν προϊόν πολύωρης ενασχόλησης, μελέτης, δοκιμών και τελικής επιλογής. Αλλά αυτή ήταν η πρώτη ιδιότητα του Γιάννη, όπως τον γνώρισα: ο αυστηρός επαγγελματισμός, η επιμονή στη λεπτομέρεια και η προσεκτική μελέτη της πολιτικής επικαιρότητας.

 

Η δεύτερη αίσθηση που αποκόμισα από τη γνωριμία μου μαζί του ήταν η ασυνήθιστη ευγένειά του. Λέω ασυνήθιστη, γιατί στο δικό μας σινάφι η ευγένεια είναι είδος εν ανεπαρκεία και η θρασύτητα θεωρείται προσόν. Ήταν, μάλιστα, τόσο παράξενο για μας τους ελαφρώς νεότερους το φαινόμενο να μας αντιμετωπίζει με τόση ευγένεια ένας ήδη καταξιωμένος και εξαιρετικά πετυχημένος επαγγελματίας του χώρου που αρχικά αποδώσαμε τη συμπεριφορά του σε έναν έστω ακούσιο ελιτισμό, αν όχι σνομπισμό. Κάναμε λάθος. Γιατί την ίδια ευγένεια συνάντησα και τριάντα χρόνια αργότερα, όταν το έφερε πάλι η τύχη να συνεργαστούμε στον τελευταίο του δημοσιογραφικό σταθμό, την «Εφημερίδα των Συντακτών». Και πάλι, μετά την αρχική μου πρόταση, θέλησε να μας δοκιμάσει προτού δεχτεί. Αλλά πώς ένας τόσο ευγενής άνθρωπος είναι σε θέση να σκιτσάρει τόσο καυστικά, βέβηλα και ανατρεπτικά; Όπως κατάλαβα εκ των υστέρων, η ευγένεια και ο κλειστός χαρακτήρας συχνά συντροφεύουν τους μεγάλους γελοιογράφους.

 

 

 

 

Το τρίτο χαρακτηριστικό της δουλειάς του Γιάννη ήταν η απόλυτη προσωπική ανεξαρτησία. Με την εμπειρία της γαλλικής σκιτσογραφικής έκρηξης μετά τον Μάη του ’68, ο Γιάννης έφερε στην Ελλάδα την αυτονομία της πολιτικής γελοιογραφίας. Μέχρι τη δική του παρέμβαση, οι γελοιογράφοι ανήκαν σε μεγάλο βαθμό στο πολιτικό επιτελείο της κάθε εφημερίδας. Συμμετείχαν στη χάραξη της πολιτικής γραμμής κι αυτήν ακολουθούσαν. Όχι ο Γιάννης. Από το πρώτο του σκίτσο στο «Αντί» μέχρι το τελευταίο του στην «Εφημερίδα των Συντακτών» δεν διανοήθηκε να πάρει γραμμή, να αυτολογοκριθεί ή να προσαρμοστεί στην πολιτική γραμμή του εντύπου στο οποίο εργαζόταν. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο φρόντισε να συνδεθεί με πολλά έντυπα και δεν δίσταζε να αποχωρεί από ένα έντυπο για κάποιο άλλο, προλαβαίνοντας τις δυσκολίες της συγκατοίκησης με απόψεις που δεν συμμεριζόταν. Και όταν αυτό δεν ήταν δυνατό, είχε πάντα την επιλογή να δημοσιεύει σε ένα περιοδικό τη γελοιογραφία που δεν θα ταίριαζε στην εφημερίδα που εργαζόταν. Φυσικά γνώριζε πολύ καλά τα όρια του Τύπου, αλλά δεν δίσταζε να τα δοκιμάζει με κάθε ευκαιρία. Όχι βέβαια για να επιδείξει την προσωπική του ισχύ, αλλά για να επιβεβαιώσει ότι η πολιτική κατεύθυνση των σκίτσων του απέρρεε από σταθερές αρχές και πιστεύω.

 

 

 

 

Θυμάμαι το σκίτσο του στο «Βήμα» τον Ιούλιο του 1978, μετά τη φονική εισβολή των Ειδικών Δυνάμεων στο σπίτι του γιατρού Τσιρώνη. Ο Γιάννης δεν είχε ακόμα αποκτήσει την αίγλη του κορυφαίου. Ήταν μόλις τρία χρόνια σκιτσογράφος, ξεκινώντας από το μηδέν. Αλλά δεν δίστασε στιγμή να παραδώσει στη σύνταξη της εφημερίδας ένα σκίτσο που αναδείκνυε τις ευθύνες της για τη δραματική εκείνη εξέλιξη. Τελικά το σκίτσο δημοσιεύτηκε. Είναι το μοναδικό εκείνης της περιόδου που δεν μπήκε στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας, αλλά καταχωνιάστηκε κάπου στα ψιλά της έκτης σελίδας. Το συγκεκριμένο σκίτσο, που δεν μπήκε όπως όλα τα άλλα στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας, ήταν η απάντηση του Ιωάννου στο κύριο άρθρο της εφημερίδας που καλούσε την κυβέρνηση να αποδείξει ότι υπάρχει κράτος. Η αφορμή για το πολεμικό αυτό άρθρο με τη γνωστή θανατηφόρα κατάληξη ήταν η απόφαση του γιατρού Τσιρώνη να κηρύξει το σπίτι του ανεξάρτητο κράτος. Ο ίδιος έβγαινε στο μπαλκόνι και μιλούσε στους περίοικους, ενώ μερικές φορές είχε πυροβολήσει στον αέρα για να κερδίσει την προσοχή τους. Η βίαιη εισβολή των ειδικών δυνάμεων στο σπίτι του γιατρού αμέσως μετά το κύριο άρθρο του «Βήματος» κατέληξε στην ακραία πράξη του αυτοπυροβολισμού του Τσιρώνη, που έπεσε νεκρός μέσα στο σπίτι του μπροστά στους ένοπλους αστυνομικούς («Βήμα», 13/7/1978).

 

Την ίδια αξιοθαύμαστη ακεραιότητα έδειξε σ’ όλη αυτή την πορεία των 44 χρόνων. Από την εποχή του εμβληματικού «Τρίτου Δρόμου», μέχρι τον πρόσφατο σπαραχτικό αυτοσαρκασμό για την αρρώστια του στα «Προσωπικά Δεδομένα», ο Γιάννης ήταν και Reiser και Topor. Μόλις πριν από ένα χρόνο, ο Γιάννης κράτησε την ίδια στάση απέναντι στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Με αφορμή τις επικρίσεις που είχε δεχτεί ένας άλλος σκιτσογράφος της εφημερίδας, τον Απρίλιο του 2018, ο Γιάννης μάς παρέδωσε ένα σκίτσο το οποίο ευθέως στρεφόταν εναντίον όσων επέκριναν τον συνάδελφό του, και εμμέσως εναντίον της ίδιας της εφημερίδας που το επέτρεψε, και φυσικά εναντίον μου, εφόσον εγώ υπέγραφα το επικριτικό άρθρο. Εξυπακούεται ότι αυτή η αντιπαράθεση αρχών δεν επηρέασε ούτε στο ελάχιστο τη δική μας σχέση.

 

 

 

 

Αυτός ήταν ο Γιάννης. Μας δίδαξε ανεξάρτητη αριστερή πολιτική σκέψη. Μας δίδαξε καυστικό κοινωνικό χιούμορ. Μας δίδαξε δημοσιογραφικό επαγγελματισμό. Μας δίδαξε αλληλεγγύη των εργαζομένων. Ήδη μας λείπει.

 

 

«Ήρθε να συνεισφέρει πολύ φως»

(του Βαγγέλη Χερουβείμ)

 

Τον καιρό που η Χαμένη Άνοιξη της δεκαετίας του ’60 ξαναείδε το φως του ήλιου, μαζί με τις ελευθερίες και τους αγώνες ξαναγεννήθηκαν και κάμποσες από τις τέχνες. Ανάσαναν με νέους τρόπους η δημόσια ζωή και οι εκφράσεις της. Πολλά έντυπα πρωτοκυκλοφόρησαν τότε ή κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά ελεύθερα. Στην κοσμογονία αυτή της μεταπολίτευσης, ο Γιάννης Ιωάννου ήρθε να συνεισφέρει πολύ φως. Έφερνε μαζί του τα ερωτήματα που είχαν γεννηθεί στον δρόμο και στα αμφιθέατρα. Τον ριζοσπαστισμό του γαλλικού -και όχι μόνο γαλλικού- Μάη χαραγμένο ήδη στη χωρίς όρια σάτιρα των εντύπων που είχε σπείρει η εξέγερση. Ο Γιάννης Ιωάννου, πριν ακόμα καταλήξει σ’ αυτόν τον αναδιπλασιασμό του ονόματός του, ήταν έτοιμος, συγκροτημένος, και εφάρμοζε αυτόν τον νέο ριζοσπαστισμό στα σκίτσα του για την ελληνική πραγματικότητα. Ξεκινώντας από το «Αντί» [...], «Βήμα», «Ποντίκι», «Πρώτη», «Σχολιαστής», «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», αργότερα «Γαλέρα», «Athens Voice», «Έθνος» και «Εφημερίδα των Συντακτών».

 

Ο Γιάννης Ιωάννου, έχοντας πάντα σε πρώτο πλάνο τον νομιμοφανή αυταρχισμό της κρατικής εξουσίας, τον απολυταρχισμό των κατεστημένων ιεραρχιών της Εκκλησίας, της Δικαιοσύνης, της Ανώτατης Εκπαίδευσης και του Τύπου, παίρνει πάντα θέση στην πλευρά του αδυνάτου. Του εργαζόμενου που είναι ανυπεράσπιστος ακόμα κι από τα συνδικάτα, του πιτσιρικά των καταλήψεων που «έκανε όπισθεν με αποτέλεσμα να συγκρουστεί με το βλήμα που τον ακολουθούσε» κ.λ.π. Έχει στο φόντο του μια άψογη αρχιτεκτονική οπτική και με τη θωριά ενός πολιτικότατου πολεοδόμου σχεδιάζει σχολιάζοντας την οικιστική τερατογένεση, τα νέα αστικά αδιέξοδα όπως το νέφος, το κυκλοφοριακό και τις λεγόμενες «φυσικές καταστροφές». Αλλά και τη Μικροαστική Καταστροφή: των πελατειακών σχέσεων, του ατομικού βολέματος, της ανάθεσης και της ευθυνοαποφυγής [...]. Οι ιδέες που μελανώνουν τα χάρτινα σκηνικά του δεν διαδηλώνουν μόνο στα «μπαλονάκια» και τις λεζάντες του. Διατρέχουν κάθε λεπτομέρεια του σκίτσου του και κραυγάζουν από κάθε του φωτοσκίαση! Οι συσπάσεις της υποκρισίας και του κυνισμού δεν βγαίνουν μόνο από λεπτομερείς ρεαλιστικές ρυτίδες στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών, πολιτικής ή άλλων θεσμών [...]

 

 

 

 

Αυτό το ελάχιστο που οφείλουμε εμείς, ως συνάδελφοί του, είναι να καταθέσουμε: τη μαρτυρία των τυχερών που τον συναναστράφηκαν. Και που, νεότεροι από κείνον οι περισσότεροι από μας, όταν θελήσαμε να του πούμε κάποια φορά πόσο αποφασιστική ήταν η επίδρασή του στο να αγαπήσουμε το πολιτικό σκίτσο, ακόμα και στον επαγγελματικό μας προσανατολισμό, συναντήσαμε μπροστά μας έναν δάσκαλο έκπληκτο σχεδόν αν όχι δύσπιστο για την τιμή και μάλλον ντροπαλό! Έναν δημιουργό που ήταν μέσα του ευχαριστημένος για τη διαδρομή του, αλλά δεν έδειχνε καθόλου να θεωρεί δεδομένη την επιρροή του σε γενιές πιτσιρικάδων του ’80 και του ’90. Που πολλοί απ’ αυτούς έμαθαν Ιστορία και πολιτικοποιήθηκαν από τις σειρές και τα σκίτσα του Ιωάννου. Πάντα πρόθυμος να εμπλακεί ενεργητικά στις κοινές μας δραστηριότητες [...]. Αυστηρός στις αρχές του, συνεπής, ισχυρός στη γνώμη, μα δημοκρατικός κι επιεικής με όλους [...]. Αυτή η μικρομέγαλη συντροφιά της Λέσχης των Γελοιογράφων αισθάνεται σήμερα τον Μάη πολύ φθινοπωρινό και γκρίζο.

 

Ο Γιάννης Ιωάννου, που μας έφερε από τη Μεταπολίτευση τον γαλλικό Μάη και μας χάρισε χιλιάδες χαμόγελα με την τέχνη του, σήμερα άθελά του μας παίρνει τον Μάη από τα χείλια. Όπως έλεγε κι ο ίδιος σ’ έναν χαιρετισμό του στον Γιάννη Καλαϊτζή, «Ο Θεριστής, απόλυτος άρχοντας, ανέλεγκτος, ανελέητος, είναι κι επιλεκτικός. Διαλέγει τους καλύτερους, τους πολύτιμους, ότι λάμπει γύρω μας»... Σε αποχαιρετούμε, Γιάννη, και σ’ αφήνουμε στην ησυχία σου. Οι περισσότεροι από μας θα πρόσεξαν πως φεύγεις έχοντας στο τσεπάκι σου το μαρκαδοράκι της δουλειάς. Ήδη σε φανταζόμαστε να αποδομείς την απόλυτη εξουσία του Θεριστή. Και μετά να φτιάχνεις άλλη μια από κείνες τις γαλήνιες ακουαρέλες σου, αυτή τη φορά όμως με φωτεινά τοπία από το Άγνωστο...

 

 

Ένα αντίο στον Γιάννη Ιωάννου

(του Γιάννη Κύρκου Αικατερινάρη - αρχιτέκτονα)

 

Ήταν τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’60. Δεν είχε περάσει και πολύς καιρός από τότε που άρχισε να λειτουργεί η πτέρυγα των αρχιτεκτόνων στη νεότευκτη Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ. Όπως κάθε χρόνο, εκείνες τις μέρες του φθινοπώρου οι αίθουσες και τα εργαστήρια ήταν έτοιμα να υποδεχτούν τους νεοεισαχθέντες φοιτητές. Εκεί για πρώτη φορά θα αποκαλύπτονταν στοιχεία της προσωπικότητας και του ταλέντου τού καθενός, αν και στις περισσότερες φορές κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν να διαπιστωθεί, τουλάχιστον από τις πρώτες μέρες. Έτσι πράγματι έγινε και με τον Γιάννη Δημόπουλο, τον γνωστό αργότερα γελοιογράφο Γιάννη Ιωάννου. Δεν συνέβη, άλλωστε, για πρώτη φορά. Κάτι αντίστοιχο είχε γίνει και με άλλους φοιτητές της Αρχιτεκτονικής Σχολής της Θεσσαλονίκης, ανάμεσα στους οποίους ο αείμνηστος μουσικός Λουκιανός Κηλαηδόνης ή οι επίσης ταλαντούχοι στο σχέδιο και τη ζωγραφική Γιώργος Γεωργιάδης (γιος του «Ανδρέα του Κρητός»), Κώστας Γιαννέλης και Νίκος Γαζέπης.

 

Στη μικρή όμως εκπαιδευτική κοινωνία, πάντα υπήρχε η περιέργεια στους διδάσκοντες και στους παλαιότερους φοιτητές να δουν ποιοι μπήκαν με την «καινούργια φουρνιά», από πού έρχονταν, ποιες ήταν οι ιδέες τους. Από αυτούς που ενδιαφέρονταν περισσότερο για τους νεοφερμένους ήταν όσοι έπαιρναν ήδη ενεργό μέρος, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στους τότε φοιτητικούς αγώνες του 114, για την κατοχύρωση της Δημοκρατίας και του 15% του προϋπολογισμού για την «προικοδότηση» της Παιδείας. Ήθελαν πάντα να εντάξουν κι άλλους στο φοιτητικό κίνημα. Η «ανίχνευση» ωστόσο όσων είχαν τη διάθεση -το πάθος θα έλεγα- να πάρουν μέρος στις κινητοποιήσεις ήταν πάντα μια εύκολη υπόθεση, καθώς οι εισαγόμενοι κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της Σχολής δεν ήταν και πολλοί. Οι καιροί όμως ήταν δύσκολοι. Δεν ήταν τυχαίο ότι οι άξιοι, που από την αρχή ξεχώριζαν, ήταν και οι περισσότερο διατεθειμένοι να συμμετέχουν στα κοινά, στον «Σύλλογο φοιτητών της Πολυτεχνικής Σχολής», στην έκδοση του περιοδικού, στις εκλογικές διαδικασίες… Έτσι ανάμεσα στους άλλους γνώρισα τότε και τον Γιάννη Δημόπουλο, τον μετέπειτα ταλαντούχο πολιτικό γελοιογράφο. Ήμουν επιμελητής στην Εδρα εσωτερικών χώρων, με καθηγητή τον Μίμη Φατούρο, και μια μέρα, μπαίνοντας καθυστερημένα στην αίθουσα, είδα όλους τους συμφοιτητές του σκυμμένους στα σχεδιαστήρια να ετοιμάζουν τις εργασίες για την παράδοση της «μελέτης της χρονιάς». Μόνο ο Γιάννης κοιτούσε παραδίπλα προς το σχεδιαστήριο που καθόταν η αείμνηστη Πόπη, η μετέπειτα σύντροφός του. Αμίλητος και με ένα χαμόγελο μόλις διακρινόμενο τη σκιτσάριζε, όχι όμως όπως την βλέπαμε όλοι οι άλλοι, πανέμορφη όπως πράγματι ήταν, αλλά…«αγιοποιημένη» με τον τρόπο και τα μάτια τα δικά του!

 

 

 

 

Πέρασαν από τότε μερικές δεκαετίες, στις οποίες επικοινωνούσαμε αραιά και πού, ανταμώνοντας κοινούς φίλους. Πάντα του άρεσε να προμηθεύεται λάδι και ελιές από τον Πολύγυρο, από τη δική μου πατρίδα. Του τηλεφώνησα καθώς πλησίαζε το τέλος του 2000, για να δώσει μια συνέντευξη στο περιοδικό «Τεχνογράφημα», που εξέδιδε το Τεχνικό Επιμελητήριο Κεντρικής Μακεδονίας, στο οποίο ήμουν πρόεδρος της διοικούσας επιτροπής. Κάναμε μια συζήτηση «περί της σοβαρότητας της γελοιογραφίας», που ήταν και ο τίτλος του σχετικού άρθρου στο τεύχος του περιοδικού της 1ης Νοεμβρίου 2000. Ακόμη τη θυμάμαι. Καθώς στις 26 του ίδιου μήνα θα γίνονταν οι εκλογές του ΤΕΕ και θα έπαιρνα μέρος ως επικεφαλής της παράταξης ΑΣΜΕ (Ανανεωτική Συνεργασία Μηχανικών Ελλάδας), του ζήτησα ένα σχετικό σκίτσο κι εκείνος με προθυμία ανταποκρίθηκε. Σατίριζε σ’ αυτό εμένα ως έναν μαθουσάλα εκτός ηλεκτρονικής εποχής και με απεικόνιζε ως τον μόνο που δεν θα ψήφιζα ηλεκτρονικά, όπως όλοι οι άλλοι με ένα cd στο χέρι, αλλά θα κρατούσα ένα φάκελο… α λα παλαιά! Γελάω και σήμερα κι ας έμαθα εν τω μεταξύ τα ηλεκτρονικά! Καλό σου ταξίδι, σεμνέ και ταλαντούχε συνάδελφε, φίλε και συναγωνιστή! Πάντα θα σε θυμόμαστε!

[ramirez]

Σκίτσο του Βαγγέλη Παπαβασιλείου στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 18/05/19.

 

 

 

Σκίτσο του Γαβριήλ Παγώνη στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 18/05/19.

 

 

 

Σκίτσο του Πάνου Ζάχαρη στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 18/05/19.

 

[thor77]

Στις 25/5 (το Σάββατο δηλαδή) η Εφημερίδα των Συντακτών έχει διαφημίσει ότι θα προσφέρει το άλμπουμ Το μεγάλο αφεντικό του Γιάννη Ιωάννου

[ramirez]