Blade Runner: Μια προφητική ταινία για το ζοφερό μέλλον του πλανήτη [ Κακουριώτης Θάνος, Ελευθεροτυπία, 19/12/2007 ]

[Bonadrug]

Μια προφητική ταινία για το ζοφερό μέλλον του πλανήτη

 

«Blade Runner» 25 χρόνια πριν, μια ταινία, σκιαγραφούσε το μέλλον μας

 

 

 

Του ΘΑΝΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ*

 

Στις 18 Δεκεμβρίου κυκλοφορεί επετειακά σε DVD η ταινία «Blade Runner» του σερ Ρίντλεϊ Σκοτ, βασισμένη εν μέρει στη νουβέλα του Φίλιπ Ντικ «Do androids dream of electric sheep?», στην οριστικά τελική της έκδοση. Πρόκειται για μια μνημειώδη δημιουργία ηλικίας 25 ετών, που αποτέλεσε ορόσημο στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, υπήρξε μεγάλη κληρονομιά για τις κατοπινές γενιές και «κτήμα εσαεί» για όσους θα ασχολούνται σοβαρά με τον επιστημονικό κινηματογράφο, ως το πρώτο αυθεντικό «κυβερνοπάνκ» φιλμ.

 

 

Μέχρι σήμερα προκαλεί συζητήσεις για το ύφος, το περιεχόμενό του αλλά και για τις ηθικές, φιλοσοφικές, κοινωνιολογικές και οικολογικές αγωνίες που εκφράζει. Ωστόσο, το 1982, όταν προβλήθηκε στις ΗΠΑ, ως ταινία αντισυμβατικής αλλά επιτυχούς συνεύρεσης φιλμ νουάρ με αυτό της επιστημονικής φαντασίας, κοινό και κριτικοί την απέρριψαν. Η απαισιοδοξία για το ζοφερό μέλλον τού πλανήτη σε μια εποχή που οι Αμερικανοί αισιοδοξούσαν άνευ λόγου και αιτίας, ενώ εμφανιζόταν απειλητικά το AIDS, αλλά και η ταυτόχρονη προβολή του «Εξωγήινου» (Ε.Τ.) που σάρωσε τα ταμεία ως «ταινία για όλη την οικογένεια», οδήγησαν το «Blade Runner» σε εισπρακτική αποτυχία. Οταν όμως κοινό και κριτικοί αναθεώρησαν απόψεις, μετά την «director's cut» (1992), αναγνωρίστηκε ως αριστούργημα.

 

Η «Πόλη των Αγγέλων» ως μελαγχολική δυστοπία

 

Το έτος 2019 το Λος Αντζελες (L.A.) είναι μια πολυπολιτισμική, άκρως δυστοπική και μελαγχολική μεγαλούπολη, πάσχουσα από καλπάζουσα φθίση λόγω της περιβαλλοντικής κακοποίησής της από τις παρηκμασμένες πλέον μεγαλοβιομηχανίες. Η πανίδα και η χλωρίδα έχουν εξαφανιστεί σε σημείο που εκτός από τεχνητούς ανθρώπους (ρέπλικες), κατασκευάζονται και τεχνητά ζώα· δεν υπάρχουν διακριτά όρια μέρας και νύχτας, αλλά διαρκές καταθλιπτικό σκοτάδι και αδιάκοπη όξινη βροχή. Στους δρόμους ακούγονται από μεγάφωνα διαφημιστικές καμπάνιες για μετανάστευση σε εξωγήινες αποικίες, «στη χρυσή γη των ευκαιριών και της περιπέτειας» και στο πανύψηλο πυραμοειδές κτίριο κατοικοεδρεύει ο ολύμπιος Ζευς της βιο-μηχανικής, Ελντον Τάιρελ, κατασκευαστής «ανθρωποειδών», ρέπλικες για τις οποίες σεμνύνεται πως είναι «πιο ανθρώπινες από άνθρωπο» (ειδικά η προηγμένη γενιά «Nexus 6») και οι οποίες αποστέλλονται στις εξωγήινες αποικίες ως δούλοι. Επειδή όμως ενίοτε επαναστατούν (έχουν υψηλό δείκτη ευφυΐας και μεγάλη μυϊκή δύναμη) οι αστυνομικοί blade runners («δρομείς επί ξυρού ακμής») αναλαμβάνουν την εξόντωση όσων επέστρεψαν «παράνομα» στη Γη. Υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στους είλωτες της Σπάρτης και τις ρέπλικες αφενός, και ανάμεσα σε «κρύπτες» (νέοι με αγωγή της σπαρτιατικής κρυπτείας) και blade runners αφετέρου: οι δεύτεροι εξοντώνουν τους δυνάμει επαναστάτες πρώτους.

 

 

Ο blade runner όμως, δεν σκοτώνει αλλά «αποσύρει» τα ανθρωποειδή, τα οποία δεν είναι τίποτε άλλο άλλωστε από τεχνολογικά κατασκευάσματα, με ημερομηνία λήξης που, όμως, ως «πιο ανθρώπινα από τον άνθρωπο», παρά το νεαρότατο της ηλικίας τους, έχουν αναπτύξει αισθήματα και ευαισθησίες και επιθυμούν να γλιτώσουν από τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας τους ως σκλάβοι. Ο Ρόι θα πει στον Ντέκαρντ: «Τρομερή εμπειρία να ζεις με το φόβο. Αυτό είναι να 'σαι σκλάβος!». Τέσσερις κατεβαίνουν στη Γη να ζητήσουν παράταση ζωής (Ρόι, Λίον, Ζόρα και Πρις) από τον «θεό» Τάιρελ, αλλά αυτός δεν θέλει να βοηθήσει. Ο βετεράνος Ρικ Ντέκαρντ θα αναλάβει απρόθυμα να «αποσύρει» τους 4 φυγάδες.

 

 

Το L.A. του Σκοτ διαθέτει όλα τα δυστοπικά στοιχεία κυβερνοπάνκ: έντονη αίσθηση αρχιτεκτονικού χάους με μίγμα διαφόρων περιόδων, που το κάνουν να μοιάζει με Τόκιο, Χονγκ Κονγκ, Μπραζίλια, αλλά και άθλιες γειτονιές της Νέας Υόρκης. Βρόμικη ατμόσφαιρα, δαιδαλώδεις κλειστοφοβικοί δρόμοι όπου συναντάς όλες τις φυλές του Ισραήλ και ακούς μια παράξενη γλώσσα από αγγλικά, γιαπωνέζικα, ισπανικά, κινέζικα ακόμα και ουγγαρέζικα, υπό τους ήχους ανατολίτικης μουσικής. Οι γιγαντοοθόνες διαφημίσεων παραπέμπουν στο «1984», με την ανέκφραστα μειδιώσα γκέισα ως υπόμνηση φόβων των Αμερικανών για επικράτηση της ραγδαία, τότε, αναπτυσσόμενης της ιαπωνικής οικονομίας.

 

Σύμβολα, άνθρωποι και ανθρωποειδή

 

 

Από τα βασικά στοιχεία που ορίζουν τη μετανεωτερική εποχή είναι η υπεροχή της εικόνας έναντι του λόγου. Στο «Blade Runner» το εργαλείο θέασης της εικόνας, τα μάτια, ως παράθυρα της ψυχής, κατέχουν ιδιαίτερα συμβολικό ρόλο. Υστερα από την πανοραμική θέα του ερεβώδους L.A., με τις φωτιές που ξερνούν οι καπνοδόχοι των διυλιστηρίων, και τα αεροχήματα (spinners) που τρέχουν σαν δαιμονισμένα, ένα τεράστιο μάτι γεμίζει την οθόνη και στην κόρη του αντανακλώνται πύρινες φλόγες. Ο Χάνιμπαλ Τσου, «σχεδιαστής» ματιών, είναι ο πρώτος στον οποίο απευθύνονται τα ανθρωποειδή Ρόι και Λίον όταν αναζητούν τον «θεό» Τάιρελ.

 

Το τεστ «Voight Kampff», στο οποίο υποβάλλονται οι ύποπτοι, εντοπίζει, από τις συστολές των μυών της ίριδας, που προκαλούν ερωτήσεις-παγίδες, τις ρέπλικες κι έτσι αποκαλύπτονται ο Λίον αλλά και η «ενισχυμένη» με εμφυτεύματα μνήμης Ραχήλ. Ο Τάιρελ, ανοικτίρμων και ανάλγητος θεός της Παλαιάς Διαθήκης, τιμωρείται με εξόρυξη οφθαλμών και θάνατο (ο νιτσεϊκός «θάνατος του Θεού») από τον Ρόι, γιατί δεν «βλέπει» την ανάγκη παράτασης της ζωής του· όμοια τιμωρία επιχειρεί και ο Λίον χώνοντας τα δάχτυλά του στα μάτια του Ντέκαρντ, όταν θέλει να εκδικηθεί το θάνατο της Ζόρα.

 

Αμεση σχέση έχει ο συμβολισμός της φωτογραφίας, που κατά τον Roland Barthes μπορεί να παρουσιάζει μια πλήρη εκπροσώπηση κόσμου και πραγματικών συμβάντων. Σε ατομικό επίπεδο, οι φωτογραφίες συγκροτούν την ιστορία του ανθρώπου αλλά τα τετραετούς βίου ανθρωποειδή εξ αντικειμένου δεν έχουν αυτή την πολυτέλεια. Η Ραχήλ πιστεύει ότι υπήρξε κάποτε παιδούλα και δείχνει τις φωτογραφίες της ανιψιάς του Τάιρελ από την οποία «δανείστηκε» τα εμφυτεύματα μνήμης, πιστεύοντας πως είναι δικές της, ενώ ο Λίον στενοχωριέται που δεν μπορεί να πάρει φωτογραφίες του με φίλους (τεκμήρια ανθρώπινης αποδοχής) και ο Ρόι ειρωνεύεται: «Did you get your precious photos?»

 

 

Στο τελευταίο μέρος της ταινίας τέσσερα πρόσωπα αποσαφηνίζουν τη σχέση ανθρώπων και ανθρωποειδών: Ντέκαρντ, Ρόι, Ραχήλ και Γκαφ. Ο τελευταίος λειτουργεί ως κορυφαίος σε αρχαία τραγωδία, που σχολιάζει περισσότερο με σχήματα (χάρτινα ομοιώματα) παρά με λόγια. Οταν ο Ντέκαρντ αρνείται να αναλάβει την απόσυρση, ο Γκαφ φτιάχνει από ασημόχαρτο ένα κοτόπουλο, σύμβολο δειλίας. Οταν ερωτεύεται τη ρέπλικα Ραχήλ, κατασκευάζει ένα ανθρωπάκι με πέος σε στύση· στο τέλος, αφήνει το χάρτινο ομοίωμα μονόκερου, αποκαλύπτοντας πως και ο Ντέκαρντ είναι ρέπλικα, αφού αυτός κάποτε φαντάστηκε το μονόκερο και ο τρόπος να το γνωρίζει κάποιος είναι να ξέρει όλο το περιεχόμενο μιας καταγεγραμμένης στα αστυνομικά αρχεία εμφυτευμένης σε ρέπλικα μνήμης. Το σχόλιο του Γκαφ επιβεβαιώνει: «Κάνατε τη δουλειά ενός "άνδρα", κύριε». Αφετέρου, η Ραχήλ, με τεράστιες βάτες και χτένισμα Τζόαν Κρόφορντ, μυείται στον έρωτα με τη μέθοδο «repeat after me» που χρησιμοποιείται στην εκμάθηση ξένων γλωσσών. Πες: «Φίλησέ με». «Φίλησε με». (Πες) «Σε θέλω». «Σε θέλω». Ο Γκαφ της δίνει μαθήματα ανθρωπιάς αφήνοντάς την ελεύθερη για να φύγει με τον Ντέκαρντ. Η αναμέτρηση Ντέκαρντ και Ρόι αποδεικνύει εν τέλει ότι άνθρωποι (Γκαφ) αλλά και ανθρωποειδή (Ντέκαρντ, Ρόι, Ραχήλ) διαθέτουν εναίσθηση (empathy) και το αίσθημα συμπόνιας για τους άλλους· περισσότερο ο Ρόι που σώζει το διώκτη του Ντέκαρντ από το θάνατο, αρπάζοντάς τον με το χέρι που έχει τρυπήσει με ένα καρφί (αναφορά στη Σταύρωση), ενώ εκείνος αιωρείται στο κενό και φωνάζοντας: «Συγγένεια!» (ξέρει πως και ο Ντέκαρντ είναι ρέπλικα). Αναπολεί τα όσα θαυμαστά είδε και μελαγχολεί που «όλες αυτές οι στιγμές θα χαθούν μέσα στο χρόνο σαν δάκρυα στη βροχή». Το λευκό περιστέρι που αφήνει να πετάξει ψηλά προτού πει με πικρό χαμόγελο «Time to die», συμβολίζει όχι μόνο το Αγιο Πνεύμα αλλά και την ειρήνη και την εξιλέωση ενός ανθρωποειδούς που ανυψώνεται σε εμβληματική χριστιανική φιγούρα.

 

Με μια απαισιόδοξη αλλά διεισδυτική ματιά στο εγγύς μέλλον αποκρυσταλλώνονται όλες οι ζοφερές και δυσοίωνες σκέψεις του Σκοτ για τον πλανήτη, όπου το ( ευ; ) ζην θυσιάζεται στο βωμό μιας ανθρωποκτόνα ανταγωνιστικής ανάπτυξης. Η ταινία όμως είναι συνάμα ένας ύμνος στη ζωή που, παρά τις αυξανόμενες συνθήκες αθλιότητάς της, είναι προτιμότερη από το θάνατο. Καλλιτεχνικά συναρθρώνει μια καλειδοσκοπική συσσώρευση πολυσήμαντων λεπτομερειών δοσμένων με άψογο ύφος.

 

Δεν θα υπάρξει σκηνοθέτης ταινίας επιστημονικής φαντασίας που δεν θα οφείλει κάποιο χρέος στον Σκοτ, όπως και αυτός οφείλει στον Φριτς Λανγκ («Μητρόπολη»). Η μουσική επένδυση του Βαγγέλη Παπαθανασίου συμβάλλει τα μέγιστα στην ονειρική-εφιαλτική διάσταση της ταινίας (για τον Σκοτ «η μουσική είναι διάλογος») που είναι τόσο σπουδαία ώστε να καταστεί κτήμα εσαεί όσων αγαπούν τον κινηματογράφο.

 

*Ομοτ. καθηγητής ΑΠΘ

 

 

 

 

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 19/12/2007

------------------------

 

Blade Runner στο IMDB

Blade Runner στη Wikipedia

Blade Runner στο Cine.Blogspot

Blade Runner στο Cine.gr

Blade Runner Wallpapers

[esperos]

Ευχαριστω πολυ για τον χρονο που διεθεσες, φιλε bonadrug, να μου θυμησεις αυτη την ταινια!

 

Μου ειχε κανει εντυπωση...

 

Στην υγεια σου!

Επεξεργασία Δεκεμβρίου 22, 2007 από esperos

[AndreasD]

Και να πούμε βέβαια, οτι τα υπέροχα σκηνικά είναι δημιούργημα του "δικού μας" Moebius.

[starsky]

και o syd mead εφτιαξε το spinner, το ιπταμενο οχημα,καθως και πολλες μακετες για τα σκηνικα

[turbovolos]

Καλά ε απίθανο άρθρο!

Αυτό θα πεί ανάλυση της ταινίας....

Ευχαριστούμε που μας το γνώρισες

[AndreasD]

Και να πούμε βέβαια, οτι τα υπέροχα σκηνικά είναι δημιούργημα του "δικού μας" Moebius.

 

Ουπς! Μια μικρή διόρθωση. Ο Moebius έφτιαξε τα σκηνικά στο Alien του Σκοτ. Στο Blade Runner, βοήθησε στο pre-production με σχέδιά του.

[starsky]

και κουστουμια ειχε κανει,επηρεασμενος απο ιαπωνικες στολες,ο Mead ειχε κανει ενα διαστημοπλοιο νομιζω, ο σκοτ ειχε κανει storyboard,οποτε προλαβω και το βρω γιατι δε το χω στο σκληρο και κατα τα αλλα χαος,θα ανεβασω καποια καρε καο βεβαια ο γκιγκερ ειχε κανει το τερας,νομιζω και αλλα σκηνικα....αξιζει να γινει ενα αφιερωμα στο δημιουργικο ταινιων

[alagt17]

Έχω μάλλον κακή σχέση με τον κινηματογράφο αλλά αυτή είναι μία από τις πέντε - έξι ταινίες που ξαναβλέπω άνετα και

οποτεδήποτε. Πάντως, δείτε πρώτα την ταινία γιατί η νουβέλλα είναι εξαιρετικά βαρετή. Συνήθως συμβαίνει το αντίθετο αλλά

εδώ η ταινία είναι κλασεις επάνω. Και έπειτα διαβάστε το Νευρομάντη και φανταστείτε το σκηνικό: είναι ολόιδιο το LA του

Blade Runner.

[starsky]

το περιεργο ειναι οτι αυτη η ταινια δεν ετυχε και ιδιαιτερης αναγνωρισης αρχικα,ενω ειναι κορυφαια,ο philip dick του οποιου τη νουβελα ,ονειρευονται τα ηλεκτρικα προβατα,εκαναν ταινια,γραφει καπως περιεργα κατα τη γνωμη μου ,τη δομη των ιστοριων,εχει καλα σεναρια ομως.. και ο γκιμπσον που εχει γραψει το νευρομαντη εχει καλα βιβλια....

[YOSHIMITSU]

Ωραίο άρθρο, για μία TAINIAPA!!!

[dim]

Ρε yoshi την αποκαλείς

 

...ΤΑΙΝΙΑΡΑ!!!

 

Είσαι άδικος και εσύ και στο imdb που την βαθμολογούν με 8,3.

Άδικο, εντελώς άδικο.

 

Στο Αμέρικα βγήκε το ΄82, την είδα μόλις βγήκε στην Ελλάδα (1982 ή 1983)

Για να δώσω να καταλάβεις πόσο χάλια φάνηκε σε μένα και την παρέα μου,

μόλις τελείωσε η προβολή κάτσαμε και την είδαμε καπάκι άλλη μια φορά.

Έκτοτε την έχω δει αρκετές φορές, σε όλες τις εκδόσεις της, εκτός από την τελευταία

η οποία θα μπεί στην συλλογή μου σε κανα δίωρο και θα την απολαύσω σήμερα κιόλας

γιατί αύριο μπορεί να είναι αργά.

 

(Η βαθμολογία της θα έπρεπε να είναι 10 με είκοσι τόνους)

 

 

"Εξάλου ποιός ζεί για πάντα"

Επεξεργασία Δεκεμβρίου 22, 2007 από dim

[sneaker]

Παιδιά, ότι και να λέμε είναι λίγο. Η ταινία είναι ένα από τα αριστουργήματα της επιστημονικής φαντασίας. Από τις καλύτερες ταινίες του είδους. Και ειδικά οι 2 τελευταίες σκηνές (με το κύκνειο άσμα του Ρόι και την "αποκάλυψη" μετά για τον Ντεκάρντ) είναι πραγματικά κορυφαίες.

 

Πολύ ωραία το post bonadrug ( ), σ' ευχαριστούμε για την ενημέρωση!

 

btw... Ένα παράπονο που έχω με την εν λόγω ταινία είναι ότι δε μπορώ να βρω πουθενά την αρχική έκδοση της ταινίας, αυτή που είχε βγει το 82. Παντού, αυτή που κυκλοφορεί είναι η Director's Cut η οποία όλοι ισχυρίζονται ότι είναι καλύτερη (κάτι που δεν αμφιβάλλω), απλά θα ήθελα να δω και την πρώτη version αν μη τι άλλο για να τις συγκρίνω. Δεν ξέρω μήπως η νέα έκδοση την έχει πουθενά μέσα...

 

cheers!

 

EDIT: Τελικά ναι, κάποια collector's edition πακέτα που θα κυκλοφορήσουν θα έχουν και τη theatrical release μέσα οπότε λογικά θα καταφέρω κάποια στιγμή να τη δω κι αυτή!

 

Φυσικά μπορείτε πάντα να μου κάνετε δώρο την 5-Disc Ultimate Collector's Edition briefcase:

 

(η οποία έχει 5!!!! εκδόσεις της ταινίας)

 

 

Εναλλακτικά υπάρχει και η απλή 4-Disc Collector's Edition που απλά δεν έχει την Workprint Edition έκδοση της ταινίας και τα έξτρα μπιχλιμπιδάκια

 

(και είναι και 30$ φτηνότερη...)

[YOSHIMITSU]

Τί να κάνω βρε dim που δεν μπορούσα να βάλω size στα γράμματα πάνω από 7 (κάπου στο 100 έλπιζα), οπότε είπα να κινηθώ σε χαμηλούς τόνους. Άλλωστε αφενός ό,τι χαρακτηρισμός και να χρησιμοποιηθεί είναι λίγος, αφετέρου όποιος την έχει δει δεν νομίζω ότι θέλει περισσότερα για να πεισθεί.

 

TAINIAPA!!!

 

 

* ρίξε μία ματιά στο μέγεθος με quote και θα καταλάβεις

[DJO]

btw... Ένα παράπονο που έχω με την εν λόγω ταινία είναι ότι δε μπορώ να βρω πουθενά την αρχική έκδοση της ταινίας, αυτή που είχε βγει το 82. Παντού, αυτή που κυκλοφορεί είναι η Director's Cut η οποία όλοι ισχυρίζονται ότι είναι καλύτερη (κάτι που δεν αμφιβάλλω), απλά θα ήθελα να δω και την πρώτη version αν μη τι άλλο για να τις συγκρίνω. Δεν ξέρω μήπως η νέα έκδοση την έχει πουθενά μέσα...

[...]

Φυσικά μπορείτε πάντα να μου κάνετε δώρο την 5-Disc Ultimate Collector's Edition briefcase:

(η οποία έχει 5!!!! εκδόσεις της ταινίας)

 

Ειχα δει μια εκδοση στην οποια ειχαν αφαιρεσει το κλασσικο απιστευτο theme του Vaggelis απο τους τιτλους τελους (και γενικοτερα ηταν πιο σοφτ η μουσικη υποκρουση) και ειχαν βαλει ενα ξενερουα theme, ποια ηταν αυτη? Εγω ψαχνω αυτη με το βαρβατο κλασσικο theme στους τιτλους τελους!

 

(Και εχουν βγει 5 εκδοσεις? )

 

++Αν και εχω ηδη πατησει thanks & 5στερο, θα ριξω επ'ευκαιρια κι ενα κυριλε !!!!! Και για την ταινια και για τον δημιουργο του τοπικ!!

Επεξεργασία Δεκεμβρίου 22, 2007 από DJO

[Bonadrug]

Την Κυριακή αυτή το πρώτο θέμα έχει προσφορά σε DVD το BLADE RUNNER!!!!!!!!!!!!

Αν υπάρχει κανείς που δεν το έχει στη συλλογή του δηλαδή...................