Search the Community
Showing results for tags 'Αλέκος Παπαδάτος'.
-
Οι δημιουργοί μιλούν στην «Κ» για την πρόκληση να εικονογραφήσουν σαν «ανθρώπους της διπλανής πόρτας» εμβληματικά πρόσωπα του παρελθόντος. Εμβληματικά πρόσωπα του παρελθόντος υπαρκτά ή μη σε σύγχρονο αφηγηματικό καμβά. Η Μήδεια, ο Αριστοτέλης, και ο Καπετάν Μιχάλης «ζωντανεύουν» ξανά χάρη σε νέες δημιουργίες. Τα υλικά, αναγνωρισμένα και διαχρονικά. Η τεχνοτροπία παρουσίασης είναι εμπνευσμένη από το αποτύπωμα των καιρών. Τα graphic novels (μυθιστορήματα–κόμικς) μας ξανασυστήνουν εμβληματικές μορφές, με συναρπαστικές πινελιές. Τετραγωνάκια με ασπρόμαυρες ή πολύχρωμες εικόνες, φυσαλίδες και συννεφάκια με διαλόγους, αλλά και σκίτσα που τα «ακούς» καθώς αναπαριστούν με εύστοχο τρόπο ηχητικά εφέ, όπως έναν δυνατό κρότο ή μια έκρηξη. Το αναπτυσσόμενο αφηγηματικό αυτό είδος συμβάλλει στη σύνδεση του τότε με το σήμερα, μέσω μιας κατανοητής και διασκεδαστικής προσέγγισης ιστορικών γεγονότων. Από το graphic novel «Καπετάν Μιχάλης» του Παναγιώτη Πανταζή. Ο Παναγιώτης Πανταζής (Pan Pan) είχε πλούσια πρώτη ύλη για το σενάριο του νέου του βιβλίου «Καπετάν Μιχάλης» (εκδ. Διόπτρα). Η ιστορία ακολουθεί τον πατέρα του Νίκου Καζαντζάκη στα τέλη του 19ου αιώνα. Η τεταμένη κατάσταση ανάμεσα σε Οθωμανούς και χριστιανούς στην Κρήτη θα οδηγήσει στην επανάσταση του 1889 και ο ήρωας θα αγωνιστεί για την ελευθερία του. «Οι εκδόσεις απέκτησαν τα δικαιώματα του Καζαντζάκη και μου πρότειναν να κάνω ένα κόμικ που λαμβάνει χώρα σε αυτή τη χρονική περίοδο. Ήταν μια τεράστια αλλά ενδιαφέρουσα πρόκληση για μένα», λέει στην «Κ» ο κ. Πανταζής. «Έπρεπε να προετοιμαστώ ανάλογα, να διαβάσω, να αναζητήσω πηγές για το πώς φέρονταν οι άνθρωποι, πώς ζούσαν, πώς μιλούσαν, τι θεωρούσαν φυσιολογικό και τι όχι σε σχέση με την κανονικότητα της εποχής». Από το graphic novel «Μήδεια» της Σοφίας Κομηνέα και του Ανδρέα Γιοβάνου. Για τη δημιουργία της «Μήδειας» (η δεύτερη έκδοση κυκλοφόρησε το 2023 από την Comicdom Press), η Σοφία Κομηνέα διασκεύασε με προσμείξεις τα ομώνυμα έργα των Σενέκα, Ζαν Ανούιγ και Χάινερ Μιούλερ. «Προσπάθησα να μεταφέρω το έργο στο σήμερα. Επέλεξα μια πιο σύγχρονη εκδοχή του λόγου, μια πιο γρήγορη και κοφτή γραφή σε συνδυασμό με την εικονογραφική απόδοση του Ανδρέα Γιοβάνου. Ναι μεν αποτυπώνει την εποχή αλλά με έναν τρόπο μινιμαλιστικό, με τα ελάχιστα απαραίτητα στοιχεία καθώς και με πιο σύγχρονες οπτικές λήψεις ως προς τη σκηνοθεσία», εξηγεί η ίδια. Όπως αναφέρει, σκοπός των δημιουργών είναι να τονίσουν τη θεατρική του ατμόσφαιρα αλλά και να εμβαθύνουν στην ψυχοσύνθεση της Μήδειας. «Θεωρώ ότι η ιστορία πραγματεύεται διαχρονικά θέματα. Η Μήδεια έχει έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα τον οποίο θέλησα να παρουσιάσω μέσα από το graphic novel. Η ίδια αντιδρά στα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής της και προσπαθεί να προασπίσει την τιμή της. Θα λέγαμε ότι είναι ένα μανιφέστο ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις. Mια κραυγή κατά της φαλλοκρατίας της εποχής, κατά της δυσμενούς θέσης της γυναίκας. Εκτός από αυτό, η ιστορία θίγει και θέματα της προσφυγιάς, της εξορίας». Από το graphic novel «Αριστοτέλης» σε δημιουργία Τάσου Αποστολίδη και Αλέκου Παπαδάτου. Στοιχεία επικαιρότητας στο βιβλίο του «Αριστοτέλης» (εκδ. Ίκαρος) ήθελε να δώσει και ο σκιτσογράφος Αλέκος Παπαδάτος. Μαζί με τον συγγραφέα Τάσο Αποστολίδη, ξεκίνησαν να εργάζονται πάνω στο βιβλίο ένα χρόνο πριν την πανδημία. «Υπάρχει μια σεμνοτυφία, μια συντηρητική αντιμετώπιση του πώς θα αναπαρασταθεί ένας τέτοιος άνθρωπος. Zήτησα από τον Τάσο Αποστολίδη να μειώσει το κείμενο όσο γίνεται περισσότερο, να δώσουμε περισσότερο χώρο στην εικόνα αφενός και αφετέρου να εξανθρωπίσουμε λίγο αυτόν τον χαρακτήρα», λέει ο κ. Παπαδάτος. Και συμπληρώνει: «Πήραμε έναν αρχαίο Έλληνα που όμως δεν θέλαμε να είναι απλός ήρωας. Τον κάναμε λίγο πιο καθημερινό, πιο δικό μας, πιο “άνθρωπο της διπλανής πόρτας”. Έχει την περιέργεια, τη φιλομάθεια, την τρομακτική ενέργεια να διαβάζει από μικρός τα πάντα σε μια εποχή όπου μόνο άκουγαν για να μαθαίνουν». Αξίες του παρελθόντος… στο σήμερα Η μαζική αυτή τάση των graphic novels που βασίζονται σε κάποιο παλιό λογοτεχνικό κείμενο και διασκευάζονται για ένα διαφορετικό κοινό, υπάρχει τουλάχιστον εδώ και οκτώ χρόνια. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε το πώς προβάλλονται οι αξίες του παρελθόντος στο σήμερα. Για παράδειγμα, ο «Καπετάν Μιχάλης» είναι ένας ορμητικός χαρακτήρας με στοιχεία ενός τυπικού – για την εποχή – άνδρα. «Στο 2023, οι συμπεριφορές του αποτελούν στοιχεία ενός άνδρα ο οποίος αφού έχει κάνει κάποια εγκλήματα βρίσκεται δικαίως στη φυλακή. Από την άλλη, υπάρχουν και καλά στοιχεία που είναι ωραίο να τονιστούν με τον ανάλογο τρόπο», λέει ο κ. Πανταζής. Αν ανατρέξουμε πίσω στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, μυθιστορηματικά κόμικς όπως το «Maus» και αργότερα το «Persepolis» ήταν περισσότερο non-fiction και όχι εκτεταμένα fantasy μυθιστορήματα. «Τα ιστορικά τοποθετούνται στην ομάδα που κάποιοι ονομάζουν reality comics. Ένα κομμάτι τους αναφέρεται σε βιώματα και όχι σε καθαρά fiction ιστορίες. Δεν είναι άσχημο να μάθει ο αναγνώστης κάτι καινούργιο μέσα από τη ματιά ενός κόμικ με τα εργαλεία, τα μέσα που προσφέρει. Όλο αυτό έχει και γνωσιακό ενδιαφέρον. Χωρίς να θέλουμε να υπονοήσουμε ότι τα graphic novels μπορούν να αντικαταστήσουν την ακαδημαϊκή γνώση», τονίζει ο κ. Παπαδάτος. Σύμφωνα με τον κ. Πανταζή, όταν ένας εικονογράφος ή συγγραφέας καταπιάνεται με έργο που αφορά μια διαφορετική εποχή, «νιώθω ότι θα πρέπει λίγο να το κοιτάμε καθαρά από το σήμερα για να μπορέσουμε να κρατήσουμε τι αξίζει και τι πρέπει να τεθεί υπό κρίση ώστε να έχει νόημα. Αλλιώς, ας το αφήσουμε εκεί που ήταν». Και το σχετικό link...
-
- 4
-
- καπετάν μιχάλης
- αριστοτέλης
- (and 8 more)
-
Δύο πολύ σημαντικές εκδηλώσεις για τους λάτρεις των κόμικς πρόκειται να λάβουν χώρα το προσεχές Σάββατο 7 Οκτωβρίου. Οι εκδόσεις Ίκαρος, με αφορμή τα 80 χρόνια τους, σε συνεργασία με την Ελληνοαμερικανική Ένωση, διοργανώνουν δημιουργικό εργαστήρι με τον μετρ του είδους Αλέκο Παπαδάτο (Logicomix, Δημοκρατία, Αριστοτέλης). Το εργαστήρι διάρκειας 2,5 ωρών (16.00-18.30), είναι δωρεάν και απευθύνεται σε νεαρά άτομα 16-21 ετών που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στη δημιουργία κόμικς, με σκοπό να τα εισαγάγει στην τέχνη και την τεχνική των graphic novels. Απαραίτητη είναι η δήλωση συμμετοχής μέχρι 30/9 στο pr@ikarosbooks.gr ή στο 216 7005964 (405). Στη συνέχεια (19.00-20.30), θα πραγματοποιηθεί στρογγυλό τραπέζι με θέμα «Graphic Novel, Πολιτική και Ιστορία» με τους κορυφαίους δημιουργούς Αντώνη Νικολόπουλο (Soloúp), Αλέκο Παπαδάτο και Θανάση Πέτρου. ♦ Εργαστήριο με τον Αλέκο Παπαδάτο / Συζήτηση: «Graphic Novel, Πολιτική και Ιστορία» Πού: Ελληνοαμερικανική Ένωση (Μασσαλίας 22, Αθήνα) Πότε: Σάββατο 7/10/2023, ώρες 16.00-20.30 Και το σχετικό link...
-
- 2
-
- αλέκος παπαδάτος
- εκδόσεις ίκαρος
- (and 2 more)
-
Τιμή : 19,99 € Πρόκειται για μία ακόμα δουλειά κάποιων εκ των δημιουργών (Αλέκος Παπαδάτος και Annie Di Donna) του πιο επιτυχημένου ίσως Ελληνικού graphic novel που έχει εκδοθεί,του Logicomix...! Είχαν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για το κόμικ αυτό,κυρίως στο εξωτερικό κι επιτέλους βγήκε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων...! Περιέχει τα κεφάλαια : ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ ΣΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΜΝΗΜΕΣ ΓΙΑ ΠΟΥΛΗΜΑ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΗΣ ΓΟΡΓΩΣ ΚΡΑΣΙ ΚΑΙ ΑΙΜΑ Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο : Μετά το τέλος της ιστορίας έχουμε ένα άρθρο που υπογράφει ο Αβραάμ Κάουα με τίτλο : "Πως γράφεται (μία) ιστορία",ενώ ύστερα ακολουθούν τα "Σχόλια",τα οποία είναι μικρές βιογραφίες των αρχαίων ηρώων που πήραν μέρος στο έργο αυτό...!Έπειτα ακολουθεί ένα άρθρο "Αντί Βιβλιογραφίας" και οι "Ευχαριστίες"...! Παραθέτω και μία σελίδα από το εσωτερικό (η οποία δεν μου βγήκε καλά)...! Η ποιότητα της έκδοσης είναι πολύ καλή και στιβαρή...!Το χαρτί είναι πολυτελές και μοιάζει πολύ με αυτό του Logicomix...!Στα αντίτυπα που κοίταξα στην Πολιτεία (και τα οποία ήταν αρκετά) βρήκα σε όλα ένα πρόβλημα με την κόλλα στο πίσω εξώφυλλο...!Τίποτα σημαντικό κι επικίνδυνο,αλλά είπα να το αναφέρω...! Ας βάλουμε και μερικές αναφορές που έχουν γίνει για την ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ : Πρώτη Δεύτερη Τρίτη Τέταρτη === Οι πρώτες σελίδες του κόμικ
- 30 replies
-
- 44
-
Αήνα, αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. Με την περσική απειλή να βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την πόλη, οι Αθηναίοι βρίσκονται κάθε μέρα πρόσωπο με πρόσωπο με τον εχθρό περιμένοντας να δουν ποιος θα κάνει την πρώτη κίνηση. Όσο για τα βράδια, οι πολεμιστές διηγούνται ιστορίες που ακολουθούν τις γλώσσες της φωτιάς. Μια από αυτές, είναι και η αφηγηματική βάση της Δημοκρατίας. Αυτή την Κυριακή με την Καθημερινή, έρχεται ο πρώτος από τους δύο τόμους της Δημοκρατίας. Ένα από τα πιο καθηλωτικά ελληνικά graphic novel της τελευταίας δεκαετίας, που συνδυάζει ιστορία και μυθοπλασία για να περιγράψει την περιπέτεια της γέννησης του κορυφαίου πολιτεύματος. Αφηγητής και κεντρικό πρόσωπο, ο Λέανδρος. Ένας αγγειογράφος που ζει την απώλεια, τον έρωτα, τη δημιουργία και την ένταση και βρίσκεται στο επίκεντρο της πορείας που οδήγησε σε μία από τις μεγαλύτερες επινοήσεις της παγκόσμιας πολιτικής ιστορίας, τη Δημοκρατία. Σκηνές και γεγονότα που κόβουν την ανάσα μας δείχνουν πως η δημοκρατία σφυρηλατήθηκε τόσο από τύχη και ιστορικές συγκυρίες όσο και από τις πράξεις και το κουράγιο ανθρώπων πολυμήχανων και ταγμένων στο σκοπό τους. Συναρπαστική πλοκή, θαυμαστοί χαρακτήρες και έντονο χρώμα, συνθέτουν ένα έργο με σύγχρονη ματιά. Ο Αλέκος Παπαδάτος και η Annie Di Donna, συνδημιουργοί του διεθνούς εκδοτικού φαινομένου Logicomix, ενώνουν τις δυνάμεις τους με τον συγγραφέα Αβραάμ Κάουα για ένα graphic novel που κέρδισε το βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού βιβλίου – ΙΒΒΥ 2016 στην κατηγορία «Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού – νεανικού βιβλίου, για εφήβους και νέους», καθώς και τα βραβεία «Καλύτερου Σεναρίου» και «Καλύτερου Κόμικ by Wacom» στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς 2016. «Δημοκρατία». Ο πρώτος τόμος, την Κυριακή 18 Ιουνίου με την «Καθημερινή». Η παρουσα εκδοση αποτελει φωτομηχανικη ανατυπωση της εκδοσης που κυκλοφορησε το 2015 απο τις εκδοσεις ΙΚΑΡΟΣ-οπως αναγραφεται και στα στοιχεια της εκδοσης. Παρουσιαση της εκδοσης του 2015 στο παρακατω συνδεσμο https://www.greekcomics.gr/forums/index.php?/topic/34092-δημοκρατια/
- 1 reply
-
- 11
-
- δημοκρατια
- 2023
- (and 5 more)
-
Δύο πράγματα παραμένουν σταθερά στην Ελλάδα όσα χρόνια και αν περάσουν: η γραφειοκρατία και η Έκθεση Γελοιογραφίας που διοργανώνει κάθε χρόνο ο άοκνος φίλος της πολιτικής γελοιογραφίας Γιάννης Γερούλιας (τα τελευταία χρόνια στη Λιβαδειά, παλιότερα στην κοινότητα Λαφυστίου). Αλέκος Παπαδάτος Και όταν βέβαια μια έκθεση γελοιογραφίας έχει ως κεντρική θεματική της τη γραφειοκρατία, δεν μπορεί παρά να μας επιφυλάσσει άκρως ενδιαφέρουσες δημιουργίες από δεκάδες ανθρώπους ανά την Ελλάδα οι οποίοι καταπιάνονται με την τέχνη του σκίτσου είτε ερασιτεχνικά, είτε επαγγελματικά. Στη γραφειοκρατία είναι αφιερωμένη λοιπόν η 24η Έκθεση Γελοιογραφίας που θα εγκαινιαστεί σήμερα στις 8 μ.μ. στον χώρο της Φωτογραφικής Λέσχης Λιβαδειάς. Τιμώμενος δημιουργός της 24ης Έκθεσης ο πολυβραβευμένος καρτουνίστας, εικονογράφος και καλλιτέχνης κόμικς Αλέκος Παπαδάτος («Logicomix», «Δημοκρατία», «Αριστοτέλης»), του οποίου το έργο – εμπνευσμένο από το… πολυκέφαλο τέρας της γραφειοκρατίας – κοσμεί τη φετινή αφίσα. 📌 24η Εκθεση Γελοιογραφίας: «Γραφειοκρατία» Εγκαίνια: Σάββατο 27/5/2023, στις 20.00 Πού: Στον χώρο της Φωτογραφικής Λέσχης Λιβαδειάς (Γεωργαντά 4 & Πρωτέως). Διάρκεια: Ως και 4/6/2023. Ώρες λειτουργίας: 19.30-22.30. Για επικοινωνία με τον Γιάννη Γερούλια: 6973527622. Και το σχετικό link...
-
- 2
-
- έκθεση γελοιογραφίας
- γιάννης γερούλιας
- (and 2 more)
-
Την Παρασκευή 12 Μαΐου 2023, στο πλαίσιο του φεστιβάλ κόμικς Comicdom Con Athens 2023, έγινε η απονομή των Ελληνικών Βραβείων Κόμικς στο αμφιθέατρο «Μιλτιάδης Έβερτ» της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων. Ο θεσμός των Ελληνικών Βραβείων Κόμικς μετασχηματίζεται και εξελίσσεται διαρκώς αναδεικνύοντας μεταξύ άλλων τα οξυμένα αντανακλαστικά της Ελληνικής Ακαδημίας Κόμικς, η οποία έχει εμφανώς θέσει σε προτεραιότητα την εξωστρέφεια της ελληνικής παραγωγής κόμικς και την εγχώρια προώθηση της συγκεκριμένης μορφής τέχνης. Η βραδιά της απονομής, χορηγούμενη φέτος από το κατάστημα Comicstrip και παραδοσιακά τοποθετημένη στο πλαίσιο του μεγάλου φεστιβάλ Comicdom Con Athens, αποτέλεσε αδιαμφισβήτητα μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις που έγιναν το προηγούμενο τριήμερο: φιλικός και κατάλληλα εξοπλισμένος χώρος με μαζική προσέλευση κόσμου, ζεστό και ευχάριστο κλίμα στο οποίο συνετέλεσε η ζωηρή παρουσίαση του κωμικού Δημήτρη Δούκογλου, οργάνωση και προετοιμασία των συμμετασχόντων, είναι μερικά από τα στοιχεία που έδωσαν στη βραδιά μια ξεχωριστή ποιότητα. Στον πυρήνα βρέθηκαν τα έργα που ξεχώρισαν σε μια ολοένα και αυξανόμενη ποσοτικά και ποιοτικά παραγωγή κόμικς στην Ελλάδα τη χρονιά που μας πέρασε. Νέο στοιχείο φέτος ήταν ο διαχωρισμός του βραβείου για το καλύτερο σενάριο στα δύο με τις νέες κατηγορίες να αφορούν διασκευασμένα και πρωτότυπα σενάρια – μια επιλογή η οποία αποτυπώνει πλέον την καθιερωμένη τάση δημιουργιών που εμπνέονται από κλασικά λογοτεχνικά έργα. Το βραβείο του καλύτερου κόμικς, αλλά και αυτό του πρωτότυπου σεναρίου, απέσπασε ο Θανάσης Πέτρου για το εξαιρετικό «1923: Εχθρική Πατρίδα» (Ίκαρος) με θέμα τη Μικρασιατική Καταστροφή και τις συνέπειές της. Καλύτερο διασκευασμένο σενάριο ψηφίστηκε η παραλλαγή του μύθου της γοργόνας, αδερφής του Μ. Αλεξάνδρου, που υπογράφει ο Δημήτρης Βανέλλης στη «Μοναξιά της Αβύσσου» (Jemma Press), με τον σχεδιαστή του έργου Νίκο Κούρτη να διακρίνεται για το καλύτερο εξώφυλλο. Καλύτερος σχεδιαστής για τη χρονιά που μας πέρασε αναδείχτηκε ο Αλέκος Παπαδάτος, ο οποίος επέστρεψε με το γκράφικ νόβελ «Αριστοτέλης» (Ίκαρος) σε κείμενα του Τάσου Αποστολίδη αποσπώντας και το βραβείο για την καλύτερη καλλιτεχνική επιμέλεια. Καλύτερη αυτοέκδοση ψηφίστηκε το «Kuro: Bakeneko» του Tasmar, στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο ως «κακός» έχει ο Κυριάκος Μητσοτάκης, καλύτερη μεταφρασμένη έκδοση το «No Pasarán» (Jemma Press) του κορυφαίου Ιταλού δημιουργού Vittorio Giardino, όπως το απέδωσε στα ελληνικά ο Γαβριήλ Τομπαλίδης, και καλύτερο διαδικτυακό κόμικς – σε μια κατηγορία με δυστυχώς περιορισμένες συμμετοχές – οι «Μπαμπαδοϊστορίες» του Νικόλαου Στεφαδούρου. Το βραβείο κοινού απέσπασε το δημοφιλέστατο κατά τα φαινόμενα «Athens Dark» (Nerdula) των Ζήση Ρούμπου και Χρήστου Μαρτίνη, ενώ καλύτερος πρωτοεμφανιζόμενος ψηφίστηκε ο ταλαντούχος Γιώργος Γανίδης για την – υποψήφια και για καλύτερο εξώφυλλο – αυτοέκδοση «Θηρία». Για τελευταίο (και καλύτερο!) κρατήσαμε ένα βραβείο για το οποίο είμαστε ως μέσο περήφανοι, ενθουσιασμένοι και πλήρως υποκειμενικοί. Το «Λεξικό της Κρίσης», το οποίο διαβάζετε τα τελευταία οχτώ χρόνια στις σελίδες τού Καρέ Καρέ και φιλοτεχνούν διαδοχικά ανά εβδομάδα οι Γιάννης Αντωνόπουλος, Περικλής Κουλιφέτης, Γαβριήλ Παγώνης και Θανάσης Πέτρου, κέρδισε το βραβείο του καλύτερου ένθετου κόμικς για τη χρονιά που μας πέρασε. Στα επόμενα! Και το σχετικό link...
-
- 3
-
- comicdom con
- τεχνόπολη
- (and 15 more)
-
Ο γηραιότερος σεναριογράφος κόμικς «στέλνει» τον Αριστοτέλη σε όλο τον κόσμο. Ήδη μεταφράζεται στα αγγλικά, γερμανικά, κινεζικά, τουρκικά, πορτογαλικά, ισπανικά και κορεατικά. Μέσα από τις 200 και πλέον σελίδες ενός κόμικς, ξεδιπλώνεται η ιστορία του ήρωα που άλλαξε τον κόσμο. Στους ώμους του δεν κυματίζει μπέρτα, από τα μάτια του δεν ξεχύνονται φλόγες, δεν διαθέτει πτητική ικανότητα, ούτε σκαρφαλώνει στα κτήρια. Αντιθέτως, πατάει στη γη, περιβάλλεται από μαθητές και η μόνη του... υπερδύναμη είναι η παρατήρηση και η έρευνα, η ισχύς της γνώσης. Ο ισχνός αυτός ήρωας με τα κοντά μαλλιά, τα μικρά μάτια και τα λεπτά άκρα λέγεται «Αριστοτέλης» και γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής το 384 π.Χ. Ένας ξεχωριστός «ήρωας», που τόλμησε στην εποχή του να θέσει στο τραπέζι της λογικής όλα τα μεγάλα ερωτήματα της ανθρωπότητας για τη δημιουργία του κόσμου, τη φύση του ανθρώπου, το περιβάλλον, τη φυσική ιστορία, το σύμπαν, την ηθική… Την ιστορία και το λόγο του σπουδαίου Έλληνα φιλοσόφου και επιστήμονα της αρχαιότητας, μεταφέρει εκλαϊκευμένα σε ένα κόμικς που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ίκαρος», ο γηραιότερος σεναριογράφος κόμικς στον κόσμο Τάσος Αποστολίδης, ενώ για την εικονογράφηση είναι υπεύθυνος ένας άνθρωπος… εθισμένος στην εικονική απεικόνιση της αρχαιότητας, ο Αλέκος Παπαδάτος. «Η φιλοσοφία είναι ένας οδηγός ζωής. Αν πραγματικά καταλάβεις τι λένε αυτοί οι άνθρωποι, η μέρα σου θα γίνει καλύτερη», δηλώνει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Τάσος Αποστολίδης. «Στόχος μου είναι να περάσω τον λόγο του Αριστοτέλη με έναν εύκολο τρόπο, όπως είναι τα κόμικς, για να γοητεύσω νέους ανθρώπους και κυρίως εφήβους και να τους οδηγήσω σε μία διαδικασία συλλογισμών για να αντιμετωπίσουν καλύτερα το σήμερα και το αύριό τους. Μάλιστα, αν μετακινήσω λίγο παραπάνω τον στόχο μου, ελπίζω πως διαβάζοντάς το, ίσως αναζητήσουν και τα μεταφρασμένα πρωτότυπα έργα», συμπληρώνει. Ο «Αριστοτέλης» κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες και εκδόθηκε ήδη στα γαλλικά από τους εκδότες του «Αστερίξ» Dargaud, οι οποίοι για πρώτη φορά εκδίδουν έργο Ελλήνων δημιουργών. Ήδη μεταφράζεται στα αγγλικά, γερμανικά, κινεζικά, τουρκικά, πορτογαλικά, ισπανικά και κορεατικά για να κυκλοφορήσει μέσα στο τρέχον έτος. Ωστόσο, ο Τάσος Αποστολίδης χρειάστηκε επτά χρόνια για να τον ολοκληρώσει, εκ των οποίων τα τρία τα αφιέρωσε στην έρευνα. Τα σημαντικότερα γεγονότα που εκτυλίχτηκαν παράλληλα με τη ζωή του μεγάλου φιλοσόφου, αλλά και η ίδια του η ιστορία του Αριστοτέλη, (οι σπουδές του, το ότι υπήρξε δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τη διδασκαλία του στο «Λύκειο», ο διωγμός του, τα παιδιά του κ.ά.) με απόλυτη ιστορική πιστότητα, «μπλέκονται» από τον έμπειρο χειριστή της μυθοπλασίας, με καθημερινούς διαλόγους, χιούμορ και αριστοτεχνικά «μπρος-πίσω». «Δεν έμεινα στο να πάρω μια μετάφραση και να τη μεταφέρω εικονικά. Αυτό θα ήταν λάθος. Προσπάθησα να κάνω μύθο τα στοιχεία της ζωής του και επειδή μια γραμμική αφήγηση συνήθως είναι βαρετή, έχει πολλά… flashback, ώστε να μη χάνει ο αναγνώστης το ενδιαφέρον της επόμενης σελίδας», εξηγεί. Στην ανάδειξη του έργου του παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο η εικόνα, η οποία έχει τη δική της δύναμη. Η παραστατικότητα των εικόνων, με τις χαρακτηριστικές εκφράσεις των 50 και πλέον χαρακτήρων, με την πιστή απεικόνιση κτιρίων, ενδυμασιών και χρηστικών αντικειμένων, κάνουν πιο γλαφυρή την περιγραφή της καθημερινότητας των πόλεων και αποδίδουν την ατμόσφαιρα της εποχής. «Ακόμη κι αν δεν μένει κανείς στο διάβασμα των λόγων και κοιτάξει απλώς τις εικόνες, παίρνει ήδη αρκετές πληροφορίες. Άλλωστε από εκεί παράγονται οι ατμόσφαιρες και τα συναισθήματα που δεν μπορούν να φανούν στα λόγια», λέει. Μάλιστα, η συνεργασία του με τον Αλέκο Παπαδάτο ήταν… καρμική, καθώς ήταν ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο απευθύνθηκε πριν από σχεδόν 45 χρόνια, όταν του πρότεινε ο διευθυντής του στην εφημερίδα Εγνατία – όπου δούλευε – να κάνει σύντομες ιστορίες σε καρέ, τα λεγόμενα comic strips, για να εμπλουτίσει την ύλη. Οι δυο τους πειραματίστηκαν τότε «παντρεύοντας» τα ταλέντα τους και το εγχείρημα πέτυχε. Καθηγητής μαθηματικών παραδίδει... «Όρνιθες» σε κόμικς Ο «Αριστοτέλης» δεν είναι το πρώτο έργο του 76χρονου συγγραφέα, αλλά η… κατάληξη μιας σειράς που ακολούθησε. Την αρχή την έκανε 50 χρόνια πριν, το 1973, με το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Ευθυμογραφήματα για κατηφείς και ολίγη μυθολογία για αδαείς». Πριν από αυτό, από τα φοιτητικά του ακόμη χρόνια δούλευε σε εφημερίδες και περιοδικά κάνοντας ευθυμογραφήματα, που πάντα είχαν κάποια σχέση με την αρχαιότητα. «Μπήκα έβδομος στο μαθηματικό και αφού αποφοίτησα άσκησα το επάγγελμα, διδάσκοντας σε φροντιστήρια και παραδίδοντας ιδιαίτερα μαθήματα. Κάποια στιγμή με προσέλαβαν στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή, όπου έζησα τα υπόλοιπα 36 χρόνια της ζωής μου μέχρι τη σύνταξή μου, ως καθηγητής μαθηματικών, ως διευθυντής και στο τέλος ως αντιπρόεδρος», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Όπως υποστηρίζει, τον ενδιέφερε εκπαιδευτικά να βάλει λίγη... τέχνη στα «ψυχρά» μαθηματικά και να γοητεύσει τους μαθητές με άλλο τρόπο. Έτσι δημιούργησε μια μαθητική θεατρική ομάδα, με την οποία δούλευαν όλο το χρόνο την παράσταση που θα ανέβαζαν στο τέλος της σχολικής χρονιάς. «Αποφάσισα να ανεβάσουμε τις «Όρνιθες» του Αριστοφάνη. Αλλά ήταν κάθε άλλο παρά εύκολο έργο, τα παιδιά δυσκολεύονταν να μάθουν τα λόγια, δεν μπορούσαν να συντονιστούν με το ποτέ μπαίνουν στη σκηνή και πότε βγαίνουν από αυτήν… Τότε μου ήρθε μία ιδέα, σαν να άναψε μία λάμπα πάνω από το κεφάλι μου». Η ιδέα αυτή ήταν να σχεδιάσει σε ένα χαρτί κάποια καρέ – όπως των κόμικς, όπου θα φαίνεται από πού μπαίνει ο μαθητής, τι λέει και από πού φεύγει στη συνέχεια. «Ήταν ένα προσχέδιο που θα το μελετούσαν και θα μάθαιναν τις κινήσεις και τα λόγια τους, χωρίς να διαβάζουν ένα ατελείωτο κείμενο. Φωτοτύπησα λοιπόν δυο-τρεις σελίδες με την εισαγωγή, τους τη μοίρασα και είδα ότι δούλεψε, η πρόβα άρχισε να πηγαίνει γρήγορα», αναφέρει. Έτσι λοιπόν έκανε το ίδιο και για όλο το υπόλοιπο κείμενο, με αποτέλεσμα η παράσταση να δοθεί με μεγάλη επιτυχία και ο ίδιος να μείνει – χωρίς αρχικά να το γνωρίζει, με… 200 ντεκουπαρισμένες σελίδες. «Πρόκειται για έναν όρο που σημαίνει σκηνοθεσία του καρέ και της σελίδας. Απευθύνθηκα στον Γιώργο Ακοκαλίδη, που δούλευε στην ίδια εφημερίδα με μένα ως γελοιογράφος και του πρότεινα να κάνουμε ένα κόμικς. Αρχικά μου είπε ότι αυτό είναι μια τρέλα, καθώς τη δεκαετία του '80 η Ελλάδα από τη μία υφίστατο μία… επίθεση από πολύ καλά ξένα κόμικς (Αστερίξ, Λούκυ Λουκ, Τεν-Τεν, Μαφάλντα) και επιπλέον γιατί το κόμικς τότε ήταν υπό διωγμόν, καθώς θεωρείτο υπεύθυνο για τη λογοπενία και τη στέρηση φαντασίας των νεαρών αναγνωστών», σημειώνει. Κλασικά έργα της αρχαιότητας σε κόμικς ταξιδεύουν στο εξωτερικό Παρά τις αμφιβολίες, οι δύο άνδρες άρχισαν να δουλεύουν τόσο τις «Όρνιθες» όσο τη «Λυσιστράτη» και τους «Αχαρνής», αλλά τους πήρε δύο χρόνια να βρουν εκδότη. «Τελικά βρήκαμε τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις, μία θυγατρική της Αγροτικής Τράπεζας, που είχαν έναν... προχωρημένο διευθυντή, στον οποίο – αν και δεν άρεσε να διαβάζει κόμικς – άρεσε η ιδέα μας και αποφάσισε να το κάνει», λέει. Η πρώτη έκδοση, της πιο δημοφιλούς Λυσιστράτης, το 1983, είχε εντυπωσιακή απήχηση, αφού – όπως θυμάται ο κ. Αποστολίδης – μέσα σε μία εβδομάδα είχε πουλήσει 10.000 αντίτυπα. «Μετά απ' αυτήν την αποδοχή κι ενώ έως τότε ήμασταν ερασιτέχνες, αρχίσαμε να μπαίνουμε πια σε επαγγελματικούς ρυθμούς, διότι έπρεπε να παραχθεί μία σειρά των 11 κωμωδιών, κάτι που μας πήρε πάνω από έξι χρόνια στα οποία έπρεπε να δουλεύουμε πάρα πολλές ώρες, Κυριακές, αργίες και καλοκαίρια, γιατί αν η σειρά δεν είχε αλληλουχία, θα ξεχνιόταν. Είναι χαρακτηριστικό ότι την περίοδο εκείνη έγινα μπαμπάς και "είδα" την κόρη μου αφού πήγε στο δημοτικό», λέει χαριτολογώντας, για να περιγράψει τη δύσκολη εκείνη περίοδο της ζωής του. Η σειρά τελικά ολοκληρώθηκε το 1987 και ταυτόχρονα άρχισαν να γίνονται μεταφράσεις της Λυσιστράτης σε αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά, προκειμένου να πωλούνται στην Ελλάδα, σε πωλητήρια μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, απευθυνόμενα σε τουρίστες. Με το κλείσιμο όλων των θυγατρικών της Αγροτικής Τράπεζας λίγα χρόνια αργότερα και μετά από μία σειρά περιπετειών με αθηναϊκούς εκδοτικούς οίκους κατέληξε στις εκδόσεις «Μεταίχμιο», όπου για 17 χρόνια έβγαζαν παλιά και νέα έργα του. Ο Τάσος Αποστολίδης μετά τα κόμικς «Οδύσσεια», «Αντιγόνη», «Ιφιγένεια», «Μύθοι του Αισώπου», «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα» και πολλά άλλα, κατέληξε στον «Αριστοτέλη», ενώ ήδη εδώ και έναν χρόνο δουλεύει πάνω στον Πλάτωνα για να κάνει κάτι αντίστοιχο. «Στο πιο δύσκολο, σοβαρό και επίπονο που θα μπορούσε να καταλήξει μία τέτοια σειρά ήταν η φιλοσοφία. Άλλωστε φιλοσοφία είναι οι απαντήσεις στις ερωτήσεις των παιδιών, είναι κατανόηση και γνώση, είναι τρόπος ερμηνείας της φύσης, των ανθρώπων και της κοινωνίας και το κόμικς έχει τη δυνατότητα να μας ταξιδέψει...», κατέληξε. Και το σχετικό link...
- 1 reply
-
- 7
-
- αριστοτέλης
- τάσος αποστολίδης
-
(and 2 more)
Tagged with:
-
Το graphic novel «Αριστοτέλης» του Τάσου Αποστολίδη και του Αλέκου Παπαδάτου ετοιμάζεται να μεταφραστεί σε επτά γλώσσες και οι δημιουργοί του αφηγούνται στην «Κ» το ταξίδι του από την ιδέα μέχρι το τυπογραφείο. Λεπτομέρεια από το ελληνικό εξώφυλλο του graphic novel «Αριστοτέλης» Το 2016 ήταν το «Έτος Αριστοτέλη». Τότε ο Τάσος Αποστολίδης παρακολούθησε στη Θεσσαλονίκη μια σειρά από συζητήσεις και εκδηλώσεις του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών για για τη σπουδαία κληρονομιά του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου. Εντυπωσιάστηκε για το πώς, 2000 χρόνια μετά τον θάνατό του, το έργο που άφησε πίσω του συνεχίζει να απασχολεί τον σύγχρονο άνθρωπο, σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Κάπως έτσι ήρθε το τελικό «λάκτισμα» για τον Τάσο Αποστολίδη να βάλει μπρος ένα graphic novel για τον Αριστοτέλη. Είχε βέβαια πάντα στο μυαλό του να κάνει graphic novels για αρχαίους φιλοσόφους, και είχε ξεκινήσει να μαζεύει σχετική βιβλιογραφία για τη δημιουργία ενός κόμικ για τον φιλόσοφο από το 2014. Ο δημιουργός άλλωστε δεν έχει κρύψει την αδυναμία του για τον κόσμο της αρχαιότητας. Έχει διανύσει μια πορεία δεκαετιών στην ένατη τέχνη, έχοντας καταπιαστεί ξανά με θέματα προερχόμενα από την Αρχαία Ελλάδα: τις Κωμωδίες του Αριστοφάνη, τους Μύθους του Αισώπου, την Ιφιγένεια, την Αντιγόνη, την Οδύσσεια αλλά και κόμικ για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα. Πέρα από κομίστας, ο Τάσος Αποστολίδης ήταν για 40 χρόνια και εκπαιδευτικός. «Ζει μέσα μου ο δάσκαλος», όπως λέει χαρακτηριστικά. Είναι αυτό που του ξυπνά την επιθυμία να μεταδώσει κάποια σημαντικά γι αυτόν πράγματα και στο κοινό, μέσα από τον διασκεδαστικό κόσμο των καρέ των κόμικ, εκλαϊκεύοντας και δραματοποιώντας αυτά τα έργα. Ύστερα λοιπόν από τρία χρόνια έρευνας και γραφής του σεναρίου, ο Τάσος Αποστολίδης συναντήθηκε με τον Αλέκο Παπαδάτο (βρίσκεται πίσω από το «Logicomix» μαζί με την Άννι Ντι Ντόνα) για την ολοκλήρωση του εγχειρήματος, μια διαδικασία που κράτησε άλλη μία τριετία περίπου. Ο δεύτερος είχε μόλις ολοκληρώσει το graphic novel «Δημοκρατία» κι ήταν έτσι «ζεστός» από το κλίμα της Αρχαίας Ελλάδας. Μάλιστα το βιβλίο έγινε ουσιαστικά συγχρόνως σε δύο γλώσσες: ενώ γραφόταν λοιπόν στα ελληνικά, την ίδια στιγμή μεταφραζόταν στα γαλλικά. Κάτι που σημαίνει ότι ο Αλέκος Παπαδάτος ενσωμάτωνε συγχρόνως τα αρχεία και για τις δύο γλώσσες. Η δημιουργική ομάδα του «Αριστοτέλη» είχε επίσης να ξεπεράσει και το ζήτημα της απόστασης: ο Τάσος Αποστολίδης έμενε στη Θεσσαλονίκη, ο Αλέκος Παπαδάτος εκείνο το διάστημα βρισκόταν στη Γαλλία, η μεταφράστρια στην ίδια χώρα αλλά σε άλλη πόλη και οι δύο εκδότες στις Βρυξέλλες και στην Αθήνα. Όπως καταλαβαίνετε, τo κόμικ δουλεύτηκε από απόσταση μέσα από αυτό το μικρό «δίκτυο» και υπήρχαν οι προκλήσεις του συντονισμού. Το πλάνο ήταν τον Σεπτέμβριο του 2022 το βιβλίο να κυκλοφορήσει συγχρόνως στη Γαλλία και στις γαλλόφωνες χώρες από την Dargaud – την εκδοτική εταιρεία που τυπώνει το «Αστερίξ και Οβελίξ» – και φυσικά στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος. Στην έκθεση βιβλίου της Φρανκφούρτης που ακολούθησε τον Οκτώβριο το βιβλίο τράβηξε το ενδιαφέρον από εκδότες της Κίνας, ενώ επίσης άρχισε να προχωρά η κυκλοφορία του «Αριστοτέλη» στην Τουρκία, στην Πορτογαλία, στη Γερμανία (θα βρίσκεται στα ράφια των γερμανικών βιβλιοπωλείων τον Ιούνιο), ενώ ο φιλόσοφος ετοιμάζεται να «μιλήσει» ακόμα και ισπανικά και κορεάτικα. Επίσης έχει ολοκληρωθεί και η μετάφραση του βιβλίου στα «διεθνή» αγγλικά, που δεν θα μπορούσαν να λείπουν από τη λίστα, σε μορφή e-book. Το να μεταφέρεις φιλοσοφικές έννοιες στη «λαϊκή» μορφή ενός κόμικ, δεν είναι φυσικά εύκολο. Ο Τάσος Αποστολίδης είναι και μαθηματικός και η επιστήμη του τον βοήθησε, μιας και – όπως λέει και ο ίδιος – «τα μαθηματικά με τη φιλοσοφία είναι πολύ κοντά». Μια βασική βέβαια δυσκολία ήταν το γεγονός ότι το υλικό που υπάρχει από τον Αριστοτέλη ήταν σημειώσεις για τα μαθήματά του κι όχι κείμενο προορισμένο να εκδοθεί, και άρα δεν ήταν λόγιο αλλά αρκετά «ξερό» και κοφτό στο ύφος του. Αυτό δυσκόλεψε τον δημιουργό στο να δώσει τελική μορφή σε έννοιες στο κόμικ του. Στη θεματολογία αυτή πάντως, παραμόνευε και μία «ευκολία»: η Αρχαία Αθήνα δεν μας κληροδότησε μόνο τη δημοκρατία αλλά και τον διάλογο. Δηλαδή, μία από τις βασικές δομές των graphic novels. Και ένα επίσης βασικό συστατικό της φιλοσοφίας. Κάπως έτσι, δύο «μακρινοί» κόσμοι ενώνονται και ακόμα και δύσβατα σημεία φιλοσοφικών θεωριών μπορούν να γίνουν κατανοητά σε έναν αναγνώστη. Υπήρχαν φυσικά και σκόπελοι που έπρεπε να ξεπεράσει ο Αλέκος Παπαδάτος δημιουργώντας τα πρόσωπα για το κόμικ. Ας πούμε, στις προτομές που διασώζονται ο Αριστοτέλης έχει μια όψη βλοσυρή, κάτι που δεν ήθελε να μεταφέρει στο συγκεκριμένο βιβλίο και έτσι έπρεπε να «μαλακώσει» τη μορφή του, δεδομένου ότι το κόμικ έχει και χιουμοριστικά στοιχεία. Κι έπειτα, είχε το δύσκολο έργο να φτιάξει γύρω στους 50 ακόμα χαρακτήρες για τους οποίους δεν υπήρχαν πάντα επαρκείς πηγές, κι έπρεπε από τη μία να προκύψουν από τη φαντασία του δημιουργού κι από την άλλη να φροντίσει να είναι διακριτοί μεταξύ τους. Τελικά ένα graphic novel για έναν φιλόσοφο σαν τον Αριστοτέλη, ποιον αναγνώστη «κυνηγάει»; «Το ότι τα κόμικ είναι κυρίως παιδικά και εφηβικά είναι ένας μύθος», όπως επιβεβαιώνει ο Τάσος Αποστολίδης. Εξάλλου, άνθρωποι που σήμερα είναι 50, 60 ή και μεγαλύτεροι, γαλουχήθηκαν με κόμικ όπως ο Αστερίξ, η Μαφάλντα και τόσα άλλα, «άρα έχουμε μια διαμορφωμένη αναγνωστική ομάδα αρκετά μεγάλη σε όλο τον κόσμο». Ο Αλέκος Παπαδάτος από την πλευρά του, χαίρεται που κατάφεραν να φτιάξουν «έναν ήρωα που μας μαθαίνει κάτι παραπάνω και είναι συμπαθής, γίνεται τελικά ένας από εμάς: έχει τους έρωτές του, τις απογοητεύσεις του, τις χαρές του και τις λύπες του». Ο αναγνώστης που είχαν στο μυαλό τους ήταν – μεταξύ άλλων – και οι ίδιοι, «για να γίνουμε οι κριτές του». Στόχος όμως ήταν και να γίνει προσβάσιμο σε όλους, «από 17 έως 77 ετών όπως λέμε στα κόμικ», θα καταλήξει ο ένας εκ των δύο δημιουργών. Το graphic novel «Αριστοτέλης» του Τάσου Αποστολίδη και του Αλέκου Παπαδάτου κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος. Και το σχετικό link...
-
- 6
-
- αριστοτέλης
- τάσος αποστολίδης
-
(and 3 more)
Tagged with:
-
Μόλις έμαθα πως ο Αλέκος Παπαδάτος εξέδωσε νέο κόμικ, αυτήν την φορά αφιερωμένο στον Αριστοτέλη (τον γνωστό φιλόσοφο) και για να το τιμήσω (παρόλο που δεν τον έχω διαβάσει ακόμα), έκανα ένα μικρό fanart εμπνευσμένο από το προηγούμενο κόμικ του, την "Δημοκρατία". Αν και το απόλαυσα, δεν μου άρεσε τόσο όσο το "Logicomix" (το οποίο BTW, το προτείνω σε όλους). Δεν ξέρω γιατί. Υπήρχε κάτι στην δομή που μου το χάλασε, αλλά δεν μπορώ να το εξηγήσω.
- 3 replies
-
- 11
-
- δημοκρατία
- democracy
-
(and 4 more)
Tagged with:
-
Το πολυαναμενόμενο κόμικς των Τάσου Αποστολίδη και Αλέκου Παπαδάτου για τον Αριστοτέλη μάς ταξιδεύει με τον πιο σύγχρονο και χιουμοριστικό τρόπο στη ζωή και τη σκέψη του Σταγειρίτη φιλοσόφου. Γεννήθηκε σε μια εποχή πολυδιάσπασης του ελληνικού κόσμου. Ο θάνατός του συνέπεσε με την απαρχή μιας πρωτόγνωρης νέας εποχής αυτοκρατοριών και ανάμειξης των πληθυσμών. Υπήρξε μαθητής εκείνου που πρώτος καθόρισε την έννοια της λέξης «φιλοσοφία» και συνάμα ήταν προϊόν της πρώτης φιλοσοφικής σχολής που ιδρύθηκε ποτέ. Στη συνέχεια έγινε δάσκαλος ενός από τους μεγαλύτερους κατακτητές της Ιστορίας. Ήταν ο τελευταίος μιας σειράς στοχαστών, κορυφώνοντας μια διανοητική πορεία περίπου δυόμισι αιώνων που εξελίχθηκε στο πλαίσιο της πόλεως-κράτους. Πίστευε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν έμφυτη την επιθυμία για τη γνώση. Και το απέδειξε: όντας φιλοπερίεργος και αχόρταγος «βιβλιοφάγος», ανέπτυξε μια ευρυμάθεια απίστευτη για την εποχή του. Σύγχρονός μας – παρότι αρχαίος – καθώς ο τρόπος με τον οποίο ταξινόμησε και διευθέτησε τα συγγράμματά του σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης γνώσης (λογική, φυσική, οντολογία, ηθική, πολιτική, ρητορική-ποιητική) θυμίζει σύγχρονη επιστημονική πραγματεία. Αν και δεν μας διασώθηκε τίποτα απ’ όσα δημοσίευσε ενόσω ζούσε, τα «εσωτερικά» κείμενα της Σχολής του, που μας κληροδοτήθηκαν, καθόρισαν σε ασύλληπτο βαθμό τη σκέψη των ανθρώπων σε Ανατολή και Δύση επί δύο χιλιάδες χρόνια. Σήμερα δεν είναι πια η «αυθεντία», αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε και γράφουμε έχει καθοριστεί από τον Σταγειρίτη φιλόσοφο του 4ου π.Χ. αιώνα, τον Αριστοτέλη. Πολλές βιβλιοθήκες έχουν γραφτεί για το έργο του. Πόσα όμως πραγματικά γνωρίζουμε για τη ζωή ενός από τους σημαντικότερους θεμελιωτές της παγκόσμιας φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης; Και πώς θα μπορούσε να γίνει προσιτή η σκέψη ενός στοχαστή που έχει γράψει επί παντός επιστητού; Η απάντηση βρίσκεται στο εξαιρετικό κόμικς «Αριστοτέλης» των Τάσου Αποστολίδη και Αλέκου Παπαδάτου, που κυκλοφόρησε το φθινόπωρο του 2022 από τις εκδόσεις Ίκαρος. Πρόκειται για ένα αισθητικό και αφηγηματικό κόσμημα, που αν μη τι άλλο πετυχαίνει έναν άθλο: να συνοψίσει σε 216 σελίδες τον βίο και τη διαμόρφωση ενός φιλοσόφου, η σκέψη του οποίου δεν είναι δυνατόν να κατανοηθεί αν προσεγγιστεί επιφανειακά. Οι δημιουργοί του «Αριστοτέλη» είναι γνωστοί και ιδιαίτερα αγαπητοί στο κομιξόφιλο κοινό. Ο Τάσος Αποστολίδης (μαθηματικός και επί 42 χρόνια εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια ιδιωτική εκπαίδευση) από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 έχει γράψει σενάρια και, σε συνεργασία με Έλληνες σχεδιαστές, έχει διασκευάσει σε κόμικς κλασικά έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (κωμωδίες του Αριστοφάνη, μύθους του Αισώπου, έργα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα κ.ά.). Το σενάριο για τον «Αριστοτέλη» άρχισε να δουλεύεται το 2016, χρονιά κατά την οποία ο συγγραφέας παρακολούθησε συστηματικά τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στην πόλη του, Θεσσαλονίκη, για τον εορτασμό του «Επετειακού Έτους Αριστοτέλη». Ο Αλέκος Παπαδάτος μάς είναι γνώριμος από τις δύο προηγούμενες σχεδιαστικές, διεθνώς αναγνωρισμένες δουλειές του, το «Logicomix» και τη «Δημοκρατία». Η εμπειρία του από την εικονογράφηση κόμικς με φιλοσοφικό και αρχαιογνωστικό θέμα αντίστοιχα, τον κατέστησε τον πλέον κατάλληλο για την παρουσίαση αυτού του τεράστιου κεφαλαίου του ανθρώπινου στοχασμού. Ένα κόμικς που περιγράφει τη ζωή ενός στοχαστή της αρχαιότητας δεν μπορεί παρά να αναπτύσσεται σε τρεις άξονες: της βιογραφίας, της φιλοσοφίας και της ανασύστασης μιας ολόκληρης εποχής. Το ξεδίπλωμα της ιστορίας βασίζεται σε ένα σεναριακό τέχνασμα: στην αφήγηση του Θεόφραστου, διάδοχου του Αριστοτέλη στη διοίκηση του «Λυκείου». Βρισκόμαστε στο 315 π.Χ., επτά χρόνια μετά τον θάνατο του ιδρυτή της Περιπατητικής Σχολής. Έπειτα από μια «κινηματογραφική» εισαγωγή, ο Θεόφραστος ξεκινάει να αφηγείται στους σπουδαστές την περιπετειώδη ζωή του δασκάλου. Η αφήγηση ξεκινάει στα 323, όταν ο Αριστοτέλης πληροφορείται τον θάνατο του Αλέξανδρου στη Βαβυλώνα και αμέσως αποφασίζει να εγκαταλείψει την Αθήνα μαζί με την οικογένειά του, λόγω του αντιμακεδονικού μένους, ώστε να προλάβει τους συνωμότες και «να μην επιτρέψει στους Αθηναίους να κάνουν δύο φορές το ίδιο έγκλημα κατά της φιλοσοφίας» (η πρώτη φορά ήταν η καταδίκη του Σωκράτη). Κατά τη φυγή του, αναπολεί τη μέρα που, «δεκαεφτάχρονο επαρχιωτόπουλο», έφτασε στην Αθήνα και πρωτοεπισκέφτηκε την «Ακαδημία». Τα πρώτα του μαθήματα. Τις αντιλογίες προς τους καθηγητές του. Τις συζητήσεις του με τον Πλάτωνα. Την ανάπτυξη του δικού του φιλοσοφικού συστήματος. Τα ταξίδια του στην Άσσο και στη Λέσβο. Την ανάληψη της εκπαίδευσης του νεαρού Μακεδόνα Αλέξανδρου. Την επιστροφή του στην Αθήνα και την ίδρυση του «Λυκείου»… Με μια ενδιαφέρουσα χρωματική εναλλαγή, ο Παπαδάτος μάς ταξιδεύει σε δύο παράλληλες χρονικές περιόδους: στον «παροντικό» χρόνο του Θεόφραστου, με παλέτα μπλε ουλτραμαρίν, και στον «παρελθοντικό» χρόνο της ζωής του Αριστοτέλη, με παλέτα σε αποχρώσεις της σέπιας. Το άψογο σχέδιο, που ισορροπεί μεταξύ τρυφερής και καρικατουρίστικης απόδοσης των μορφών, διατηρεί την ανάγνωση αμείωτα απολαυστική. Ο ίδιος ο πρωταγωνιστής δεν απεικονίζεται με το κλασικιστικό κλέος που συνήθως τον περιβάλλει, αλλά ως ένας μικρόσωμος συμπαθής ανθρωπάκος με καθημερινά πάθη και άγχη που ταυτόχρονα στοχάζεται για τα υψηλά και τα ωραία. Όσο για τον «κύκλο των χαμένων στοχαστών» της Σαλαμίνας, αποτελεί κατά τη γνώμη μου το πιο ξεκαρδιστικά ευρηματικό κομμάτι του κόμικς… Παρά τον εκλαϊκευτικό του χαρακτήρα, λόγω του πυκνογραμμένου κειμένου και της πληθώρας των εμφανιζόμενων χαρακτήρων, ο «Αριστοτέλης» απαιτεί τη συγκέντρωσή μας. Η καθημερινότητα στην Αθήνα ή στην Πέλλα της Μακεδονίας δεν χρησιμοποιείται παρά ως το σκηνικό όπου ο Αριστοτέλης, με διάφορες αφορμές, εμπνέεται και αναπτύσσει τις φιλοσοφικές θεωρίες του. Θεωρίες όπως του παραγωγικού συλλογισμού, της εντελέχειας, των τεσσάρων αιτίων και του «πρώτου κινούντος ακινήτου» εξηγούνται με τρόπο μοναδικό και διόλου κουραστικό, κάνοντάς μας κοινωνούς των βασικών αρχών της αριστοτελικής σκέψης. Και βέβαια, οι δημιουργοί δεν «χαρίζονται» στον κατά τ’ άλλα σπουδαίο και διαχρονικό φιλόσοφο όταν, ακόμη και αυτός (σε αντίθεση π.χ. με τον λίγο μεταγενέστερο, κατά πολύ προοδευτικότερο και ανοιχτόκαρδο Επίκουρο), αναπαράγει τις κυρίαρχες αντιλήψεις της αρχαιοελληνικής κοινωνίας για τις γυναίκες και τους ξένους. Το κόμικς των Αποστολίδη και Παπαδάτου ενδείκνυται σίγουρα ως εισαγωγή στον Αριστοτέλη. Εκτός αυτού όμως, μπορεί να διαβαστεί και ως ένα σεναριακά προσεγμένο και αισθητικά άρτιο εικονογραφημένο αφήγημα με εξαιρετικά καλοδουλεμένους χαρακτήρες και άφθονο χιούμορ, το οποίο εναλλάσσεται με… αριστοτελική μεσότητα ανάμεσα σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, φιλοσοφικούς στοχασμούς και κοσμολογικές αναζητήσεις. Και το σχετικό link...
-
- 4
-
- αριστοτέλης
- αλέκος παπαδάτος
-
(and 2 more)
Tagged with:
-
Αριστοτέλης: Η Athens Voice προδημοσιεύει αποκλειστικά ένα απόσπασμα του κόμικς των Αλέκου Παπαδάτου & Τάσου Αποστολίδη που θα κυκλοφορήσει από τις Εκδ. Ίκαρος. Είναι ο φιλόσοφος οι ιδέες του οποίου επέδρασαν όσο κανενός άλλου στην παγκόσμια διανόηση διαρκώς επί είκοσι τέσσερις αιώνες. Ο Αριστοτέλης και η ζωή και φιλοσοφική του σκέψη έγιναν ένα εκτενές graphic novel που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις Εκδόσεις Ίκαρος. Το σενάριο υπογράφει ο Τάσος Αποστολίδης (Οι Κωμωδίες του Αριστοφάνη κ.ά.) και το σχέδιο ο Αλέκος Παπαδάτος (Logicomix, Δημοκρατία κ.ά.). Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο. Οι δύο συγγραφείς κατορθώνουν σε 216 σελίδες να ξετυλίξουν το νήμα της συναρπαστικής ζωής, της προσωπικότητας και της στοχαστικής ιδιοφυΐας του μεγαλύτερου φιλοσόφου όλων των εποχών. Με μια αφήγηση κατά βάση δραματοποιημένη, ενίοτε τριτοπρόσωπη, μ’ ένα σενάριο έντονο και ρυθμικό και με τον Αλέκο Παπαδάτο να ξεδιπλώνει – ίσως περισσότερο από ποτέ – τη δεινότητά του στα τεχνικά σημεία, στον χειρισμό των καρέ, στην – όχι απλά ικανοποιητική – εικονογράφηση ενός εκτενούς και απαιτητικού σεναρίου με πολύ κείμενο, ο αναγνώστης βρίσκεται σε συνεχή διάλογο μ’ ένα κόμικ του οποίου ο ειδολογικός χαρακτηρισμός ξεπερνά την ιστορία και τη βιογραφία. Η ιστορία βρίσκει στην αρχή της αφήγησης τον Αριστοτέλη στην Αθήνα αντιμέτωπο με το αντιμακεδονικό μένος που έχει ξεσπάσει μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αναγκασμένο να εγκαταλείψει για άλλη μια φορά την πόλη που αγάπησε. Διά στόματος Θεόφραστου (υπηρετεί την πλοκή ως αφηγητής), φίλου του Αριστοτέλη και διαδόχου του στο «Λύκειο», βλέπουμε τη ζωή του στοχαστή: από την Αθήνα, την Άσσο, τη Λέσβο, την Πέλλα και τη Μίεζα, στα Στάγειρα, τους Δελφούς, πάλι την Αθήνα και τέλος τη Χαλκίδα. Με εντυπωσιακά πάνελ, συνδυασμό πεζού κειμένου και εικόνων, στακάτες προτάσεις (όπου η αφήγηση είναι δραματοποιημένη), με καρέ που υπηρετούν άριστα το μέσο και τις σελίδες γεμάτες με κάθε λογής τεχνικές εικονογραφικής απεικόνισης, ο Αριστοτέλης των Τάσου Αποστολίδη και Αλέκου Παπαδάτου είναι μία από τις πιο εκλεκτικές και σίγουρα καλύτερες ελληνικές κυκλοφορίες κόμικς των τελευταίων ετών. Η Annie Di Donna, που χρωμάτισε το κόμικς, κατορθώνει να ξεφύγει από το να το κάνει απλά ομορφότερο συνεισφέροντας ουσιαστικά, καθώς με τα χρώματα που επιλέγει κάνει ευδιάκριτη τη χρονική εναλλαγή της αφήγησης από τριτοπρόσωπη σε δραματοποιημένη. Ο Αποστολίδης επιλέγει να αφηγηθεί τη ζωή του μεγαλύτερου στοχαστή όλων των εποχών αδιαφορώντας για σύγχρονες ματιές πάνω στο έργο και κυρίως την προσωπικότητά του. Η αποστασιοποίησή του από τη σύγχρονη κριτική, η οποία έχει μεταξύ άλλων κατηγορήσει τον Αριστοτέλη για σεξισμό και υπεράσπιση της δουλείας, δίνει μεγάλη ανάσα στην αφήγησή του, καθώς προσδίδει διαχρονικότητα στη δουλειά του – μακριά από επίκαιρες και ίσως επιπόλαιες απόψεις. Δείχνει η αντιμετώπισή του αυτή, τέλος, ότι έχει κατανοήσει σε βάθος ότι η προσέγγιση του Αριστοτέλη στην ηθική ήταν εμπειρική – δηλαδή βασιζόταν στην παρατήρηση. Και στην παρατήρησή του αυτή εντασσόταν φυσικά και ο ήδη παγιωμένος και διαμορφωμένος κόσμος που τον περιέβαλλε. Και το σχετικό link...
- 2 replies
-
- 10
-
- αριστοτέλης
- αλέκος παπαδάτος
- (and 3 more)
-
Ο καθηγητής Τάκης Παππάς και ο καλλιτέχνης Αλέκος Παπαδάτος μιλούν στην ATHENS VOICE με αφορμή το κόμικ «Ι, the People». Θα πάμε να ψηφίσουμε; Μπα, όλοι οι πολιτικοί ίδιοι είναι, μια μπουνιά στη μούρη τούς αξίζει… Η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι μια συνωμοσία των ελίτ... Οι εκλογές έρχονται, κάποιοι απέχουν σαν αντίδραση, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι αφήνουν άλλους να πάρουν τις αποφάσεις για λογαριασμό τους. Και καμιά φορά, εκείνος που χαϊδεύει αυτιά, που υπόσχεται το αδύνατο, που η θέση του είναι να μην παίρνει θέση αλλά να διαστρεβλώνει τις θέσεις των άλλων κερδίζει. Όχι πάντα. Όχι τουλάχιστον όταν έχει να αντιμετωπίσει ενημερωμένους πολίτες, ενημερωμένους νέους. Είμαστε οι αποφάσεις μας, η ζωή μας είναι το άθροισμα των αποφάσεών μας. Ποια είναι η τύχη των νεαρών πρωταγωνιστών του κόμικ «Ι, the People», που συνδημιούργησαν ο Τάκης Παππάς και ο Αλέκος Παπαδάτος, αλλά και πώς βρέθηκαν μαζί ένας καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής και ένας γνωστός συγγραφέας comics και εικονογράφος; Μιλήσαμε μαζί τους με αφορμή αυτό το πρότζεκτ, τη μεγάλη συζήτηση που γίνεται διεθνώς για τον λαϊκισμό και τις αρνητικές συνέπειες που επιφέρει, είτε είναι δεξιός είτε αριστερός, αλλά και για το πόσο τελικά κινδυνεύει η φιλελεύθερη δημοκρατία από τους σύγχρονους λαϊκιστές ηγέτες. Με τον Αλέκο Παπαδάτο δημιουργήσατε το comic «I, the People». Πώς αποφασίσατε μια τόσο αντισυμβατική εκδοχή παρουσίασης του λαϊκισμού; Τάκης Παππάς: Ασχολούμαι με τον λαϊκισμό και τη δημοκρατία για τόσο πολύ καιρό που πλέον σχεδόν ντρέπομαι να το ομολογήσω. Σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα έχω γράψει δεκάδες επιστημονικά άρθρα, βιβλία, το σενάριο ενός μικρού εκπαιδευτικού βίντεο σε συνεργασία με το TeD-Ed που αξίζει να δείτε γιατί έχει και ελληνικό ενδιαφέρον, αρκετά infographics, και επίσης διατηρώ ένα αρκετά παραγωγικό blog. Αυτό που δεν είχα κάνει ποτέ ήταν ένα κόμικ, και εκεί επάνω ήρθε ο Αλέκος κι έδεσε το γλυκό. Πώς δουλέψατε οι δυο σας το πρότζεκτ; Τ.Π.: Όταν αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι παρέα, πήγαμε για ένα Σαββατοκύριακο στην Αίγινα και κουβεντιάζοντας αρχίσαμε να δουλεύουμε την αρχική ιδέα με περισσότερη λεπτομέρεια. Ο Αλέκος είχε φέρει χαρτιά και τα μολύβια του κι εγώ κάτι σημειώσεις και πολλές ερωτήσεις. Γνώριζα το θέμα του λαϊκισμού σε βάθος, αλλά δεν είχα ιδέα πώς φτιάχνεται ένα κόμικ. Σιγά σιγά ο Αλέκος άρχισε να με βάζει στον κόσμο του κι έτσι καταλήξαμε στο αρχικό σενάριο, τον κεντρικό ήρωα και τους διαλόγους. Το σίγουρο είναι ότι αυτή η δουλειά δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς τη συνεργασία των δύο μας. Αλέκος Παπαδάτος: Αυτό που κάναμε με τον Τάκη στην Αίγινα θυμίζει κάπως τη διαδικασία των «yes sessions» του μεγάλου καρτουνίστα Tex Avery με τους συνεργάτες του. Όταν μαζεύονταν όλοι μαζί για να βρούνε τα gags πριν από τη συγγραφή του τελικού σεναρίου, απαγορευόταν το «όχι». Στο τέλος είχαν μαζέψει αρκετό χρυσάφι που το χρησιμοποιούσαν για να τελειοποιήσουν το σενάριο. Εμείς ακολουθήσαμε μια κάπως παρόμοια διαδικασία. Προσπαθήσαμε να καταλάβουμε όσο γίνεται καλύτερα ο ένας τον τρόπο σκέψης του άλλου. Δύσκολο αν σκεφτείς ότι ερχόμαστε από διαφορετικούς και αρκετά απομακρυσμένους κόσμους. Αλλά όπως πάντα συμβαίνει, αν ξεχάσεις την καταγωγή σου και εστιάσεις στον στόχο σου όλα θα πάνε καλά! Δημιουργώντας το, είχατε στο μυαλό σας μια παιδαγωγική διάσταση; Τ.Π.: Μα φυσικά, γι’ αυτό άλλωστε η ιστορία μας περιστρέφεται γύρω από δύο νέα παιδιά που πάνε στην κάλπη να ψηφίσουν – και στη συνέχεια υφίστανται τις συνέπειες των επιλογών τους. Ο ένας απογοητεύεται και εγκαταλείπει τη χώρα, ενώ ο άλλος, παρότι έχει βρει μια σχετικά καλή δουλειά στο νέο καθεστώς, εμφανίζεται να έχει και κάποιες ενοχές. Φανταζόμασταν ότι, καθώς το κόμικ χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα ήταν ωραίο αν μεταφραζόταν και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες και αποτελούσε μέρος του εκπαιδευτικού υλικού σε σχολεία. Α.Π.: Δεν ξέρω αν μπορούμε να το πούμε ανοικτά παιδαγωγικό, αλλά σίγουρα το υλικό φτιάχτηκε για να φωτίσει μια πλευρά της πραγματικότητας που δυστυχώς παραμένει στο σκοτάδι. Κι έχει σημασία να το αντιληφθούν αυτό οι νέοι. Ενώ η τρέχουσα επικαιρότητα και τα social τείνουν να στρέφουν την προσοχή σε ασήμαντα θέματα, η πολιτική πραγματικότητα είναι αμείλικτα δύσκολη και όχι πάντοτε ελπιδοφόρα. Ποιο ήταν το πιο ελκυστικό στοιχείο στη διαδικασία μετατροπής των ιδεών σε εικόνες; Α.Π.: Στην Αίγινα ήμασταν σαν εκείνο το gag με τον τύπο που πάει να πιάσει στον αέρα ένα σαπούνι κι εκείνο όλο του φεύγει. Από πού ν’ αρχίσεις; Και πώς να δομήσεις κάτι που να είναι σαφές και που συγχρόνως δεν θα υποτιμά τη νοημοσύνη του αναγνώστη, ειδικά μέσα σε λίγες σελίδες; Μας πήρε λίγο χρόνο αλλά τα χέρια μας λύθηκαν όταν κατασκευάσαμε την κεντρική φιγούρα του λαϊκιστή ηγέτη! Με την ευκαιρία, να πούμε ότι ο Τάκης είναι ο νονός του και τον βάφτισε με το διεθνώς αναγνωρίσιμο Ελάιας Μοντέρο (πιο σωστά: ο Ελάιας ο Μοντέρο). Ο άνθρωπός μας. Το καμάρι μας. Από κει και πέρα όλα ζωντάνεψαν. Το κάθε τι μπήκε στη θέση του και στη συνέχεια παρακολουθούμε, σε γρήγορο ρυθμό, μέσα σε ποιο κλίμα κέρδισε τις εκλογές, ποια είναι η τεχνική της εξουσίας του (δεν θα έλεγα «η φιλοσοφία του» γιατί πολύ του πάει), πώς διαχειρίζεται τους θεσμούς και την κοινωνία, ποιες είναι οι επιπτώσεις στο δημοκρατικό πολίτευμα. Είναι διασκεδαστικά εφιαλτικό. Τ.Π.: Η βασική δυσκολία ήταν πώς να χωρέσουμε την ουσία ολόκληρης της συζήτησης που γίνεται διεθνώς για τον λαϊκισμό σε τέσσερις μόλις σελίδες που είχαμε στη διάθεσή μας. Τελικά κάναμε κάτι κάπως τολμηρό. Πρώτα πλάσαμε μια ιστορία fiction σε τρεις μόνο σελίδες όπου δείχνουμε τον τρόπο που κυβερνούν όλοι οι λαϊκιστές, ανεξαρτήτως χώρας και ιδεολογικής τοποθέτησης. Μετά χρησιμοποιήσαμε την τέταρτη σελίδα για να απεικονίσουμε τις αρνητικές συνέπειες του λαϊκισμού σε έξι χώρες όπου οι λαϊκιστές ήρθαν πράγματι στην εξουσία, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Δείχνουμε έτσι ότι ο λαϊκισμός, είτε αυτός εμφανίζεται στην Αμερική είτε στην Ευρώπη, είτε είναι δεξιός είτε αριστερός, επιφέρει πάντοτε πολλαπλώς αρνητικές συνέπειες. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι όλοι σχεδόν οι βασικοί διάλογοι στην ιστορία μας είναι πραγματικοί και ανήκουν σε συγκεκριμένους λαϊκιστές ηγέτες. Προσθέσαμε έτσι άλλη μια σελίδα με τα αυτούσια αποσπάσματα των λαϊκιστών ηγετών που χρησιμοποιήσαμε για τους διαλόγους του κόμικ. Φυσικά υπάρχει το εξώφυλλο με τον τίτλο και το οπισθόφυλλο με ένα ωραίο σκίτσο-κόσμημα του Αλέκου. Τα χρώματα στα σκίτσα είναι της Annie Di Donna. Σας αρέσουν τα κόμικ, τα διαβάζατε νέοι; Ποια σας άρεσαν; Α.Π.: Λίγο-πολύ όλοι τα ίδια διαβάζαμε. Ντίσνεϊ και γαλλο-βελγική σχολή μεταφραζόταν τότε στα ελληνικά. Τώρα είμαστε στη «σοβαρή» εποχή των graphic novels. Κάθε μέρα στα ηλεκτρονικά όπως και στα κανονικά βιβλιοπωλεία του κόσμου, είναι σαν να έχεις ανατρεπόμενα φορτηγά που ξεφορτώνουν τόνους graphic novels, καθένα από τα οποία υποτίθεται ότι μιλάει για κάτι σοβαρό. Υπάρχουν βέβαια και διαμάντια, αλλά παράγεται πολύ πράμα με μια νωθρότητα στο σενάριο, κάτι που για μένα, όπως νομίζω και για οποιονδήποτε άλλον σκιτσογράφο, είναι τραγικό. Τ.Π.: Κι εγώ όταν ήμουν μικρός διάβαζα Μίκυ Μάους, Μπλεκ και Σεραφίνο. Πιο μεγάλος, μου άρεσαν πολύ ο δυστοπικός Bilal και ο ερωτικός Milo Manara. Κατόπιν ήρθαν ο Spiegelman, ο Sattouf και άλλοι. Μάλλον αντιπαθώ τα κόμικ με σούπερ ήρωες, αλλά μου αρέσουν αυτά που είτε απεικονίζουν ιδέες και ενδιαφέρουσες ιστορίες είτε απλούστατα διαθέτουν σκίτσο που με ελκύει αισθητικά. Τώρα ελπίζω να πείσω τον Αλέκο να κάνουμε ένα σοβαρό, όπως λέει, graphic novel με την ιστορία του λαϊκισμού στον μεταπολεμικό κόσμο! Αλλά γι’ αυτό θα χρειαζόμασταν αρκετά χρήματα και χρόνο, οπότε αν υπάρχει κάποιος ευγενής χρηματοδότης ας έρθει να το κουβεντιάσουμε (γέλια). Η τέχνη απευθύνεται κυρίως στο συναίσθημα (όπως και οι λαϊκιστές ηγέτες!). Θεωρείτε ότι η εκλαΐκευση των ιδεών μέσω ενός κόμικ είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να απευθυνθείτε σε νεότερους αναγνώστες που πιθανόν δεν διαβάζουν βιβλία; Τ.Π.: Το κόμικ έχει την ικανότητα να συμπυκνώνει πυκνά νοήματα, πολύπλοκες ιδέες και πυκνές καταστάσεις σε απλά σχηματικά πάνελ. Αν όπως λένε μια εικόνα κάνει για χίλιες λέξεις, τότε θα ήταν σωστό να πούμε ότι ένα ολιγοσέλιδο κόμικ μπορεί να είναι τόσο αποτελεσματικό όσο ένα πολυσέλιδο βιβλίο. Α.Π.: Στο συναίσθημα λέμε ναι, αλλά θέλει να κρατάς γερά τα γκέμια, να έχεις τις σωστές αναφορές και τις σωστές μεταφορές ας πούμε. Ο αναγνώστης είναι πολύ πιο έξυπνος από σένα όταν γράφεις ή σχεδιάζεις κάτι. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός λαϊκιστή ηγέτη; Τ.Π.: Πολλοί άνθρωποι μπερδεύουν τον λαϊκισμό με τον αυταρχισμό, τον ολοκληρωτισμό, τον εθνικισμό, τον νατιβισμό και πολλά άλλα πολιτικά συστήματα που απλώς δεν μας είναι αρεστά. Ο λαϊκισμός στη σύγχρονη μορφή του δεν είναι άλλο από την απόρριψη της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του λεγόμενου κράτους δικαίου. Βασίζεται σε μια πλειοψηφική αντίληψη της δημοκρατίας όπου το συμφέρον των πολλών πρέπει να επικρατήσει ακόμη κι όταν παραβιάζονται οι θεσμοί, ακόμη κι όταν αποκλείεται ο πολιτικός συμβιβασμός, ακόμη κι όταν δημιουργείται ισχυρή κοινωνική πόλωση. Τα χαρακτηριστικά του λαϊκιστή ηγέτη λοιπόν, είναι η στρατηγική δημιουργία πόλωσης, η αντίθεσή του σε κάθε μορφή πολιτικού συμβιβασμού και συνεννόησης, και οι κάθε μορφής υποσχέσεις προς τον λαό που δεν μπορούν να ικανοποιηθούν χωρίς να προκαλέσουν μεγάλη εθνική κρίση. Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα της κοινωνιολογίας του λαϊκισμού είναι επίσης το γεγονός ότι όλοι οι σημαντικοί λαϊκιστές ηγέτες είναι άντρες που διαθέτουν πλήρη έλεγχο σε μεγάλα και καλά οργανωμένα κόμματα, τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποιούν για να ασκήσουν εξουσία. Α.Π.: Για έναν κομιξά τα χαρακτηριστικά είναι κάπως διαφορετικά. Ο καλός λαϊκιστής έχει πέσει στη μαρμίτα με το κιτς. Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν ροκ σταρ της πολιτικής. Για την προεκλογική εκστρατεία θα βάλει το ροδακινί σακάκι του και τη ροζ γραβάτα με κίτρινο πουκάμισο. Το ρολόι φοριέται πάντα στο δεξί χέρι (θα το δείτε την επόμενη φορά που θα εμφανιστεί). Και βέβαια στο μαλλί μπριγιαντίνη, από σεβασμό στον Έλβις. Είναι πότης. Πίνει δημοσίως σαμπάνια (βοηθάει στο κύρος του), περιστασιακά ουίσκι (όταν σκέφτεται την επόμενη πολιτική κίνηση) και καθημερινά μπόλικη μπίρα, όπως δείχνει και η κοιλάρα του. Οι χειρονομίες του και οι πόζες του είναι κάπως χολιγουντιανού τύπου, αλλά στο τουίτερ γράφει μόνο με ένα δάχτυλο. Του αρέσει να τον φιλμάρουν σε κοντρ-πλονζέ. Θέλει ευρυγώνιο όταν είναι σε προεκλογική εκστρατεία και τηλεφακό όταν δίνει συνέντευξη στο σπίτι και μιλά για τους αγαπημένους του ποιητές και καλλιτέχνες δίπλα στο τζάκι. Είναι ανυπεράσπιστη η φιλελεύθερη δημοκρατία; Με ποιον τρόπο μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την εγγενή απειλή που εγκυμονεί ο λαϊκισμός; Τ.Π.: Η φιλελεύθερη δημοκρατία η οποία εμφανίστηκε ιστορικά μόλις το 1945, είναι ένα νεαρό και αρκετά εύθραυστο πολίτευμα που με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν, δεν έχει ευδοκιμήσει έξω από τον δυτικό κόσμο. Σήμερα αντιμετωπίζει συσσωρευμένες και διαφορετικών ειδών απειλές. Μία από αυτές είναι το μεταναστευτικό, αφού πρόσφυγες και μετανάστες επιθυμούν να ζήσουν σε φιλελεύθερα δημοκρατικά καθεστώτα. Άλλη μεγάλη απειλή είναι η άνοδος αυταρχικών ηγετών σε πολλές χώρες του κόσμου, πράγμα που στερεί τις φιλελεύθερες δημοκρατίες από κρίσιμες πολιτικές συμμαχίες. Τέλος υπάρχει και ο λαϊκισμός που κατατρώει το εσωτερικό των φιλελεύθερων δημοκρατιών με την αποδυνάμωση των θεσμών, την απαξίωση των πολιτικών συναινέσεων, τον ανεύθυνο πελατειασμό και την κυβερνητική διαφθορά. Ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπιστεί ο λαϊκισμός είναι η ριζική ανανέωση του φιλελεύθερου δημοκρατικού μοντέλου με συγκεκριμένο πρόγραμμα εξουσίας και ρεαλιστικό όραμα για το μέλλον. Αλλά γι’ αυτά θα μπορούσαμε να κουβεντιάζουμε πολλές ώρες. Έχετε υποστηρίξει παλαιότερα ότι το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα είναι η «λαϊκίστικη δημοκρατία», έργο του ΠΑΣΟΚ του ’81 που μόλυνε σταδιακά και τη ΝΔ και τα μικρότερα κόμματα. Σήμερα, μετά και την 10χρονη κρίση, βλέπετε κάτι να έχει αλλάξει ή η ελληνική κοινωνία παραμένει ακόμη σαγηνευμένη από τον λαϊκισμό; Τ.Π.: Το πρώιμο ΠΑΣΟΚ υπήρξε μοντέλο λαϊκισμού, καθώς τάχθηκε εναντίον των θεσμών της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας (όχι μόνο τάχθηκε κατά της ΕΟΚ, αλλά καταψήφισε το δημοκρατικό Σύνταγμα του 1975) και έβαλε το συμφέρον του λαού πάνω από τους θεσμούς της πολιτείας (θυμάστε το σύνθημα «Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, ο λαός στην εξουσία»;) Τόσο δε μεγάλη ήταν η πολιτική επιτυχία του λαϊκιστικού ΠΑΣΟΚ που στη συνέχεια άλλα κόμματα, και η ΝΔ, το μιμήθηκαν. Στο βιβλίο μου «Λαϊκισμός και κρίση στην Ελλάδα» (εκδόσεις Ίκαρος, 2015) έχω υποστηρίξει ότι η κρίση της προηγούμενης δεκαετίας ήταν το αποτέλεσμα πολλών δεκαετιών λαϊκισμού στη χώρα. Μέσα στα χρόνια της κρίσης ασφαλώς μάθαμε πολλά και, όπως ελπίζω, βγάλαμε χρήσιμα συμπεράσματα. Σήμερα ακόμη επουλώνουμε τις πληγές που μας άφησε η κρίση αλλά ακόμη δεν πατάμε σε ασφαλές και πολιτικά σταθερό έδαφος. Φοβάμαι ότι ο λαϊκισμός συνεχίζει να ασκεί κρυμμένη γοητεία σε μεγάλα τμήματα ψηφοφόρων και ίσως μπορέσει να εκδηλωθεί ξανά στο μέλλον κάτω από την ηγεσία νέων λαϊκιστών ηγετών. Info «I, the People». Σενάριο: Τάκης Παππάς – Αλέκος Παπαδάτος. Μολύβια: Αλέκος Παπαδάτος. Μελάνια – χρώμα: Annie Di Donna. Για περισσότερα άρθρα, Infographics, συζητήσεις πάνω σε θέματα δημοκρατίας, λαϊκισμού και γενικότερα μπορείτε να επισκεφτείτε το blog του Τάκη Παππά: pappaspopulism.com Και το σχετικό link...
-
- 1
-
- i the people
- αλέκος παπαδάτος
-
(and 1 more)
Tagged with:
-
Έκθεση Κόμικς Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει 18 - 28 Φεβρουαρίου 2017 Το Πολιτιστικό Πάρκο και η οργανωτική επιτροπή του Olympia Culture Festival σας προσκαλεί στην έκθεση κόμικ με τίτλο «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει» που θα φιλοξενηθεί στον πολυχώρο Λυκαβηττός από τις 18 έως τις 28 Φεβρουαρίου. Έχοντας ως πηγή έμπνευσης τον διάσημο στίχο του ποιήματος «Με τον τρόπο του Γ.Σ» του Γιώργου Σεφέρη, δέκα σχεδιαστές από τη σύγχρονη ελληνική σκηνή των κόμικς επανεξετάζουν το περιεχόμενο του ποιήματος -81 χρόνια μετά την δημιουργία του- με βάση την παρούσα κοινωνική συνθήκη της χώρα μας. Το 1936 ο Γιώργος Σεφέρης είδε ένα κράτος χρεοκοπημένο σε όλα τα επίπεδα, πληγωμένο από το άδοξο τέλος της Μεγάλης Ιδέας και προδομένο από τους υποτιθέμενους φίλους του, που ξεπούλησαν χωρίς κανένα δισταγμό τα εδάφη του. Περιέγραψε την παρακμή της δημοκρατίας και του ανίκανου πολιτικού της προσώπου, που δεν μπόρεσε να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της εποχής. Τέλος παρατήρησε τις αντιδράσεις του λαού, που έμεινε απελπιστικά αμέτοχος μπροστά στο παιχνίδι που του έπαιξαν οι ισχυροί και δέχτηκε παθητικά την νέα τάξη πραγμάτων. Στην Ελλάδα του σήμερα, οι δέκα δημιουργοί κόμικ σχολιάζουν μέσα από τα έργα τους τις τραγικές ομοιότητες του πολιτικού σκηνικού και του αέναου κύκλου που έχει βιώσει η χώρα μας με το πέρασμα των αιώνων. Μέσα από την προσωπική τους ματιά αφηγούνται τις ιστορίες τους και εξομολογούνται το πόσο τους έχει πληγώσει η πατρίδα μας. Ωστόσο στέλνουν ταυτόχρονα ένα μήνυμα ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο και υπενθυμίζουν στους επισκέπτες, ότι η Ελλάδα θα βρει για ακόμα μία φορά τον τρόπο να αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες της. Επιμέλεια έκθεσης: Βέρα Καρτάλου Συμμετέχουν: Βέρα Καρτάλου, Γιώργος Κομιώτης, Αρινέλα Κουτσίκο, Αλέξια Λουγιάκη, Κωνσταντίνος Νικέλλης, Κώστας Παντούλας, Αλέκος Παπαδάτος, Νίκος Παπαμιχαήλ, Κωνσταντίνος Σκλαβενίτης, Κώστας Φραγκιαδάκης, Χατζηδάκης Στέλιος Την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης στις 18 Φεβρουαρίου θα πραγματοποιηθεί ομιλία με θέμα «Η τέχνη των κόμικς στην Ελλάδα» με τους ομιλητές Βέρα Καρτάλου, Κώστα Παντούλα, Αλέκο Παπαδάτο και Βασίλη Χειλά, όπου θα συζητηθεί η πορεία των κόμικς τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας, η εξέλιξη και η αποδοχή τους ως δέκατη τέχνη, καθώς και η θεματολογία που επιλέγουν οι Έλληνες δημιουργοί για τα έργα τους. Στις 21, 23 και 28 Φεβρουαρίου θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις από σχολεία της Αττικής κατά τις πρωινές ώρες, τα οποία θα παρακολουθήσουν το δίωρο δημιουργικό εργαστήρι «Σχεδιάζοντας έναν ήρωα» από τον σχεδιαστή κόμικ και καθηγητή Νίκο Παπαμιχαήλ. Είσοδος ελεύθερη Εγκαίνια: 18/2, στις 7.30 μμ Πολιτιστικό Πάρκο - Λυκαβηττός: Σαρανταπήχου 5 & Αγ. Ισιδώρου 35, 11471, Αθήνα Facebook event
- 3 replies
-
- 9
-
- Βέρα Καρτάλου
- Γιώργος Κομιώτης
- (and 8 more)
-
Εικόνες γέννησης και θανάτου της Δημοκρατίας «Δημοκρατία» των Αλέκου Παπαδάτου, Αβραάμ Κάουα, Annie Di Donna. ΑΛΕΚΟΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ, ΑΒΡΑΑΜ ΚΑΟΥΑ, ANNIE DI DONNA Δημοκρατία εκδ. Ικαρος ΝΤΑΡΙΛ ΚΑΝΙΝΓΚΧΑΜ Σουπερκράχ μτφρ. Αβραάμ Κάουα εκδ. Κριτική Μπορούν τα κόμικς να μας μάθουν Ιστορία; Ή έστω να μας απλοποιήσουν σύνθετες πολιτικοκοινωνικές και οικονομικές έννοιες; Δύο πρόσφατες, πολύ όμορφες εκδόσεις έρχονται να απαντήσουν μάλλον θετικά στα παραπάνω ερωτήματα, επιβεβαιώνοντας πως το κόμικ –ή ακριβέστερα το graphic novel– είναι ένα καλλιτεχνικό μέσο με τα δικά του πλεονεκτήματα, το οποίο στα κατάλληλα χέρια μπορεί να αποδειχτεί παιδευτικό και διασκεδαστικό εξίσου. Ο συγγραφέας και θεωρητικός του πολιτισμού Αβραάμ Κάουα έχει γράψει το σενάριο για τη «Δημοκρατία» (εκδόσεις Ικαρος), ιστορικό μυθιστόρημα δοσμένο σε μορφή κόμικς, όπως μας λέει ο ίδιος, το οποίο έχει ως βασικό του θέμα τη γέννηση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας την εποχή του Κλεισθένη. Πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ο φανταστικός ήρωας Λέανδρος, ο οποίος το βράδυ πριν από τη μάχη του Μαραθώνα αφηγείται στους συντρόφους του τα συνταρακτικά περιστατικά που σημάδεψαν την πορεία της πόλης –για να μην πούμε της ανθρωπότητας– και τα δικά του εφηβικά χρόνια. Ιστορικά γεγονότα, όπως η υπόθεση των Τυρρανοκτόνων, η επέμβαση των Σπαρτιατών, η αντίδραση του αθηναϊκού δήμου και, τελικά, η αποδοχή της μεγάλης μεταρρύθμισης του Κλεισθένη, ζωντανεύουν μέσα από τα εξαιρετικά σκίτσα του Αλέκου Παπαδάτου («Logicomix»), ο οποίος είχε και την αρχική ιδέα για τη δημιουργία του βιβλίου. Παράλληλα, το σενάριο και οι διάλογοι βρίθουν αναφορών στο σήμερα: «Είναι σχεδόν αδύνατο να γράψει κανείς μια ιστορία, είτε για το παρελθόν είτε για το μέλλον, χωρίς να περιλάβει αναφορές στο τώρα. Ο αρχικός στόχος ήταν να παρουσιαστεί η συγκεκριμένη περίοδος, η οποία είναι και λιγότερο γνωστή, λόγω έλλειψης πρωτογενών πηγών. Στην πορεία ανακαλύψαμε τους παραλληλισμούς με τη σημερινή κατάσταση – υπάρχουν στοιχεία που πραγματικά ταιριάζουν γάντι με όσα είδαμε τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν ήταν “προγραμματισμένο”, άλλωστε η αρχή για το βιβλίο έγινε το 2008», διευκρινίζει ο κ. Κάουα. Η «Δημοκρατία» δεν αποτελεί, φυσικά, κάποιου είδους ιστορική μελέτη, αν και την ενσωματώνει δημιουργικά. Πάντως «βασίζεται σε αληθινή ιστορία», όπως λένε στο σινεμά, εκμεταλλευόμενη και το γεγονός πως η περίοδος στην οποία τοποθετείται χάνεται ελαφρώς στην αχλή του μύθου, αφού όλες οι ιστορικές πηγές (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Αριστοτέλης) είναι αρκετά μεταγενέστερες. Πώς συμπληρώνουν όμως οι εικόνες την ιστορία; «Το μεγάλο πλεονέκτημα του graphic novel είναι πως δίνει σπουδαίες οπτικές δυνατότητες, είναι σαν να κάνεις σινεμά με άπειρο προϋπολογισμό, ενώ η σύζευξη λόγου και εικόνας προσδίδει επιπλέον ζωντάνια στην αφήγηση», επισημαίνει σχετικά ο κ. Κάουα, ο οποίος ασχολείται συστηματικά με το συγκεκριμένο μέσο. Κυριαρχία του χρήματος Ο ίδιος εμπλέκεται και στη δεύτερη έκδοση που μας τράβηξε την προσοχή, αφού έχει επιμεληθεί τη μετάφραση στο παγκοσμίως επιτυχημένο «Σουπερκράχ» του Ντάριλ Κάνινγκχαμ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική. Κι αν το προηγούμενο graphic novel ιστορούσε τη γέννηση της Δημοκρατίας, αυτό εδώ μάλλον προειδοποιεί για τον επαπειλούμενο θάνατό της, εξαιτίας της όλο και αυξανόμενης κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού και επιχειρηματικού τομέα έναντι της πολιτικής, γεγονός πoυ, όπως υποστηρίζεται, αποτελεί και γενεσιουργό αιτία της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Το καλό με το κόμικς του Κάνινγκχαμ είναι πως καταφέρνει όντως να εξηγήσει σύνθετες οικονομικές και πολιτικές έννοιες με τρόπο εύληπτο και εκλαϊκευμένο, χωρίς παράλληλα να χάσει την ουσία του πράγματος και να ξεπέσει στην απλοϊκότητα. Το πρώτο από τα τρία κεφάλαια του βιβλίου αφηγείται την ιστορία της Αυν Ραντ, μιας λιγότερη γνωστής –τουλάχιστον στα καθ’ ημάς– αλλά εξαιρετικά σημαντικής όπως αποδείχτηκε, μορφής του 20ού αιώνα, αφού το θεωρητικό και συγγραφικό της έργο περί «εγωισμού» και ελεύθερης οικονομίας επηρέασε βαθιά πολλούς από τους σύγχρονους θιασώτες του νεοφιλελεύθερου δόγματος. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου εξηγεί με παραδείγματα πώς δομικές αποφάσεις που βασίστηκαν στη συγκεκριμένη θεωρητική βάση οδήγησαν στην οικονομική κατάρρευση, με την οποία απειλήθηκαν το 2008 οι ΗΠΑ και, τελικά, βύθισε στην κρίση και την Ευρώπη. Τέλος, το τρίτο, πιο αμφιλεγόμενο ίσως, κεφάλαιο επιχειρεί να ερμηνεύσει με ψυχολογικά κριτήρια –ο συγγραφέας έχει σχέση και με την ψυχιατρική– τις πολιτικές τοποθετήσεις των ανθρώπων, προβαίνοντας και σε κάποιες κάπως χοντροκομμένες, αλλά όχι εκτός κλίματος, κατηγοριοποιήσεις. «Για μένα ο Κάνινγκχαμ δημιουργεί ένα κοινωνικοπολιτικό ντοκιμαντέρ, υποστηρίζοντας προφανώς με σθένος και τις προσωπικές του απόψεις. Επιπλέον έχει πολύ σαφή ιδέα για το τι θέλει να πει και πετυχαίνει να το μεταφέρει με ωραία οπτικά παραδείγματα και μικρές ιστοριούλες που παρεμβάλλονται στην κυρίως αφήγηση», καταλήγει ο μεταφραστής του. Πηγή Παρουσίαση για τη Δημοκρατία. Το Σούπερκραχ δεν έχει παρουσιαστεί ακόμα.
-
- 14
-
- Δημοκρατία
- Σουπερκράχ
-
(and 3 more)
Tagged with:
-
Η δύναμη των πολλών Η Αθήνα την εποχή του Κλεισθένη, όπως τη φαντάστηκε ο Αλέκος Παπαδάτος Αλέκος Παπαδάτος – Αβραάμ Κάουα – Annie di Donna, Δημοκρατία, Ίκαρος, Αθήνα 2015, 247 σελ. (το βιβλίο κυκλοφορεί από τις 2 Οκτωβρίου και στα ελληνικά) Όπως και στο Logicomix, το παγκόσμιο μπεστ σέλερ που είχε σχεδιάσει ο Αλέκος Παπαδάτος, και στη Δημοκρατία, το καινούργιο εικονογραφημένο μυθιστόρημα που ολοκλήρωσε ο Παπαδάτος σε σνεργασία με τον σεναριογράφο Αβραάμ Κάουα, έχουμε να κάνουμε με μια ιστορία ιδεών. Ο Δοξιάδης είχε στηρίξει την αφήγησή του στον Μπέρτραντ Ράσσελ, ο Κάουα επιλέγει ως αφηγητή της δικής του ιστορίας έναν νεαρό, τον Λέανδρο, που ενηλικιώνεται παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα: από την τυραννοκτονία μέχρι την άνοδο του Κλεισθένη, τις πρώτες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του, το πνεύμα της χειραφέτησης που υπηρετούσαν και την υπεράσπιση του πνεύματος αυτού στη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.). Αναδημοσίευση από το Books' Journal 58, Σεπτέμβριος 2015. Η αρχαία πόλις έκανε την εμφάνισή της γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ.: ήταν μια νέα μορφή πολιτικής οργάνωσης μιας επικράτειας, η οποία διαδόθηκε ταχύτατα σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, από τον Εύξεινο Πόντο ώς τις ακτές της Ανδαλουσίας. Στις αρχές του 5ου αιώνα ο ελληνικός κόσμος είναι ένα ψηφιδωτό από κοινότητες ανεξάρτητες μεταξύ τους, οι οποίες όμως είχαν ως συνεκτικό ιστό τη γλώσσα και τη λατρεία. Μία από αυτές ήταν και η πόλη της Αθήνας, η οποία, εκείνη την εποχή, δίνει την εικόνα μιας κοινότητας που διέρχεται φάση βαθιάς μετάλλαξης. Όταν γεννιέται ο Περικλής, το 494/3 π.Χ., η πόλη είναι ελεύθερη: δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που αποτίναξε τον ζυγό των τυράννων, οι οποίοι κρατούσαν τα ηνία της εξουσίας επί μισό αιώνα. Η αλλαγή αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική: με την πτώση της τυραννίδας το 510 π.Χ., οι μορφές προσωπικής κυριαρχίας απαξιώθηκαν για πολύ καιρό· επρόκειτο για έναν παράγοντα που ο Περικλής ήταν υποχρεωμένος να τον υπολογίζει σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Αυτή η ανατροπή εκφράστηκε στο επίπεδο των θεσμών το 508/7 π.Χ.: μια σειρά μεταρρυθμίσεων, στις οποίες πρωτοστάτησε ο Κλεισθένης, μετέβαλαν βαθιά την πολιτική οργάνωση της πόλης, θέτοντας τις βάσεις για το δημοκρατικό πολίτευμα που άκμασε κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα.[1] Ο Περικλής είχε καταγωγή, από την πλευρά της μητέρας του, από την οικογένεια των Αλκμεωνιδών. Από την ίδια οικογένεια καταγόταν και ο Κλεισθένης, το πρόσωπο που «πρωτοστάτησε σε μια βαθιά μεταρρύθμιση της πολιτικής οργάνωσης της Αθήνας, θέτοντας τις βάσεις για το μελλοντικό δημοκρατικό πολίτευμα».[2] Ο Κλεισθένης βρέθηκε στο προσκήνιο με το τέλος της τυραννίας του Πεισίστρατου (που κράτησε τα ηνία της πόλης, με διαλείμματα, από το 561 έως το θάνατό του, το 527 π.Χ.) και των επιγόνων του, του Ίππαρχου (που δολοφονήθηκε από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα) και του Ιππία, ο οποίος και έμεινε στην εξουσία έως το 510 π.Χ. Η πολιτική εξουσία του Πεισίστρατου, μολονότι τυραννία, δεν ήταν ιδιαίτερα αυταρχική. Αν και ο Σόλων, το νομοθετικό πλαίσιο του οποίου καθόριζε τις σχέσεις των κατοίκων, αντιτάχθηκε στην εξουσία του ώς το θάνατό του, ο τύραννος σηρίχθηκε σε εκείνο το πλαίσιο. Επίσης, δεν άλλαξε τις διοικητικές δομές της πόλης, του αρκούσε να τις ελέγξει. Ο Πεισίστρατος, που προστάτευσε και ενίσχυσε τα γράμματα και τις τέχνες, υπήρξε μεταρρυθμιστής, έστρεψε τον πληθυσμό από τους πολέμους στην καλλιέργεια της γης και στο εμπόριο ενώ συνέβαλε στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Πολλές από τις επιλογές του χρεώνονται σε μια πολιτική υστεροβουλία – είναι μάλιστα δεδομένο ότι η φιλολαϊκή πολιτική του έχει σχέση με την εμβάθυνση των πολιτικών διαφορών που είχε με οικογένειες αριστοκρατών, μεταξύ των οποίων η οικογένεια των Ακμεωνιδών. Η ανάρρηση στα πράγματα του Αλκμεωνίδη Κλεισθένη συνδυάστηκε με τη φθορά της τυραννίδας, το τελευταίο διάστημα της διακυβέρνησης του Ιππία – όταν αποδείχθηκε αναξιόπιστος να διαχειριστεί μια οικονομική κρίση, αναγκαζόμενος να επιβάλει επαχθείς φόρους. Σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι ο Ιππίας θεωρήθηκε μηδίζων, συμπαθών δηλαδή των Περσών, που επιβουλεύονταν την Ελλάδα, γεγονός που έστρεψε εναντίον του και τους Σπαρτιάτες. Ρόλο στην ενίσχυση της ισχύος του Κλεισθένη πρέπει να έπαιξε και η δύναμη της θρησκείας. Σύμφωνα με τον VincentAzoulay[3], ο οποίος επικαλείται τον Ηρόδοτο, ο εύπορος Κλεισθένης χρηματοδότησε «την ανοικοδόμηση του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς, όταν καταστράφηκε από πυρκαγιά το 548 π.Χ. Σύμφωνα όμως με τις κακές γλώσσες, κατηγορήθηκε ότι χρησιμοποίησε την περιουσία της οικογένειάς του για να δωροδοκήσει την Πυθία και να εξασφαλίσει χρησμούς πάντα ευνοϊκούς για τη γενιά του». Εν πάση περιπτώσει, σε αυτό το πλαίσιο ανέρχεται, το 508/7 π.Χ., στην εξουσία ο Κλεισθένης, με πρόθεση να μεταρρυθμίσει το πολίτευμα της πόλης, προς δημοκρατική κατεύθυνση. Η σημαντικότερη από τις μεταρρυθμίσεις του ήταν στην κατεύθυνση αναδιάταξης της δομής της πόλης, έτσι ώστε να τονώσει το ενδιαφέρον για τα κοινά των κατώτερων κοινωνικών τάξεων. Προς την κατεύθυνση αυτή συνέλαβε ένα σημαντικό, όπως αποδείχθηκε, μεταρρυθμιστικό σχέδιο. Χώρισε την Αττική σε τρεις βασικούς δήμους (το άστυ,τα παράλια και τη μεσογαία). Στη συνέχεια, κάθε δήμος χωρίστηκε σε δέκα τμήματα (10 τριττύες). Στη συνέχεια, με ένα τμήμα από το άστυ, ένα από τη μεσογαία και ένα από τα παράλια, συγκρότησε μια νέα φυλή – έτσι έκανε και για τα δέκα τμήματα που είχε δημιουργήσει. Έτσι φτιάχτηκαν δέκα νέες φυλές.[4] Με τον τρόπο αυτό, οι πλούσιοι ευγενείς έπαψαν να αποτελούν μόνοι τους μια ισχυρή τάξη, αναμειγνυόμενοι με τους υπόλοιπους πολίτες. Η επιλογή του αυτή ήταν ένα ισχυρό κτύπημα στο πελατειακό κράτος της εποχής, αφού οι πολιτικοί δεν θα μπορούσαν πλέον να ευνοούν όσους είχαν χρήματα και κοινωνική ισχύ, καθ’ όσον έπρεπε να λογοδοτούν και στα υπόλοιπα τμήματα κάθε φυλής. Ο Κλεισθένης έδωσε όλη την εξουσία στην Εκκλησία του Δήμου. Από αυτήν εκλέγονταν και οι δέκα στρατηγοί που διοικούσαν όχι μόνο το στρατό αλλά και το ίδιο το κράτος. Επιπλέον, η Βουλή των 400, όργανο που είχε θεσπίσει ο Σόλων, αντικαταστήθηκε από νέα Βουλή με 500 βουλευτές, οι οποίοι εκλέγονταν κάθε χρόνο με κλήρο, 50 από κάθε φυλή. Έτσι όλοι οι πολίτες είχαν πιθανότητα να γίνουν κάποτε βουλευτές. Έργο της Βουλής ήταν να προετοιμάζει τα θέματα που θα συζητούσε η Εκκλησία του Δήμου.[5] Έτσι γεννήθηκε στην Αθήνα η δημοκρατία, το πολίτευμα που πλέον δίνει σε όλους τους πολίτες το δικαίωμα αλλά και τους υπαγορεύει το καθήκον να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση του κράτους. Με τον τρόπο αυτό έπαψαν η συγγένεια και η καταγωγή να παίζουν ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας. Το μέτρο αυτό, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ήταν ουσιαστικό, αφού έτσι «δόθηκε η πολιτεία στον λαό». Το νέο πολίτευμα στηριζόταν στη δύναμη των πολλών.[6] Τα παραπάνω είναι, σε γενικές γραμμές, το ιστορικό φόντο του νέου εικονογραφημένου αφηγήματος (graphicnovel) του Αλέκου Παπαδάτου, σε σενάριο του Αβραάμ Κάουα και με χρωματισμό από την Αννί ντι Ντοννά, που κυκλοφορεί σχεδόν ταυτόχρονα στην παγκόσμια και στην ελληνική αγορά. 2. OΑλέκος Παπαδάτος προσγειώθηκε στα κόμικς από τα κινούμενα σχέδια –όπως άλλωστε και ο «καλός σχεδιαστής των παπιών» του Ντίσνεϋ, Καρλ Μπαρκς– και ευτύχησε η πρώτη κιόλας δουλειά του, το Logicomix, που κυκλοφόρησε το 2008 σε σενάριο του Απόστολου Δοξιάδη, με τη σεναριακή συμβολή του καθηγητή Χρίστου Χ. Παπαδημητρίου και τη συνεργασία στο χρωματισμό των καρέ της Αννί ντι Ντοννά, να γίνει παγκόσμιο μπεστ σέλερ. Το Logicomixεπιχείρησε να χωρέσει την περιπέτεια της λογικής σε μια αφήγηση, με «ξεναγό» τον Μπέρτραντ Ράσσελ. Βόλευε το γεγονός ότι η ζωή του Ράσσελ ήταν μια περιπέτεια ιδεών: όπως η αδυναμία της σκέψης του να τιθασεύσει τα φαινόμενα και τους κανόνες σε μια, ενιαία και πλήρη ερμηνευτική μέθοδο, έτσι και η ζωή του τον οδήγησε σε πιο ευέλικτες και ταυτόχρονα περισσότερο περίπλοκες προσεγγίσεις. Αυτή η διαδικασία έδωσε τη δυνατότητα στους σεναριογράφους να εμπλουτίσουν με τις απαραίτητες αφηγηματικές αυθαιρεσίες, πλάθοντας επεισόδια της ζωής του Ράσσελ, την προσπάθεια τεκμηρίωσης των μαθηματικών στη λογική. Αυτό το αρκετά δύσκολο στην αφηγηματική προσαρμογή του εγχείρημα πέτυχε. Και στην επιτυχία του συνέβαλε εξ ίσου με το σενάριο και η σχεδιαστική γραμμή του κόμικς, την οποία υπέγραφε ο Αλέκος Παπαδάτος. Για τη σχεδιαστική αυτή γραμμή σημείωνα, λίγο μετά την κυκλοφορία στα ελληνικά του βιβλίου: Αν και είναι το πρώτο του κόμικς, [ο Αλέκος Παπαδάτος] αποδεικνύεται ένας από τους πιο επιδέξιους εικονογράφους, ο ρεαλισμός των σχεδίων του οποίου, οι στυλιστικές επιλογές και η κομψή πνευματικότητα που αποπνέουν παραπέμπουν στην τεχνοτροπία της βελγικής σχολής των κόμικς – της σχολής που, μεταξύ των άλλων, διαμόρφωσε ο δημιουργός του Τεντέν, ο Ερζέ. Η καθαρή γραμμή, το σκληρό ντεκουπάζ αλλά και η λιτότητα και η ακρίβεια στην εκμαίευση σασπένς από τον κόσμο της επιστήμης, των Μαθηματικών και της Φιλοσοφίας, κάνουν το συγκεκριμένο βιβλίο μοναδικό.[7] Μεγάλο μέρος της επιτυχίας του Logicomix, επίσης, οφείλεται στη συστηματική αναπαράσταση της εποχής. Βεβαίως, σε αυτό ο Αλέκος Παπαδάτος δεν πρέπει να δυσκολεύτηκε ιδιαίτερα, αφού εκτός από τις γραπτές περιγραφές υπάρχουν φωτογραφικές και κινηματογραφημένες μαρτυρίες που μπορούν να τεκμηριώσουν τη ζωή, από την αρχή του 20ού αιώνα. Η γραμμή αυτή, στη νέα σχεδιαστική δουλειά του Παπαδάτου, τη Δημοκρατία, έπρεπε να προσαρμοστεί. Οι λόγοι ήταν δύο. Αφ’ ενός, η εποχή έπρεπε να ανασυντεθεί από την αρχή, με βάση τις πηγές αλλά και αρκετή αυθαιρεσία, αφού εκτός από τα κτίρια, το διάκοσμο των πόλεων, τα ενδύματα των προσώπων, έπρεπε να αναπαρασταθούν και οι κοινωνικές ή οι καθημερινές συμπεριφορές τους. Αφ’ ετέρου, τα πρόσωπα, γνωστά και άγνωστα, έπρεπε να επινοηθούν από την αρχή – προφανώς, έπειτα από σπουδή σε πρόσωπα σχετικώς γνωστά, δάνεια από το θέαμα ή από την πολιτική, αρκετά διάσημα έτσι ώστε να μπορούν να απομονωθούν φωτογραφικά σε διάφορες στιγμές της ζωής τους και με διάφορες εκφράσεις, που θα χρησιμεύσουν ως μοντέλα στη συνέχεια, προκειμένου να δανείσουν τη μορφή και τις εκφράσεις τους στους ήρωες του κόμικς. Το αποτέλεσμα, η αίσθηση, και παραπέμπει στο Logicomix, αλλά και διαφέρει. Ο Αλέκος Παπαδάτος συνεχίζει να σχεδιάζει με την πειθαρχία, το ρεαλισμό, την κομψότητα και την καθαρή γραμμή της βελγικής σχολής. Ωστόσο, εδώ οφείλει και να επινοήσει πρόσωπα, σκηνές και στιγμιότυπα. Και οι επινοήσεις του είτε παραπέμπουν σε ζωγραφικά τεκμήρια της αρχαιότητας (η εποχή του Κλεισθένη, την οποία περιγράφει, άλλωστε, ήταν συνυφασμένη με την άνθηση της αγγειοπλαστικής) είτε πολύ λιγότερο σε αναχρονισμούς, δανεικούς από τις συμπεριφορές και τις συνήθειες της εποχής μας. Σπανίως παραπέμπει στον κινηματογράφο ή σε άλλα κόμικς, άλλωστε πολύ συχνά στα κόμικς τα ιστορικά φόντα έχουν μια χονδρική αληθοφάνεια, και οι παραπομπές στην εποχή στηρίζονται κυρίως στις λαϊκές αναπαραστάσεις τους, κυρίως του κινηματογράφου, παρά στην προσπάθεια κατανόησης των ειδικών χαρακτηριστικών της εποχής. Ειδικά στη Δημοκρατία, έχω την αίσθηση ότι η μοναδική αναφορά σε κόμικς, χωνευμένη ωστόσο και επαναποδοσμένη, ιδίως στις τελευταίες σκηνές του έργου, γίνεται στις σκηνές μάχης, όπου πιθανόν να αναγνωρίζει κανείς αναλογίες με το κόμικς 300 του Φρανκ Μίλλερ. Προφανώς, όμως, ούτε με τις ίδιες συνδηλώσεις ούτε με τις ίδιες στοχεύσεις. 3. Το Logicomix στηρίχθηκε στην ειδική δεξιότητα που έχει ο Απόστολος Δοξιάδης στην (ας την πούμε) μαθηματική μυθοπλασία. Η Δημοκρατία στηρίζεται στην κατανόηση του ιστορικού πλαισίου του 6ου π.Χ. αιώνα και η επαναπόδοσή του, από τον σεναριογράφο Αβραάμ Κάουα, σε εκλαϊκευμένη εκδοχή, με την αφαιρετική συνθετότητα ενός ιστορικού μυθιστορήματος. Ο Κάουα, ωστόσο, παίρνει αποστάσεις από τις συνήθεις πρακτικές των συγγραφέων ιστορικών μυθιστορημάτων: επειδή στόχος του δεν είναι η εξιστόρηση επεισοδίων της ζωής των ιστορικών προσώπων, αλλά κυρίως η εποχή, οι δοξασίες και οι κοινωνικές δομές που οδήγησαν στην εξέλιξη του πολιτεύματος στην πόλη-κράτος των Αθηνών. Όπως και στο Logicomix, δηλαδή, και εδώ έχουμε να κάνουμε με μια ιστορία ιδεών. Ο Δοξιάδης είχε στηρίξει την αφήγησή του στον Μπέρτραντ Ράσσελ, ο Κάουα επιλέγει ως αφηγητή της δικής του ιστορίας έναν νεαρό, τον Λέανδρο, που ενηλικιώνεται παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα: από την τυραννοκτονία μέχρι τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.). Γράφει στο επεξηγηματικό της μεθόδου του παράρτημα: Το θέμα με τη Δημοκρατία είναι πως δεν είναι απλά ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Ένας από τους λόγους που μας έκαναν να μη διαλέξουμε ένα γνωστό ιστορικό πρόσωπο για πρωταγωνιστή ήταν το ότι δεν θέλαμε να ερμηνεύσουμε τα γεγονότα με έναν τρόπο απόλυτο, σε στυλ «έτσι είχανε τα πράγματα». Εαν λέγαμε την ιστορία των πρωτεργατών της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, θα σας είχαμε απλά επιβάλει μια «επίσημη» εκδοχή της ιστορίας αυτής. Αντί γι’ αυτό, θελήσαμε να πούμε την ιστορία ανθρώπων σαν εμάς, ανθρώπων που διαχρονικά έρχονται αντιμέτωποι με τα κύματα που σηκώνουν τα κατακλυσμιαία ιστορικά γεγονότα – και παλεύουν να τα κατανοήσουν. Γι’ αυτό διαλέξαμε έναν κοινό θνητό, έναν νέο πάνω στον οποίο προβάλαμε διαχρονικά ανθρώπινα συναισθήματα για το δημοκρατικό ιδεώδες. Γιατί η ιστορία της δημοκρατίας [...] είναι ένας αγώνας συνεχής και καθημερινός.[8] Ο Λέανδρος είναι γιος ενός εύπορου Αθηναίου, του Πρόμαχου. Μεγαλώνει με τη φροντίδα μιας ηλικιωμένης τροφού, της Νεφέρτ, και με τη συντροφιά ενός νεαρού γιου σκλάβων, του Γαβρίωνα. Το καλοκαίρι του 527 π.Χ. είναι, γι’ αυτόν, ένα καλοκαίρι μύησης στη ζωή. Επισκέπτεται τους Δελφούς, μυείται στον έρωτα, ταξιδεύει με πλοίο, ενώ κάνει σαφή την κλίση του στη τέχνη της αγγειοπλαστικής. Η τυραννοκτονία, ωστόσο, του Ίππαρχου, στη διάρκεια της μεγάλης θυσίας των Παναθηναίων, προς τιμήν της θεάς προστάτιδος των Αθηνών, συνοδεύεται από ένα κύμα τυφλής βίας εκ μέρους των Σκυθών μισθοφόρων που λειτουργούσαν ως υπηρεσίες αστυνόμευσης και ασφάλειας – θύμα του οποίου είναι και ο πατέρας του. Ο Λέανδρος, ξαφνικά, βρίσκεται μόνος, απροστάτευτος, σε διωγμό – και πρέπει να μάθει να επιβιώνει. Τα επόμενα χρόνια θα τον συναντήσουμε επιδέξιο και ιδιαίτερο ζωγράφο αγγείων και πολιτικοποιημένο οπαδό του Αλκμεωνίδου Κλεισθένη, τον οποίο θα παρακολουθήσει (και όταν του δίνεται η ευκαιρία, θα ακολουθήσει) ως οπαδός του δημοκρατικού οράματός του. Στο μεταξύ, θα ερωτευθεί, θα γίνει γνωστός για την τέχνη του, η επιτυχία του θα γεννήσει έχθρες κι αντιζηλίες, θα μείνει μόνος, σε μια πορεία προς τη διαρκή συνειδητοποίηση. Ώριμος πολίτης, πλέον, με δημοκρατική συγκρότηση που εκκινεί από την υψηλή αίσθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, θα βρεθεί στο πλευρό των πολιτών που υπερασπίστηκαν τον μεταρρυθμιστή Κλεισθένη απέναντι στον Ισαγόρα και τον σύμμαχό του, τον βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη και τις δυνάμεις του.[9] Θα τραυματισθεί, αλλά θα έχει συμβάλει στην καθιέρωση του πολιτεύματος που δίνει το λόγο και τη δύναμη στους πολίτες. Ο Αβραάμ Κάουα αποδεικνύεται επιδέξιος αφηγητής, καταφέρνοντας, σε συνεργασία με τον Αλέκο Παπαδάτο που ανασύρει το ένα εύρημα μετά το άλλο, να εξελίξει τον κεντρικό χαρακτήρα του, πάντα σε σχέση με την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων. Τεράστιο αφηγηματικό επίτευγμα για τα ελληνικά δεδομένα. Αν και, είναι αλήθεια, η Δημοκρατία ήταν ένα εγχείρημα που εξ αρχής στόχευε τη διεθνή αγορά. 4. Αλλά και για τα δεδομένα των κόμικς της παγκόσμιας αγοράς, η Δημοκρατία είναι ένα σπάνιο εγχείρημα. Για πολλούς λόγους, αλλά κυρίως για έναν: επειδή οι δημιουργοί της κοπίασαν για να αποφύγουν τη μυθοποιητική προσέγγιση της ιστορικής περιόδου που αφηγούνται, για να αποφύγουν τα ετοιματζίδικα στερεότυπα του συρμού, που συχνά υποβαθμίζουν τέτοιου τύπου πλοκές σε στρογγυλεμένες αφηγήσεις. Απ’ όσο γνωρίζω, δεν υπάρχει ανάλογο κόμικς με τέτοια συμπύκνωση, τόσο αποσαφηνισμένα τα ιστορικά γεγονότα, τόση συστηματική δουλειά στην ανάπλαση και στη σύλληψη της εποχής που κινείται η αφήγηση. Η Δημοκρατία δεν είναι, κατά συνέπεια, απλώς μια υπερπαραγωγή των κόμικς. Είναι ένα γεμάτο αγωνία κατ’ αρχήν ιστορικό μυθιστόρημα, με άρτιους στις αντιφάσεις τους και στην εξέλιξή τους χαρακτήρες, οι οποίοι συμπλέουν με τις μεγάλες πολιτικές εξελίξεις και τα πρόσωπα που τα οδήγησαν. Αλλά όχι μόνο. Διότι η Δημοκρατία δεν είναι ένα κόμικς ανάπλασης ενός ηρωικού παρελθόντος (όπως τα περισσότερα ιστορικά ή ψευδοϊστορικά εικονογραφημένα αφηγήματα που έχουν έως σήμερα κυκλοφορήσει) ούτε μια ψευδοϊστορική προβολή στο σήμερα της πεποίθησης ότι οι από την Ανατολή φονταμενταλισμοί και ο φανατισμός που εκλύουν έχουν ιστορικό προηγούμενο ανάσχεσης στην αρχαία ελληνική ιστορία (όπως, με τεράστιες ευκολίες και πολλή εντυπωσιοθηρία ισχυρίστηκε στο 300 ο Φρανκ Μίλλερ). Είναι, πρωτίστως, ένα αφήγημα που εκβάλλει στο σήμερα, στις σημερινές συζητήσεις για τη δημοκρατία, για την αξία της αντιπροσωπευτικότητας, για την αντίδραση στο λαϊκισμό. Για μια συναρπαστική εποχή, που γέννησε την ελπίδα της κοινωνικής χειραφέτησης και δημιούργησε τους θεσμούς που, μέσα από την ιστορία, θα τη διεκδικούσαν και συνεχώς θα τείνουν να την κερδίζουν. Στη Δημοκρατία των Κάουα-Παπαδάτου, η εποχή εκείνη εκβάλλει ως διαχρονία στο σήμερα σε μια πολύ τολμηρή σεκάνς που εκφράζεται σε μονοχρωμία, στην αρχή του κεφαλαίου «Κρασί και αίμα» (σ. 172-175). Ο σεναριογράφος επινοεί ένα όνειρο, μια προβολή στο μέλλον του τραυματισμένου στη μάχη εναντίον του σφετεριστή Ισαγόρα και των αυταρχικών μηχανισμών του. Στο όνειρο αυτό, συναντιούνται, συζητούν και χορεύουν ο Διόνυσος, ο Απόλλων και η Αθηνά: το διονυσιακό και το απολλώνιο πνεύμα συνομιλούν με τη σοφία και τη χειραφέτηση που εκφράζει η Αθηνά, η προστάτις θεά των Αθηνών. Μεταξύ άλλων, γίνεται η εξής συνομιλία: ΑΠΟΛΛΩΝ: [...] Αυτή η ιδέα των Αθηναίων να δώσουμε εξουσία στο λαό είναι έργο του φωτός, όχι του σκότους. ΑΘΗΝΑ: Λάθος κάνετε. Αυτό που γίνεται είναι έργο ανθρώπων, και τα καλά και τα άσχημα. Είναι η ψυχρή σου λογική, Απόλλωνα, μαζί με τη φρενίτιδα του Διονύσου. [...] Αυτός που κάθεται με τον Λέανδρο στη φωτιά. ΑΠΟΛΛΩΝ: Ο ποιητής. ΑΘΗΝΑ: Θα γράψει ένα έργο, κι εκεί θα βάλει εμένα να δίνω στους Αθηναίους δικαιοσύνη, ανοχή και σοφία. Όμως, τώρα είναι η ώρα, αδέρφια μου. Τώρα εφαρμόζει η πόλη τούτες τις αξίες της, τώρα αλλάζει τον κόσμο. ΑΠΟΛΛΩΝ: Μα όχι χωρίς να χυθεί αίμα. ΔΙΟΝΥΣΟΣ: Και κρασί. ΑΘΗΝΑ: Όχι. Πάντα με κρασί και με αίμα. Έτσι είναι οι θνητοί. 5. Το εικονογραφημένο ιστορικό μυθιστόρημα του Αβραάμ Κάουα και του Αλέκου Παπαδάτου κλείνει με τη στράτευση των Αθηναίων εναντίον των εισβολέων Περσών του Δαρείου. Οι δημοκρατικοί πολίτες γίνονται σιδερόφραχτοι πολεμιστές για να αντιμετωπίσουν την πολεμική μηχανή των Περσών, μιας δύναμης που εκφράζει την τυφλή υποταγή, τον αυταρχισμό, την επιστροφή στις παλιές ιδέες της υποταγής και της ερήμην των πολιτών δεσποτείας. Τη δύναμη που αντλείται από τις ιδέες της ζωής και της δικαιοσύνης, από τη Δημοκρατία, την περιγράφει ο εσωτερικός μονόλογος του Λέανδρου, την ώρα της προετοιμασίας για τη μάχη: Βάζουμε τα κράνη μας, κι από συνηθισμένοι άνθρωποι γινόμαστε άνδρες από μπρούντζο. Κι αυτό συλλογικότητα είναι, ποιητή. Είναι τρομακτικό να ανήκεις κάπου. Τον φόβο μας τον κρύβουμε. [...] Τρέχουμε τώρα τρομαγμένοι, πριν μας προλάβουν οι τοξότες τους. Ορμάμε μες στο χάραμα με τον τρόμο μας κραυγή κι όπλο μαζί, και θυμάμαι τα λόγια ενός θεού σε ένα όνειρο. “Αυτή η ιδέα των Αθηναίων είναι έργο του φωτός”. Τρέχουμε, κι η μέρα ξημερώνει πάνω από τον Μαραθώνα. Τρέχουμε προς το φως, κι είναι τόσο κοντά, τόσο μακριά. Και αν τρέχουμε προς κάποια ιδέα δεν ξέρω ούτε τ’ όνομά της. [1] Vincent Azoulay, Περικλής, μετάφραση: Δημήτρης Δημακόπουλος, Πόλις, Αθήνα 2015, σ. 15. [2] Ό.π., σ. 37. [3] Ό.π., σ. 43. [4] Η μεταρρύθμιση αυτή του Κλεισθένη απεικονίζεται ευρηματικά στη σχετική σκηνή της εικονογραφημένης ιστορίας, με τον ήρωα της Δημοκρατίας, τον Λέανδρο, να σχεδιάζει στο χώμα το σχήμα της νέας διαίρεσης των Αθηνών. Όπως αποκαλύπτουν οι δημιουργοί τού κόμικς στη σελίδα με τις ευχαριστίες τους, το εύρημα αυτό συνεισέφερε ο σεναριογράφος του Logicomix, Απόστολος Δοξιάδης. [5] Τα περισσότερα στοιχεία έχουν αντληθεί από το σχετικό λήμμα του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού, τέταρτος τόμος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1987. [6] Ο Αβραάμ Κάουα συνοψίζει σε μια σεκάνς τη δημοκρατική καινοτομία του Κλεισθένη, σε έναν εσωτερικό μονόλογο του Λέναδρου, κεντρικού ήρωα της Δημοκρατίας: «Οι δέκα νέες φυλές του Κλεισθένη αναζωογόνησαν και δυνάμωσαν τους πολίτες, Όταν υπέβαλε το σχέδιό του στην Εκκλησία του Δήμου, έξι χιλιάδες χέρια υψώθηκαν για να το ψηφίσουν. Ήμουν εκεί. Ο Γαβρίωνας, ως γιος σκλάβων, δεν ήταν. Ήμασταν η πόλη, μα κάποια πράγματα δεν άλλαξαν ποτέ. Όπως και να ‘χε, ο Κλεισθένης εξασφάλισε τα νώτα του με δεξιοτεχνία. Τις μεταρρυθμίσεις τις ενέκρινε...» (σ. 191) [7] «Ο Κόρτο Μαλτέζε πάει Χάρβαρντ», εφημ. Τα Νέα, Σάββατο 1 Νοεμβρίου 2008. [8] Δημοκρατία, σ. 208. [9] Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο αθηναίος αριστοκράτης Ισαγόρας, όταν ανετράπη ο τύραννος Ιππίας, διεκδίκησε την εξουσία απέναντι στον Κλεισθένη. Το 508 π.Χ. εκλέχθηκε «Άρχων Επώνυμος» αλλά ο Κλεισθένης αντιτάχθηκε σ´αυτόν με την υποστήριξη της πλειοψηφίας των Αθηναίων. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Κλεομένης τον βοήθησε να διώξει τον Κλεισθένη από την πόλη. Οι υποστηρικτές του Κλεισθένη, όμως, αντιστάθηκαν στον Ισαγόρα και τον Κλεομένη. Τους καταδίωξαν και τους παγίδεψαν στην Ακρόπολη για δύο ημέρες. Την τρίτη ημέρα συνθηκολόγησαν επιτρέποντας στον Ισαγόρα και τον Κλεομένη να διαφύγουν, αλλά καταδικάζοντας 300 οπαδούς των τελευταίων. Ο Κλεισθένης επέστρεψε στην πόλη και έγινε Άρχων. Πηγή Άλλο άρθρο για το κόμικ Μια συνέντευξη των δημιουργών Κι άλλη συνέντευξη των δημιουργών Υπόψιν ότι το κόμικ έχει ήδη κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία.
-
- 11
-
- Δημοκρατία
- Αλέκος Παπαδάτος
-
(and 3 more)
Tagged with:
-
Το νέο βιβλίο των συντελεστών του Logicomix, εκθειάζεται από τα αμερικανικά Μέσα δύο ημέρες μετά την κυκλοφορία του στις ΗΠΑ Δημοκρατία Στην αρχαία Ελλάδα, ένας μικρός αθηναϊκός στρατός προσπαθεί να κοιμηθεί το βράδυ πριν από μια μεγάλη μάχη με τον Ξέρξη και τις περσικές ορδές του. Οι Αθηναίοι στρατιώτες δε μπορούν να κοιμηθούν, έτσι ένας από αυτούς ξεκινά να λέει μια ιστορία. Μια ιστορία για το θάρρος, για τη μάχη, και για το τίμημα της ελευθερίας. Κάπως έτσι ξεκινά το νέο κόμικ Democracy (Δημοκρατία) του Illustrator Αλέκου Παπαδάτου και του συγγραφέα Αβραάμ Κάουα, οι οποίοι έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης στο πολύ επιτυχημένο Logicomix. «Ποτέ δεν έχω διαβάσει κάτι τόσο έξυπνο, που να συμπυκνώνει τέλεια το παράδοξο της ανθρώπινης επιθυμίας» Το κόμικ που κυκλοφόρησε στις 15 Σεπτεμβρίου στην Αμερική, εκθειάστηκε από τα αμερικανικά Μέσα ως ένα από τα καλύτερα της χρονιάς και το αντίπαλον δέος των "300" του Frank Miller. «Ποτέ δεν έχω διαβάσει κάτι τόσο έξυπνο, που να συμπυκνώνει τέλεια το παράδοξο της ανθρώπινης επιθυμίας -την ανάγκη να είναι κάποιος ελεύθερος αλλά να νιώθει και ασφαλής- και πως ακόμη και οι ευγενείς ιδέες συχνά απαιτούν πονηριά, θάρρος, ακόμη και αιματοχυσία για να επιτευχθούν. Αλλά για όλα αυτά το Democracy παλεύει με την πολιτική και την ιστορία και παρά τα σοβαρά θέματα, όλη η ιστορία που διαδραματίζεται είναι προσιτή, διασκεδαστική και προσωπική, γεμάτη με Θεούς, δράση, ρομαντισμό και άλλα. Είναι διασκεδαστικό, είναι σπαρακτικό -προκλητικό και τραγικό- και είναι σίγουρα ένα από τα μεγαλύτερα graphic novels που περίμενα να διαβάσω όλο το χρόνο» γράφει στην κριτική του ο Rob Bricken για το io9. Ο Illustrator Αλέκος Παπαδάτος - φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO «Το λαμπρό Graphic Novel Democracy του Αλέκου Παπαδάτου και του Αβραάμ Κάουα, είναι ένας έξοχος τρόπος να μάθετε για τη Δημοκρατία» γράφει το nyjournalofbooks. «Το Democracy δεν είναι ένα βιβλίο κινουμένων σχεδίων, αλλά ένα ιστορικό μυθιστόρημα που επικεντρώνεται σε ένα φανταστικό χαρακτήρα, ο οποίος, στις παραμονές της μάχης του Μαραθώνα (490 π.Χ.) όταν οι Αθηναίοι υπερασπίστηκαν επιτυχώς τη γη τους ενάντια στους Πέρσες, αναφέρει στους συντρόφους του την προσωπική του ιστορία ως μάρτυρας στη γέννηση της δημοκρατίας. Σε κάθε βιβλιοθήκη με σπουδαία graphic novels, το Democracy μπορεί δικαίως να τοποθετηθεί στο ράφι με το Maus του Αρτ Σπίγκελμαν και το Persepolis της Μαριάν Σατραπί. Στην πραγματικότητα, το Democracy πρέπει να μπει σε κάθε βιβλιοθήκη με σπουδαία βιβλία κάθε είδους» τονίζει στην κριτική του ο Steven Paul Leiva. «Όπως το Logicomix, έτσι και το Democracy είναι ένας πανέξυπνος τρόπος καμουφλαρισμένης εκπαίδευσης» Στο publishersweekly διαβάζουμε «Ο Αλέκος Παπαδάτος και η Aνί ντι Ντoνά, με το συγγραφέα και ακαδημαϊκό Αβραάμ Κάουα, συντελεστές του επιτυχημένου Logicomix, μεταφέρουν τη διορατική και διασκεδαστική ιστορία για τις ρίζες της δημοκρατίας. Αυτό το ταξίδι είναι ένα έπος και συγκρίνεται με έπη όπως οι 300 του Frank Miller. Γεμάτες ζωντάνια και ενεργητικότητα οι εικόνες του Παπαδάτου φωτίζουν μάχες, συμμαχίες, πολιτικές μηχανορραφίες, και ζωντανές προσωπικότητες, ενώ ο έντονος χρωματισμός της Ντι Ντονά είναι λαμπρά πλούσιος χωρίς ίχνος επιδεικτικότητας. Όπως το Logicomix, έτσι και το Democracy είναι ένας πανέξυπνος τρόπος καμουφλαρισμένης εκπαίδευσης». Δημοκρατία «Είναι πολύ φρέσκο ακόμη» τονίζει στο LIFO.gr o Αλέκος Παπαδάτος. «Οι πρώτες κριτικές είναι ιδιαίτερα κολακευτικές και έχουν ενθουσιάσει τόσο εμένα, όσο και τη σύζυγό μου Ανί Ντι Ντονά. Ελπίζω να έχει την ίδια ανταπόκριση όπως το Logicomix, φαντάζομαι πως η φόρα του Logicomix θα δώσει ώθηση στη Δημοκρατία. Δεν θα υπάρχει ουσιαστικά αυτό το πρώτο σάστισμα των αναγνωστών όπως στο Logicomix». «Όσον αφορά την Ελλάδα, στην οποία το βιβλίο θα κυκλοφορήσει αρχές του Οκτώβρη, ο κ Παπαδάτος εξηγεί: «Θέλω στην Ελλάδα να διαβαστεί η Δημοκρατία και από ανθρώπους που δεν διαβάζουν κόμικς. Ξέρετε τα κόμικς έχουν συνδυαστεί με υπερήρωες, σεξ, αρκετή βία και φυσικά φαντασία. Εμείς καταφέραμε να αποφύγουμε αυτά τα κλισέ. Η Δημοκρατία, είναι μια ιστορία που μπορεί να δώσει πολλά πράγματα στον αναγνώστη. Δεν χρειάζεται κάποιος να γνωρίζει τα γεγονότα. Δεν υπάρχουν θολά σημεία. Ακόμη και από την ηλικία των 12 χρόνων, η ιστορία μπορεί να γίνει εντελώς κατανοητή. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, το βιβλίο μεταφέρει πολύ περισσότερα μηνύματα» καταλήγει ο κ Παπαδάτος. Τι είχε πει τον Μάιο στην έντυπη LIFO ο Αλέκος Παπαδάτος για τη "Δημοκρατία" «Πριν ακόμα τελειώσουμε το Logicomix, έψαχνα για μια ιστορία που θα ενδιέφερε και θα ενέπνεε κι άλλους εκτός από μένα. Και στο μέλλον, αν υπάρξει άλλο κόμικ, με την ίδια λογική θα γίνει, παρόλο που επιχειρηματικά δεν είναι ό,τι σοφότερο. Πώς φτάσαμε στον Χρυσό Αιώνα; Να τι εξηγείται εδώ: η ιστορία της θεμελίωσης της δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα, που ουσιαστικά μάς είναι άγνωστη, χάρη στη συνάντηση δυό συνιστωσών. Από τη μία, έχουμε την πολιτική ωρίμανση μιας κοινωνίας που υπέφερε από τυραννικά καθεστώτα κι αναζητούσε την αλλαγή χωρίς να ξέρει πώς και με ποιον, και από την άλλη, την παρουσία ενός ανθρώπου από την κοινωνική ελίτ, του Κλεισθένη, που συλλαμβάνει την ανάγκη του καιρού του και τη μεταφράζει σε κάτι υλοποιήσιμο. Χάρη στις δικές του μεταρρυθμίσεις, τον 6ο αι. π.Χ, δόθηκε η δυνατότητα να εκπροσωπούνται στον δήμο και άνθρωποι που δεν έχουν αριστοκρατική καταγωγή. Γι' αυτό κέρδισαν έπειτα οι Αθηναίοι τη Μάχη του Μαραθώνα, παρόλο που ο στρατός τους ήταν πολύ μικρότερος. Επειδή πολεμούσαν για τις οικογένειες και τους θεσμούς τους, ενώ οι Πέρσες πολεμούσαν επειδή είχαν από πάνω τους τον βούρδουλα». To graphic novel Democracy των Αλέκου Παπαδάτου, Abraham Kawa και Aνί ντι Ντoνά θα κυκλοφορήσει στην Ελλάδα την πρώτη εβδομάδα του Οκτώβρη από τις εκδόσεις Ίκαρος. Πηγή
- 1 reply
-
- 18
-
- Logicomix
- Αλέκος Παπαδάτος
-
(and 1 more)
Tagged with:
-
«Η δημοκρατία χτίζεται συνεχώς, δίχως τελειωμό» Οι δημιουργοί της «Δημοκρατίας» επέμειναν στην πιστότητα των απεικονίσεών τους με τεκμηρίωση και επιστημονική έρευνα χωρίς να λείπει το χιούμορ Συντάκτης: Γιάννης Κουκουλάς Στις 15 Σεπτεμβρίου «γιορτάζεται» παγκοσμίως η Διεθνής Ημέρα Δημοκρατίας. Θα ακουστούν, ως συνήθως, διακηρύξεις κενές περιεχομένου και μεγάλα λόγια χωρίς πρακτική αξία. Οι Αβραάμ Κάουα, Αλέκος Παπαδάτος και Annie Di Donna προτίμησαν να «μιλήσουν» για τη δημοκρατία με την καλλιτεχνική γλώσσα ενός έργου κόμικς. Τοποθέτησαν την πλοκή στην ελληνική αρχαιότητα και δημιούργησαν μια συναρπαστική ιστορία. Ο συγγραφέας Αβραάμ Κάουα μιλά στην «Εφ.Συν.» για τη «Δημοκρατία», που κυκλοφορεί την ερχόμενη Τρίτη στις ΗΠΑ (εκδόσεις Bloomsburry) και τον Οκτώβριο στην Ελλάδα (εκδόσεις Ικαρος) Το κόμικ «Δημοκρατία» των Αβραάμ Κάουα, Αλέκος Παπαδάτος και Annie Di Donna • Ποιες ήταν οι αιτίες που σας ώθησαν στη συγγραφή ενός σεναρίου κόμικς με την έννοια της δημοκρατίας στο επίκεντρό του; Βασική αιτία για μένα ήταν το πάθος που μου μετέδωσε για το εγχείρημα ο Αλέκος Παπαδάτος. Αυτός συνέλαβε την ιστορία, με τη βασική της πλοκή και τους κύριους χαρακτήρες της, πολύ πριν με προσεγγίσει για το σενάριο. Είχε εμπνευστεί, όπως μου είπε, από την επιθυμία του να κάνει μια ιστορία ιδεών και πολιτικής, ένα ιστορικό μυθιστόρημα για τον Κλεισθένη και τις μεταρρυθμίσεις του σε μορφή κόμικς. Η ενασχόλησή του με το θέμα προέκυψε μάλιστα από μια απρόσμενη πηγή –την έρευνα που έκανε για να βοηθήσει την κόρη του για μια σχολική της εργασία πάνω στον Κλεισθένη. Ο Αλέκος μού διηγήθηκε την ιστορία, μου έδειξε την έρευνα που ήδη είχε κάνει και ειλικρινά τη βρήκα συναρπαστική. Εξίσου σημαντικός παράγοντας για μένα στάθηκε η προσέγγισή του στα γεγονότα: ήταν ισορροπημένη, πολύπλευρη και δίχως ίχνος της πατριδοκαπηλίας που δυστυχώς ελλοχεύει σε τέτοια θέματα. Δήλωσα αμέσως «παρών». •Το έργο σας διαδραματίζεται κατά την αρχαιότητα. Πόσους και ποιους παραλληλισμούς οφείλει να κάνει ο αναγνώστης του βιβλίου σας με τη σύγχρονη πραγματικότητα; Απολύτως κανέναν, τουλάχιστον αν εμμείνουμε στο «οφείλει». Είναι φανερό, ναι, ότι τα ιστορικά μυθιστορήματα μιλούν για το παρελθόν όσο οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας μιλούν για το μέλλον. Εμείς όμως δίνουμε στους αναγνώστες μας μια ιστορία, κι αν είναι καλή, τότε αναφέρεται με κάποιο τρόπο στην ανθρώπινη κατάσταση. Αυτή η κατάσταση, πιστεύω, παραμένει αναλλοίωτη, τότε όπως και τώρα. • Η αρχαία Ελλάδα έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις ως ασφαλές αποκούμπι των σύγχρονων συγγραφέων όταν επιθυμούν να μιλήσουν για το σήμερα αλλά διστάζουν να πουν τα πράγματα με το όνομά τους. Το δικό σας βιβλίο τι ακριβώς επιδιώκει; Οσο απίθανο κι αν φαίνεται σε όσους διαβάζουν το βιβλίο, δεν ξεκινήσαμε με πρόθεση να κάνουμε μια αλληγορία, αλλά να διηγηθούμε αυτά που συνέβησαν τότε. Το «σημερινό» που φέραμε στην ιστορία είναι η αντίληψή μας, η κοσμοθεωρία μας. Σίγουρα θεωρούμε σημαντικό να μιλήσουμε για τη δημοκρατία σε μια εποχή όπου τόσα πράγματα σχετικά μ' αυτήν ελήφθησαν ως δεδομένα, με τόσο καταστροφικά αποτελέσματα. Αντί όμως για ένα στείρο κήρυγμα, αυτό που βρήκαμε πιο ενδιαφέρον όταν φτιάχναμε την ιστορία ήταν το πόσο λίγα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε. Δεν αλλάξαμε τίποτα από τα γεγονότα, απλώς τα επισημάναμε και αφήνουμε τους αναγνώστες να βγάλουν τα συμπεράσματά τους. • Η δημοκρατία στη χώρα μας και στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια δεν θα έλεγε κανείς ότι διάγει λαμπρές μέρες. Η αντιπροσώπευση ισχυρίζονται πολλοί ότι έχει εξαντλήσει τα όριά της. Ποια η θέση σας; Ξέρετε, το να μιλάμε για λαμπρές μέρες της δημοκρατίας έχει τους κινδύνους του. Είναι μια ρεαλιστική εκτίμηση αυτή; Είναι μήπως νοσταλγία για μέρες που είτε δεν ζήσαμε οι ίδιοι ή λάμπουν με την αίγλη των αναμνήσεων; Για μένα τουλάχιστον, η δημοκρατία είναι ένα όνειρο, με ό,τι καλό και κακό συνεπάγεται αυτό. Το κακό με τα όνειρα είναι ότι δεν εφάπτονται με την πραγματικότητα. Το καλό είναι ότι μας δίνουν κάτι να πιστεύουμε, κάτι που μας ωθεί να συνεχίσουμε προς αυτό. Τα πράγματα πάντα είναι άσχημα για τη δημοκρατία, σε όλες τις εποχές. Οι απειλές εναντίον της είναι μέρος της υπόστασής της. Ζώντας σήμερα, ναι, φυσικά, τα πράγματα φαίνεται να έχουν φτάσει στο απροχώρητο. Ομως πάντα υπάρχουν και χειρότερα, όπως διαπίστωσαν με τρόμο όσοι παραπονιούνταν στα τέλη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, και πάντα υπάρχουν και ανέλπιστα καλύτερα, όπως διαπίστωσαν όσοι πίστευαν, μέχρι το 1989, ότι το Τείχος του Βερολίνου δεν θα έπεφτε ποτέ. Σε οποιαδήποτε χώρα, εδώ, στην Ευρώπη ή στον κόσμο οι πολίτες μιας δημοκρατίας μπορούν να κάνουν μόνο ένα πράγμα: να δρουν ανθρώπινα και συνειδητοποιημένα, έχοντας πάντα κατά νου ότι η δημοκρατία δεν υπάρχει απλά, σίγουρη και αμετάβλητη, αλλά χτίζεται συνεχώς, δίχως τελειωμό. Για την καθιέρωση της δημοκρατίας απαιτήθηκαν επαναστατικές αλλαγές. Και φυσικά, χύθηκε αίμα • Πόσο πιο εύκολο ή πιο δύσκολο ήταν να μιλήσετε για τη δημοκρατία με όχημα τον αρχαίο κόσμο αξιοποιώντας τη γλώσσα των κόμικς; Είναι πάντα δύσκολο να μιλάς για τη δημοκρατία. Το ότι το κάναμε μέσα από μια ιστορία μάς απελευθέρωσε από τον φόβο της «στεγνής» ανάλυσης, άρα μας διευκόλυνε πολύ. Σε όλα τα μέσα, εννοείται, το δύσκολο είναι να εκφράσεις τις ιδέες σου, να πεις κάτι που αξίζει και να το πεις καλά. Τα κόμικς, το δικό μας μέσο, είναι ταινίες με απέραντο προϋπολογισμό, έχουν δυνατότητες για μοντάζ, παύσεις και επαναλήψεις καλύτερες κι από το πιο σύγχρονο blu ray player. Δεν φημίζονται για την ικανότητά τους να εκφράζουν ιδέες, αλλά αυτή η αντίληψη επικρατεί και για τα χαϊκού και είναι τελείως λανθασμένη. Αν κάναμε τη δουλειά μας σωστά ή όχι, αυτό εξαρτάται από εμάς, όχι από το μέσο. • Μέχρι σήμερα μας είχατε συνηθίσει σε θεωρητικές μελέτες για τον πολιτισμό και τη συγγραφή βιβλίων φαντασίας και τρόμου. Πώς συνδέεται το νέο έργο σας με το πρότερο; Ολες οι ιστορίες για μένα είναι ιστορίες φαντασίας. Εκτός από βιβλιοφάγος και φαν των κόμικς, είμαι και σινεφίλ, και πέρα από τα είδη που αναφέρατε, κάποιες από τις αγαπημένες μου ταινίες είναι αστυνομικά, μιούζικαλ, γουέστερν, screwball κωμωδίες και ιστορικά έπη. Το ότι δεν έτυχε να δημοσιεύσω κάτι σε αυτό το στιλ ώς τώρα είναι απλώς σύμπτωση. Από την άλλη, μην ξεχνάτε ότι το στοιχείο του φανταστικού ήταν κυρίαρχο στην αρχαία Ελλάδα μέσω των μύθων και των θεών. Ας πούμε πως η «Δημοκρατία» δεν θα απογοητεύσει όσους με ξέρουν από τα άλλα μου βιβλία. • Πώς προέκυψε και πώς εξελίχθηκε η συνεργασία σας με τον έμπειρο σχεδιαστή Αλέκο Παπαδάτο; Με ποια μεθοδολογία προχώρησε αυτό το πολυετές και φιλόδοξο εγχείρημά σας; Ο Αλέκος με προσέγγισε με τη βασική ιστορία και σύλληψη της «Δημοκρατίας». Είχαμε γνωριστεί μέσω του Απόστολου Δοξιάδη, όταν τέλειωναν το Logicomix και μου ζήτησαν να το διαβάσω και να συμμετάσχω στην παρουσίασή του στο κοινό, και ο Απόστολος έριξε την ιδέα να συνεργαστούμε. Οσο για τη μέθοδο στην τρέλα μας, πρώτα επεξεργαστήκαμε εξαντλητικά την πλοκή και τους χαρακτήρες, κατόπιν έκανα το σενάριο μιας ενότητας, κάναμε βελτιώσεις και αλλαγές και μετά ο Αλέκος σχεδίαζε ενώ εγώ προχωρούσα στο επόμενο κομμάτι. Το σενάριο πήρε γύρω στον ενάμιση χρόνο, το σχέδιο γύρω στα δυο-τρία, αλλά όλα δουλεύονταν ξανά και ξανά ώς το τέλος. • Ολο και περισσότεροι αναγνώστες στην Ελλάδα και διεθνώς αναγνωρίζουν την αφηγηματική και εικαστική αξία των κόμικς. Για τους υπόλοιπους που παραμένουν δύσπιστοι ποια είναι τα επιχειρήματά σας; Δεν μπορείς να τους πείσεις όλους. Για την ακρίβεια, ποτέ δεν μπόρεσα να πείσω κανέναν για οτιδήποτε αν αυτό το άτομο δεν είχε διάθεση να πειστεί. Η αναγνώριση των κόμικς γίνεται από ανθρώπους ανοιχτούς σε κάτι διαφορετικό. Στους υπόλοιπους εύχομαι καληνύχτα και καλή τύχη. • Ως πολιτισμικός αναλυτής αλλά και ως συγγραφέας, σεναριογράφος και αναγνώστης πώς βλέπετε την εξέλιξη των κόμικς στη χώρα μας; Στην Ελλάδα, έχουμε μια «σκηνή» των κόμικς, αντί μια «βιομηχανία» (ή έστω μια βιοτεχνία) όπως σε άλλες χώρες. Εχουμε ταλαντούχους δημιουργούς, αλλά δεν έχουμε μεγάλη ποικιλία σε αφηγηματικά είδη, ούτε κάποιο σαφή διαχωρισμό μεταξύ «εναλλακτικών» και «mainstream» προσεγγίσεων. Αυτά, συν το μικρό μέγεθος του αναγνωστικού κοινού, κατευθύνουν άλλους σε έναν ιδιόμορφο απομονωτισμό και άλλους στην αναζήτηση της πολυπόθητης διεθνούς καριέρας. Δεν βλέπω να αλλάζει κάτι σ' αυτό όσο βυθιζόμαστε στην κρίση, πιστεύω όμως ότι πρέπει να είμαστε φιλόδοξοι, να πασχίζουμε πάντα για καλύτερες ιστορίες. Οι καλές ιστορίες είναι η βάση για όλα τα άλλα. Ποιος είναι Ο Αβραάμ Κάουα γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι συγγραφέας της μελέτης «Εικονικά βλέμματα» (2002) και της συλλογής διηγημάτων «Τι τραγουδούσαν οι Σειρήνες» (2004), καθώς και των μυθιστορημάτων «Το ασήμι που ουρλιάζει» (2009), «Νεκρό δέρμα» (2011) και «Ο προσκεκλημένος» (2014). Πηγή Μια ακόμα συνέντευξη των δημιουργών μπορείτε να διαβάσετε εδώ. ΥΓ Η αγγλική έκδοση του κόμικ μπορεί ήδη να βρεθεί σε κάποια κεντρικά βιβλιοπωλεία.
-
- 15
-
- Δημοκρατία
- Αβραάμ Κάουα
-
(and 3 more)
Tagged with:
-
Ενα graphic novel με πρωταγωνιστή εναν νεαρό αγγειογράφο στην Αθήνα του 6ου αιώνα π. Χ. - Οι τρεις δημιουργοί του μιλούν στο «Βήμα» --->Η πομπή των Παναθηναίων φθάνει στην Ακρόπολη. Εικόνα από το graphic novel «Δημοκρατία» Αλέκος Παπαδάτος, Αβραάμ Κάουα, Annie Di Donna Δημοκρατία Εκδόσεις Ικαρος, 2015 (θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο) O Λέανδρος, ένας νεαρός αγγειογράφος στην Αθήνα του 6ου αιώνα π.Χ., γίνεται μάρτυρας της γέννησης του πολιτεύματος που η αρχαία Ελλάδα άφησε παρακαταθήκη στην ανθρωπότητα. Δύο τύραννοι, ο Ιππίας και ο Ιππαρχος, δύο τυραννοκτόνοι, ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, ένας ενορχηστρωτής της δημοκρατίας, ο Κλεισθένης. Ταραχές, αγώνες, αίμα, διπλωματία, μεθοδικοί χειρισμοί, το Μαντείο του Απόλλωνα ρυθμιστής δράσεων και συμπεριφορών σε ένα graphic novel για τη δημοκρατία από τους καλλιτέχνες του Logicomix(Ικαρος, 2008). «Η τεράστια και διεθνής επιτυχία του Logicomix», όπως επισημαίνει η εκδότρια του Ικαρου Κατερίνα Καρύδη, «συνέβαλε στην καθιέρωση του graphic novel - κάπως περιθωριοποιημένου ως τότε στην Ελλάδα - ως έγκυρου λογοτεχνικού είδους». ΗΔημοκρατία θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τον Ικαρο τον Οκτώβριο. Εναν μήνα νωρίτερα θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα από τις εκδόσεις Βloomsbury στην Αμερική. Ξεφυλλίσαμε μαζί με τους δημιουργούς του έργου, τον Αλέκο Παπαδάτο (Α.Π.), τον Αβραάμ Κάουα (Α.Κ.) και την Annie di Donna (A.d.D.), τα πρώτα δοκίμια που έφτασαν ταχυδρομικώς από τη Νέα Υόρκη και μιλήσαμε μαζί τους για την καλλιτεχνική έκφραση της δημοκρατίας ως διεκδίκησης και ως βιώματος. Πώς προέκυψε η ιδέα για τη δημιουργία της «Δημοκρατίας»; Α.Π.: «Τα "πολιτικά" και η Ιστορία πάντα με ενδιέφεραν. Το περί δημοκρατίας με κόμικ ήταν μια φλου ιδέα τότε που το Logicomix σιγά-σιγά ολοκληρωνόταν. Εψαχνα πληροφορίες για την αρχαία Ελλάδα, για μια εργασία της κόρης μου όταν πήγαινε στην πρώτη δημοτικού, και ξαφνικά με χτύπησε ο μετεωρίτης Κλεισθένης». Πότε ξεκινήσατε να εργάζεστε; Α.Π.: «Η έρευνα άρχισε το 2006. Με βάση διαβάσματα και συζητήσεις, η πλοκή και η δομή στήθηκαν κάπου στο 2009». Τι έκανε ο καθένας; Α.Κ.: «Δουλέψαμε μαζί με τον Αλέκο την πλοκή και τους χαρακτήρες. Στη συνέχεια, έγραφα το σενάριο για κάθε κεφάλαιο με πλήρεις διαλόγους και σκηνικές περιγραφές, συζητούσαμε για αλλαγές, και συνέχιζα με το επόμενο». A.d.D.: «Θα μπορούσα να σας πω, "εγώ έκανα τους χρωματισμούς". Μα είναι πάντα τόσο περίπλοκο να κατανέμεις τη δουλειά όταν συνεργάζεσαι με τον σύντροφό σου, όταν ζεις με τον συνεργάτη σου 25 χρόνια. Με τον Αλέκο υπάρχει μια συνεχής ανταλλαγή ιδεών, μια διαρκής αλληλεπίδραση. Ναι, έκανα τα χρώματα, όπως στο Logicomix, αλλά η αισθητική του βιβλίου, σχέδιο και χρώμα, ήταν μια από κοινού δημιουργία. Οπως ήταν και η συγγραφή για τον Αβραάμ και τον Αλέκο». Ποιες ήταν οι ιστορικές πηγές σας και οι πηγές σας για την εικαστική απεικόνιση της καθημερινότητας της εποχής; Α.Κ.: «Βασικές πηγές μας ήταν ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης και ο Αριστοτέλης, αλλά χρησιμοποιήσαμε και μια πλειάδα έργων σύγχρονων ιστορικών όπως ο Τομ Χόλαντ και ο Τζοζάια Ομπερ». Ποιο ήταν το βασικό ζητούμενο του βιβλίου; Α.Π.: «Επιθυμία μας ήταν να αναδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο γεννήθηκε το δημοκρατικό σύστημα. Τα ερωτήματα που προέκυψαν στην πορεία προσπαθήσαμε να τα επαναδιατυπώσουμε με έναν τρόπο που αντανακλά έναν γενικότερο προβληματισμό. Για παράδειγμα, ποια είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ ελίτ και μάζας; Ποιος κουβαλά το βάρος της Ιστορίας; Ποιου ευθύνη είναι όσα συμβαίνουν; Τι σημαίνει ωριμάζω σαν πολίτης; και άλλα πολλά». A.d.D.: «Καλλιτεχνικά, μέριμνά μας ήταν η αφήγηση να αποδοθεί με τρόπο που να απεικονίζει την ιστορική και αισθητική ατμόσφαιρα της εποχής και τα συναισθήματα των χαρακτήρων». Πόσο κοντά στην ιστορική αλήθεια βρίσκεται η Δημοκρατία και ποιες ελευθερίες πήρατε στην εκτύλιξη της υπόθεσης; Α.Κ.: «Είμαστε όσο κοντά στην αλήθεια μπορεί να βρίσκεται ένα αφήγημα. Αν εξαιρέσετε τον πρωταγωνιστή μας, οι περισσότεροι χαρακτήρες και τα συμβάντα που περιγράφουμε είναι αληθινά». Επιλέξατε να αφηγηθείτε τη γέννηση της αθηναϊκής δημοκρατίας μέσω ενός ανώνυμου Αθηναίου της εποχής. Γιατί; Α.Π.: «Ο Κλεισθένης θεωρείται ο κύριος ιστορικός πρωταγωνιστής, αλλά δεν ήταν μόνος. Υπήρχε και ο λαός της Αθήνας. Με τη βοήθεια του επινοημένου χαρακτήρα του Λέανδρου, μπήκαμε στη θέση του μέσου Αθηναίου. Ο Απόστολος Δοξιάδης μάς θύμισε ότι οι καραγκιοζοπαίχτες για να πουν την ιστορία του Μεγαλέξαντρου χρησιμοποιούσαν τον Καραγκιόζη, ο οποίος σε εκείνα τα έργα τον ακολουθούσε παντού και σχολίαζε. Αυτό κάναμε κι εμείς». Α.Κ.: «Αν η δημοκρατία είναι υπόθεση όλων, τότε και τώρα, η ιστορία της δεν μπορεί να είναι εκείνη των μεγάλων ανδρών. Ο Λέανδρος είναι όλοι εμείς». Η σκηνή της αγοράς στα χρώματά της θυμίζει το γαλατικό χωριό του Αστερίξ, μάλιστα ο ανταγωνισμός του ιχθυοπώλη με τον κρεοπώλη παραπέμπει στην κόντρα Αλφαβητίξ και Αυτοματίξ. Ηταν συνειδητή αναφορά; Πόσο επηρεαστήκατε και συνδιαλέγεστε με άλλα κόμικ και graphic novels που σχετίζονται με την αρχαιότητα, π.χ. το «300» του Φρανκ Μίλερ; A.d.D.: «Οσον αφορά το χρώμα, στηρίχθηκα σε όσα γνωρίζω για την Ελλάδα: ήθελα να αναπαραστήσω το φως που ζωηρεύει τα χρώματα του τοπίου, τα ξεκάθαρα περιγράμματα της Αττικής και των νησιών, το μυστήριο που έχουν. Το χωριό του Αστερίξ δεν μου πέρασε στιγμή από τον νου χρωματικά, άλλωστε βρίσκεται τόσο βόρεια, στη Βρετάνη! Γενικά δεν δουλεύω με αναφορές στο χρώμα... Η μόνη αναφορά που θα μπορούσα να έχω θα ήταν στον Λουστάλ, ακριβώς γιατί μου αρέσουν τα νότια χρώματά του». Α.Κ.: «Σεναριακά, ό,τι σας φαίνεται συνειδητό, μάλλον είναι. Η αφήγησή μας, όπως οι ιδέες της, δεν μπορεί παρά να συνδιαλέγονται με άλλες ιδέες και ιστορίες. Ελπίζουμε να είναι μια ενδιαφέρουσα συζήτηση». Η «Δημοκρατία» δημιουργήθηκε στη διάρκεια της ελληνικής κρίσης. Η πραγματικότητα γύρω σας επηρέασε τη δουλειά σας; Α.Κ.: «Παραδόξως θυμάμαι να προσέθεσα μόνο μία ατάκα συνειδητά ως αναφορά στην κρίση (ήταν για την "απόφαση για τα νέα μέτρα" που ανακοινώνει ο κήρυκας κάπου στην αρχή). Αναπόφευκτα φιλτράραμε τα γεγονότα τού τότε με σημερινή ματιά, αλλά δυστυχώς δεν έχουν αλλάξει και πολλά από τότε». Α.Π.: «Λαϊκισμό, διαφθορά, ίντριγκες, οργή, απογοήτευση, βία, όλα τα ζούσαμε συγχρόνως μέσα στο βιβλίο και γύρω μας. Ομως πρόθεσή μας δεν ήταν η εικονογράφηση της κρίσης». Η «Δημοκρατία» διαβάζεται ως ένα ιστορικό μυθιστόρημα και ως ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης. Παρακολουθούμε την εξέλιξη του Λέανδρου από αδαή έφηβο σε ιδεαλιστή νέο και σε πραγματιστή υπέρμαχο της δημοκρατίας. Βασιστήκατε για την αφήγηση αυτής της εξέλιξης σε προσωπικά βιώματα; Α.Π.: «Είναι μια ιστορία ενηλικίωσης ενός λαού που κορυφώνεται σε μια εξέγερση για τα δίκια του. Ο Λέανδρος ζει την ενηλικίωσή του μέσα από την πλοκή και μαζί του ενηλικιώνεται η Αθήνα του 6ου αιώνα π.Χ.». Α.Κ.: «Οι ζωές μας δεν μοιάζουν με του Λέανδρου, ο τρόπος όμως που αντιδρά, η ψυχή του, αυτά είναι δικά μας». Στο βιβλίο η δημοκρατία παρουσιάζεται πολύ διαφορετικά από το ιδανικό, αψεγάδιαστο πολίτευμα με το οποίο την έχουμε φαντασιακά ταυτίσει. Εδραιώνεται με αίμα, δεν είναι αγνή από μεροληψίες και αδικίες, δεν αποτελεί διαρκή ασπίδα απέναντι στην αβεβαιότητα, στον φόβο, στις ταραχές. Τι την κάνει τόσο πολύτιμη τελικά; Α.Π.: «Οπως έχουν πει πολλοί μελετητές, η δημοκρατία εξελίσσεται διαρκώς, αλλιώς δεν θα ήταν δημοκρατία. Το ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι κατέστρεψαν οι ίδιοι τη δημοκρατία τους μας δείχνει ότι η δημοκρατία εξελίσσεται μέσα από αποτυχίες, πόνο, τραγωδίες, βαρβαρότητες, και στο τέλος όλα μπαίνουν σε επανεκκίνηση με βάση τις εμπειρίες του παρελθόντος. Αν διαβάζουμε Ιστορία, ξέρουμε πού πατάμε». Α.Κ.: «Είναι μια πολύ καλή ερώτηση αυτή, και την κάνω στον εαυτό μου κάθε μέρα. Το ότι συνεχίζω να την κάνω με γεμίζει ελπίδα, οπότε ας μείνουμε σε αυτό: ελπίδα». Αισθανθήκατε, δημιουργώντας τη «Δημοκρατία» και φορώντας τα σανδάλια του Λέανδρου, ότι η δημοκρατία της εποχής του ήταν κάτι διαφορετικό από τη δική μας δημοκρατία του 21ου αιώνα; A.d.D.: «Αυτό που ξεχώρισα στη μορφή του Κλεισθένη είναι ότι θεμελιώνοντας τη δημοκρατία δεν έδωσε την εξουσία στο ιδιωτικό συμφέρον, σε ένα κόμμα, σε μια ομάδα, σε ένα πρόσωπο. Είμαι ρομαντική, και μου αρέσει να πιστεύω πως ο Κλεισθένης, αν και δεν απαντά ποτέ στον Λέανδρο αν θεμελίωσε τη δημοκρατία για τον λαό ή για το συμφέρον του, δεν ενδιαφερόταν για εξουσία. Χωρίς αυτήν την έλλειψη ενδιαφέροντος για εξουσία (προσωπική ή ομαδική), δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία, και σήμερα δεν υπάρχει. Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη δεν ευνοούσαν τις "καρέκλες", ούτε το σάπιο σύστημα που ευνοεί τις ελίτ των πολιτικών και των τραπεζιτών... Μα για να κυβερνήσει ο λαός, χρειάζεται να είναι ώριμος και υπεύθυνος, όπως ο Λέανδρος στο τέλος του βιβλίου μας, που μαθαίνει και ωριμάζει». Α.Κ.: «Η δημοκρατία αλλάζει όσο αλλάζει ο άνθρωπος. Το θέμα είναι αν αλλάζει ο άνθρωπος, σωστά;». Η θεά Αθηνά προτρέπει τον Λέανδρο να μιλήσει για τις ιδέες του και να δράσει για τη δημοκρατία μέσω αυτού που ξέρει να κάνει καλά: της τέχνης του. Ποιο είναι το δικό σας μήνυμα για τη δημοκρατία που περνάτε μέσα από το δικό σας έργο; A.d.D.: «Διαχρονικά η τέχνη υπήρξε εργαλείο για να πληροφορηθούμε, να καταγγείλουμε, να σκεφθούμε, να κινητοποιηθούμε. Δεν ξέρω αν το βιβλίο μας έχει τέτοιες φιλοδοξίες, μα ελπίζω πως οι αναγνώστες θα πάρουν κάτι από αυτό. Θα είναι η καλύτερη ανταμοιβή για εμάς». Α.Κ.: «Αν ξέρουμε να κάνουμε καλά αυτό που κάνουμε, τότε και οι δικές μας ιδέες περνούν μέσω του έργου μας. Δεν ξέρω αν θα ενδιέφερε τους αναγνώστες μας να τους δώσουμε μηνύματα σαν να ήμασταν φιλόσοφοι». Α.Π.: «Δεν είμαστε πολιτικοί, ούτε αναλυτές. Οπως όλοι, αναζητούμε ποιότητα ζωής, θέλουμε δικαιοσύνη και ελευθερία έκφρασης. Οσοι επιβάλλουν τις ιδέες τους με τη βία, με κομπίνες και ψέματα, εκμεταλλευόμενοι την άγνοια του πολίτη, ίσως κερδίζουν βραχυπρόθεσμα, αλλά στο τέλος η δημοκρατία νικά. Είναι στο αίμα μας». «Το καλό κόμικ δεν έχει σύνορα» Η «Δημοκρατία» θα πρωτοκυκλοφορήσει στα αγγλικά στις ΗΠΑ. Σε ποιες άλλες χώρες έχουν πουληθεί δικαιώματα έκδοσης; Α.Π.: «Ελλάδα, Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία, Πορτογαλία, Ιταλία, Ισπανία και Ολλανδία». Αναγνωρίζεται το έργο της νέας γενιάς ελλήνων κομικογράφων στο εξωτερικό; Είναι, χάρη και στην εικόνα, το ελληνικό graphic novel ένας πολιορκητικός κριός για την είσοδό μας στη διεθνή λογοτεχνική σκηνή; Α.Κ.: Δεν πιστεύω σε πολιορκητικούς κριούς ή σε μια ενιαία "ελληνική" σκηνή, γιατί απλώς δεν υπάρχουν, όχι τώρα τουλάχιστον. Οι καλές ιστορίες, οι ενδιαφέροντες δημιουργοί μπορούν και ξεφεύγουν από τα όρια της χώρας μας, όπως γίνεται σε όλες τις λογοτεχνίες όλων των χωρών». Υπάρχουν αναφορές στη «Δημοκρατία» και κλεισίματα ματιού σε κλισέ της χρυσής εποχής του κόμικ και των χολιγουντιανών υπερπαραγωγών για την αρχαιότητα: στη λαχτάρα για δράση και αίμα, για περιπέτεια και σεξ. Πόσο τα στερεότυπα του είδους σάς βάρυναν ως σύγχρονους δημιουργούς; Α.Π.: «Πολύ! Η δράση και το αίμα είναι στα must κάθε αξιοπρεπούς έλληνα κομικογράφου! Και το σεξ φυσικά». Α.Κ.: «Για εμάς τα στερεότυπα δεν είναι βάρος αλλά ευκαιρία. Αν υπάρχει μια παράδοση ή ένα κλισέ, το θέμα είναι τι κάνουμε με αυτό». πηγη
-
- 13
-
- δημοκρατία
- αλέκος παπαδάτος
-
(and 3 more)
Tagged with: