Μεσότητα, εντελέχεια και πεμπτουσία… [Αντωνόπουλος Γιάννης, efsyn.gr, 21/01/2023]

[ramirez]

Το πολυαναμενόμενο κόμικς των Τάσου Αποστολίδη και Αλέκου Παπαδάτου για τον Αριστοτέλη μάς ταξιδεύει με τον πιο σύγχρονο και χιουμοριστικό τρόπο στη ζωή και τη σκέψη του Σταγειρίτη φιλοσόφου.

 

 

 

 

Γεννήθηκε σε μια εποχή πολυδιάσπασης του ελληνικού κόσμου. Ο θάνατός του συνέπεσε με την απαρχή μιας πρωτόγνωρης νέας εποχής αυτοκρατοριών και ανάμειξης των πληθυσμών. Υπήρξε μαθητής εκείνου που πρώτος καθόρισε την έννοια της λέξης «φιλοσοφία» και συνάμα ήταν προϊόν της πρώτης φιλοσοφικής σχολής που ιδρύθηκε ποτέ. Στη συνέχεια έγινε δάσκαλος ενός από τους μεγαλύτερους κατακτητές της Ιστορίας. Ήταν ο τελευταίος μιας σειράς στοχαστών, κορυφώνοντας μια διανοητική πορεία περίπου δυόμισι αιώνων που εξελίχθηκε στο πλαίσιο της πόλεως-κράτους. Πίστευε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν έμφυτη την επιθυμία για τη γνώση. Και το απέδειξε: όντας φιλοπερίεργος και αχόρταγος «βιβλιοφάγος», ανέπτυξε μια ευρυμάθεια απίστευτη για την εποχή του. Σύγχρονός μας – παρότι αρχαίος – καθώς ο τρόπος με τον οποίο ταξινόμησε και διευθέτησε τα συγγράμματά του σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης γνώσης (λογική, φυσική, οντολογία, ηθική, πολιτική, ρητορική-ποιητική) θυμίζει σύγχρονη επιστημονική πραγματεία. Αν και δεν μας διασώθηκε τίποτα απ’ όσα δημοσίευσε ενόσω ζούσε, τα «εσωτερικά» κείμενα της Σχολής του, που μας κληροδοτήθηκαν, καθόρισαν σε ασύλληπτο βαθμό τη σκέψη των ανθρώπων σε Ανατολή και Δύση επί δύο χιλιάδες χρόνια. Σήμερα δεν είναι πια η «αυθεντία», αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε και γράφουμε έχει καθοριστεί από τον Σταγειρίτη φιλόσοφο του 4ου π.Χ. αιώνα, τον Αριστοτέλη.

 

 

 

 

Πολλές βιβλιοθήκες έχουν γραφτεί για το έργο του. Πόσα όμως πραγματικά γνωρίζουμε για τη ζωή ενός από τους σημαντικότερους θεμελιωτές της παγκόσμιας φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης; Και πώς θα μπορούσε να γίνει προσιτή η σκέψη ενός στοχαστή που έχει γράψει επί παντός επιστητού; Η απάντηση βρίσκεται στο εξαιρετικό κόμικς «Αριστοτέλης» των Τάσου Αποστολίδη και Αλέκου Παπαδάτου, που κυκλοφόρησε το φθινόπωρο του 2022 από τις εκδόσεις Ίκαρος. Πρόκειται για ένα αισθητικό και αφηγηματικό κόσμημα, που αν μη τι άλλο πετυχαίνει έναν άθλο: να συνοψίσει σε 216 σελίδες τον βίο και τη διαμόρφωση ενός φιλοσόφου, η σκέψη του οποίου δεν είναι δυνατόν να κατανοηθεί αν προσεγγιστεί επιφανειακά.

 

 

 

 

Οι δημιουργοί του «Αριστοτέλη» είναι γνωστοί και ιδιαίτερα αγαπητοί στο κομιξόφιλο κοινό. Ο Τάσος Αποστολίδης (μαθηματικός και επί 42 χρόνια εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια ιδιωτική εκπαίδευση) από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 έχει γράψει σενάρια και, σε συνεργασία με Έλληνες σχεδιαστές, έχει διασκευάσει σε κόμικς κλασικά έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (κωμωδίες του Αριστοφάνη, μύθους του Αισώπου, έργα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα κ.ά.). Το σενάριο για τον «Αριστοτέλη» άρχισε να δουλεύεται το 2016, χρονιά κατά την οποία ο συγγραφέας παρακολούθησε συστηματικά τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στην πόλη του, Θεσσαλονίκη, για τον εορτασμό του «Επετειακού Έτους Αριστοτέλη». Ο Αλέκος Παπαδάτος μάς είναι γνώριμος από τις δύο προηγούμενες σχεδιαστικές, διεθνώς αναγνωρισμένες δουλειές του, το «Logicomix» και τη «Δημοκρατία». Η εμπειρία του από την εικονογράφηση κόμικς με φιλοσοφικό και αρχαιογνωστικό θέμα αντίστοιχα, τον κατέστησε τον πλέον κατάλληλο για την παρουσίαση αυτού του τεράστιου κεφαλαίου του ανθρώπινου στοχασμού.

 

 

 

 

Ένα κόμικς που περιγράφει τη ζωή ενός στοχαστή της αρχαιότητας δεν μπορεί παρά να αναπτύσσεται σε τρεις άξονες: της βιογραφίας, της φιλοσοφίας και της ανασύστασης μιας ολόκληρης εποχής. Το ξεδίπλωμα της ιστορίας βασίζεται σε ένα σεναριακό τέχνασμα: στην αφήγηση του Θεόφραστου, διάδοχου του Αριστοτέλη στη διοίκηση του «Λυκείου». Βρισκόμαστε στο 315 π.Χ., επτά χρόνια μετά τον θάνατο του ιδρυτή της Περιπατητικής Σχολής. Έπειτα από μια «κινηματογραφική» εισαγωγή, ο Θεόφραστος ξεκινάει να αφηγείται στους σπουδαστές την περιπετειώδη ζωή του δασκάλου. Η αφήγηση ξεκινάει στα 323, όταν ο Αριστοτέλης πληροφορείται τον θάνατο του Αλέξανδρου στη Βαβυλώνα και αμέσως αποφασίζει να εγκαταλείψει την Αθήνα μαζί με την οικογένειά του, λόγω του αντιμακεδονικού μένους, ώστε να προλάβει τους συνωμότες και «να μην επιτρέψει στους Αθηναίους να κάνουν δύο φορές το ίδιο έγκλημα κατά της φιλοσοφίας» (η πρώτη φορά ήταν η καταδίκη του Σωκράτη). Κατά τη φυγή του, αναπολεί τη μέρα που, «δεκαεφτάχρονο επαρχιωτόπουλο», έφτασε στην Αθήνα και πρωτοεπισκέφτηκε την «Ακαδημία». Τα πρώτα του μαθήματα. Τις αντιλογίες προς τους καθηγητές του. Τις συζητήσεις του με τον Πλάτωνα. Την ανάπτυξη του δικού του φιλοσοφικού συστήματος. Τα ταξίδια του στην Άσσο και στη Λέσβο. Την ανάληψη της εκπαίδευσης του νεαρού Μακεδόνα Αλέξανδρου. Την επιστροφή του στην Αθήνα και την ίδρυση του «Λυκείου»…

 

Με μια ενδιαφέρουσα χρωματική εναλλαγή, ο Παπαδάτος μάς ταξιδεύει σε δύο παράλληλες χρονικές περιόδους: στον «παροντικό» χρόνο του Θεόφραστου, με παλέτα μπλε ουλτραμαρίν, και στον «παρελθοντικό» χρόνο της ζωής του Αριστοτέλη, με παλέτα σε αποχρώσεις της σέπιας. Το άψογο σχέδιο, που ισορροπεί μεταξύ τρυφερής και καρικατουρίστικης απόδοσης των μορφών, διατηρεί την ανάγνωση αμείωτα απολαυστική. Ο ίδιος ο πρωταγωνιστής δεν απεικονίζεται με το κλασικιστικό κλέος που συνήθως τον περιβάλλει, αλλά ως ένας μικρόσωμος συμπαθής ανθρωπάκος με καθημερινά πάθη και άγχη που ταυτόχρονα στοχάζεται για τα υψηλά και τα ωραία. Όσο για τον «κύκλο των χαμένων στοχαστών» της Σαλαμίνας, αποτελεί κατά τη γνώμη μου το πιο ξεκαρδιστικά ευρηματικό κομμάτι του κόμικς…

 

 

 

 

Παρά τον εκλαϊκευτικό του χαρακτήρα, λόγω του πυκνογραμμένου κειμένου και της πληθώρας των εμφανιζόμενων χαρακτήρων, ο «Αριστοτέλης» απαιτεί τη συγκέντρωσή μας. Η καθημερινότητα στην Αθήνα ή στην Πέλλα της Μακεδονίας δεν χρησιμοποιείται παρά ως το σκηνικό όπου ο Αριστοτέλης, με διάφορες αφορμές, εμπνέεται και αναπτύσσει τις φιλοσοφικές θεωρίες του. Θεωρίες όπως του παραγωγικού συλλογισμού, της εντελέχειας, των τεσσάρων αιτίων και του «πρώτου κινούντος ακινήτου» εξηγούνται με τρόπο μοναδικό και διόλου κουραστικό, κάνοντάς μας κοινωνούς των βασικών αρχών της αριστοτελικής σκέψης. Και βέβαια, οι δημιουργοί δεν «χαρίζονται» στον κατά τ’ άλλα σπουδαίο και διαχρονικό φιλόσοφο όταν, ακόμη και αυτός (σε αντίθεση π.χ. με τον λίγο μεταγενέστερο, κατά πολύ προοδευτικότερο και ανοιχτόκαρδο Επίκουρο), αναπαράγει τις κυρίαρχες αντιλήψεις της αρχαιοελληνικής κοινωνίας για τις γυναίκες και τους ξένους. Το κόμικς των Αποστολίδη και Παπαδάτου ενδείκνυται σίγουρα ως εισαγωγή στον Αριστοτέλη. Εκτός αυτού όμως, μπορεί να διαβαστεί και ως ένα σεναριακά προσεγμένο και αισθητικά άρτιο εικονογραφημένο αφήγημα με εξαιρετικά καλοδουλεμένους χαρακτήρες και άφθονο χιούμορ, το οποίο εναλλάσσεται με… αριστοτελική μεσότητα ανάμεσα σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, φιλοσοφικούς στοχασμούς και κοσμολογικές αναζητήσεις.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...