Θανάσης Βέγγος: Ένα γκράφικ νόβελ για τον "καλό μας άνθρωπο" [Ρόμπολας Γιώργος, ΚΑΠΠΑ, 04/05/2025]

[Θοδωρής Καραπάνος]

 

Από το τεύχος #1.144

Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο κι εδώ

 

[ramirez]

Βέγγος εικονογραφημένος

 

Με αφορμή τη νέα βιογραφία του που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες σε μορφή κόμικ, επισκεπτόμαστε ξανά τη μεγάλη πορεία του σπουδαίου ηθοποιού, ο οποίος χάριζε φως ακόμα και μέσα στο ατέλειωτο σκοτάδι.

 

 

Την εποχή του «παλιού καλού ελληνικού σινεμά», ο Βέγγος έφτασε

να συμμετέχει ακόμα και σε 22 (!) ταινίες μέσα σε μία χρονιά.

 

 

«Φτάσαμε στο Γαλάτσι για τα γυρίσματα στις επτά το πρωί. Εμείς πήγαμε στο μόνο ανοιχτό καφενείο για καφέ, ο Θανάσης όμως, βλέποντας ένα αυτοκίνητο λερωμένο, πήρε τον κουβά, που πάντα κουβαλούσε μαζί του, και ξεκίνησε να το πλένει», λέει ο Γιώργος Αρβανίτης, γνωστός κινηματογραφιστής και μόνιμος συνεργάτης του Θόδωρου Αγγελόπουλου, για ένα από τα πολλά ευτράπελα που έζησε δίπλα στον Βέγγο. «Κάποια στιγμή, βγαίνει έξω ο ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου και μένει εμβρόντητος με το θέαμα. Ο Θανάσης τού χαμογέλασε, πέταξε την πατσαβούρα στον κουβά και του είπε: “Ήταν βρόμικο, καλέ μου άνθρωπε!”. Εκείνος κλειδώθηκε μέσα, δεν βγήκε όλη μέρα από το σπίτι του και εμείς δεν μπορούσαμε να κάνουμε γύρισμα από τα γέλια».

 

 

Σκόνη και δουλειές του ποδαριού

 

 

Η αφήγηση του κόμικ ξεκινά με τον Βέγγο να «ξεπηδά» από το χαρτί

και να αφηγείται τη ζωή του στον σκιτσογράφο Θανάση Πέτρου.

 

 

Σε αντίθεση με το κλισέ που θέλει τους κωμικούς να κοιτούν βλοσυρά τους πάντες και τα πάντα μόλις σβήσουν οι προβολείς των γυρισμάτων, όλα μαρτυρούν ότι ο Θανάσης Βέγγος ήταν ο «καλός μας άνθρωπος» τόσο μπροστά όσο και πίσω από τις κάμερες. Τουλάχιστον αυτό αποτυπώνεται στις 124 σελίδες του βιογραφικού κόμικ που θα κυκλοφορήσει στις 20 Μαΐου από τις εκδόσεις Μικρός Ήρως και φέρει τον τίτλο ΘΒ – Η γαλέρα της ζωής μου, σε σενάριο Σπύρου Δερβενιώτη και σκίτσο Θανάση Πέτρου. «Κανείς δεν έχει πει ποτέ άσχημο λόγο για τον Βέγγο. Δεν τον κατηγόρησε ποτέ κανείς ότι αδίκησε ή εκμεταλλεύτηκε άλλον. Ήταν άνθρωπος βαθιά ηθικός», αναφέρει χαρακτηριστικά ο τελευταίος.

 

Μέχρι όμως να γίνει διάσημος και αγαπητός σε κάθε μήκος και πλάτος της Ελλάδας, ο Βέγγος είχε περάσει πολλά: φτώχεια, κακουχίες, κοινωνική και πολιτική αδικία, πείνα, εξορία. Μάλιστα, αυτή η τελευταία ίσως ήταν και εκείνη που τον σημάδεψε πιο βαθιά: η απέχθειά του – σε βαθμό μανίας – για τη σκόνη οφείλεται στη Μακρόνησο. «Βρέθηκε εκεί όχι λόγω δικών του ενεργειών, αλλά λόγω της δράσης του πατέρα του. Οπότε κουβαλούσε ένα πολύ βαρύ φορτίο. Αν ήθελε να “γλιτώσει”, θα έπρεπε να είχε δώσει δείγματα πίστης προς την άλλη πλευρά· και αυτό, με ό,τι σήμαινε τότε», λέει ο Σπύρος Δερβενιώτης. Με έναν παράξενο, σχεδόν καρμικό τρόπο όμως, η πιο δύσκολη στιγμή τής μέχρι τότε ζωής του ήταν και εκείνη που τον οδήγησε να γίνει ηθοποιός. Η γνωριμία του με τον Νίκο Κούνδουρο ήταν κομβική: εκείνος τον έβαλε στο σινεμά, παρά το γεγονός ότι ο Βέγγος δεν είχε τελειώσει καμία θεατρική σχολή ούτε είχε κάποια εμπειρία επί σκηνής. Μέχρι εκείνη τη στιγμή βιοποριζόταν κάνοντας δουλειές του ποδαριού.

 

 

Η γνωριμία του με τον Νίκο Κούνδουρο στη Μακρόνησο

του άνοιξε αναπάντεχα τις πόρτες του σινεμά.

 

 

Κάτι που συνέχισε να συμβαίνει και στα κινηματογραφικά πλατό: πέρα από το να κάνει τον κομπάρσο και να συμμετέχει με κάτι μικρά ρολάκια, ο Βέγγος υπήρξε αρχικά το «παιδί για όλες τις δουλειές»: σφουγγάριζε, καθάριζε και αν χρειαζόταν μοντάριζε και 20 ώρες σερί, χωρίς να έχει καν τέτοιες γνώσεις. «Οι “παραδοσιακοί” ηθοποιοί της εποχής τον έβλεπαν κάπως “απέξω”, ήταν πολύ δύσκολο στην αρχή να γίνει αποδεκτός. Αλλά όταν κέρδισε την αγάπη του κόσμου, όλα αυτά ξεπεράστηκαν. Κανείς δεν μπορούσε να τον αμφισβητήσει πια», αναφέρει ο Θανάσης Πέτρου. Στο κόμικ γίνεται ξεκάθαρο το πόσο πολύ πλήγωνε αυτή η κατάσταση τον κωμικό. Μάλιστα, η διάσημη σφαλιάρα που του ρίχνει ο Κώστας Χατζηχρήστος στον Ηλία του 16ου (1959) δεν είναι τόσο αθώα όσο δείχνει· για τον Βέγγο ήταν πάντα μια μελανή ανάμνηση, μια υπενθύμιση ότι – ακόμη τότε τουλάχιστον – το σινάφι του δεν τον αποδεχόταν.

 

 

Ένας τρελός, τρελός Βέγγος

 

Από τις ξεκαρδιστικές σκηνές του Πολυτεχνίτης και ερημοσπίτης (1963), όπου με εντελώς μη πολιτικά ορθό τρόπο «λούζει» με μακαρόνια ένα μικρό παιδί, μέχρι τα κοντινά πλάνα των Βούλγαρη και Αγγελόπουλου στο πρόσωπό του, ο Θανάσης Βέγγος διήνυσε μια υπεράνθρωπη απόσταση, πέφτοντας πολλές φορές σε οικονομικές και προσωπικές χαράδρες. Η μόνη σταθερά του όλο αυτό το διάστημα; Η φανατική αγάπη του κοινού και η τυφλή εμπιστοσύνη που έδειχνε στο πρόσωπό του. «Αρχικά ο Βέγγος λειτουργούσε σαν εργαλείο στα χέρια άλλων δημιουργών. Μάλιστα, καμιά φορά τον έβαζαν σε “κόντρα ρόλους” – να παίξει, ας πούμε, τον τσιγκούνη – και αυτό δεν του άρεσε καθόλου», σημειώνει ο Σπύρος Δερβενιώτης. «Πριν ξεκινήσει να κάνει τις δικές του ταινίες, ούτε πλάνο χαρακτήρα δεν είχε. Αυτό ήταν δουλειά των σκηνοθετών. Οι πιο πολιτικοποιημένοι, όπως για παράδειγμα ο Κατσουρίδης, του έδωσαν πιο έντονους πολιτικούς ρόλους. Ο ίδιος είχε πάντα στο μυαλό του το χιούμορ. Δεν ήθελε να κάνει κατήχηση. Ήθελε να ελαφρύνει τον θεατή, να τον κάνει να γελάσει».

 

 

Φορώντας στολή καράτε ως πράκτωρ Θου-Βου.

 

 

Το χιούμορ στις ταινίες δικής του παραγωγής ακροβατεί συνεχώς στο σλάπστικ, φέρνοντας συχνά στον νου τις μεγάλες στιγμές του βωβού σινεμά. Εκείνο, όμως, που φαίνεται απλό – και ίσως κάποιες φορές απλοϊκό – είναι αποτέλεσμα κοπιώδους προσπάθειας, τεράστιου προσωπικού ρίσκου και τελειομανίας σε βαθμό αυτοκαταστροφής. «Υπάρχει ένα ολόκληρο κεφάλαιο που εξηγεί πώς λόγω αυτής της εμμονής του ουσιαστικά “έσκαψε τον λάκκο του”. Έκανε υπερβολικά έξοδα, έδινε πολύ γενναιόδωρα ποσοστά, πολλές φορές χωρίς να υπάρχει ανάγκη. Με λίγα λόγια, ο ίδιος πριόνιζε το κλαδί πάνω στο οποίο καθόταν», λέει ο Δερβενιώτης. «Για τα ελληνικά δεδομένα, αρκετές από τις ταινίες του ήταν υπερπαραγωγές. Είχαν πολλές σκηνές δράσης, εξωτερικά γυρίσματα, ακόμα και κασκαντεριλίκια που τα έκανε μόνος του. Για να πετύχει το σωστό πλάνο, μπορεί να επαναλάμβανε μια σκηνή και 30 ή και 40 φορές! Όλα αυτά σήμαιναν πανάκριβα γυρίσματα. Την ίδια εποχή, οι περισσότερες ελληνικές ταινίες ήταν μαζικής παραγωγής: άνθρωποι που μιλάνε σε δυο-τρία δωμάτια και κάνα δυο εξωτερικά πλάνα για ποικιλία. Ο Βέγγος, ουσιαστικά, έκανε το δικό του ελληνικό action movie».

 

 

Όλα είναι κίνηση

 

«Από τον Παπατρέχα (1966) μέχρι τις Ήσυχες μέρες του Αυγούστου (1991) του Παντελή Βούλγαρη, ο Βέγγος είναι εντελώς διαφορετικός άνθρωπος: άλλοτε γερασμένος, άλλοτε αδυνατισμένος, άλλοτε με μουστάκι ή φαβορίτες. Σχεδιαστικά ήταν πολύ δύσκολο. Έπρεπε να “χτίσω” την εικόνα του από το μηδέν για κάθε φάση της ζωής του», λέει σε εξομολογητικό τόνο ο Θανάσης Πέτρου. Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι το κόμικ ξεκινά με τη δυσκολία του σκιτσογράφου να αποτυπώσει τον ήρωά του, μέχρι που ο ήρωας «ζωντανεύει» μέσα από το χαρτί, για να αφηγηθεί ο ίδιος – Θανάσης προς Θανάση – τη ζωή του στον σκιτσογράφο αλλά και στους αναγνώστες.

 

 

Η μορφή του Βέγγου «παίδεψε» τον σκιτσογράφο Θανάση Πέτρου, όπως μας λέει.

 

 

«Ο Βέγγος κυνηγάει κάτι, χωρίς να είναι πάντα σαφές τι· ίσως κυνηγάει τον ίδιο του τον εαυτό. Βρίσκεται σε αδιάκοπη αναζήτηση, διακατέχεται από ένα στρες χωρίς ξεκάθαρο αντικείμενο. Σαν να είχε διαρκή απόσπαση προσοχής ή ένα άγχος που δεν έβρισκε εκτόνωση», συνεχίζει ο Πέτρου, ενώ ο Γιώργος Αρβανίτης προσθέτει άλλη μία σκηνή «τρυφερού παραλογισμού» διά χειρός Θανάση Βέγγου: «Στο Τι έκανες στον πόλεμο, Θανάση; (1971) υπήρχε μια σκηνή σε υπόγειο. Έπρεπε να είναι βρόμικο. Ρίχναμε σκόνη, ρίχναμε πετρέλαιο στους σωλήνες, θέλαμε να μοιάζει σαν να έχει παντού υγρασία… Και πήγαινε ο Θανάσης και τα καθάριζε! Του λέγαμε “Θανάση, άσε τη βρομιά, είναι για το γύρισμα!”. Αυτός τίποτα. Καθάριζε. Όταν τελείωσε, μας είπε: “Τώρα ρίξτε σκόνη!”».

 

Αν όμως υπάρχει μια σκηνή που στη συλλογική μνήμη λειτουργεί ως συμπύκνωση του κινηματογραφικού σύμπαντος του Θανάση Βέγγου, αυτή δεν είναι άλλη από την περιβόητη ατάκα «Ξέρεις από βέσπα;» από την ταινία Τρελός, παλαβός και Βέγγος (1967), όπου ο διάσημος κωμικός οδηγεί ένα δίκυκλο χωρίς να ξέρει πώς, και κάνει τη (μάλλον) ρητορική ερώτηση στα διερχόμενα αυτοκίνητα. «Είναι ο απόλυτος παραλογισμός. Ο απλός άνθρωπος σε παρανοϊκές ταχύτητες. Νομίζω ότι αυτή η αίσθηση συνοψίζει την τρέλα και τη μοναδικότητα του Βέγγου», λέει ο Πέτρου. Μήπως, όμως, αυτός ο παραλογισμός είναι στο τέλος η μοναδική λύση; «Ό,τι και να σε κυνηγάει (τα χρέη, το άδικο, o εαυτός σου, ο χρόνος τελικά), υπάρχει μόνο ένας τρόπος να του ξεφύγεις, εκτός φυσικά απ’ το τρέξιμο: η άνευ όρων εμπιστοσύνη στην απόλυτα δική σου τρέλα», διαβάζουμε στην εισαγωγή του κόμικ, την οποία υπογράφει ο Φοίβος Δεληβοριάς.

 

 

Απόλυτη καταξίωση

 

 

Δίπλα σε άλλους διάσημους Έλληνες καλλιτέχνες

που έκαναν εξορία μετά τον Εμφύλιο.

 

 

Πριν από χρόνια, είχα λογοφέρει ακούγοντας έναν φίλο και συνάδελφο να λέει ότι το μοναδικό μέρος όπου θα μπορούσαν να γίνουν επιτυχία οι ταινίες του Βέγγου ήταν η μικροαστική ελληνική κοινωνία του 1960, η οποία αναζητούσε τον δικό της κλόουν. Είχα γίνει έξαλλος, όχι τόσο επειδή αυτή ήταν μια μειωτική κρίση για τον σπουδαίο κωμικό, όσο ακριβώς επειδή στο μυαλό μου αυτό που κατάφερε μέσα από τις δεκαετίες ο Βέγγος ήταν ένας κωμικός – και όχι μόνο – άθλος. «Δύο Έλληνες κωμικοί θα μπορούσαν να σταθούν στο εξωτερικό: ο Βέγγος και ο Χατζηχρήστος», λέει ο Γιώργος Αρβανίτης, που το 1989 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γαλλία. «Όταν ήρθα εδώ, κατάλαβα ότι ο Λουί ντε Φινές δεν ήταν καλύτερος από τον Χατζηχρήστο. Ο Βέγγος βέβαια ήταν άλλης φύσης: ήθελε σκηνοθέτη να τον κουμαντάρει, γιατί ήταν πραγματικά ασυγκράτητος, δεν ήταν ποτέ ήρεμος. Όπως δηλαδή έγινε στις συνεργασίες του με τον Ντίνο Κατσουρίδη, π.χ. στην ταινία Θανάση πάρε το όπλο σου (1972), αλλά και αργότερα με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, όπου ο Βέγγος ήταν καταπληκτικός στο Βλέμμα του Οδυσσέα (1995)».

 

 

Σκηνή από το Όλα είναι δρόμος (1998) του Παντελή Βούλγαρη.

 

 

Μπορεί ο Βέγγος προς το τέλος της καριέρας του να συνεργάστηκε με τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες, δεν υπάρχει όμως κανείς από τους συναδέλφους του που να θυμάται τον «κύριο Θανάση» να μιλάει ή να συμπεριφέρεται με έπαρση. Για τον Δημήτρη Πιατά υπήρξε παιδικό ίνδαλμα, πριν παίξουν μαζί στο Βέγγος, ο τρελός καμικάζι (1980), μία από τις ταινίες που συνέχιζαν να γεμίζουν τα σινεμά, ακόμα και όταν ο ελληνικός κινηματογράφος έπνεε τα λοίσθια από πλευράς εισπράξεων. Εκείνο όμως που τους ένωσε με μια πραγματική φιλία, η οποία διατηρήθηκε κυριολεκτικά μέχρι τέλους, ήταν το θεατρικό σανίδι. «Μετά τις επιθεωρήσεις, συναντηθήκαμε καλλιτεχνικά στους Αχαρνής του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη. Εγώ έπαιζα τον πολεμοχαρή Λάμαχο, ενώ ο Θανάσης Βέγγος έπαιζε μοναδικά τον Δικαιόπολι. Ήταν μια τεράστια επιτυχία, όπου και αν πηγαίναμε ο κόσμος παραληρούσε. Η παράσταση έγινε sold out το 1998 στην Επίδαυρο, με τη γύρω περιοχή να καίγεται. Κατά τη γνώμη μου, ήταν μια στιγμή απόλυτης θεατρικής και καλλιτεχνικής καταξίωσης του Βέγγου».

 

 

Λίγο φως στο σκοτάδι

 

 

Χαρακτηριστική ατάκα από Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995),

σε σκηνοθεσία Θόδωρου Αγγελόπουλου.

 

 

Ο Πιατάς ήταν ο πρώτος άνθρωπος που έφτασε στο νοσοκομείο στις 3 Μαΐου του 2011, τη μέρα που ο Θανάσης Βέγγος έφυγε από τη ζωή. Από ένα λάθος του νοσοκόμου βρέθηκε κλειδωμένος με το σώμα του σπουδαίου ηθοποιού που κειτόταν στον νεκροθάλαμο. «Ήταν μια παράξενη και δύσκολη στιγμή για μένα. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν και η πρώτη και μοναδική φορά που είδα τον Θανάση Βέγγο να είναι πραγματικά ήρεμος», λέει ακροβατώντας ανάμεσα στην ειλικρινή αγάπη και στο μαύρο χιούμορ. Για εκείνον, ο Βέγγος ήταν μια «ξεχωριστή και μοναδική περίπτωση ανθρώπου». Ήταν, όπως χαρακτηριστικά λέει, «επιθετικά καλός», αφού με τη συμπεριφορά του συμπαρέσυρε τα πάντα προς αυτή την κατεύθυνση.

 

 

 

 

Το κόμικ που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Μικρός Ήρως δεν βρίσκει αφορμή από κάποια επέτειο. Όπως παραδέχεται ο εκδότης Λεωκράτης Ανεμοδουράς, ήταν ανέκαθεν ένας δικός του εκδοτικός «καημός» για όλα αυτά που συμβολίζει ο Βέγγος ως ηθοποιός και ως άνθρωπος. Μπορεί, λοιπόν, να μην είναι επετειακό, είναι όμως μια καλή ευκαιρία να επισκεφτούμε ξανά τη φωτεινή διαδρομή του δικού μας «καλού ανθρώπου», εκείνου του αυτοδίδακτου ηθοποιού, ο οποίος με δάκρυα στα μάτια είχε πει σε μια βράβευσή του ότι για ένα πράγμα θα πρέπει το κοινό να είναι σίγουρο: ότι «στη γαλέρα της ζωής μου τράβηξα άγριο κουπί».

 

Άλλωστε, όλοι όσοι γεννηθήκαμε πριν από το 1990 έχουμε κάποια ανάμνηση από αυτόν – λιγότερο ή περισσότερο σημαντική. Προσωπικά, δεν θα ξεχάσω ποτέ την εξής εικόνα: η μητέρα μου, φανατική οπαδός του Βέγγου, σε τέτοιο βαθμό ώστε να απαγορεύεται να αλλάξουμε το κανάλι της τηλεόρασης αν εκείνη την ώρα προβαλλόταν ταινία του, δυσκολευόταν όταν αρρώστησε βαριά να παρακολουθήσει οτιδήποτε. Ακόμα και στα στερνά της όμως, πάντα χαμογελούσε όταν έβλεπε το πρόσωπό του στην οθόνη. Διότι αυτό ήταν, τελικά, ο Θανάσης Βέγγος: λίγο φως σε ένα ατέλειωτο σκοτάδι.

 

 

 

 

Το κόμικ ΘΒ – Η γαλέρα της ζωής μου, που υλοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Φίνος Φιλμ και της Παπανδρέου Εκμετάλλευση Ταινιών, κυκλοφορεί στις 20 Μαΐου από τις εκδόσεις Μικρός Ήρως.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...

 

Επεξεργασία Ιουνίου 13 από ramirez