Ο υπέροχος κόσμος της φιλοσοφίας [Αντωνόπουλος Γιάννης, efsyn.gr, 14/01/2023]

[ramirez]

Το καλτ μυθιστόρημα «Ο Κόσμος της Σοφίας» μεταφέρεται σε κόμικς και μας συστήνει τη φιλοσοφία από την αρχή.

 

 

 

 

Στην εποχή μας, η λέξη «φιλοσοφία», όπως και πολλές άλλες λέξεις με ρίζες στο παρελθόν, χρησιμοποιείται με τελείως διαφορετικούς – από την πρωταρχική της σημασία – τρόπους. Είτε για να δηλώσει κάτι άσχετο (λ.χ. «η φιλοσοφία της εταιρείας μας») είτε απλά για να περιγράψει τον αερολογούντα, τον φανφαρόνο, τον «αμπελοφιλόσοφο». Κυριολεκτικά, ο όρος αυτός σημαίνει «αγάπη για τη σοφία». Πρωτοεμφανίστηκε κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα, συναντάται όμως πιο συστηματικά στα πλατωνικά κείμενα, από τις αρχές του 4ου αιώνα, σε μια προσπάθεια να προσδιοριστεί η ακριβής σημασία της. Εν τούτοις αποτελεί κοινή πεποίθηση, ήδη από τα κλασικά χρόνια, ότι οι απαρχές της φιλοσοφίας εντοπίζονται πολύ νωρίτερα, στις αρχές του 6ου αιώνα: όχι ως όρος, αλλά ως τρόπος θεώρησης των πραγμάτων. Στον Αριστοτέλη οφείλουμε την πρώτη καταγραμμένη ιστορία της.

 

 

 

 

Στους σύγχρονους καιρούς, αναρίθμητα βιβλία έχουν επιχειρήσει να παρουσιάσουν μια συνολική ιστορία της φιλοσοφίας. Στην κορυφή των δημοφιλέστερων εκλαϊκευτικών βιβλίων για την πορεία αυτής της συναρπαστικής διανοητικής περιπέτειας 26 αιώνων βρίσκεται το μυθιστόρημα του Νορβηγού καθηγητή φιλοσοφίας και συγγραφέα Γιοστέιν Γκάαρντερ (Jostein Gaarder), «Ο Κόσμος της Σοφίας». Κυκλοφόρησε πρώτη φορά στη Νορβηγία το 1991. Από τότε έχει σημειώσει αλλεπάλληλες εκδόσεις σε 54 γλώσσες, έχοντας κερδίσει δεκάδες εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Η δημοφιλία του έγκειται στο ότι καταφέρνει να μας καταστήσει προσιτό ένα ευρύ φάσμα φιλοσοφικών προσεγγίσεων μέσα από τα μάτια των ηρώων του: δύο έφηβων κοριτσιών και ενός ανώνυμου επιστολογράφου. Σήμερα, τριάντα χρόνια μετά την κυκλοφορία του, ο «Κόσμος της Σοφίας» διασκευάζεται σε μορφή κόμικς, σε σενάριο του Βέλγου θεατρικού συγγραφέα και σεναριογράφου κόμικς Vincent Zabus και σχέδια του Γάλλου σκιτσογράφου Nicoby. Τον Νοέμβριο του 2022, σχεδόν ταυτόχρονα με την κυκλοφορία της κόμικς εκδοχής του «Κόσμου της Σοφίας» από τον γαλλικό εκδοτικό οίκο Albin Michel, κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια και Μεταίχμιο (μτφρ. Στέλας Ζουμπουλάκη).

 

 

 

 

Δεν είναι η πρώτη φορά που το μέσο των κόμικς αναλαμβάνει να παρουσιάσει εκλαϊκευμένη την επική ιστορία του ανθρώπινου στοχασμού, της εξερεύνησης των ιδεών, των θεωριών και των απόψεων ορισμένων από τα πιο δημιουργικά μυαλά της ανθρωπότητας. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα, μεταφρασμένα στα ελληνικά, «Η φιλοσοφία για αρχάριους» του Denis Huisman και «Η Φιλοσοφία σε κόμικς» των Μάικλ Φ. Πάτον και Κέβιν Κάνον. Ο «Κόσμος της Σοφίας» είναι οπωσδήποτε ένα έργο που απευθύνεται σε νεαρότερες ηλικίες από τα προαναφερθέντα. Με τρόπο απλό, αλλά ουδόλως απλοϊκό, ο πρώτος από τους δύο τόμους («Από τον Σωκράτη στον Γαλιλαίο») μας προ(σ)καλεί σε μια περιπλάνηση στα μονοπάτια της φιλοσοφικής σκέψης. Μια περιπλάνηση που ξεκινάει όταν η ηρωίδα μας, Σοφία Αμούνδσεν, λαμβάνει ένα γράμμα με την ερώτηση «Ποια είσαι;». Ακολουθούν κι άλλες: «Πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος;». Και: «Υπάρχει βούληση ή νόημα πίσω απ’ αυτά που συμβαίνουν;», «Υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο;», «Πώς πρέπει να ζούμε;».

 

Εκκινώντας από τους τρεις Μιλήσιους στοχαστές Θαλή, Αναξίμανδρο και Αναξιμένη, παρακολουθούμε μαζί με τη Σοφία τη μετάβαση από τον μύθο στον λόγο, όταν οι πρώτοι Ίωνες φυσικοί φιλόσοφοι άρχισαν να αναζητούν μια «ορθολογική» εξήγηση των φαινομένων μακριά από τον μυθολογικό τρόπο σκέψης. Για να γνωρίσουμε στη συνέχεια τους Ατομικούς φιλοσόφους Λεύκιππο και Δημόκριτο, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι τα πάντα στο Σύμπαν αποτελούνται από άτομα και κενό. Και από τους λεγόμενους «προσωκρατικούς», η Σοφία επισκέπτεται την Αθήνα της εποχής του Σωκράτη, την πόλη που έμελλε να καταστεί η πνευματική κοιτίδα της Ελλάδας για τους επόμενους αιώνες.

 

Όπως είναι λογικό, από ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερώνεται αντίστοιχα στους δύο κορυφαίους φιλοσόφους Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Ο πρώτος αναλύει στη Σοφία την ιδεαλιστική φιλοσοφία του και, με την αλληγορία του Σπηλαίου, της εξηγεί τη διαφορά αισθητού και νοητού κόσμου. Ο δεύτερος (μαθητής, αρχικά, του πρώτου στην Ακαδημία – την πρώτη φιλοσοφική σχολή που ιδρύθηκε ποτέ), διαφοροποιείται από τον δάσκαλό του σε κομβικά ζητήματα και αναπτύσσει μια επιστημονική γλώσσα επιχειρώντας να βάλει σε τάξη το σύνολο των τομέων της ανθρώπινης γνώσης.

 

Στη συνέχεια η Σοφία περνάει στο πιο σπουδαίο, κατά τη γνώμη μου, κεφάλαιο της αρχαίας φιλοσοφίας, που αναπτύχθηκε κατά την Ελληνιστική εποχή. Τα τέσσερα βασικά κινήματα (Κυνικοί, Στωικοί, Επικούρειοι και Σκεπτικοί), παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις τους, αντανακλούν με τον καλύτερο τρόπο τις αναζητήσεις για μια ευτυχισμένη απλότητα, σε μια παγκοσμιοποιημένη εποχή ταραχής και αβεβαιότητας, που αρκετά κοινά στοιχεία διέθετε με τη σημερινή.

 

 

 

 

Σημείο καμπής, η έλευση του χριστιανισμού. Η νέα θρησκεία ως πεδίο συνάντησης, σύγκρουσης και σύνθεσης δύο ολότελα διαφορετικών πολιτισμών, του ιουδαϊκού-σημιτικού και του ελληνορωμαϊκού-ινδοευρωπαϊκού, δεν αφήνει αδιάφορη τη Σοφία. Διά μέσου της ηρωίδας μας, παρακολουθούμε τη μετάβαση από τον αρχαίο κόσμο και τους Νεοπλατωνικούς στη φιλοσοφική και θεολογική σκέψη του Μεσαίωνα, όπως εκφράστηκε από τους Αυγουστίνο, Αβερρόη και Θωμά Ακινάτη (κραυγαλέα βέβαια παραμένει, όπως και στο πρωτότυπο βιβλίο, η άγνοια για τις φιλοσοφικές και πνευματικές ζυμώσεις στην ανατολική χριστιανοσύνη).

 

Το απολαυστικό ταξίδι συνεχίζεται στην Αναγέννηση και στην Επιστημονική Επανάσταση, εκεί όπου βλέπουμε τη φιλοσοφία να αποτελεί στη σκέψη των Κοπέρνικου, Κέπλερ, Γαλιλαίου και αργότερα του Νεύτωνα, την αναγκαία ενοποιητική γέφυρα μεταξύ θεολογίας και σύγχρονης επιστήμης. Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση δίνει νέα ώθηση στον φιλοσοφικό στοχασμό της νεωτερικότητας, τόσο του γερμανόφωνου-διαμαρτυρόμενου όσο και του λατινόφωνου-ρωμαιοκαθολικού κόσμου. Θα υπερτερήσουν βέβαια οι πολιτικοθρησκευτικοί πόλεμοι που εξουθένωσαν την Ευρώπη κατά τον 17ο αιώνα. Και κάπου εκεί, στην εποχή του Μπαρόκ, θα μας αφήσει ο πρώτος τόμος του κόμικς, με πολλές υποσχέσεις για τον δεύτερο.

 

Καθ’ όλη αυτή τη διαδρομή, η Σοφία δεν είναι παθητική δέκτης των φιλοσοφικών θεωριών. Πάνω απ’ όλα είναι ένας νέος άνθρωπος της εποχής μας. Έχει απορίες, αμφιβολίες, ενστάσεις, αμφισβητήσεις, που αποτελούν άλλωστε τις προϋποθέσεις της φιλοσοφικής σκέψης. Επίσης, στη 2022 εκδοχή της χρησιμοποιεί τα κοινωνικά δίκτυα, αγωνίζεται ενάντια στην κλιματική αλλαγή και εξεγείρεται απέναντι στον μισογυνισμό οποιασδήποτε «αυθεντίας». Τεχνοτροπικά το γκράφικ νόβελ ανήκει στη Γαλλοβελγική Σχολή, τουτέστιν: λιτό σχέδιο και πλακάτα χρώματα. Σίγουρα ο ιδανικότερος τρόπος ώστε, βοηθούντος του ευμεγέθους σχήματος του βιβλίου, να ξεδιπλωθεί η αφήγηση ενός – εκτεινόμενου σε μεγάλο χρονικό εύρος – φιλοσοφικού μυθιστορήματος, με πλήθος σύνθετων εννοιών, χωρίς να κουράζονται η αναγνώστρια και ο αναγνώστης.

 

Έχει λεχθεί ότι «η φιλοσοφία είναι η ιστορία της». Και πράγματι, είναι ανόητο να αναμετρηθούμε με τα θεμελιώδη ερωτήματα της πρόσκαιρης ύπαρξής μας μηδενίζοντας το κοντέρ, χωρίς να ανατρέξουμε στο τι έγραψαν τόσοι και τόσες πριν από εμάς. Οπωσδήποτε, ο «Κόσμος της Σοφίας» είναι μια καλή αφετηρία να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τη φιλοσοφία. Να την αντιμετωπίσουμε όχι σαν μια ιδιόρρυθμη ενασχόληση περιορισμένη στα σκονισμένα ράφια των βιβλιοθηκών, αλλά σαν ένα είδος νοητικής εκγύμνασης με πρακτική εφαρμογή σε όλους τους τομείς του καθημερινού μας βίου. Για να θυμηθούμε και τον Επίκουρο: «Ούτε όταν είναι κανείς νέος δεν πρέπει να αναβάλλει να φιλοσοφεί ούτε όταν είναι γέρος δεν πρέπει να θεωρεί κοπιαστικό να φιλοσοφεί. Διότι ποτέ δεν είναι ούτε πολύ νωρίς ούτε πολύ αργά για να φροντίσει την υγεία της ψυχής».

 

 

 

 

Και το σχετικό link...

 

[Otis]

Κωμωδία είναι, ε;