MAUS: Υπάρχουν κόμικ, υπάρχει και το MAUS [?, fridge.gr, 21/12/2012]

[Θοδωρής Καραπάνος]

 

MAUS: Υπάρχουν κόμικ, υπάρχει και το MAUS

 

 

 

 

Πριν το διαβάσω, δεν μπορούσα να καταλάβω. Πώς ήταν δυνατόν ένα κόμικ σχεδόν αυτοβιογραφικό, ένα κόμικ που ασχολούνταν με ένα θέμα δυνατό αλλά κοινότοπο, ένα κόμικ που δεν είχε πρωτότυπο σενάριο, εξαιρετικό σχέδιο ή έναν χαρακτήρα αξιομνημόνευτο, φιγουράριζε στην πρώτη πεντάδα με τα καλύτερα όλων των εποχών στις λίστες των περισσοτέρων περιοδικών και sites του χώρου, κερδίζοντας, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, την πρώτη θέση.

 

Δεν μπορούσα να καταλάβω — πριν το διαβάσω…

 

Ο συγγραφέας και σχεδιαστής του, ο Αμερικάνος Art Spiegelman, αποφάσισε κάποια στιγμή να διηγηθεί την ιστορία του πατέρα του αλλά και τη σχέση του ίδιου με αυτόν.

 

 

Ο Αrt Spiegelman

 

 

 

Δεν δυσκολεύτηκε να βρει το υλικό που θα τον βοηθούσε να αναπτύξει το έργο το: τα όσα έζησε ο Πολωνός Εβραίος πατέρας του στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος και ο τρόπος που κατάφερε να γλυτώσει, σε συνδυασμό με τις ιστορίες των φίλων και των γνωστών του, έτσι όπως αποκαλύπτονται από τα προσωπικά του ημερολόγια που ανακαλύπτει ο Spiegelman, αποτελούσε θαυμάσιο, όσο και εφιαλτικό, εφαλτήριο για το MAUS. Το πόσο επηρέασαν όλα αυτά τα γεγονότα τη σύγχρονη σχέση πατέρα-υιού, είναι η ιστορία που τρέχει παράλληλα και δίνει την ευκαιρία στο συγγραφέα να κάνει τη δική του ψυχανάλυση και τη δική του εξομολόγηση.

 

Ο Spiegelman πήρε την απόφαση να απομακρυνθεί μιαν ανάσα από την πραγματικότητα και χρησιμοποιώντας μία τεχνική που έχει παρουσιαστεί πολλάκις στα παραμύθια (αλλά και στα κόμικ), εμφανίζει τους ανθρώπους σαν ζώα! Ίσως και για να μετριάσει τη φρίκη που κάνει πολλές φορές την εμφάνιση της στις σελίδες του κόμικ. Έτσι, οι Εβραίοι είναι τα ποντίκια, οι Γερμανοί οι γάτες, οι Πολωνοί γουρούνια, οι Γάλλοι βάτραχοι.

 

Εκεί όμως τελειώνει το παραμύθι. Οι φρικαλεότητες των Ναζί στην Πολωνία, οι καταδότες των Εβραίων, οι μνήμες από τα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης, έρωτες που διαλύθηκαν από τον πόνο και το θάνατο, άνθρωποι που τρελάθηκαν, ο τρόμος… ο τρόμος παντού και σε όλο του το μεγαλείο, βρίσκει τρόπο να τρυπώσει από τις σελίδες του MAUS στην καρδιά του αναγνώστη.

 

Σε σχέση με αυτά, η προβληματική σχέση του συγγραφέα με τον πατέρα του, όταν επιστρέφουμε στη σημερινή εποχή, είναι σχεδόν ευχάριστο διάλειμμα και μας απομακρύνει από την φρίκη — για λίγο.

 

 

Από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες στο κόμικ

 

 

 

Αν είναι συγκινητικό το MAUS;

 

Είναι, αλλά δεν είναι αυτή η δύναμη του. Είναι δυνατό, σου κοινωνεί την ασχήμια της εποχής, την αγωνία των ανθρώπων που δεν ξέρουν αν θα υπάρχουν την επόμενη στιγμή, το μίσος. Το MAUS, ότι στόχο και να έβαλε ο συγγραφέας, τον πετυχαίνει.

 

Δεν είναι όμως αυτό το σπουδαίο. Η πραγματική του δύναμη βρίσκεται αλλού. Παρότι είναι ένα κόμικ, ένα κόμικ με γάτες και ποντίκια (sic), μία ιστορία με λιτούς διαλόγους, χωρίς μεγάλες λογοτεχνικά κείμενα ή παράθεση ιστορικών πληροφοριών, στέκει και σε πείθει απόλυτα σαν ένα ντοκουμέντο εκείνων των χρόνων, πιο αληθινή από κάθε ντοκιμαντέρ του History Channel.

 

Ο πατέρας του Spiegelman είναι ο πατέρας του αναγνώστη και όταν τελειώσει το κόμικ, θα είναι βέβαιος πως έχει ακούσει/διαβάσει μια αληθινή μαρτυρία. Μια μαρτυρία που στάζει αίμα, ιδρώτα, αγωνία, τρομαγμένες σιωπές και ακόμα πιο τρομαγμένες κραυγές, μια μαρτυρία που τα αυτιά σου θα βουίζουν ώρες αρκετές αφότου την ακούσεις. Κι όταν φύγει από αυτά, θα σφηνωθεί για πάντα στη ψυχή σου και τις δικές σου μνήμες. Δεν θα σου επιτραπεί να ξεχάσεις. Not bad for a comic, eh?

 

 

Το χαρακτηριστικό σχέδιο του κόμικ

 

 

 

Τα τεύχη του MAUS άρχισαν να εκδίδονται το 1980 και ο Spiegelman δυσκολεύτηκε πολύ να βρει εκδότη καθώς η ιστορία του τρόμαζε τους περισσότερους και φυσικά θεωρούσαν την κυκλοφορία βέβαιη εμπορική αποτυχία.

 

Αν και τα πρώτα κεφάλαια είχαν ήδη κυκλοφορήσει στο περιοδικό Raw (για το οποίο ήταν υπεύθυνος ο ίδιος ο Spiegelman), χρειάστηκε να περάσει κάποιος καιρός μέχρι ο εκδοτικός οίκος Pantheon το πάρει απόφαση και συγκεντρώσει τα έξι πρώτα για να τα κυκλοφορήσει. Το MAUS ολοκληρώθηκε το 1991 και εκείνη τη χρονιά εκδόθηκε και το album με το σύνολο της ιστορίας.

 

Σε όλη αυτή την περίοδο, τα βραβεία έρχονταν το ένα πίσω από το άλλο. Πήρε φυσικά τη μέγιστη τιμή στο χώρο των κόμικ, το Eisner Award, το πλέον εντυπωσιακό όμως, ήταν ότι κέρδισε το ειδικό βραβείο Πούλιτζερ το 1992, που δίνεται συνήθως σε έργα που δεν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν εύκολα ώστε να μπούνε στις υπόλοιπες λίστες με τους υποψήφιους.

 

Το MAUS έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες, έχει πουλήσει πολλά εκατομμύρια αντίτυπα και αποτελεί τον φάρο του ενήλικου κόμικ και τον πιο χαρακτηριστικό τίτλο για όσους θέλουν να υπερασπιστούν τη θέση πως πολλές φορές η ένατη τέχνη δεν έχει να ζηλέψει πολλά από τη λογοτεχνία.

 

Είναι ένας θρίαμβος της ανθρώπινης δημιουργίας που υμνεί τον θρίαμβο της ζωής με ένα τρόπο σεμνό και ήρεμο.

 

Ήρεμο σα νερό που κατευθύνεται προς κάποιον καταρράκτη. Δεν θα καταλάβεις πότε όλη αυτή η ησυχία θα μετατραπεί σε μια άγρια διαδρομή που θα σου αλλάξει για πάντα τη ζωή.

 

 

 

Ο συνδυασμός μνήμης και σήμερα, σουρεαλισμού και ρεαλισμού

Επειδή ο σύνδεσμος έχει πέσει, έβαλα αυθαίρετα ως ημερομηνία δημοσίευσης τις 21/12/2012, δηλαδή, την ημερομηνία δημοσίευσής του στο GreekComics από τον @ DJO ( δείτε εδώ)!