Η ζωή και το έργο του «Έλληνα Αϊνστάιν [Αντωνόπουλος Γιάννης, efsyn.gr, 18/03/2023]

[ramirez]

Η ζωή του διάσημου Έλληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή αναδύεται σε μορφή κόμικς, μέσα από κείμενα του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη και σχέδια του Παναγιώτη Πανταζή.

 

 

 

Ήταν ένας από τους κορυφαίους μαθηματικούς της εποχής του, όμως για το ελληνικό κοινό ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (1873-1950) παραμένει ένας «γνωστός άγνωστος». Το όνομά του έχει συσχετιστεί με του Άλμπερτ Αϊνστάιν, έχει συνδεθεί όμως και με ορισμένα μυθεύματα ανθεκτικά στον χρόνο. Πατώντας με το ένα του πόδι στο εξωτερικό και με το άλλο στην Ελλάδα, ο Καραθεοδωρή υπήρξε μια πολυσχιδής και απαστράπτουσα προσωπικότητα, του οποίου η λάμψη καλύφθηκε μόνο από τον μπουχό των μεγάλων συγκρούσεων και των ιστορικών περιπετειών που γνώρισε η ευρωπαϊκή ήπειρος στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

 

 

 

 

 

Το κόμικ «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή – Ο σπουδαίος Έλληνας μαθηματικός», που κυκλοφόρησε στα τέλη του 2021 από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, αποτελεί μια ιδανική ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με τη ζωή και το έργο αυτού του διεθνούς φήμης επιστήμονα. Η ιδέα για τη δημιουργία του biopic προέκυψε το 2003, όταν ο εκπαιδευτικός και συγγραφέας Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης «γνώρισε» τον Καραθεοδωρή μέσα από το ένθετο «Ιστορικά» της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας. Αυτή η «συνάντηση» υπήρξε καθοριστική, καθώς ο Ιντζέμπελης άρχισε να μελετάει και να ψάχνει περισσότερα γι’ αυτό το τόσο σημαντικό όνομα της επιστήμης των Μαθηματικών. Η έρευνα τον έφερε στο σπίτι της Δέσποινας Καραθεοδωρή (κόρης του μεγάλου μαθηματικού, της οποίας τις αναμνήσεις κατέγραψε σε μαγνητόφωνο) και συνεχίστηκε σε αρχεία και βιβλιοθήκες.

 

 

 

 

Όταν η έρευνα ολοκληρώθηκε, ο Ιντζέμπελης θέλησε να μοιραστεί με το ευρύ κοινό όλα εκείνα που ανακάλυψε και τον συνεπήραν. Και ποιος θα μπορούσε να είναι καλύτερος τρόπος, παρά εκείνος της απόδοσης σε κόμικς; Έτσι λοιπόν, την πρωτότυπη και απαιτητική δουλειά ανέλαβε ο εικονογράφος Παναγιώτης Πανταζής, γνωστός και από το μουσικό του έργο ως Pan Pan. Το λιτό, ασπρόμαυρο σχέδιό του «δένει» απόλυτα με την απλή και κατανοητή γλώσσα του συγγραφέα, ακολουθώντας τη γραμμική αφήγηση χωρίς περιττές φιοριτούρες.

 

 

 

 

Η ζωή του – καταγόμενου από τη Χίο και την Κωνσταντινούπολη – Καραθεοδωρή «ξεδιπλώνεται» μέσα από το άρθρο του δημοσιογράφου Κίμωνα Μάγδα, ο οποίος τον είχε γνωρίσει, και το 1973 καλείται από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου να γράψει ένα άρθρο με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη γέννησή του στο Βερολίνο. Η αφήγηση ξεκινάει το 1898 στην Αίγυπτο, όταν ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, μετά από τις πρώτες του σπουδές στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου, αναλαμβάνει τη θέση του μηχανικού στο φράγμα του Ασουάν από τη Βρετανική Αποικιακή Υπηρεσία. Επί μισό χρόνο επιβλέπει τις εργασίες, όμως η εμπειρία αυτή δεν του δίνει την ίδια χαρά όπως όταν διαβάζει μαθηματικά βιβλία. Παρατηρώντας τις πυραμίδες βλέπει γεωμετρικά σχήματα και ο νους του ταξιδεύει στις θεωρίες των μαθηματικών. Κάπως έτσι παίρνει την απόφαση να πάει στη Γερμανία και να σπουδάσει Μαθηματικά.

 

Στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου αριστεύει. Εκεί γνωρίζεται με άλλους σπουδαίους μαθηματικούς, όπως ο Φέλιξ Κλάιν και ο Ντάβιντ Χίλμπερτ, καθώς και με διανοούμενους όπως ο Ερνστ Ζέμελ, ο Γιόχαν Μίλερ και ο Μαρκ Άμπραχαμ. Ασχολείται με βασικούς κλάδους των Μαθηματικών, όπως με τη θεωρία των πραγματικών και μιγαδικών συναρτήσεων, με τη θεωρία των συνόλων, τη διαφορική γεωμετρία, τις διαφορικές εξισώσεις κ.ά. Γίνεται διδάκτορας στη Φιλοσοφία των Μαθηματικών και εργάζεται ως τακτικός καθηγητής Ανώτερων Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Ανόβερου. Το 1908 θα παντρευτεί την Ευφροσύνη, με την οποία θα αποκτήσουν δύο παιδιά, τον Στέφανο και τη Δέσποινα.

 

Μέσω του φυσικού Μαξ Πλανκ, ο Καραθεοδωρή γνωρίζει τον Άλμπερτ Αϊνστάιν ο οποίος, ενθουσιασμένος από τη φήμη του, του μιλάει για τη γενική θεωρία της σχετικότητας που επρόκειτο να διατυπώσει επίσημα λίγους μήνες μετά. Η αλληλογραφία μεταξύ των δύο ανδρών γύρω από μαθηματικές αρχές και η αδιαμφισβήτητη αλληλοεκτίμησή τους έδωσαν τροφή σε σενάρια οργιώδους φαντασίας, εκπορευόμενα από εθνικιστικούς κύκλους, περί «κλοπής της θεωρίας της σχετικότητας» στην οποία δήθεν προέβη ο Αϊνστάιν.

 

 

 

 

Το κόμικ, εκτός από τα επιστημονικά θέματα, επικεντρώνεται και στη διττή σχέση του Καραθεοδωρή με την Ελλάδα: αφενός με τον ελληνισμό ως πολιτισμική οντότητα που παλεύει να ορθοποδήσει σε έναν ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο μέσα από την επένδυση στη γνώση και την τεχνική εκπαίδευση, αφετέρου με το ελληνικό κράτος και τη μίζερη μικροπολιτική δυσκαμψία του. Το 1918 ο Ελληνογερμανός καθηγητής προσκαλείται από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο να βοηθήσει στην ίδρυση ενός νέου Πανεπιστημίου στη Σμύρνη, του Ιωνικού Πανεπιστημίου, το οποίο θα δίνει έμφαση στην εκπαίδευση γεωργών και μηχανικών.

 

Τον Σεπτέμβριο του 1920 μεταβαίνει στη Σμύρνη, μεριμνώντας ο ίδιος για την απόκτηση υλικοτεχνικού εξοπλισμού από το Πανεπιστήμιο και δίνοντας βάρος στη βιβλιοθήκη. Παράλληλα παραιτείται από τη σίγουρη και καλοπληρωμένη θέση του στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, για να διοριστεί ως καθηγητής Ανωτέρας Αναλυτικής Γεωμετρίας των Φυσικών και Μαθηματικών Επιστημών του ΕΚΠΑ. Κατά την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922 θα καταφέρει να διασώσει τη βιβλιοθήκη, καθώς και πολύτιμα αρχεία και εργαστηριακά όργανα του Ιωνικού Πανεπιστημίου και να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η Μικρασιατική καταστροφή θα συντρίψει οριστικά το εκπαιδευτικό του όραμα για τη Σμύρνη. Η παραμονή του στην Αθήνα θα είναι βραχεία, καθώς σύντομα θα μεταβεί στο Μόναχο.

 

 

 

 

Παρασυρμένος από μια ρομαντική του αντίληψη για την πατρίδα, ο Καραθεοδωρή θα επανέλθει στην Αθήνα έπειτα από νέα πρόσκληση του Βενιζέλου, μεσούσης της τελευταίας κυβερνητικής θητείας του το 1930, για να αναλάβει την αναδιοργάνωση του ελληνικού Πανεπιστημίου. Θα αντιμετωπίσει όμως και πάλι την εχθρότητα του πανεπιστημιακού κατεστημένου. Αποκαρδιωμένος θα επιστρέψει στη Γερμανία, τερματίζοντας τη δεύτερη ανάμιξή του με την ελλαδική πραγματικότητα. Στα 65 του αποσύρεται από την ακαδημαϊκή καριέρα, καταχειροκροτούμενος από τους φοιτητές και συνεργάτες του, σε μια τελετή που συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του. Εκεί ολοκληρώνεται και η αφήγηση της ζωής του μεγάλου μαθηματικού μέσα από το άρθρο του Κίμωνα Μάγδα. Όσο για εμάς, ολοκληρώνοντας την ανάγνωση αυτού του εικονογραφηγήματος, συνειδητοποιούμε για άλλη μια φορά τη σπουδαιότητα του μέσου των κόμικς στη γνωριμία του ευρέος κοινού με γοητευτικές προσωπικότητες όπως αυτή του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, προσωπικότητες ταγμένες στην επιστήμη και στην υπηρεσία του συνανθρώπου.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...