Οταν το κόμικ γίνεται μυθιστόρημα [ Παπασπύρου Σταυρούλα, Ελευθεροτυπία (Κυριακάτικη), 6/4/2008 ]

[Bonadrug]

'Οταν το κόμικ γίνεται μυθιστόρημα

 

Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ (spapa@enet.gr)

 

 

Τι σημαίνει για ένα παιδί να μεγαλώνει υπό την απειλή ενός Ιησού-τιμωρού; Τι βάρος αποκτούν οι ενοχές για κάθε «παραστράτημά» του; Τι του απομένει από μια τόσο καταπιεστική ανατροφή σαν κληρονομιά; Και από πού μπορεί ν' αντλήσει δύναμη για ν' ανοίξει μόνο του, επιτέλους, τα φτερά του;

 

 

Από την Παλαιστίνη, τη Σερβία και το Ιράν ώς τις σύγχρονες επαναστάσεις στον κόσμο, αλλά και προσωπικές ιστορίες, τα graphic novels μας αφηγούνται με εικόνες.

 

Ολες οι απαντήσεις κρύβονται στο «Blankets» του Αμερικανού Κρεγκ Τόμσον (μετ. Μπ. Σπυροπούλου, εκδ. ΚΨΜ): ένα κόμικ αλλιώτικο από τ' άλλα, όπου η προσωπική εξομολόγηση αποκτά μυθιστορηματική χροιά κι όπου οι εικόνες με τα κείμενα ρέουν στο ίδιο αφηγηματικό ποτάμι για ν' αναδείξουν τον έρωτα ως σανίδα σωτηρίας και την καλλιτεχνική δημιουργία ως λυτρωτική παρηγοριά.

 

Εργο αυτοβιογραφικό που απλώνεται σε εξακόσιες περίπου σελίδες, το «Blankets» είναι η ιστορία ενηλικίωσης του 38χρονου σήμερα Τόμσον και συγκαταλέγεται στα καλύτερα δείγματα ενός αναδυόμενου λογοτεχνικού είδους, του «graphic novel»: έναν συνδυασμό σκίτσων και κειμένων, δομημένων σε μια μεγαλόπνοη και δυνατή αλλά δίχως υπερήρωες ιστορία, με αρχή, μέση και τέλος, είτε επινοημένη, είτε απολύτως αληθινή.

 

Το «Logicomix» του Δοξιάδη

 

**Τέτοιο βιβλίο θα είναι και το επόμενο του Απόστολου Δοξιάδη. Δύο χρόνια τώρα, ο εισηγητής της μαθηματικής λογοτεχνίας στα ελληνικά γράμματα, σε συνεργασία με τον καθηγητή του Μπέρκλεϊ Χρίστο Παπαδημητρίου και τους σχεδιαστές Ανι ντι Ντόνα και Αλέκο Παπαδάτο, εργάζεται πάνω σ' ένα εικονογραφημένο μυθιστόρημα, το «Logicomix», που εξερευνά τη σχέση ανάμεσα στην ψυχασθένεια και τον κλάδο της μαθηματικής λογικής.

 

Υπάρχουν κομίστες που θεωρούν ότι ο όρος graphic novel δεν είναι παρά μια επινόηση της αμερικανικής ψυχαγωγικής βιομηχανίας για να προωθούνται με καλύτερους όρους κάποια ακριβά λευκώματα στην αγορά, και στο άκουσμα του νεολογισμού εξαγριώνονται. Οπως το έθεσε χαρακτηριστικά ο βρετανός συγγραφέας του φανταστικού, συν-σεναριογράφος στην ταινία του Ζεμέκις «Μπέογουλφ» και λαμπρός κομίστας κι ο ίδιος, Νιλ Γκάιμαν, «υποτίθεται πως ο όρος είναι κολακευτικός, αλλά είναι σαν να λένε σε μια πόρνη ότι δεν είναι ακριβώς πόρνη αλλά... lady of the evening».

 

 

**Υποκλινόμενος, ωστόσο, στο ταλέντο του Κρεγκ Τόμσον, ο Γκάιμαν όχι μόνο δεν τσιγκουνεύτηκε τους επαίνους για το «Blankets» («συγκινητικό, τρυφερό, όμορφα σχεδιασμένο και οδυνηρά ειλικρινές»), αλλά φρόντισε να το συστήσει στο αναγνωστικό κοινό ως το σημαντικότερο graphic novel που κυκλοφόρησε μετά το «Jimmy Corrigan» του Κρις Γουέρ. Ενα επίσης ογκώδες, δηλαδή, μοσχοπουλημένο και στις δύο όχθες του Ατλαντικού και εν πολλοίς αυτοβιογραφικό κόμικ, με πρωταγωνιστή ένα έξυπνο και μανιοκαταθλιπτικό ορφανό παιδί που αναζητά τον πατέρα που δεν γνώρισε, το οποίο τιμήθηκε το 2001 με το βραβείο καλύτερου μυθιστορήματος από την «Γκάρντιαν».

 

Σ' ένα πολύ κατατοπιστικό δοκίμιο που δημοσιεύτηκε πριν από μια πενταετία στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» κι αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς (βλ. «Not Funnies» του Τσαρλς Μακγκράθ), το νέο αυτό είδος παρουσιάζεται ούτε λίγο ούτε πολύ ως η λογοτεχνία του μέλλοντος. Ποιος ξέρει; Οπως κάποια στιγμή το κοινό έπαψε να διαβάζει ποίηση και στράφηκε μαζικά προς το μυθιστόρημα, το ενδεχόμενο να περάσουν κάποτε τα σκήπτρα στο graphic novel ίσως να μην μπορεί ν' αποκλειστεί.

 

**Από την εποχή, άλλωστε, που οι προβολείς στράφηκαν στο αριστουργηματικό «Maus» του Αρτ Σπίγκελμαν -δίτομο κόμικ εστιασμένο στην τραγωδία του Ολοκαυτώματος, βραβευμένο το '92 με Πούλιτζερ λογοτεχνίας- έχει κυλήσει μπόλικο νερό στο αυλάκι. Κι αν υπάρχει μια αφηγηματική φόρμα ικανή να σαγηνεύσει τις στρατιές των ενηλίκων που γαλουχήθηκαν με τα βίντεο γκέιμ και πέρασαν την εφηβεία τους καταναλώνοντας νυχθημερόν κινούμενες εικόνες στο κομπιούτερ, πιθανόν να είναι αυτή.

 

**Δεν είναι μόνο το «Blankets» ή το «Maus» (ο δεύτερος τόμος του οποίου αναμένεται σύντομα από τις εκδ. «Ζοοbus»), που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Οι δύο τόμοι του «Περσέπολις» της Μαριάν Σατραπί (εκδ. «Ηλίβατον»), όπου μέσα από λιτά, ασπρόμαυρα σκίτσα, η ιρανικής καταγωγής καλλιτέχνις ζωντανεύει τη ζωή στην Τεχεράνη επί Χομεϊνί και την εμπειρία της φυγής της στη Δύση, έγιναν ανάρπαστοι. Μπορεί στην απήχησή τους να βοήθησε και η ομώνυμη ταινία που ακολούθησε, αλλά σίγουρα υπήρξαν άνθρωποι που πέρα από τον «Αστερίξ», άντε και τον «Τεν-Τεν» δεν είχαν στα μικράτα τους επαφή με τα κόμικ και χάρη στην Σατραπί όλες οι προκαταλήψεις τους για την ένατη τέχνη πήγαν περίπατο.

 

«Δεν θυμάμαι πότε ακριβώς διάβασα το πρώτο μου κόμικ, όμως θυμάμαι με ακρίβεια πόσο απελευθερωμένος και ανατρεπτικός ένιωσα στο τέλος», παραδεχόταν ο παλαιστίνιος διανοούμενος Εντουάρντ Σαΐντ (1935-2003), αποδέκτης μιας αυστηρότατης ακαδημαϊκής διαπαιδαγώγησης όπου «μια διαρκής σοβαρότητα κυριαρχούσε στα πάντα».

 

Η προσπάθειά του να καταλάβει για ποιον λόγο τού ήταν απαγορευμένος με τόσο άκαμπτο τρόπο ο κόσμος του Σούπερμαν, του Κάπτεν Μάρβελ και του Ταρζάν, αποδείχτηκε μάταιη -η μόνη εξήγηση που μπόρεσε να δώσει είχε να κάνει με τον φόβο των γονιών του ότι θ' αποσπάται από τη μελέτη.

 

Ο δικός του γιος, πάντως, δεν γνώρισε τέτοιες απαγορεύσεις. Κι όταν άρχισε να φέρνει στο σπίτι τα τεύχη της «Παλαιστίνης» του Σάκο, ο Σαΐντ έσπευσε να ξαναβυθιστεί στον «αναζωογνητικό κόσμο των κόμικς» με ακόμα μεγαλύτερη λαχτάρα.

 

 

**Στον τόμο «Παλαιστίνη» που κυκλοφόρησε κι εδώ (μετ. Γιολάντα Τσιαμπόκαλου, εκδ. ΚΨΜ) βρίσκονται συγκεντρωμένα και τα εννέα τεύχη της ομώνυμης σειράς κόμικ του γεννημένου στη Μάλτα και μεγαλωμένου στις ΗΠΑ Τζο Σάκο, ενώ κι ο πρόλογος του Σαΐντ δημοσιεύεται ατόφιος.

 

Καρπός πρωτογενούς δημοσιογραφικής έρευνας από την παραμονή του καλλιτέχνη στα κατεχόμενα παλαινιστινιακά εδάφη κατά την πρώτη Ιντιφάντα, το βραβευμένο το '96 με το American Book Award «Παλαιστίνη» είναι για τον Σαΐντ «ένα πολιτικό και αισθητικό έργο εξαιρετικής πρωτοτυπίας», που μεταφέρει έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών για τους χαμένους αυτής της ιστορίας, χωρίς να παραδίνεται στην εύκολη συνθηματολογία και χωρίς «να προσπαθεί να δώσει λύσεις σαν κι εκείνες που γελοιοποίησαν τις ειρηνευτικές διαδικασίες του Οσλο».

 

Από τη Σερβία με αγάπη

 

**Από τις εκδόσεις ΚΨΜ κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα ακόμη δημοσιογραφικό graphic novel, το «Χαιρετίσματα από τη Σερβία» του Αλεξάνταρ Ζόγκραφ (μετ. Μπ. Σπυροπούλου). Πολυμεταφρασμένος στο εξωτερικό και ιδρυτής του φεστιβάλ κόμικς «GRRR!» στη γενέτειρά του το Πάντσεβο, ο τελευταίος, μέσω των e-mail που έστελνε σε χιλιάδες αποδέκτες κατά τη διάρκεια των ΝΑΤΟϊκών βομβαρδισμών στην πρώην Γιουγκοσλαβία, απέκτησε τον τίτλο του πιο πρωτότυπου πολεμικού ανταποκριτή.

 

Τα ηλεκτρονικά αυτά μηνύματα έχουν περάσει πια στην ύλη του βιβλίου του πλαισιώνοντας το εκτενές εικονογραφημένο ημερολόγιό του, που με σπάνια ευαισθησία ακτινογραφεί την καθημερινή ζωή σε καθεστώς πολέμου και καυτηριάζει την πολιτική κατάσταση στη Σερβία, την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο με μια σπαρακτική αντιπολεμική κραυγή.

 

**Στο ίδιο ράφι με το βιβλίο του Ζόγκραφ, εντοπίζει κανείς και το «Γκαρντούνο, στον καιρό της ειρήνης» του Γάλλου Φιλίπ Σκουαρτσόνι (μετ. Θ. Πέτρου, εκδ. «Βιβλιοπέλαγος»): ένα κόμικ πολιτικής παρέμβασης που, σύμφωνα με τον Ιγνάσιο Ραμονέ, θα μπορούσε να τιτλοφορείται «Το δρομολόγιο ενός επαναστάτη».

 

Το δρομολόγιο περιλαμβάνει από τον εμφύλιο στην Κροατία και τη σφαγή στην Τσετσενία ώς την εξέγερση των Ζαπατίστας. Οπως γράφει στον πρόλογό του ο πρώην διευθυντής της «Μοντ Ντιπλοματίκ», ο Σκαρτσονί περιγράφει με εξαιρετικά διεισδυτικό τρόπο τις ελπίδες και τα όνειρα μιας οργισμένης νεολαίας που κινητοποιείται στο Σιάτλ, τη Γένοβα, τη Βαρκελώνη και το Γιοχάνεσμπουργκ κι εξακολουθεί να πιστεύει πως ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός.

 

**Στα παραπάνω αυτοβιογραφικά, δημοσιογραφικά και πολιτικά graphic novel θα 'ρθει λοιπόν να προστεθεί κι ένα μαθηματικό. Στο «Logicomix», ο Απόστολος Δοξιάδης καταπιάνεται άλλη μια φορά με το τραγικό τέλος του βιενέζου μαθηματικού Κουρτ Γκέντελ (κεντρικού ήρωα και στο θεατρικό του έργο «Δέκατη έβδομη νύχτα»), ξεδιπλώνοντας παράλληλα την εξέλιξη της μαθηματικής λογικής από το τέλος του 19ου αιώνα ώς τα μέσα του 20ού. Πώς οδηγήθηκαν στην τρέλα οι σημαντικότεροι στυλοβάτες του συγκεκριμένου επιστημονικού κλάδου; Και πώς μέσα από τόσες προσωπικές τραγωδίες φτάσαμε στην εφεύρεση του ηλεκτρονικού υπολογιστή;

 

Το «Logicomix», όπου ο ρόλος του αφηγητή έχει δοθεί στον φιλόσοφο Μπέρτραντ Ράσελ, θα εκδοθεί αρχικά από τον βρετανικό οίκο «Bloomsbury» και η ελληνική του έκδοση, εκτός απροόπτου, θα γίνει από τον «Ικαρο».

 

 

 

 

7 - 06/04/2008

[lunatic]

Το άρθρο στην έντυπη μορφή του!