Ερωτισμός και πορνογραφία στα κόμικς [ Σκαρπέλος Γιάννης, Διαβάζω τ.347, ? ]

[Bonadrug]

Ερωτισμός και πορνογραφία στα κόμικς

Γιάννης Σκαρπέλος, Διαβάζω, τχ. 347 (Ερωτισμός & Πορνογραφία)

σ.σ.84-86

«Για να φτάσουμε στο ακραίο σημείο της έκστασης όπου χανόμαστε μέσα στην ηδονή, πρέπει πάντα να θέτουμε το άμεσο όριο της που είναι η φρίκη»

G. Bataille.

Πολλά έχουν γραφτεί κατά καιρούς για τα πορνογραφικά κόμικς. Δε σκοπεύουμε να επαναλάβουμε ιστοριογραφικές αερολογίες. Η έρευνα μας έδειξε ότι τα πορνογραφικά κόμικς εξαφανίζονται. Κι αυτό είναι ένα σημάδι των καιρών. Αυτό οφείλουμε, πρώτα και κύρια, να μελετήσουμε. Γιατί όμως η εναρκτήρια διάκριση ανάμεσα στα «πορνογραφικά» και τα «ερωτικά» κόμικς; Επειδή αυτή ακριβώς η διάκριση ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τον περιορισμό των πρώτων προς όφελος των δεύτερων. Για να το διευκρινίσουμε αρκεί να ρίξουμε μια ματιά σ' αυτό που ονομάζουμε πορνογραφικό κόμικ: έστω ένα τεύχος της σειράς «SΕΧ-Ιστορίες με εικόνες».
 

 

Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς είναι ότι αποφεύγεται συστηματικά να δεχτεί ο εκδότης πως μέσα στο σφραγισμένο τεύχος υπάρχουν κόμικς. Η περίληψη στο πίσω μέρος αποδεικνύεται άσχετη από το πραγματικό περιεχόμενο. Οι εικόνες των πρώτων σελίδων είναι συνηθισμένες πορνογραφικές φωτογραφίες. Και ξαφνικά, ένα δεύτερο εξώφυλλο από μιαν άλλη σειρά:
«Καυτές ιστορίες με σεξ». Εκδόσεις Καρχαρίας.
Τίτλος και πάλι άσχετος ή περίπου. Τo κόμικ, κρυμμένο. Απαγορευμένο. Υποκατάστατο του υποκατάστατου. Κι όμως, γι' αυτό ακριβώς πιο επικίνδυνο.

Αν το υποκατάστατο του έρωτα, ο αυνανισμός, που συνεπικουρείται από το ομοίωμα του έρωτα στις έγχρωμες φωτογραφίες (και ο έρωτας δύο ατόμων που έχει ανάγκη από τη συνδρομή των φωτογραφιών είναι και πάλι υποκατάστατο του έρωτα, είναι μίμησις μιμήσεως), η διέγερση που προκαλεί η σχεδιασμένη εικόνα θα πρέπει να είναι ακόμη περισσότερο επικίνδυνη, γιατί αποκαλύπτει την οριακή ανεπάρκεια της παρουσίας του σώματος, ακόμη και στην πιο απομακρυσμένη εκδοχή της.
Αποκαλύπτει τη χαώδη εισβολή του κενού στον κόσμο, την ύπαρξη της αβύσσου, την οποία λησμονούμε κάθε φορά που αναφερόμαστε στον έρωτα, «το όριο που είναι η φρίκη» από την οποία προσπαθούμε ν' απαλλαγούμε βυθιζόμενοι ακόμη βαθύτερα μέσα της. Αποκαλύπτει ακόμη, ότι το οριακό αυτό υποκατάστατο «δεν προστίθεται απλώς στη θετικότητα μιας παρουσίας, δεν παράγει κανένα ανάγλυφο, η θέση του ορίζεται μέσα στη δομή με το διακριτικό σημείο ενός κενού. Κάπου, κάποιο πράγμα δεν μπορεί να πληρωθεί από τον εαυτό του, δεν μπορεί να εκπληρωθεί παρά μέσω του σημείου».(1)

Σ' αυτό το απόσπασμα ο Ντεριντά αναφέρεται στη γραφή και στον αυτοερωτισμό, δύο μορφές συμπληρωμάτων που τις συνδέει το έργο του Ρουσό. Μα και η πορνογραφία ως συμπλήρωμα εμφανίζεται: ως «τσόντα», δηλαδή, προσθήκη, μπάλωμα, αναπλήρωμα της έλλειψης, κάλυψη του κενού. Κάλυψη με μια αναβαλλόμενη παρουσία, μια παρελθούσα παρουσία που, μέσα από τη φωτογραφία, φωνάζει: «Εδώ είμαι», ενώ θα έπρεπε να πει «εκεί ήμουν». Το πορνογραφικό κόμικ, ως τσόντα της τσόντας, ως συμπλήρωμα του συμπληρώματος διαθέτει ένα συγκλονιστικό θέλγητρο «για τις ζωηρές φαντασίες»:

«Χάρη σ' αυτό έχουν στη διάθεση τους. θα λέγαμε, όλους τους εκπροσώπους του άλλου φύλου, και υποχρεώνουν την ομορφιά, που τους βάζει σε πειρασμό, να υπηρετεί τις ηδονές τους χωρίς να έχουν ανάγκη τη συγκατάθεση της».(2)

Ενώ η πορνογραφική φωτογραφία δίνει ένα πρόσωπο στην ομορφιά, συγκεκριμενοποιεί και ελέγχει την απόλυτη εξουσία του αυτοερωτισμού στο άλλο φύλο, το πορνογραφικό κόμικ αποσύρει τη μορφή, σβήνει το πρόσωπο, αφήνοντας στη θέση του την πλοκή και ορισμένα μέλη, διαμορφωμένα κατά βούληση. Στη θέση της απουσίας επιφέρει ξανά την απουσία. Καταργεί το πλεονέκτημα της φωτογραφίας διογκώνοντας το θέλγητρο του αυτοερωτισμού. Ο συστηματικός τεμαχισμός των σωμάτων που επιφέρουν οι εκδότες των πορνογραφικών περιοδικών, η διαρκής επίδειξη του μέλους και η περιστασιακή μόνο εμφάνιση του προσώπου των ομοφύλων του αναγνώστη, που τότε αποκτά ρόλο ερωτικού οργάνου (3) περιττεύει. Στη θέση τους μπαίνουν σώματα που διαπλάθονται κατά βούληση, σώματα που, χάρη στην ακραία αφαίρεση του σκίτσου, μπορούν να απεικονίζουν «την ομορφιά που μας βάζει σε πειρασμό» χωρίς να την απεικονίζουν, χωρίς να την εξατομικεύουν, χωρίς να την περιορίζουν. Τα πορνογραφικά κόμικς, πολύ περισσότερο από τα υπόλοιπα κόμικς, κατορθώνουν το ακατόρθωτο: φέρνουν μπροστά μας μια εικόνα που δεν απεικονίζει, έναν περιορισμό που δεν περιορίζει, μια πλοκή χωρίς συνοχή, όπου τα πάντα στρέφονται γύρω από σώματα ανύπαρκτα. Τα πορνογραφικά κόμικς εισάγουν την πραγματική «μίμηση φαντάσματος» (4), εικονογραφούν την επιθυμία στην πιο αφηρημένη μορφή της.

Η πόρνη που φωτογραφίζεται για ένα περιοδικό οφείλει να δείξει την επιθυμία, να δηλώσει την ηδονή, να φανερώσει την υποταγή της στα σωματικά ρευστά. Όμως το βλέμμα της την προδίδει. Ακριβώς τη στιγμή που προσποιείται για τον θεατή που απουσιάζει την ώρα της ψεύτικης επιθυμίας, τη στιγμή δηλαδή που οφείλει να προσποιηθεί την επιθυμία της για τη δική του επιθυμία, στο βλέμμα της διακρίνεται ο πάγος της απουσίας της μέσα στην επιθυμία. Επιθυμεί και απουσιάζει από την επιθυμία. Κανείς δεν μπορεί να την επιθυμήσει πραγματικά. Για τον αυτοερωτικό το βλέμμα αυτό καταργεί τη διέγερση. Θέλει να της κόψει το κεφάλι. Επινοεί βρισιές για να διεγερθεί εκ νέου. Έτσι, η φυτογραφία μετατρέπεται σε πραγματική γυναίκα, που αδιαφορεί για την επιθυμία του. Γίνεται πόρνη.

Αντίθετα, οι ήρωες και οι ηρωίδες των κόμικς δεν χρειάζεται να προσποιηθούν. Οι συσπάσεις του προσώπου και η ψυχρότητα του βλέμματος δεν παρουσιάζονται ποτέ. Γιατί δεν υπάρχει βλέμμα. Δεν κοιτάζουν ποτέ κατάματα τον αναγνώστη, δεν μετατρέπονται σε παρουσίες. Ζούνε στο δικό τους κόσμο. Ερωτεύονται και κάνουν έρωτα επαναλαμβάνοντας τα τεχνάσματα της πορνογραφικής φιλολογίας, χωρίς να κοιτάξουν ποτέ τον αναγνώστη, παριστάνοντας πως ο αναγνώστης γι' αυτούς δεν υπάρχει.

Κι αυτή ακριβώς η προσποίηση τα διακρίνει από τα «εριστικά» κόμικς, εκείνα δηλαδή όπου ο έρωτας παίζει κάποιο ρόλο, όχι όμως τον πιο σημαντικό. Εκεί ο ήρωας γυρνά στον αναγνώστη και ρωτά συνωμοτικά: «Μήπως αυτή η σκηνή ήταν τσόντα;»(6).
 

Όμως, ακόμη κι έτσι, πολλά επίσημα «ερωτικά» κόμικς αρνούνται να κοιτάξουν τον αναγνώστη. Η τεχνική της εξομολόγησης είναι πλαστή, σαν τις εξομολογήσεις των «αναγνωστών» των «ερωτικών» περιοδικών, τις προορισμένες να καθοδηγήσουν τη φαντασία των πραγματικών αναγνωστών.
Τι είναι τότε αυτό που ξεχωρίζει τα ερωτικά από τα πορνογραφικά κόμικς: Δεν χρειάζονται επιχειρήματα. Η απάντηση είναι απλή: η πρόθεση του αναγνώστη που τα αγοράζει. Ο φόβος του για την απουσία και η εναγώνια προσπάθεια του να την παρατείνει, γιατί μόνο έτσι μπορεί να έχει στη διάθεση του την ομορφιά, μεταθέτει το κόμικ στη δευτερογένεια της πορνογραφίας. Ο φόβος του για την παρουσία, η αναζήτηση ενός παιχνιδιού δυνατοτήτων, η αδιαφορία για τα κλισέ, η αναζήτηση της πρωτογένειας, όλα αυτά δεν είναι παρά μάσκες για να κρύψει την πραγματικότητα. Το χάος μας περιβάλλει. Στη κοινωνία μας ο έρωτας χάνει τη σχέση του με το όριο, την οδύνη, το θάνατο. Γίνεται έρωτας ανέμελος, παιγνιώδης, αδυνατεί να οδηγήσει στη φρίκη και μετατρέπεται σε «ηδονή άξια περιφρόνησης» (7).

Η πρωτογένεια, η αδιαφοροποίητη φυσικότητα που ζητούσε απεγνωσμένα ο Ρουσό, είναι σημαντική λόγιο της απελπισίας που προκαλεί, καθώς φανερώνει διαρκώς τη δευτερογένεια στην οποία είμαστε αμετάκλητα μπλεγμένοι.
Τα πορνογραφικά κόμικς φανερώνουν τη δευτερογένεια, είναι ενταγμένα σ' αυτήν. Αποσύροντας το βλέμμα τους από τον αναγνώστη ξυπνούν μιαν άλλη άβυσσο, βαθύτερη από εκείνη που χωρίζει δύο παρουσίες (ακόμη κι αν η μία από αυτές είναι πλαστή): την άβυσσο ανάμεσα στον κόσμο του κόμικ και στον κόσμο του αναγνώστη. Οι ήρωες επιθυμούν μέσα στο κόμικ. Αδιαφορούν για την επιθυμία του αναγνώστη. Δεν θέλουν να αναλάβουν αυτό το φορτίο. Δηλητηριάζουν τη διέγερση. Εξοντώνουν την επιθυμία. Γι΄ αυτό εξοντώθηκαν εκδοτικά τόσο σύντομα. Τα πορνογραφικά περιοδικά υιοθέτησαν το σχήμα τους και τις τεχνικές τους, όμως κατευθύνουν το παγωμένο βλέμμα της πόρνης στον αναγνώστη, του φανερώνουν την επιθυμία και την προσποίηση της επιθυμίας της, τον εμπλέκουν στο παιχνίδι των κατόπτρων. Το δικό του μέλος βυθίζεται στο σώμα της. Άλλωστε το μέλος που πραγματικά την απασχολεί δεν έχει σώμα, δεν έχει κεφάλι (ακόμη κι όταν είναι κεφάλι). Το μέλος αυτό ανήκει σε όλους τους αναγνώστες. Ανήκει στον κάθε συγκεκριμένο αναγνώστη. Κι αυτό δεν μπορεί ποτέ να συμβεί στα κόμικς.

Σημειώσεις
1. Jaques Derrida . Περί γραμματολογίας, μετ. Κ. Παπαγιώργη, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1990, σελ. 251.
2. Jean-Jaques Rousseau. Αιμίλιος, όπως παρατίθεται από τον Derrida, όπ.π, σελ. 261.
3. «Το κοντινό πλάνο ενός προσώπου είναι τόσο άσεμνο όσο ένα γεννητικό όργανο ιδωμένο από πολύ κοντά. Είναι ένα γεννητικό όργανο. Κάθε εικόνα, κάθε μορφή, κάθε μέρος του σώματος ιδωμένο από κοντά είναι ένα σεξουαλικό όργανο. Jean Baudrillard. Η έκσταση της επικοινωνίας, μετ. Β. Αθανασόπουλος, εκδ. Καρδαμίτσα. Αθήνα 1991, σελ. 60.
4. Πλάτωνος Πολιτεία, κεφ. Γ, 598 Β.
5. Βλ. Ντ. Βυζοβίτου - Γ. Σκαρπέλος. «Ανατομία των ελληνικών πορνοπεριοδικών», Το Βήμα, 13-1-1991. σελ. 35.
6. Milo Manara, Η.Ρ. και Τζιουζέπε Μπεργκμαν. εκδ. ΒΑΒΕΛ, Αθήνα 1986, σε λ. 31.
7. George Bataille, Μαντάμ Εντουαρντά, μετ. Δημ. Δημητριάδης, εκδ. Άγρα. Αθήνα 1981. σελ. 14.