Επαναστατικά εικονογραφημένα [ Κουκουλάς Γιάννης, Ελευθεροτυπία (Κυριακάτικη):7, 23/3/2008 ]

[Bonadrug]

Επαναστατικά εικονογραφημένα

 

 

Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΚΟΥΛΑ

 

 

Η «ιστορία» της ελληνικής επανάστασης του 1821 είναι γεμάτη από θρύλους που εξέθρεψαν γενιές και γενιές ελληνοπαίδων με τη λεβεντιά και την τόλμη ατρόμητων ηρώων... Με δεδομένο ότι στα χρόνια του '21 δεν υπήρχαν κάμερες, ούτε πολεμικοί ανταποκριτές και CNN, έμειναν μόνο οι αφηγήσεις από στόμα σε στόμα, τα δημοτικά τραγούδια, τα απομνημονεύματα και κάποια έργα τέχνης μεγάλων ζωγράφων της Δύσης. Οι Έλληνες ήταν απασχολημένοι με άλλα, πιο σημαντικά, απ' το να καταγράφουν τα γεγονότα. Η σύσταση, όμως, του έθνους, η δημιουργία ενός κρατικού μορφώματος μετά από αιώνες κατοχής απαιτεί μια καταγεγραμμένη, έστω και κάποιες φορές επινοημένη, Ιστορία, η οποία στηρίζεται ακόμα και σε υπερβολές. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Τα κόμικς ήταν, πολλές φορές, το μέσο...

 

Τα χρόνια μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι μια περίοδος που η Ελλάδα μαζί με την Ευρώπη προσπαθεί να περάσει σε μια νέα εποχή. Σε αντίθεση, όμως, με τη Δυτική Ευρώπη, η πολιτική κατάσταση δεν ευνοεί μια τέτοια μετάβαση. Η επικράτηση της δεξιάς και ο εμφύλιος πόλεμος κρατούν τη χώρα στη δεύτερη ταχύτητα της Ευρώπης. Οι νέοι και οι νέες διαπαιδαγωγούνται στο «κράτος του χωροφύλακα» με παιδονόμους και σχολικά βιβλία που δαιμονοποιούν την «κομμουνιστική απειλή». Σ' αυτό το κλίμα η «εθνική ομοψυχία» πρέπει να επιτευχθεί πάση θυσία. Και μια τέτοια ομοψυχία πρέπει να έχει το δικό της μύθο που να συνεπαίρνει και να συγκινεί.

 

«Ο Καπετάν Βρυκόλακας»

 

Το σημαντικότερο περιοδικό κόμικς της πρώιμης μεταπολεμικής περιόδου που διαμόρφωσε μάλιστα σε μεγάλο βαθμό τη νεανική κουλτούρα ήταν αναμφίβολα τα «Κλασικά Εικονογραφημένα». Μέχρι τότε υπήρξαν πολλά περιοδικά που αξιοποίησαν στο έπακρο την ελληνική επανάσταση του 1821.

 

Στη διεξοδική λίστα του ο λαογράφος, συλλέκτης και μελετητής του είδους Κυριάκος Κάσσης («Ελληνική παραλογοτεχνία και κόμικς» - εκδόσεις Ιχώρ) αναφέρει, μεταξύ άλλων, περιοδικά όπως «Ο Τσακιτζής - το Παλικάρι της Ανατολής», το ποικίλης ύλης «Σινεάκ» με ιστορίες όπως «Η Λουμπάρδα», «Ο Καπετάν Βρυκόλακας», ένα κράμα τρόμου-φουστανέλας, «Ο Αόρατος Ανθρωπος», ένα υβρίδιο μυστηρίου, επιστημονικής φαντασίας και ελληνοπρεπούς επαναστατικού ηρωισμού. Στο εξώφυλλο του τελευταίου διαβάζουμε: «Είνε το τρομακτικώτερο, συγκλονιστικώτερο, μυστηριωδέστερο των μυθιστορημάτων. Είνε η πραγματική ιστορία ενός Ελληνος, ο οποίος, καταδιωχθείς αγρίως από τον Αλή-πασσά, μετέβη εις την Γαλλίαν και εκεί έμαθε από τον μάγον Καλλιόστρον ένα μυστικόν με το οποίον εγένετο αόρατος. Επιστρέφει τότε στα Γιάννενα και με αυτό το όπλον τρομοκρατεί τους πάντας και σπείρει παντού τον όλεθρον και την καταστροφήν».

 

Η κυκλοφορία, όμως, των «Κλασικών Εικονογραφημένων» το 1951 από τις εκδόσεις «Ατλαντίς» των αδελφών Πεχλιβανίδη επισκίασε κάθε άλλη αντίστοιχη απόπειρα. Τα «Κλασικά Εικονογραφημένα» κυκλοφορούσαν στις ΗΠΑ και σημείωναν τεράστια επιτυχία, ήδη από το 1941. Η συνταγή ήταν έξυπνη και απλή: γνωστά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας μεταφερμένα σε κόμικς από καλούς σχεδιαστές.

 

Η επιτυχία ήταν τεράστια και στην Ελλάδα. Οπως σημειώνει ο Νίκος Ζωιόπουλος στο βιβλίο του «Τα χάρτινα όνειρα των παιδικών μας χρόνων» («Τεχνικές Εκδόσεις») «το πρώτο τεύχος - "Οι Αθλιοι" - πούλησε πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα σε όλη την Ελλάδα». Μια ευφυής κίνηση της αμερικανικής εκδοτικής εταιρείας που διαχειριζόταν τα δικαιώματα της σειράς ήταν να επιτρέψει την κατά τόπους κυκλοφορία και τίτλων «εγχώριου ενδιαφέροντος».

 

Τη συγγραφή των κειμένων αναλαμβάνουν σπουδαίοι άνθρωποι των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών, όπως ο Βασίλης Ρώτας και η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, «αριστεροί και οι δυο, ενεργά παρόντες στην πνευματική ζωή της περιόδου που ακολούθησε» όπως γράφει ο επίκουρος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, Γιάννης Σκαρπέλος, στο βιβλίο του «Ιστορική μνήμη και ελληνικότητα στα κόμικς» (εκδόσεις «Κριτική»), ενώ την ευθύνη του σχεδιασμού έχουν μια σειρά από σκιτσογράφοι, χαράκτες και ζωγράφοι όπως οι Κώστας Γραμματόπουλος, Ακης Αβαγιανός, Παύλος Βαλασάκης, Βασίλης Ζήσης, Νίκος Καστανάκης, Γιάννης Δραγώνας και Μέντης Μποσταντζόγλου, ο γνωστός Μποστ.

 

Στα μέσα της δεκαετίας του '50 οι έλληνες εκδότες αποφασίζουν να στραφούν στο 1821. Ο Ρώτας αναλαμβάνει τη μερίδα του λέοντος στα σενάρια και είναι αποδεδειγμένα ο συγγραφέας τουλάχιστον οκτώ «επαναστατικών» τίτλων. «Δίνει πολλά ιστορικά στοιχεία για διάφορες μάχες από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, παραθέτει με ενάργεια εικόνες από τις ηρωικές εκείνες στιγμές, σκιαγραφεί ήρωες του Αγώνα, πλημμυρίζει με συναισθήματα υπερηφάνειας κι ενθουσιασμού τα παιδιά-αναγνώστες του, αφού οι διάλογοι είναι κι εδώ γοργοί, η γλώσσα είναι απλή, το ύφος προσιτό στα παιδιά, οι τοπικοί γλωσσικοί Διωματισμοί είναι διάχυτοι στα κείμενα και δίνουν το κλίμα της εποχής», όπως αναφέρει ο Θανάσης Καραγιάννης στο βιβλίο του «Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και εφήβους» (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»).

 

Για τα ονόματα των σχεδιαστών των αντίστοιχων «ηρωικών» τευχών, εκτός από αυτό του Κώστα Γραμματόπουλου στον «Κολοκοτρώνη», του Νίκου Καστανάκη στο «Χάνι της Γραβιάς» και του Βασίλη Ζήση στο «Ρήγα Φεραίο», μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν.

 

Τα «Κλασικά Εικονογραφημένα» ήταν αναμφίβολα μια πρώτης τάξης ευκαιρία να γνωρίσουν οι νέοι των περασμένων δεκαετιών την κλασική παγκόσμια λογοτεχνία. Ομως τα πράγματα δεν ήταν ποτέ τόσο αγνά. Η εμμονή των εκδοτών τους και δευτερευόντως των δημιουργών τους σε ελληνικά θέματα γινόταν πάντα με έναν τρόπο που θύμιζε, έστω και μέσω εικόνων και χρωμάτων, τα βαρετά σχολικά βιβλία που κατά κανόνα ήταν γραμμένα έτσι ώστε να υπηρετούν κάποιον υποτιθέμενο εθνικό στόχο.

 

Οπως σημειώνει ο Θ. Καραγιάννης: «στο τεύχος "Μέγας Κωνσταντίνος", ο Ρώτας αντιγράφει την επίσημη σχολική ιστορία, χωρίς βέβαια την εποχή εκείνη να έχει την πολυτέλεια, στην επαγγελματική αυτή εργασία, να εκφράσει τις απόψεις του ή να παρουσιάσει κάποια άλλα ιστορικά στοιχεία. Αλλωστε ο εκδότης βρίσκει την ευκαιρία να προπαγανδίσει τις πολιτικές του πεποιθήσεις, έχοντας απόλυτο άσυλο από την πολιτική περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής, παραθέτοντας κείμενο με τίτλο "Οι αυτοκράτορες Κωνσταντίνοι"».

 

Διπλή ανάγνωση της Ιστορίας

 

Σχετικά με τη σημειολογία που χαρακτηρίζει όλα τα «επαναστατικά» τεύχη, ο Γ. Σκαρπέλος κάνει μια διεξοδική ανάλυση δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον τρόπο που σχεδιάζονται τα πρόσωπα, στις σκηνές μαχών, στην τεχνοτροπία που επιλέγεται για να αποδοθούν οι «αντίπαλοι», στα ιστορικά σημειώματα που συνοδεύουν κάθε έκδοση, στους προφανείς παραλληλισμούς των ηρώων της επανάστασης με τους μυθολογικούς ήρωες της αρχαίας Ελλάδας. Ο ρόλος της Εκκλησίας είναι παντού καθοριστικός. Κεριά, μανουάλια, καντήλια και σταυροί γίνονται αξεσουάρ των επαναστατημένων Ελλήνων, ενώ αναπαράγονται σκηνές αμφίβολης ιστορικότητας. Το Σούλι, ο Χορός του Ζαλόγγου, η Εξοδος της Μεσολογγίου, η Αγία Λαύρα γίνονται λέξεις-κλειδιά που επανέρχονται κάθε τόσο.

 

Σήμερα, πενήντα χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία των «Κλασικών Εικονογραφημένων» όποιος επιθυμεί να τα διαβάσει μπορεί να τα βρει μόνο ως συλλεκτικούς τόμους με γραφικό περιεχόμενο που ξυπνά τη νοσταλγία στα παιδιά του τότε και, ενδεχομένως, το ειρωνικό χαμόγελο στα παιδιά του τώρα. Μας έκαναν να πιστέψουμε πως δύο λύσεις υπάρχουν: Ή να μεγαλώσεις με την απλότητα, την υπερβολή και την ευκολία των «Κλασικών Εικονογραφημένων» ή πιστεύοντας πως ο Καραϊσκάκης ήταν γήπεδο και ο Ρήγας Φεραίος τραπουλόχαρτο. Για την ανάγκη γνώσης και κατανόησης της πραγματικής ιστορίας διστάζουμε να μιλήσουμε.

 

 

7 - 23/03/2008

[AndreasD]

OK... Ας φτίαξει κόμικ που αντικατροπτίζουν την ιστορική αλήθεια ο Κος Κουκουλάς. Όπως φένεται απο το κείμενό του, ήταν εκεί και ξέρει πως έγιναν τα πράγματα.