3.000 χρόνια σούπερ ήρωες [?, Focus Magazine, 23/4/2007 ]

[Bonadrug]

Από το Focus Magazine (εδώ) (δεν αναφέρεται ο συγγραφέας) / 23/4/2007

3.000 χρόνια σούπερ ήρωες

 

Ο Μπάτμαν και οι άλλοι ήρωες με τις πολύχρωμες στολές έχουν τις ρίζες τους στην ελληνική μυθολογία αλλά και στο 19ο αιώνα.

 

 

 

Ιπτάμενα σανδάλια για τον Περσέα, υπεράνθρωπη δύναμη για τον Ηρακλή, τηλεκινητικές δυνάμεις για τον Μωυσή, που χώρισε τα νερά της Ερυθράς Θάλασσας. Άλλοτε είναι πρωταθλητές στη δύναμη όπως ο Χουλκ ή ο Μπεν Γκριμ (το Πράγμα) των 4 Φανταστικών, άλλοτε πιο γρήγοροι κι από τον ήχο όπως ο Σούπερμαν, άλλοτε ιδιοφυΐες σαν τον Καθηγητή Χ των X-Men. Όμως οι υπερήρωες με τη σημερινή μορφή τους έχουν ρίζες στο παρελθόν και ειδικότερα στους ελληνικούς μύθους.

 

 

 

Για παράδειγμα, σχεδόν πάντα η αποστολή που αναλαμβάνουν είναι για το καλό της ανθρωπότητας, όπως εκείνη του Προμηθέα, που έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς για να τη δώσει στους θνητούς. Επίσης οι ήρωες είναι μασκοφόροι, παραπέμποντας έμμεσα στους αρχαίους Έλληνες θεούς που εμφανίζονταν στους ανθρώπους μεταμορφωμένοι. Κάποια αρχέτυπα έχουν αλλάξει ελάχιστα μέσα στους αιώνες. Έτσι ο αρχαίος θεός των Βίκινγκ, ο ορμητικός Θωρ με το ανίκητο σφυρί, έγινε ο πρωταγωνιστής του ομώνυμου κόμικ και επέστρεψε στη Γη για να αντιμετωπίσει εξωγήινους εισβολείς και σοβιετικούς κατασκόπους!

 

 

 

Μοντέρνα μυθολογία

 

Ακόμα και στις πιο ασαφείς περιπτώσεις, η πολυάριθμη και ενίοτε ετερόκλητη παρέλαση ηρώων τους οποίους παρουσίασαν κυρίως η Marvel και η DC Comics, οι δύο βασικές εκδοτικές εταιρείες κόμικς στις ΗΠΑ, άνετα μπορούν να θεωρηθούν μια μορφή μοντέρνας μυθολογίας, με τη δική της εσωτερική δομή και χρονολόγηση και με ιστορίες που διασταυρώνονται μεταξύ τους και η μία αναφέρεται έμμεσα στην άλλη. Όμως οι πρόγονοι του Σούπερμαν δεν εντοπίζονται μόνο στους μύθους του Ολύμπου, στα σκανδιναβικά έπη, στα σάγκα ή στα επεισόδια της Αγίας Γραφής. Σύμφωνα με τη Λίζα Μπίβεν, ιστορικό τέχνης στο Πανεπιστήμιο Λα Τρομπ της Αυστραλίας, ακόμα και μια κατεξοχήν χριστιανική μορφή, ο φύλακας άγγελος, μπορεί να θεωρηθεί πρότυπο για τους υπερήρωες.

 

 

Πρώτα ο υπεράνθρωπος

 

Οι πρώτες πηγές έμπνευσης για τις ιστορίες των υπερηρώων ανάγονται από την αρχαία ελληνική μυθολογία έως το ινδικό Έπος του Γκιλγκαμές. Επιπλέον, οι ειδικοί εντοπίζουν ανάλογες επιδράσεις και στη λαϊκή λογοτεχνία του 19ου αιώνα. Σύμφωνα με τον γνωστό συγγραφέα και καθηγητή σημειολογίας Ουμπέρτο Έκο, ακριβώς τότε αρχίζει να αποκρυσταλλώνεται η μορφή του υπεράνθρωπου των μαζών, μια σπάνια προσωπικότητα που ξεσκεπάζει τις αδικίες του κόσμου και προσπαθεί να τις αποκαταστήσει απονέμοντας «ιδιωτική» δικαιοσύνη. Αυτό το λογοτεχνικό μοτίβο επηρέασε τους πρώτους συγγραφείς των κόμικς με πρωταγωνιστές σούπερ ήρωες.

 

 

 

Εξάλλου οι απανταχού σούπερμαν δεν είναι τίποτε άλλο από μια παραλλαγή του παραπάνω υπεράνθρωπου, κατά τα άλλα γήινου και καθημερινού. Απτό παράδειγμα, ο Κόμης Μοντεχρήστος του Αλέξανδρου Δουμά. Αλλά και ο Μπάτμαν, ένας κλασικός σούπερ ήρωας από τις ΗΠΑ, στην πραγματικότητα είναι ένας κανονικός άνθρωπος, και οι εξαιρετικές ικανότητές του οφείλονται στην εξυπνάδα του και στα απίστευτα τεχνολογικά γκάτζετ που διαθέτει. Θυμίζει έτσι τον Σέρλοκ Χολμς του σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Δεν είναι τυχαίο ότι σε ορισμένα επεισόδια της δεκαετίας του ’70, μερικοί αντίπαλοι του Μπάτμαν τον ονομάζουν «ο ντετέκτιβ».

 

 

 

Τις περισσότερες φορές, οι υπερφυσικές δυνάμεις των σούπερ ηρώων αποτελούν απλώς ένα αξεσουάρ, ένα βοηθητικό εργαλείο για να δρουν στον κόσμο. Κι αν ο Ταρζάν, ένας άλλος διάσημος υπερήρωας της λαϊκής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, μετακινείται με χαρακτηριστική άνεση από κλαδί σε κλαδί στη ζούγκλα, στη σύγχρονη μητρόπολη ο σούπερ ήρωας πρέπει να κάνει άλλα πράγματα. Πρέπει να πετά καλύτερα από αεροπλάνο, να τρέχει πιο γρήγορα από αυτοκίνητο, να πηδά από ουρανοξύστη σε ουρανοξύστη, σαν τον Σπάιντερμαν, ή να χρησιμοποιεί τη γοητεία του με ολίγη βοήθεια από την τεχνολογία, όπως ο Τζέιμς Μποντ, που σώζει έναν εξαιρετικά πολύπλοκο κόσμο από τους κακούς.

 

 

 

Διπλή ταυτότητα

 

Μερικοί ειδικοί θεωρούν ότι ο Σούπερμαν έχει έντονες βιβλικές αναφορές, ότι είναι πλασμένος ως θεϊκός αγγελιαφόρος που κατέρχεται στη Γη εξ ουρανού για να σώσει τους ανθρώπους. Σημασία έχει πως ο άνθρωπος από τον πλανήτη Κρύπτον, από τη γέννησή του κιόλας το 1938, έγινε πρότυπο για όλους τους άλλους σούπερ ήρωες οι οποίοι, εκτός από τις εξαιρετικές ικανότητές τους, φορούν και μια μάσκα για να κρατούν κρυφή αυτή τη δεύτερη ταυτότητά τους. Όσο για την πρώτη, είναι εκείνη ενός απλού και ταπεινού ανθρώπου. Αυτό το διπλό στοιχείο αποτελεί ένα ακόμα καίριο χαρακτηριστικό των σούπερ ηρώων. Πρόκειται, εν ολίγοις, για συνηθισμένους ανθρώπους που μπορούν να μεταμορφώνονται σε ανίκητους μαχητές του καλού. Δεν είναι τυχαίο ότι μας συνεπαίρνει να τους βλέπουμε να ταλανίζονται από τα πιο απλά προβλήματα. Κι όταν υποφέρουν σαν κοινοί θνητοί, γίνεται πιο συναρπαστική η μετάβαση από τη μια ταυτότητα στην άλλη και από το ένα σύνορο στο άλλο.

 

 

Σούπερ προβλήματα

 

Σταδιακά οι σούπερ ήρωες γίνονται λιγότερο σούπερ και περισσότερο άνθρωποι. Μπλέκουν σε σοβαρά προβλήματα –όταν οι ίδιοι δεν αποτελούν από μόνοι τους πρόβλημα–, τα οποία, παρ’ όλες τις θαυμαστές δυνάμεις τους, δεν λύνονται έτσι εύκολα. Ας αρχίσουμε από τους 4 Φανταστικούς που παρουσιάστηκαν το 1961. Ένας από τους δημιουργούς τους, ο Σταν Λι, έχει επισημάνει: «Υπήρχαν πολλοί σούπερ ήρωες που πετούσαν ανέμελοι φορώντας τις πολύχρωμες φόρμες τους πριν βγουν στο προσκήνιο οι 4 Φανταστικοί. Όμως κανείς τους δεν αντιμετώπιζε προσωπικά προβλήματα, κανείς τους δεν σκοτιζόταν για το πώς θα επιβιώσει, κανείς τους δεν έχανε την ψυχραιμία του». Έτσι το Πράγμα, ο Μπεν Γκριμ, φυλακισμένος σε ένα πέτρινο σώμα που τον κάνει ατραξιόν για τσίρκο, σφάλλει, θυμώνει, μισεί, υποφέρει, συμπεριφέρεται άσχημα και εν τέλει γίνεται ένα μοντέλο εξανθρωπισμού που «μολύνει» αρκετούς άλλους σούπερ ήρωες: από τον Σπάιντερμαν, που τον βαραίνουν οι τύψεις επειδή δεν κατάφερε να σώσει τον αγαπημένο του θείο, μέχρι την παρέα των μεταλλαγμένων Χ-Μen, που οι θαυμαστές ικανότητές τους αντιμετωπίζονται μάλλον σαν κατάρα παρά σαν πολύτιμο δώρο.

 

 

Το τελευταίο ταμπού

 

Ο Σούπερμαν είναι ένας αδέξιος και δειλός ρεπόρτερ, ο Θωρ είναι ένας κουτσός γιατρός, ο Daredevil ένας τυφλός δικηγόρος γεμάτος ενοχές για τις πράξεις του. Ακόμα κι αν είναι προβληματικοί ή περνούν κρίση όπως συμβαίνει με τους κοινούς θνητούς, οι σούπερ ήρωες πάντα βρίσκουν τον τρόπο να επιβιώνουν από ιστορία σε ιστορία, χάρη σε ένα αδιαπραγμάτευτο χαρακτηριστικό τους, τις θαυμαστές ικανότητές τους. Για παράδειγμα, στην ταινία του 1978 ο Σούπερμαν καταφέρνει να αντιστρέψει την περιστροφή της Γης, για να γυρίσει πίσω το χρόνο και να σώσει την αγαπημένη του. Όμως σε ένα επεισόδιο του 1973 ο Σπάιντερμαν δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να σώσει την Γκουέν Στέισι, την καλή του, που πεθαίνει στα χέρια του πιο μεγάλου εχθρού του, του Γκόμπλιν. Είναι το τέλος της ευτυχίας και η αρχή μιας διαδρομής που οδηγεί στη διάρρηξη και του τελευταίου ταμπού, της αθανασίας.

 

 

 

Όχι πια αθάνατοι

 

Ο συγγραφέας κόμικς Τζον Μπερν είχε πει ότι στο σύμπαν των σούπερ ηρώων η ατομική ακτινοβολία δεν τους προκαλεί καρκίνο, απλώς τους σπάει τα φτερά. Όμως από το 1982 τα πράγματα αλλάζουν. Ο Κάπτεν Μάρβελ πεθαίνει στο κρεβάτι από μια ανίατη μορφή καρκίνου. Το 1989 είναι η σειρά του Ρόμπιν, του αχώριστου συντρόφου του Μπάτμαν, που τον σκοτώνει ο Τζόκερ. Αλλά και ο Άιρον Μαν καθηλώνεται στην αναπηρική πολυθρόνα εξαιτίας μιας φονικής πιστολιάς από μια ζηλιάρα... γυναίκα. Το 1992 ο ίδιος ο Σούπερμαν αφήνει την τελευταία του πνοή στα χέρια του Ντούμσντεϊ, ενός εξωγήινου τέρατος. Θλιβερό τέλος για τον πατριάρχη των σούπερ ηρώων... Εξάλλου, στο κόμικ που θεωρείται ότι συνέβαλε περισσότερο απ’ όλα στην ανάπλαση της εικόνας του σούπερ ήρωα, το Μπάτμαν, η επιστροφή του σκοτεινού ιππότη (του Φρανκ Μίλερ), ο Σούπερμαν εμφανίζεται σαν ένα υποχείριο της αμερικανικής κυβέρνησης. Στο τέλος πεθαίνει από καρδιακή προσβολή μετά από ένα γερό καβγά με τον σκληρό και απειλητικό Μπάτμαν.

 

 

 

Οι εγγονοί του Σούπερμαν

 

Βέροι Αμερικανοί, συχνά όργανα προπαγάνδας ενάντια σε υπαρκτούς ή ανύπαρκτους εχθρούς (ναζί στη δεκαετία του ’40, κομμουνιστές στον Ψυχρό Πόλεμο)· διαφθορείς των νέων στη δεκαετία του ’50, όταν ακόμα τα κόμικς περνούσαν από λογοκρισία· σε κάθε περίπτωση, οι σούπερ ήρωες ενέπνευσαν άμεσα ή έμμεσα και άλλους πρωταγωνιστές, αυτή τη φορά πέρα από το χαρτί. Από τον Ράμπο, πολύ κοντινό στην προσωπικότητα του Human Torch, ενός πυροσβέστη που μάχεται με τους κακούς με όπλο τη φωτιά, μέχρι τον Εξολοθρευτή, το ανθρωποειδές που μοιάζει με τον σούπερ ήρωα Deathlok και τον Νίο, τον πρωταγωνιστή του Matrix, ο οποίος ενίοτε πετά ακριβώς όπως ο Σούπερμαν.

 

 

Καθρέφτης της εποχής

 

Το πιο σπουδαίο είναι ότι μέσα από την ιστορία τους μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε τη δική μας, παρατηρώντας ακόμα και τις αλλαγές της κοινωνίας σε διάφορες εποχές. Εμβληματική είναι η περίπτωση του Κάπτεν Αμέρικα. Γίνεται σούπερ ήρωας εξαιτίας ενός πειραματικού ορού με σκοπό τη δημιουργία ενός υπερστρατιώτη. Στη δεκαετία του ’40 μάχεται στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο εναντίον των δυνάμεων του Άξονα. Στα χρόνια του ’50 οι εχθροί του είναι οι κομμουνιστές, και τη δεκαετία του ’70, στη σκιά του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ, βρίσκεται παγιδευμένος σε μια συνομωσία στην οποία εμπλέκονται μέλη του Καπιτωλίου, ίσως και ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Στο εξής, μετά από μια κρίση συνειδήσεως, εγκαταλείπει τη μάσκα του, για να λάβει την ταυτότητα του κόμικ Nomad. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 έδωσε ζωή σε δύο διαφορετικούς Κάπτεν Αμέρικα: κατ’ αρχάς στον «παραδοσιακό», που αντανακλά την προσπάθεια για ανοχή και ενότητα, και στον «εναλλακτικό», δημιούργημα της Marvel προς άγραν νέων αναγνωστών, που αποτελεί μέλος ενός σούπερ γκρουπ, των Ultimates και παρουσιάζεται σαν ένας αντιδραστικός τύπος που δεν κατορθώνει να κατανοήσει τον κόσμο όπου ζει. Ιδού η απόδειξη για το πώς οι συγγραφείς μέσα από τους σούπερ ήρωες ασκούν τη δική τους κριτική στην πραγματικότητα της εποχής τους.

 

 

 

Καλύτερα χωρίς αυτούς;

 

Στην Επιστροφή του Σούπερμαν, όμως, η δημοσιογράφος Λόις Λέιν γράφει ένα άρθρο με τίτλο "Γιατί ο κόσμος δεν έχει ανάγκη τον Σούπερμαν", το οποίο κερδίζει το βραβείο Πούλιτζερ. Υποστηρίζει ότι αν οι άνθρωποι απομακρύνονταν από το μύθο του σούπερ ήρωα, ίσως ο κόσμος να γινόταν καλύτερος. «Δυστυχής η χώρα που έχει ανάγκη τους ήρωες», είχε πει πριν από χρόνια ο μεγάλος Γερμανός συγγραφέας Μπέρτολντ Μπρεχτ. Κι αν έφτασε σε σημείο να συμφωνήσει με αυτό και η αγαπημένη του Σούπερμαν, τότε ίσως να είναι αλήθεια.