Και επί Γης ειρήνη; [Αντωνόπουλος Γιάννης, efsyn.gr, 23/12/2023]

[ramirez]

Δύο χριστουγεννιάτικα φιλμ animation από το 1939 και το 1955 ξαναστρέφουν την προσοχή μας στην απειλή του πολέμου και στο χρέος μας να αντισταθούμε σ’ αυτόν.

 

 

 

 

Πώς θα ήταν μια παγκόσμια κοινωνία βασισμένη στην ειρήνη, την αγάπη και την αλληλεγγύη; Πάνω σε αυτό το ερώτημα μας καλούν να αναστοχαστούμε τα δύο μικρού μήκους φιλμ κινουμένων σχεδίων στα οποία θα ανατρέξουμε στο χριστουγεννιάτικο φύλλο του «Καρέ Καρέ». Το πρώτο φιλμ της Metro Goldwyn Mayer με τίτλο «Peace On Earth» (σε σκηνοθεσία Hugh Harman) προβλήθηκε στις αμερικανικές αίθουσες το 1939. Το δεύτερο φιλμ της Columbia Pictures με τίτλο «Good Will To Men» (ουσιαστικά ριμέικ του πρώτου, σε σκηνοθεσία Joseph Barbera και William Hanna) το 1955.

 

 

Από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου…

 

Βρισκόμαστε στο κατάλευκο τοπίο μιας βομβαρδισμένης ευρωπαϊκής πόλης. Τα μισογκρεμισμένα κτίρια και τα εγκαταλελειμμένα κανόνια, πολυβόλα, συρματοπλέγματα κ.ο.κ. μαρτυρούν ότι η πόλη αυτή υπήρξε κάποτε το πεδίο μιας ανηλεούς πολεμικής σύρραξης. Η χιονόστρωση μάταια προσπαθεί να καλύψει τα τραύματα του πολέμου. Κανένα ίχνος ζωής δεν φαίνεται να υπάρχει – κανένα ίχνος ανθρώπινης ζωής, καθώς μια μικρότερη σε μέγεθος πόλη συνεχίζει να κατοικείται από μη ανθρώπινα ζώα. Είναι παραμονές Χριστουγέννων και ένας καλοσυνάτος ηλικιωμένος σκίουρος (με τη φωνή του θρυλικού Mel Blanc) διασχίζει περιχαρής τους δρόμους της πόλης, στην οποία είναι διάχυτο το κατανυκτικό κλίμα. Ανταποκρινόμενος σε μια παρέα από μικρούς σκίουρους τραγουδάει κι εκείνος το «Peace on Earth, Good Will to Men», μια στιχουργική παραλλαγή του αγγλικού χριστουγεννιάτικου ύμνου του 18ου αιώνα «Hark! The Herald Angels Sing». Φτάνοντας ο παππούς σκίουρος στο σπίτι του, τον περιμένουν η γιαγιά και τα δύο εγγονάκια τους. Τα σκιουράκια ρωτούν ποιοι είναι οι «άνθρωποι» στους οποίους αναφέρεται ο ύμνος. Ο παππούς αρχίζει να τους αφηγείται την ιστορία…

 

 

 

 

Μεταφερόμαστε πίσω στα χρόνια του πολέμου. Ενός πολέμου τόσο άγριου και καταστροφικού, που έλαβε παγκόσμιες διαστάσεις αφανίζοντας το γένος των ανθρώπων. Ο πόλεμος κράτησε τόσο πολλά χρόνια ώστε τελείωσε μόνον όταν αλληλοεξοντώθηκαν και οι τελευταίοι άνθρωποι πάνω στη Γη! Τα ζώα που επέζησαν, άρχισαν διστακτικά να βγαίνουν από τα καταφύγιά τους. Στα συντρίμμια ενός καθεδρικού ναού ανακαλύπτουν μια Βίβλο. Η κουκουβάγια ανοίγει τη σελίδα όπου αναγράφεται η 10η Εντολή: «Ου φονεύσεις». Η βιβλική αυτή εντολή γίνεται η βάση πάνω στην οποία τα ζώα δημιουργούν μια νέα κοινότητα μη βίας και αδελφοσύνης. Στήνουν από την αρχή μια πόλη στα μέτρα τους, φτιάχνοντας τα σπίτια τους από τα κράνη των σκοτωμένων στρατιωτών και από άλλα υλικά κατάλοιπα του πολέμου. Στην πόλη τους δίνουν την ονομασία «Peaceville».

 

 

...στην πυρηνική απειλή

 

Δεκαέξι χρόνια μετά το «Peace On Earth», η Columbia Pictures δημιούργησε το ριμέικ. Ο τίτλος βασίζεται στον δεύτερο στίχο του χριστουγεννιάτικου ύμνου, «Good Will Τo Men». Όπως το φιλμ του 1939, έτσι και το ριμέικ του 1955 ξεκινάει με το πλάνο ενός βομβαρδισμένου χριστιανικού ναού γοτθικού ρυθμού, που μας παραπέμπει στη βορειοδυτική Ευρώπη. Σε μια γωνιά του ναού, μια χορωδία μικρών ποντικιών κάνει πρόβα για τη λειτουργία των Χριστουγέννων ψέλνοντας τον ίδιο ύμνο, με συνοδεία πιάνου από τον ηλικιωμένο πάστορά τους. Και εδώ τα ποντικάκια εκφράζουν την απορία σε ποιους αναφέρεται ο τελευταίος στίχος.

 

 

 

 

Ο πάστορας αρχίζει την εξιστόρηση: Οι άνθρωποι, που κάποτε ήταν το κυρίαρχο είδος του πλανήτη, πολέμησαν μεταξύ τους μέχρι τελικής αλληλοεξόντωσης. Χρησιμοποιώντας όπλα μαζικής καταστροφής, κάποιοι άνθρωποι προσπάθησαν να εξαφανίσουν άλλους ανθρώπους. Οι αντίπαλοί τους απάντησαν με ακόμη πιο καταστροφικά όπλα. Όσο προχωρούσε ο πόλεμος, η κάθε πλευρά εξέλισσε όλο και πιο εντατικά τα όπλα της. Η «τελειοποίηση» της πολεμικής μηχανής κατέληξε, φυσικά, στον πυρηνικό όλεθρο. Μετά την αμοιβαία εξαπόλυση πυρηνικών κεφαλών στις πόλεις του «εχθρού», ο πολιτισμός έφτασε στην κατάρρευση, στον οριστικό αφανισμό του ανθρώπινου είδους.

 

 

 

 

Και πάλι, μόλις κατακάθισε ο κουρνιαχτός, ξεπρόβαλαν τα ζωντανά του δάσους. Συγκεντρώθηκαν στα ερείπια μιας εκκλησίας και μια κουκουβάγια άρχισε να ξεφυλλίζει μια Αγία Γραφή διαβάζοντας εδάφια όπως «Ου φονεύσεις» και «Αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν». Οι ακρογωνιαίοι αυτοί λίθοι της χριστιανικής διδασκαλίας έγιναν και εδώ τα θεμέλια οικοδόμησης μιας νέας κοινωνίας: της κοινωνίας των ζώων που επέζησαν του πολέμου των ανθρώπων.

 

 

Προειδοποιήσεις για το μέλλον

 

Και ενώ τα δύο φιλμ 2D animation φαντάζουν εκ πρώτης όψεως κλασικά χριστουγεννιάτικα παραμύθια με ζωάκια, στη συνέχεια θυμίζουν μάλλον μετα-αποκαλυπτικές δυστοπικές ταινίες. Και τα δύο φιλμ δημιουργήθηκαν σε κρίσιμες για την ανθρωπότητα ιστορικές συγκυρίες: το «Peace On Earth» λίγους μόλις μήνες μετά το ξέσπασμα του Β’ Π.Π., ενώ το «Good Will To Men» στα δέκα χρόνια μετά τον τερματισμό του – με έναν νέο, ωστόσο, Ψυχρό Πόλεμο να προμηνύει το πιο ζοφερό σενάριο σε περίπτωση πυρηνικής κλιμάκωσης. Μάλιστα, είναι ενδιαφέρον ότι και τα δύο αποτυπώνουν τις πολεμικές μνήμες που διατηρούνταν στην εκάστοτε συγκυρία: στο φιλμ του 1939 χρησιμοποιούνται σύμβολα του Α’ Π.Π. (όπως τα χαρακώματα και οι αντιασφυξιογόνες μάσκες), ενώ το φιλμ του 1955 θυμάται τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Διαφέρουν δε από δεκάδες άλλα αμερικανικά φιλμ animation της εποχής ως προς το ότι δεν ασκούν αντιγερμανική, αντι-ιαπωνική ή, αργότερα, αντισοβιετική προπαγάνδα. Δεν εξυμνούν τα «πολεμικά δίκαια» των ΗΠΑ σε βάρος των όποιων αντιπάλων τους: καταδικάζουν τον πόλεμο συνολικά, ως έκφραση της ανθρώπινης ηλιθιότητας και διαφθοράς.

 

 

 

 

Υπάρχει όμως και ένας εξίσου ευδιάκριτος συνδετικός άξονας ανάμεσα στις ταινίες του 1939 και του 1955, και αυτός δεν είναι άλλος από τη Βίβλο: το Ευαγγέλιο ως έμπνευση για έναν κόσμο ειρήνευσης και καταλλαγής, «ως εν ουρανώ». Το Ευαγγέλιο, που μάλιστα στέκεται απείραχτο από τους βομβαρδισμούς, στο κέντρο των άλλοτε περίλαμπρων, αλλά πλέον ερειπωμένων καθεδρικών ναών: μια αλληγορία για την αποτυχία των θεσμικών Εκκλησιών να εκπληρώσουν την αποστολή τους σε έναν άδικο και κατακερματισμένο κόσμο, συντασσόμενες οπορτουνιστικά με πολεμοχαρείς κοσμικές εξουσίες ή ευλογώντας, ορισμένοι εκπρόσωποί τους, ακόμα και δικτάτορες. Η βιβλική έμπνευση των φιλμ πάντως είναι εξαρχής φανερή από τους ίδιους τους τίτλους τους, καθώς αυτοί προέρχονται από το 2:14 του Κατά Λουκά: «…και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία».

 

Πέρα πάντως από το χριστιανικό τους μήνυμα (το οποίο μάλλον ενδιαφέρει όλο και λιγότερο τις αστικές κοινωνίες της Δύσης, μια και τα Χριστούγεννα έχουν έκτοτε αντικατασταθεί από τον υπερκαταναλωτισμό και την «εορταστική κατάθλιψη»), το «Peace On Earth» και το «Good Will To Men» από τις μακρινές δεκαετίες του 1930 και του 1950 κρούουν εξίσου επιτακτικά, όπως τότε, τον κώδωνα του κινδύνου, σε μια εποχή όπου τα σύννεφα ενός νέου παγκόσμιου πολέμου πυκνώνουν πάλι απειλητικά. Για αυτό και στην εκπνοή του 2023 είναι επίκαιρα όσο ποτέ.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...