Όταν τα κόμικς μιλούν μόνο με εικόνες [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 10/10/2020]

[ramirez]

Τα «βουβά» ή «σιωπηλά» κόμικς αποτελούσαν πάντοτε μια ειδική κατηγορία της ένατης τέχνης. Σε μια διεξοδική μελέτη, η πανε­πιστημιακός Μαριάννα Μίσιου ερευνά και παρουσιάζει τους μηχανισμούς τους, τις τεχνικές τους και την πρόσληψή τους από το κοινό.

 

 

 

 

Πριν από περίπου δύο αιώνες, ο πρωτοπόρος των κόμικς Rodolphe Töpffer είχε αναπτύξει με μια σπουδαία επιχειρηματολογία τους λόγους για τους οποίους οι εικόνες ως αφηγηματικά εργαλεία συγκινούν τους αναγνώστες και θεατές τους και έχουν τόσο μεγάλη διάδοση και διείσδυση στο κοινό. Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τον Töpffer μέχρι σήμερα αμέτρητοι δημιουργοί κόμικς για ποικίλους λόγους επέλεξαν να αφηγηθούν μικρές ή μεγαλύτερες ιστορίες μόνο με εικόνες σε βαθμό που τα «βουβά» ή «σιωπηλά» κόμικς αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία του είδους. Αυτή την τόσο ιδιαίτερη κατηγορία μελετά η Μαριάννα Μίσιου στο νέο βιβλίο της με τίτλο «Βουβά Κόμικς και Εικονοβιβλία – Τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς λέξεις» (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο). Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που η διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου καταπιάνεται με ένα θέμα σχετικό με τα κόμικς, καθώς τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εδώ και χρόνια αφορούν σχεδόν αποκλειστικά την αφήγηση μέσω εικόνων και λόγου.

 

 

 

 

Στο προηγούμενο βιβλίο της («Τα Κόμικς, από το Περίπτερο στη Σχολική Τάξη», εκδόσεις ΚΨΜ, 2010) είχε ασχοληθεί εξαντλητικά με τα ζητήματα της παιδαγωγικής και διδακτικής διάστασης της ένατης τέχνης, ενώ τα μαθήματα που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο σχετίζονται με τα κόμικς και τις εικονιστικές αφηγήσεις γενικότερα, την πολυτροπικότητα των κειμένων, την αφηγηματικότητα των βουβών αφηγήσεων κ.ά.

 

 

Απόσπασμα από το «Flotsam» του David-Wiesner

 

 

Για το νέο της βιβλίο, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου Διαμάντη Αναγνωστοπούλου επισημαίνει στον πρόλογό της: «Τα βουβά βιβλία λειτουργούν συχνά ως “ανοιχτά έργα”, με την έννοια που έδινε στον όρο ο Ουμπέρτο Έκο, δηλαδή έργα που χρειάζονται την ενεργή συνεργασία του αναγνώστη τους. Η Μαριάννα Μίσιου στον ανά χείρας τόμο συνοδεύει τον αναγνώστη των βιβλίων αυτών στη διαδικασία κατανόησης και ερμηνείας τους, προσφέροντας μια σύνθεση των θεωρητικών προσεγγίσεων του είδους, μια ενδελεχή εξέταση των ιδιαίτερων αφηγηματικών και σχεδιαστικών τεχνικών τους, δίνοντας χαρακτηριστικά παραδείγματα που φωτίσουν τις αναλύσεις αυτές. Προτείνει στον αναγνώστη της μια ανάλυση του “συστήματος των βουβών βιβλίων” επιχειρώντας να αναδείξει τις σύνθετες λειτουργίες τους. Μέσα από την ιστορική, θεωρητική και αναλυτική τεκμηρίωση της μελέτης της, η ανάγνωση των βιβλίων χωρίς λέξεις αναδεικνύεται σε παιχνίδι της ανακάλυψης και της επινόησης, της παρατηρητικότητας και της αναγνώρισης, της μνημονικής ανάκλησης και της έκπληξης του καινούργιου, της ευχαρίστησης και της ενσυναίσθησης».

 

 

Απόσπασμα από το «The Arrival» του Shaun Tan

 

 

Η ίδια η συγγραφέας στην ιδιαιτέρως κατατοπιστική εισαγωγή της εξηγεί μεταξύ άλλων τις αιτίες που την οδήγησαν στη μελέτη αυτού του είδους και τονίζει: «Βουβά κόμικς (συμπεριλαμβανομένων και των graphic novels) και εικονοβιβλία διέπονται από κειμενικότητα, παρουσιάζουν δηλαδή όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν “κείμενα”, δομημένα με εικόνες που συμπαρατίθενται σε αλληλουχία. Πρόκειται για οπτικά κείμενα, ανοιχτά σε πολλαπλές και διαφορετικές αναγνώσεις και ερμηνείες. Πολλά από αυτά ανοίγονται ευρέως στη διακειμενικότητα, την ειρωνεία, τη μεταμυθοπλασία και άλλες τεχνικές της αφήγησης. Προτρέπουν τον αναγνώστη να χρησιμοποιήσει με κριτικό τρόπο ερμηνευτικές δεξιότητες και να συλλογιστεί πάνω σε σύνθετες ιδέες και έννοιες. Επιπλέον, η εικόνα των βουβών βιβλίων μπορεί να γίνει πολύσημη, προσφέροντας έτσι τη δυνατότητα να διαβαστούν αυτά από παιδιά και ενήλικες κάθε ηλικίας. Η γλώσσα της εικόνας κυκλοφορεί ευκολότερα ανάμεσα στους ανθρώπους, χωρίς να περνά από τα φίλτρα της μεταφραστικής διαμόρφωσης. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά οδηγούν στη διαπίστωση ότι τέτοια βιβλία δεν απευθύνονται σε ένα συγκεκριμένο κοινό, αλλά σε αναγνώστες γενικά».

 

 

Απόσπασμα από το «Η φάλαινα, το αγόρι και η θάλασσα ανάμεσά τους» της Πέρσας Ζαχαριά

 

 

Και κάνοντας έναν ανάλογο παραλληλισμό, θα προσθέταμε ότι όπως τα βουβά βιβλία απευθύνονται σε όλους τους αναγνώστες ανεξαρτήτως ηλικίας, μορφωτικού επιπέδου και προσλαμβανουσών, έτσι και το βιβλίο της Μίσιου απευθύνεται σε όλους τους αναγνώστες που επιθυμούν να αποκωδικοποιήσουν την πολύσημη γλώσσα των κόμικς και των εικόνων, ακόμα και χωρίς την παρουσία λόγου και λέξεων. Φυσικά από ένα τέτοιο βιβλίο δε θα μπορούσε να λείπει η απαραίτητη τεχνική ορολογία, μια αποσαφήνιση των πολύπλοκων εννοιών και τα κατάλληλα ιστορικά στοιχεία που δίνονται από την αρχή. Στη συνέχεια όμως, η συγγραφέας προχωρεί με μια ευφυή αρχιτεκτονικά διάρθρωση του έργου της στην απολύτως τεκμηριωμένη τόσο θεωρητικά όσο και από τα κατάλληλα κατά περίπτωση παραδείγματα σε μια διεξοδική κάλυψη του θέματος.

 

 

Απόσπασμα από το «The-Only-Child» της Guojing

 

 

Εξετάζει τον ρόλο του δημιουργού και του αναγνώστη και τις συμβάσεις που είναι απαραίτητες στη μεταξύ τους άτυπη σχέση, ασχολείται με τον κινησιολογικό κώδικα καθώς και με τις βασικές και σύνθετες εκφράσεις και κινήσεις που διέπουν τα κόμικς, μελετά τη λειτουργία του χώρου και του χρόνου καθώς και την αμοιβαία διαπερατότητά τους αλλά και την έννοια της διαδοχικότητας και της συγχρονίας. Ερευνά τη σύνθεση της εικόνας ως προς κάθε λεπτομέρειά της (γραμμές, σχήματα, λειτουργίες χρωμάτων, κάδρο και καδράρισμα) και αναλύει τα πλάνα και τις γωνίες θέασης που επιλέγουν οι δημιουργοί για να υπηρετηθεί η σιωπηλή αφηγηματικότητα. Εξετάζει τη συμβολή των συμπληρωματικών και παρακειμενικών στοιχείων των κόμικς όπως τα εξώφυλλα, τα οπισθόφυλλα κ.λ.π. και τέλος, παραθέτει κριτικά μια σειρά από απόψεις και θεωρητικά μοντέλα ερευνητών και μελετητών του είδους όπως ο Thierry Groensteen, ο Harry Morgan, o Achim Hescher κ.ά. Με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης του βιβλίου της Μαριάννας Μίσιου, ο αναγνώστης (και, επιμένω, ταυτόχρονα θεατής) είναι βέβαιο ότι αποκτά τη δυνατότητα να βλέπει και να διαβάζει με περισσότερα ερμηνευτικά εργαλεία τα βουβά κόμικς και τα κόμικς γενικότερα. Και, ακόμα σπουδαιότερο, να τα αναζητήσει και να τα απολαύσει ακόμα πιο έντονα.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...

 

Επεξεργασία Οκτωβρίου 18, 2020 από ramirez