Τα κόμικς του εχθρού [ Μαλανδράκης Άρης, Ελευθεροτυπία (Κυριακάτικη):7, 24/10/2004 ]

[Bonadrug]

Τα κόμικς του εχθρού

 

του Αρη Μαλανδράκη

 

 

Οι χάρτινοι ήρωες φορούν κράνος, παίρνουν τα όπλα τους και συμμετέχουν ενεργά στους μεγάλους πολέμους. Ηδη από την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τα κόμικς αποδείχθηκαν ισχυρό εργαλείο της προπαγάνδας, ενισχύοντας το ηθικό στα μετόπισθεν και υπονομεύοντας με κάθε τρόπο την εικόνα του εχθρού.

 

 

 

Στις μάχες που έδιναν οι ήρωες και υπερήρωες των αμερικανικών, αγγλικών ή γαλλικών κόμικς, βρίσκονταν αντιμέτωποι με αντιπάλους Γερμανούς, Ιταλούς, ή Ιάπωνες. Οι οποίοι, με τη σειρά τους, έκαναν την ίδια ακριβώς δουλειά στις εκδόσεις της δικής τους χώρας!

 

Τα κόμικς των δυνάμεων του Αξονα σήμερα είναι δυσεύρετα. Παρ' ότι αποτελούν σημαντικές μαρτυρίες για τη λειτουργία της αντίπαλης προπαγάνδας, υπέστησαν τη μοίρα του ηττημένου: εξαφανίστηκαν από προσώπου γης. Τα λίγα που διασώζονται εξηγούν, κατά κάποιο τρόπο, γιατί έχασαν τελικά τον πόλεμο -ή, μάλλον, τη μάχη των (οπτικών) εντυπώσεων.

 

*Το Σεπτέμβριο του 1941, τρεις μήνες πριν την είσοδο της Αμερικής στον πόλεμο, το περιοδικό του Σούπερμαν δημοσίευσε μια περιπέτεια στην οποία ο υπερήρωας γελοιοποιούσε τη γερμανική πολεμική μηχανή. Στο εξώφυλλο, σύνθεση του σχεδιαστή Φρεντ Ρέι, ο πρωταγωνιστής διέλυε με τη γροθιά του ένα γερμανικό τανκς. Ενα αντίτυπο αυτού του τεύχους διέσχισε τον φλεγόμενο Ατλαντικό, πέρασε αλώβητο από τα πεδία των μαχών και κατέληξε στα χέρια των ναζί. Η εβδομαδιαία εφημερίδα των Ες-Ες «Das Schwarze Korps» (Τα Μαύρα Σώματα) έκανε μια εκτενή παρουσίαση, χλευάζοντας το δημοσίευμα.

 

«Διανοητική και σωματική περιτομή»

 

Αποσιωπώντας την ύπαρξη του... άριου σχεδιαστή Τζόε Σούστερ, το κείμενο επικέντρωνε τα πυρά του στον σεναριογράφο του κόμικς, για προφανείς λόγους:

 

«Ο εβραίος Τζέρι Σίγκελ, που έχει υποστεί διανοητική και σωματική περιτομή, είναι ο εφευρέτης μιας πλουμιστής φιγούρας, με δυνατό σώμα και κόκκινο ολόσωμο μαγιό που της αρέσει να πετάει στα σύννεφα. Ο εφευρετικός εβραίος ονόμασε αυτό τον διασκεδαστικό τύπο με το υπερ-αναπτυγμένο σώμα και το υποανάπτυκτο μυαλό, Σούπερμαν. Διαφήμισε εκτενώς τις αντιλήψεις του ήρωά του περί δικαιοσύνης, ώστε να τον κάνει πρότυπο για τους νεαρούς Αμερικανούς. Οπως βλέπετε, όλα μπορούν να τα κάνουν οι Σαδδουκαίοι για το χρήμα (...) Ο Τζέρι Σίγκελ βρομάει. Αντί να διδάσκει την αρετή στην αμερικανική νεολαία, σπέρνει το μίσος, την υποψία και την κακία στις νεανικές καρδιές».

 

*Οι «ηθικολόγοι» των διαβόητων Ταγμάτων Ασφαλείας έδειχναν πώς αντιλαμβάνονταν αυτή την αρετή, μέσα από τα δικά τους κόμικς-στριπ που δημοσιεύονταν κάθε εβδομάδα στις σελίδες της εφημερίδας τους. Σε ένα από αυτά, με τίτλο «Ενας διεγερτικός πόλεμος», πρωταγωνιστεί κάποιος αμερικανός λοχίας ονόματι Σάμι Μπράουν. Οι τέσσερις από τις πέντε εικόνες του κόμικς-στριπ δείχνουν πώς ο Σάμι εξουδετέρωσε 25 γερμανικά τανκς Τάιγκερ, κολλώντας τη μαστίχα του στις διόπτρες και υποχρεώνοντας τα πληρώματά τους να παραδοθούν. Πώς προέλασε μέχρι το επιτελείο του γερμανικού στρατού και στρίμωξε τον αρχιστράτηγο, απειλώντας τον με το καουμπόικο κολτ του. Η πέμπτη και τελευταία εικόνα παρουσιάζει μια έκρηξη και σώματα που τινάζονται στον αέρα. Το συνοδευτικό κείμενο ολοκληρώνει τις εντυπώσεις: «Δυστυχώς, πάνω στην κορύφωση της ταινίας, η βόμβα ενός γερμανικού αεροπλάνου έπεσε στην κινηματογραφική αίθουσα. Ετσι, πολλά όμορφα Αμερικανάκια δεν έμαθαν ποτέ πώς πήγαν τα πράγματα για τον ατρόμητο λοχία Μπράουν».

 

Τα κόμικς-στριπ στο επίσημο όργανο των Ες-Ες υπογράφονταν από κάποιον Βαλντλ, που εφάρμοζε πιστά τις ντιρεκτίβες του Γκέμπελς. Εβραίοι, μαύροι, Αγγλοσάξονες, υφίσταντο χυδαίες επιθέσεις με όχημα τις εικόνες. Τα κόμικς, ωστόσο, δεν χρησιμοποιήθηκαν πολύ από τη γερμανική προπαγάνδα. Είναι γνωστό ότι ο Χίτλερ τα θεωρούσε παρακμιακό εκφραστικό μέσο. Μεγαλύτερο βάρος δόθηκε στις αφίσες, αλλά και στα εικονογραφημένα φυλλάδια που έριχναν με τα αεροπλάνα τους στις γραμμές των συμμάχων, για να κάμψουν το ηθικό τους. Οι εικόνες αυτές στόχευαν σε ένα από τα βασικότερα αισθήματα, τη ζήλεια, επιμένοντας σε μια απλή, αλλά αποτελεσματική θεματολογία: τη γυναίκα που μένει μόνη στο σπίτι ενώ ο άντρας της πολεμάει στο μέτωπο, αποτελώντας εύκολη λεία για τους πλασιέ ή τους τεχνικούς που χτυπάνε το κουδούνι. Τα σεξουαλικά υπονοούμενα απέκτησαν μια αλλόκοτη, διεστραμμένη μορφή, όταν άρχισε να καταρρέει το μέτωπο. Ο Γκέμπελς και οι σκιτσογράφοι του ξέφυγαν από τις αναφορές στο φυσιολογικό σεξ και κατέληξαν σε συνθέσεις με σαδομαζοχιστικά συμπλέγματα, που απηχούσαν την απελπισία και την υστερία τους για την έκβαση του πολέμου.

 

Οι Γερμανοί δεν αρκέστηκαν στη δική τους, πενιχρή παραγωγή. Χρησιμοποίησαν επίσης τα κόμικς των χωρών που υπέτασσαν.

 

*Στη Γαλλία, χώρα με σπουδαία παράδοση στα εικονογραφημένα έντυπα, ο δωσιλογισμός ορισμένων εκδοτών και σχεδιαστών αποτελεί θλιβερή εξαίρεση. Ενας από αυτούς ήταν ο Βενσάν Κρασούσκι, που κυκλοφόρησε στο κατεχόμενο Παρίσι το «Vica», ακολουθώντας πιστά τις εντολές των Γερμανών. Το κόμικς περιέγραφε τις περιπέτειες ενός γάλλου ναυτικού που ταξίδευε στον κόσμο, εξουδετερώνοντας εβραϊκές συνωμοσίες και σαμποτάζ των Αγγλοαμερικανών. Οταν απελευθερώθηκε η Γαλλία, ο Κρασούσκι και κάποιοι σχεδιαστές κλείστηκαν φυλακή για συνεργασία με τους κατακτητές. Οσο για τον πρωταγωνιστή του κόμικς, υπέστη ακόμα σκληρότερη ποινή: τον πλήρη εξοστρακισμό του από τις σελίδες των εικονογραφημένων εκδόσεων.

 

*Τέτοια περιστατικά συνέβησαν και σε άλλες κατεχόμενες χώρες. Και μάλιστα από σχεδιαστές που γνώρισαν αργότερα την καταξίωση. Η περίπτωση του δημιουργού του Τεντέν, είναι ενδεικτική. Οι παρασπονδίες του Ερζέ δεν είναι ευρύτερα γνωστές. Καλύπτονται πίσω από το «συγχωροχάρτι» που του δόθηκε μετά την απελευθέρωση, διά στόματος του αρχηγού των βέλγων παρτιζάνων Ρεϊμόν Λεμπλάν: «Ο Ερζέ είναι ένας αδέξιος δημιουργός και όχι ένας προδότης». Τι έκανε, όμως, ο δημιουργός του δαιμόνιου ρεπόρτερ, για να δει το όνομά του δημοσιευμένο μαζί με άλλα, στις εφημερίδες της 4ης Σεπτεμβρίου 1944 (λίγο μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων), υπό τον τίτλο: «Η γκαλερί των προδοτών»;

 

*Εκτός από τις εικονογραφήσεις κάποιων βιβλίων του φασίστα συγγραφέα Ρομπέρ ντι Βουά ντε Φροϊλάντ, ο Ερζέ σχεδίασε στη διάρκεια της κατοχής την περιπέτεια του Τεντέν «Το μυστηριώδες άστρο». Αρκετά στοιχεία της ιστορίας, που δημοσιεύθηκε το 1941 από τις σελίδες της γερμανοκρατούμενης εφημερίδας «Soir», περιείχαν... άνωθεν υποδείξεις. Η σύνθεση της αποστολής που συνοδεύει τον Τεντέν στην αναζήτηση του αερόλιθου, αποτελείται από επιστήμονες του Αξονα, φιλικά προσκείμενων χωρών (φρανκική Ισπανία), καθώς και χωρών που κρατούσαν ουδέτερη στάση στον πόλεμο (Σουηδία, Νότια Αμερική).

 

*Οσο για τον «κακό» της ιστορίας, ήταν ένας αμερικανοεβραίος τραπεζίτης χωρίς ηθικούς φραγμούς, ονόματι Μπλουμενστάιν. Στη νεότερη, επανασχεδιασμένη ιστορία, ο Ερζέ διατήρησε τις εθνικότητες των επιστημόνων, άλλαξε όμως το όνομα και την καταγωγή του φοβερού τραπεζίτη. Στο άλμπουμ που εμείς γνωρίζουμε, ονομάζεται Μπόλβινκελ και είναι από το φανταστικό Σάο Ρίκο.

 

Τέτοιου είδους επανορθωτικά... λίφτινγκ δεν συνέβησαν στα κόμικς της φασιστικής Ιταλίας. Εκεί τα πράγματα ήταν πολύ πιο απλά -σχεδόν απλοϊκά στην κατασκευή και τη λειτουργία τους. Οι Εβραίοι αποτελούσαν εξωφρενικές καρικατούρες, οι μαύροι προσομοιάζονταν με τα ζώα και όλοι οι άλλοι, πλην των ένδοξων Ιταλών, ήταν κατώτερης ράτσας.

 

Ηδη από το 1937 το υπουργείο Λαϊκής Κουλτούρας έθετε τα πλαίσια μέσα στα οποία έπρεπε να κινούνται οι εικονογραφημένες ιστορίες. «Θέλουμε πράγματα δικά μας, ιταλικά», απαιτούσε από τους εκδότες, τους σχεδιαστές και τους σεναριογράφους ο φασίστας υπουργός Ντίνο Αλφιέρι. «Ιστορίες που θα εμπνέονται από τους δικούς μας ήρωες, εξερευνητές, θαλασσοπόρους, αεροπόρους. Οι ήρωες των δικών μας πολέμων είναι πολύ πιο ωραίοι από τους ξένους».

 

*Η «ιταλοποίηση» κάθε φιγούρας δεν έφερε τα αποτελέσματα που προσδοκούσε το καθεστώς. Περισσότερο ικανοί σε αυτό τον τομέα αποδείχθηκαν οι πρωταγωνιστές των εικονογραφημένων πρωτοσέλιδων, σε εφημερίδες όπως η «Ντομένικα ντελ Κοριέρε» και η «Τριμπούνα Ιλουστράτα». Εκεί τουλάχιστον οι στρατιώτες ήταν πιστά αντίγραφα της πραγματικότητας και οι σκηνές των μαχών αποτελούσαν εικονοποιημένα «ρεπορτάζ» από τα μέτωπα του πολέμου (παραποιημένα, φυσικά, για τις ανάγκες της προπαγάνδας).

 

Ενας άλλος λόγος που οι πρωτοσέλιδοι ήρωες των εφημερίδων υπερτερούσαν των «συναγωνιστών» στα κόμικς, ήταν... η ποιότητα του ψέματος! Σε αντίθεση με τους ικανότατους σχεδιαστές των εφημερίδων, που διέσωζαν τα προσχήματα χάρη στις εντυπωσιακές εικονογραφήσεις τους, οι «κατά παραγγελία» ήρωες των κόμικς ήταν κακοσχεδιασμένοι και αφόρητα ρητορικοί. Στα έντυπα του καθεστώτος όπως το «Il Balilla» (όργανο της φασιστικής νεολαίας) και το «Il Vittorioso» (Ο νικητής), οι χάρτινοι πρωταγωνιστές δεν μπορούσαν να εμπνεύσουν όνειρα.

 

Μόνο ο Μίκυ τη γλίτωσε

 

Μόνο δύο από τους ήρωες αυτής της «κοπής» κατάφεραν να ξεχωρίσουν. Ο ένας ήταν ο μποξέρ και αστυνόμος Ντικ Φούλμινε, με ένα σαγόνι που θύμιζε... Μουσολίνι. Καθάριζε στο άψε-σβήσε τους αντιπάλους του (Αγγλοσάξονες κυρίως), αποκάλυπτε εβραϊκές συνωμοσίες και εξόντωνε Τσιγγάνους, μαύρους και μπολσεβίκους. Ο άλλος ήρωας λεγόταν Ρομάνο ο Λεγεωνάριος και ήταν ένας ατρόμητος πιλότος που πολεμούσε στο πλευρό του Φράνκο. Οταν τέλειωσε ο ισπανικός εμφύλιος, πήρε μετάθεση. Αρχικά στο μέτωπο της Αφρικής και αργότερα στον πόλεμο με την Ελλάδα!

 

*Την ίδια περίοδο, οι (εισαγόμενοι) ήρωες εξ Αμερικής απαγορεύθηκαν διά νόμου στην Ιταλία. Συνέχιζαν, εντούτοις, να συντροφεύουν το αναγνωστικό κοινό, χάρη σε ένα τέχνασμα των... ανυπότακτων εκδοτών: την αλλαγή ονόματος και τίτλου! Ετσι, το Φάντασμα του Λι Φολκ κυκλοφορούσε ως «Ο Μασκοφόρος Ανδρας», ενώ ο Ταρζάν του Μπερν Χόγκαρθ βαφτίστηκε με το τευτονικό «Ζίγκφριντ»! Ο μόνος που γλίτωσε το διωγμό της λογοκρισίας ήταν ο.. καταφερτζής Μίκυ Μάους (Τοπολίνο στις ιταλικές εκδόσεις). Και αυτό γιατί, όπως λέγεται, ο μικρός γιος του Μουσολίνι ήταν φανατικός αναγνώστης του περιοδικού και... απαίτησε από τον πατέρα του να δώσει χάρη στον διάσημο ποντικό!

 

*Από την τρίτη πλευρά του Αξονα, τη μιλιταριστική Ιαπωνία, διασώζονται ελάχιστα δείγματα αυτής της περιόδου. Παρά την ισχυρή παράδοση στα κόμικς και τους δεκάδες καλλιτέχνες του είδους, υπάρχει μια μαύρη τρύπα από τα χρόνια του πολέμου. Σύμφωνα με τον Φρέντερικ Σοντ, συγγραφέα του βιβλίου «Μάνγκα: ο κόσμος των ιαπωνικών κόμικς», ελάχιστοι σχεδιαστές παρέμειναν στα μετόπισθεν μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, ενώ πολλοί είχαν σκοτωθεί στον προηγηθέντα σινοϊαπωνικό πόλεμο. Το αποτέλεσμα ήταν να μειωθεί σημαντικά η παραγωγή και να χαθούν από προσώπου γης τα προπαγανδιστικά κόμικς, μετά τις ατομικές βόμβες που υποχρέωσαν την αυτοκρατορία σε ατιμωτική συνθηκολόγηση.

 

Χάρη σε ένα παράξενο παιχνίδι της τύχης, ένα από τα... ακριβοθώρητα κόμικς της περιόδου εκείνης βρέθηκε σχεδόν άθικτο στα χαλάσματα της Χιροσίμα. Ηταν μέσα σε μια σχολική τσάντα και ιστορούσε τον ηρωικό θάνατο ενός καμικάζι, που πήρε μαζί του τις ζωές πολλών μισητών εχθρών. Οι εικόνες του αντιστρέφουν πλήρως τους όρους με τους οποίους τα αμερικανικά κόμικς χειρίστηκαν το ίδιο θέμα. Στη θέση των «κιτρινομούρηδων» και «σχιστομάτηδων» Ιαπώνων, εμφανίζονται Αμερικανοί με... κέρατα δαιμόνων και διχαλωτές γλώσσες ερπετών!

 

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ

 

7 - 24/10/2004

[DJO]

Ε, λοιπον, αυτο το αρθρο μου θυμισε για καποιον λογο το Blitzkrieg

 

Ακομη μια φορα αξιος!!!