Τα κόμικς χωρίς λόγια επιστρέφουν [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 07/09/2014]

[DJO]

07/09/14

Τα κόμικς χωρίς λόγια επιστρέφουν

Εναν αιώνα μετά τα εξπρεσιονιστικά κόμικς-χαρακτικά χωρίς λόγια του Μεσοπολέμου, πολλοί καλλιτέχνες καταφεύγουν και πάλι στην ίδια τεχνική. Αφαιρούν τα λόγια για να αφηγηθούν τις ιστορίες τους μόνο με εικόνες!

ΚΕΙΜΕΝΑ: Γιάννης Κουκουλάς



Το ταξίδι χωρίς λόγια ενός εξ ανάγκης μετανάστη στο «The Arrival» του Shaun Tan (2007)

Στους περισσότερους ορισμούς των κόμικς, οι λεξικογράφοι, οι θεωρητικοί και οι ιστορικοί του είδους κατά συντριπτική πλειονότητα συμφωνούν: Είναι μια τέχνη που συνδυάζει την εικόνα με τον λόγο. Ωστόσο, αν και όχι πολλά, τα κόμικς χωρίς λόγια αποτελούν μια σημαντική κατηγορία της ένατης τέχνης που διαψεύδουν πανηγυρικά τους κλειστούς και φορμαλιστικούς ορισμούς. Μπορεί να μη χρησιμοποιούν καθόλου κείμενο ή να αρκούνται σε ονοματοποιίες, επιφωνήματα, επιγραφές, ταμπέλες κ.λπ., όμως η αφηγηματικότητα είναι παρούσα και μάλιστα είναι δοσμένη με τέτοια δεξιοτεχνία που υποκαθιστά πλήρως ή σε μεγάλο βαθμό τα λεκτικώς αφηγηματικά και διαλογικά μέρη των συνήθων κόμικς.

Ο David Berona στο εξαιρετικό βιβλίο του «Wordless Books» καταγράφει μια σειρά τέτοιων κόμικς του παρελθόντος, τα περισσότερα των οποίων μπορούν να καταγραφούν στο καλλιτεχνικό ρεύμα του εξπρεσιονισμού. Κατά τον Berona, o πρώτος σύγχρονος δημιουργός και μάλιστα χαράκτης που φιλοτέχνησε πολυσέλιδα ολοκληρωμένα έργα μη λεκτικής αφήγησης ήταν ο Βέλγος Frans Masereel που από το 1918, με το εμβληματικό έργο του «25 Images de la Passion d’un Homme», έβαλε τα θεμέλια του είδους. Το έργο του Masereel επί σειρά δεκαετιών υπήρξε πολυεπίπεδο και αλληγορικό, με την εργατική τάξη και τους αγώνες της στο επίκεντρο αλλά και με φιλοσοφικούς προβληματισμούς για την κοινωνική θέση και καταξίωση του καλλιτέχνη.
 

2. Η απελπισία ενός άνεργου οικογενειάρχη στο εξπρεσιονιστικό «White Collar» του Giacomo Petri (1940)

Με την ξυλογραφική μέθοδο καταπιάστηκε και ο Αμερικανός Lynd Ward που το αριστούργημά του θεωρείται το «Vertigo» (1937), αποτελούμενο από 230 χαρακτικά που ο Berona χαρακτηρίζει «σαφή δήλωση του καλλιτέχνη για το θάνατο του καπιταλιστικού συστήματος». Ο Ward με τις τολμηρές πολιτικές του απόψεις και την εικαστική εκφραστικότητα των έργων του θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς κόμικς της ιστορίας που έχει ασκήσει μεγάλη επιρροή σε μεταγενέστερούς του, όπως ο Will Eisner και ο Art Spiegelman. Ο Γερμανός Otto Nückel, η Τσεχοσλοβάκα Helena Bochorakova – Dittrichova, o Ούγγρος Istvan Szegedi Szuts, oι Αμερικανοί William Gropper και Milt Gross και ο Ιταλοαμερικανός Giacomo Patri είναι ορισμένοι μόνο από τους καλλιτέχνες που ακολούθησαν, δημιουργώντας κόμικς χωρίς λόγια πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το έργο του τελευταίου με τίτλο «White Collar» είναι μια κραυγή απόγνωσης κατά την περίοδο του οικονομικού κραχ στις ΗΠΑ, που περιγράφει τη μετατροπή ενός οικονομικά εύρωστου οικογενειάρχη σε άνεργο και άστεγο, συνοψίζοντας έτσι τα δύσκολα χρόνια πριν από το 1940.

Παρά την υψηλή ποιότητα των προαναφερθέντων έργων και την επιτυχία που είχαν μέχρι τη δεκαετία του 1940, ακολούθησαν πέντε περίπου δεκαετίες κατά τις οποίες τα έργα αυτά ξεχάστηκαν και μπήκαν στο περιθώριο, ενώ παράλληλα δεν δημιουργήθηκαν σπουδαία κόμικς χωρίς λόγια από νεότερους καλλιτέχνες. Από τη δεκαετία του 1990 όμως εμφανίζονται και πάλι αντίστοιχα έργα που δίνουν μια νέα διάσταση στο είδος. Ο Eric Drooker το 1992 παρουσίασε το «Flood», ένα graphic novel 140 σελίδων χωρίς λόγια, ενώ το 2002 επανέλαβε το εγχείρημα με το άλμπουμ «Blood Song». O Peter Kuper, ένας ενεργός ακτιβιστής για τα πολιτικά δικαιώματα και συνεκδότης του αντιπολεμικού περιοδικού «World War 3», δημιούργησε το 1997 το «The System», που εκδόθηκε μάλιστα από την εταιρεία DC στη σειρά Vertigo.

Σε παρόμοιο ύφος και χωρίς λόγια κινείται και το εικαστικά πρωτοπόρο «The Arrival» του Αυστραλού Shaun Tan (2007) αλλά και πολλά από τα κόμικς του Jim Woodring, μεταξύ των οποίων τα Frank και Jim, όπως επίσης και ορισμένα έργα του Νορβηγού Jason. Κοινός παρονομαστής σχεδόν σε όλα αυτά τα κόμικς είναι η ενήλικη θεματολογία (αντιστοίχως δημιουργούνται τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα κόμικς χωρίς λόγια για παιδιά, στα οποία θα επανέλθουμε σε μελλοντικό τεύχος) και μια διάθεση κοινωνικής και πολιτικής κριτικής που προσομοιάζει στον εξπρεσιονισμό του 1920 και του 1930. Πιθανώς γιατί έναν αιώνα αργότερα οι πολιτικοκοινωνικές συνθήκες που οδήγησαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, επιστρέφουν απειλητικά. Και η ιστορία επαναλαμβάνεται. Αν τότε κατέληξε σε τραγωδία, τώρα θα είναι φάρσα; Ή πιο επώδυνη τραγωδία;
 

[leonidio]

Πάρα πολύ ενδιαφέρον άρθρο.

 

Να υπενθυμίσω, μιας και αναφέρονται στο άρθρο, ότι παρουσιάσεις για τα The Arrival υπάρχει εδώ, ενώ για το Congress of the Animals του Jim Woodring εδώ.