Τάσος Μαραγκός (Tasmar): «Προτιμώ να κλέψεις ένα σχέδιο δικό μου και να φτιάξεις την αφίσα σου παρά να το κάνεις με A.I.» [Αντωνιάδης Αντώνης, rocking.gr, 26/02/2024]

[ramirez]

Μια συνέντευξη με τον δημοφιλή δημιουργό για comics, μουσική και φυσικά για "Hard Rock".

 

 

 

 

Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξει κανείς πως η σκηνή των comics στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην καλύτερη φάση που έχει βρεθεί ποτέ καθώς η παραγωγή έχει αυξηθεί αισθητά, φεστιβάλ πλέον γίνονται σε όλη την Ελλάδα και νέοι αξιόλογοι δημιουργοί εμφανίζονται κάθε χρόνο. Έχοντας αισίως κλείσει μια 20ετία φτιάχνοντας comics, ο Τάσος Μαραγκός (Tasmar) δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Εξάλλου το "Hard Rock", το οποίο ξεκίνησε να φτιάχνει το 2007 και συνεχίζει μέχρι σήμερα, αποτελεί μία σπουδαία σειρά που μετρά πολλούς φανατικούς αναγνώστες, όχι μόνο στην Ελλάδα αφού έχει κυκλοφορήσει και στην Ιταλία. Comics του μπορείτε να βρείτε σε βιβλιοπωλεία και κομιξάδικα από τις εκδόσεις Jemma Press και Μικρός Ήρως.

 

Στο τέλος του προηγούμενου έτους λοιπόν, οι Εκδόσεις Μικρός Ήρως κυκλοφόρησαν δύο επετειακά άλμπουμ, όπου δεκαοχτώ καλλιτέχνες δημιούργησαν τις δικές τους μικρές αυτοτελείς ιστορίες, αφιερωμένες στα 70 χρόνια του "Μικρού Ήρωα". Με αφορμή την συμμετοχή του Τάσου Μαραγκού στον ένα από τους δύο τόμους με μια πρωτότυπη ιστορία, μιλήσαμε μαζί του για τον Μικρό Ήρωα, τα comics, τους Iron Maiden και πολλά άλλα.

 

 

 

 

Τάσο καλησπέρα. Σε ευχαριστούμε πολύ για αυτήν τη συνέντευξη.

 

Καλησπέρα. Εγώ ευχαριστώ.

 

Ας ξεκινήσουμε από την πιο πρόσφατη δουλειά σου στο συλλογικό έργο για τα 70 χρόνια του Μικρού Ήρωα. Εντάξει, όλοι γνωρίζουμε τον χαρακτήρα, αλλά διάβαζες ποτέ Μικρό Ήρωα;

 

Δεν διάβαζα γιατί όταν ήμουν πιτσιρίκι εκεί στα τέλη ‘80s – αρχές ‘90s που πήγαινα μόνος μου στο πρακτορείο Τύπου ή στο περίπτερο για να πάρω comics, πάντα με γοήτευαν τα εξώφυλλα του Μικρού Ήρωα γιατί μου άρεσαν τα χρώματα, η δράση κι όλο αυτό που από παιδιά το έχουμε στο μυαλό μας με τους κακούς ναζί, αλλά όταν το άνοιγα κι έβλεπα πως δεν είναι comics έλεγα πως εγώ θέλω κάτι σαν το Λούκι Λουκ, σαν το Αστερίξ κτλ. Οπότε δεν είχα ποτέ στο σπίτι κι ούτε οι δικοί μου διάβαζαν.

 

Έκανες καθόλου έρευνα προκειμένου να κάνεις την ιστορία σου "Κόμικς, Κεμπάπ και Φάπες";

 

Ναι, έκανα έρευνα και από το βιβλίο που είχε βγει για την έκθεση για τα 70 χρόνια του Μικρού Ήρωα και από το internet για να δω ποιοι είναι οι κεντρικοί χαρακτήρες και ποιοι είναι οι κακοί, από τους οποίους τελικά διάλεξα τον πιο γνωστό, δηλαδή τον διαβολογερμανό ή αλλιώς Σεϊτάν Αλαμάν. Και πριν κάνω την ιστορία όμως είχα κάνει μια μικρή έρευνα, πιο πολύ στο οπτικό κομμάτι μιας και η ιστορία που έκανα για τον τόμο είναι με τους χαρακτήρες που είχα φτιάξει για την έκθεση για τα 70 χρόνια του Μικρού Ήρωα. Δηλαδή, ο Σπίθας, η Κατερίνα και ο Γιώργος ως σύγχρονοι αντιφασίστες στη σημερινή εποχή περίπου, γιατί μπορεί να είναι και στα ‘90s, μπορεί και στις αρχές των ‘00s.

 

Πώς προέκυψε αυτή η επιλογή να τους φέρεις στο σήμερα;

 

Δεν θυμάμαι να σου πω πώς προέκυψε, δηλαδή αν το σκέφτηκα πολύ ή αν μου έσκασε ξαφνικά σαν ιδέα αλλά γενικά μου αρέσει όλη αυτή η κουλτούρα και η μουσική των skinheads, αν και είναι κάπως παρεξηγημένη. Δηλαδή, οι skinheads δεν ήταν φασίστες. Ως κίνημα ξεκίνησε από μαύρους στην Αγγλία που ακούγανε ska, φορούσαν παντελονάκια σηκωμένα, αρβύλες και τέτοια. Μετά μπήκανε κι άλλοι στο κόλπο, κι εκεί γύρω στις αρχές της δεκαετίας του 1980 το υιοθέτησαν οι φασίστες. Δηλαδή άμα δεις σήμερα ξυρισμένο κεφάλι, μπουφαν fly και αρβύλα λες είναι skinhead φασίστας αλλά εντάξει, υπάρχουν και άλλα σημάδια για να τους καταλάβεις.

 

Οπότε ήταν και μια προσπάθεια επανοικειοποίησης της κουλτούρας αυτής;

 

Ναι, μάλιστα είχα λάβει κι ένα μήνυμα στο Instagram από έναν τύπο που μέχρι να του απαντήσω εξαφανίστηκε το μήνυμα και δεν ξέρω καν ποιος είναι, που μου έγραφε πως είναι skinhead πολλά χρόνια και είναι κακό που π.χ. στο "Hard Rock" ή σε κάποιο παλιότερο στριπάκι έχω βάλει έναν φασίστα να έχει το κλασσικό στυλ «τιράντα, ξυρισμένο κεφάλι, κολλητό παντελόνι και άρβυλα». Οπότε στο Μικρό Ήρωα τους έφτιαξα, όχι σαν skinheads γιατί θα ξεφεύγαμε πολύ από την κλασσική εικόνα τους, αλλά έτσι ώστε το στυλ τους να παραπέμπει εκεί. Ο Σπίθας μάλιστα φορά και μια κονκάρδα της SHARP (Skinheads Against Racial Prejudice) που είναι παγκοσμίως γνωστή αντιφασιστική ομάδα.

 

Θεωρείς πως οι ιστορίες του Μικρού Ήρωα παραμένουν επίκαιρες στις μέρες μας;

 

Δυστυχώς ναι, γιατί βλέπουμε τι γίνεται τα τελευταία χρόνια με την ακροδεξιά, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Δηλαδή οι φασίστες, που για πολλά χρόνια ήταν στις τρύπες τους βγήκαν έξω με την Χρυσή Αυγή, μετά είχαμε την αυταπάτη με την καταδίκη πως κάτι έγινε αλλά δεν έγινε τίποτα και πλέον η ακροδεξιά έχει ξαναφουσκώσει. Βλέπουμε δηλαδή πιτσιρίκια, και αυτό είναι το κακό, να υιοθετούν ένα προπολεμικό look φασιστικό, δηλαδή και με τα κουρέματα και με το πως ντύνονται, και οι ιδέες τους να είναι τελείως σάπιες.

 

Είσαι από τους δημιουργούς που επιλέγουν να πάρουν θέση σε διάφορα ζητήματα, κάτι που πιθανά να δυσαρεστεί μέρος του κοινού σου. Αισθάνεσαι πως σου έχει στοιχίσει αυτό;

 

Μπορεί και να μου έχει στοιχίσει αλλά δεν με ενδιαφέρει. Το θέμα είναι μην μου στοιχίσει πιο χοντρά. Δηλαδή θα ακουστεί λίγο κοινότοπο αλλά κόσμος σκοτώθηκε για τις ιδέες του. Άλλοι πολέμησαν, εκτελέστηκαν, κρεμάστηκαν, πήγαν σε ξερονήσια, τώρα για τα comics θα φοβόμαστε;

 

Πάντως τα τελευταία χρόνια τα ιστορικά comics έχουν μπει δυναμικά στο εκδοτικό προσκήνιο. Θα έκανες ποτέ κάτι τέτοιο;

 

Θα έκανα αν με ενδιέφερε πολύ κι ένιωθα πως θέλω να το κάνω. Μιλάμε φυσικά για μεγάλη έκταση, όχι π.χ. ένα short story. Αν ένιωθα πως γουστάρω πολύ και μπορώ να το κάνω, θα το έκανα. Για παράδειγμα, ένας από τους χαρακτήρες στο Hard Rock είναι ο Ραμόν που τον βλέπουμε στη Σύρο και μαθαίνουμε σιγά-σιγά πως είναι Ισπανός που πολέμησε στον Ισπανικό Εμφύλιο, μετά με την επικράτηση του Φράνκο πέρασε στη Γαλλία και συμμετείχε στην Αντίσταση κι ύστερα, με κάποιο τρόπο, κατέληξε στη Σύρο κι έμεινε εκεί. Αυτό λοιπόν θα ήθελα να το κάνω αλλά είναι ένα project που θέλει μελέτη, το αφήνω για την ώρα στην άκρη και ποτέ δεν ξέρεις.

 

 

 

 

Τελευταία φορά που είχες μιλήσει στο Rocking ήταν το 2011. Πόσα έχουν αλλάξει από τότε όσον αφορά την πορεία σου ως δημιουργό;

 

Έχουν αλλάξει πολλά πράγματα για μένα προσωπικά, γιατί έχω αλλάξει σχεδόν τέσσερις πόλεις. Τότε ήμουν Θεσσαλονίκη, μετά από ένα χρόνο πήγα στο Βερολίνο που δεν μου έκατσε και μετά από εφτά μήνες πήγα στο Ρέθυμνο, από εκεί επέστρεψα στη Σύρο και μετά στην Αθήνα όπου βρίσκομαι τα τελευταία οχτώ χρόνια. Αλλά και σαν δημιουργός έχω κάνει πολλά πράγματα από τότε. Δηλαδή τότε έκανα τα τελευταία "ΚΡΑΚ" που είχε μέσα το "Hard Rock", μετά ήθελα να κάνω άλλα πράγματα οπότε συνέχισα το "ΚΡΑΚ" με μια άλλη ιστορία, ακολούθησαν πολλά στριπάκια, συνεργασίες με την Ελευθεροτυπία και με site, και μετά επέστρεψα στο "Hard Rock" που ανέβηκε λίγο και σε δημοτικότητα όταν βγήκε ο τόμος. Γενικώς έχουν αλλάξει πολλά πράγματα.

 

Και η σκηνή των comics πόσο έχει αλλάξει;

 

Η σκηνή ανεβαίνει συνεχώς πιστεύω από τότε. Δηλαδή θυμάμαι όταν πρωτοέκανε το Comicdom CON Athens το φεστιβάλ στην Ελληνοαμερικανική Ένωση τριήμερο, η Παρασκευή ήταν τρόμος. Δηλαδή λέγαμε «πω πω, πήγε χάλια η Παρασκευή, θα πάει όλο χάλια» αλλά μετά το Σαββατοκύριακο ήταν σούπερ. Και μετά με τα χρόνια, ξαφνικά και την Παρασκευή άρχισε να μαζεύεται πολύς κόσμος. Και δεν είναι μόνο η αύξηση του κόσμου που ασχολείται αλλά και το ότι υπάρχουν και περισσότεροι δημιουργοί που βγάζουν πολύ καλές δουλειές. Υπάρχουν νέα παιδιά που κάνουν φοβερά πράγματα και δημιουργοί που δουλεύουν φουλ με εξωτερικό όπως ο Μιχάλης Διαλυνάς, ο Ηλίας Κυριαζής, ο Γιώργος Καμπάδαης, η Dani, έχουν αυξηθεί και τα Φεστιβάλ οπότε η σκηνή ανεβαίνει συνεχώς.

 

Οπότε θα έλεγες πως τα comics στην Ελλάδα περνάνε μια περίοδο ακμής; Τι πιστεύεις πως συνετέλεσε σε αυτό;

 

Ναι, ζούμε μια περίοδο ακμής και δυστυχώς σε λάθος εποχή. Γιατί αν αυτό συνέβαινε στα ‘90s λέμε τώρα, που εγώ δεν θα το είχα ζήσει γιατί ήμουν μικρός, θα ήταν πολύ καλύτερα γιατί τότε δεν υπήρχε το internet, δεν υπήρχαν τα social media και το έντυπο θα μπορούσε να πουλήσει περισσότερο. Τώρα γιατί συμβαίνει αυτό δεν ξέρω αν είναι κάποια τάση ή αν έχει να κάνει με το πως ο κόσμος αντιμετωπίζει την pop κουλτούρα, και δεν μιλάω για τον κόσμο που ήταν άρρωστος με τα comics από μικρός, αλλά ο άσχετος που ξαφνικά ανακάλυψε τα comics, διάβασε κάποια ελληνικά, κόλλησε, άρχισε να στηρίζει τη σκηνή, δεν ξέρω να σου πω για ποιο λόγο γίνεται όλο αυτό, αλλά είναι καλό.

 

Όσον αφορά το κοινό, θεωρείς πως έχει σπάσει η λογική του "τα comics είναι για παιδιά";

 

Περίπου. Κάποιοι ακόμη το πιστεύουν αυτό για τα μικυμάου που είναι μόνο για παιδιά και κάποιοι θα σου πούνε πως «ok, τα κομικς δεν είναι τόσο σημαντικά αλλά τα graphic novel είναι πολύ πιο καλά». Που είναι το ίδιο πράγμα δηλαδή. Το graphic novel είναι μια μορφή comic αλλά κάποιοι αποφεύγουν τη λέξη όπως ο διάολος το λιβάνι, γιατί υπάρχει όλη αυτή η ρετσινιά ότι τα comics είναι για τα παιδιά ή ότι είναι κάτι φτηνό ή λαϊκό, το οποίο στην τελική δεν είναι και κακό.

 

Πόσο εύκολο είναι να ζήσει κάποιος από τα comics στην Ελλάδα;

 

Δεν είναι καθόλου εύκολο. Εγώ δηλαδή που το έχω πετύχει το κάνω με νύχια και με δόντια, με συνεχόμενο άγχος, ανασφάλεια, τρέχοντας από Φεστιβάλ σε Φεστιβάλ γιατί από εκεί μπορούμε και βιοποριζόμαστε, και με το να βγάζω συνέχεια καινούργια πράγματα. Δηλαδή να, τώρα τελείωσε το Athens Con, λίγες μέρες ξεκούραση και μετά ξεκίνημα για το Comicdom CON, μετά για Κρήτη, και μετά το ίδιο πάλι. Θα μπορούσα να δουλεύω γραφίστας μιας και από εκεί ξεκίνησα, να έχω τώρα 20-25 χρόνια σε ένα γραφείο και να παίρνω φαντάζομαι έναν πολύ καλό μισθό σε μια ιδιωτική εταιρία, όμως αυτό που ζω δεν θα το άλλαζα. Πολλές φορές δηλαδή ακόμη και σήμερα δεν το συνειδητοποιώ ότι μπορώ και ζω από τα comics, με όλες τις δυσκολίες φυσικά, αλλά μπορώ.

 

 

 

 

Το "Hard Rock" όλα αυτά τα χρόνια παραμένει μία βασική σταθερά. Θες να μας πεις πώς προέκυψε η αρχική ιδέα του comic;

 

Δεν είμαι από αυτούς που θα σου πουν πως κάνουν comics όλη τους τη ζωή από μικρό παιδάκι. Δεν έκανα comics, έκανα ζωγραφιές. Πρώτη φορά έκανα comics το 1998 για μια εργασία στη σχολή γραφιστικής που έπρεπε να φτιάξω ένα μικρό έντυπο κι είχα κάνει κάτι με τον Batman, ένα χάλι τελείως. Και τότε είχα ενδιαφερθεί, είχα κάνει κάποια μαθήματα, διάβαζα και πολλά comics, μετά για κάποιο ηλίθιο λόγο που δεν αξίζει να αναφέρω για τρία χρόνια δεν έπιασα μολύβι, και μετά ήρθε το «9» που με έβαλε στη πρίζα να κάνω comics. Κι έτσι άρχισα να διαβάζω κάποια εναλλακτικά αμερικάνικα comics και άρχισε να ξεκλειδώνει κάπως το πράγμα στο μυαλό μου. Δηλαδή πως θέλω να κάνω μια ιστορία με τις μαλακίες που κάναμε ως έφηβοι, τρίτη λυκείου. Και τα κορίτσια, και τους μπάφους, και το metal, και το σχολείο, και τις αλητείες, και σκεφτόμουν πως θα το κάνω. Μέχρι που έπεσε στα χέρια μου, το 2005 νομίζω, ο πρώτος τόμος του Hate του Peter Bagge και όταν το διάβασα ήταν λες και με έλουσε φως στο πρόσωπο γιατί σκέφτηκα πως έτσι θα το κάνω. Γι’ αυτό και υπάρχει μεγάλη ομοιότητα με το "Hate" στα πρώτα "Hard Rock". Και μετά ήρθε και το "Love & Rockets" κι έτσι ξεκίνησα. Δηλαδή ήθελα να κάνω μια ιστορία που να έχει ενδιαφέρον αλλά να είναι ρεαλιστική. Να μην έχει ούτε υπερδυνάμεις, ούτε action, ούτε φοβερά τρελά πράγματα. Κι όταν έκανα το πρώτο "ΚΡΑΚ" που είχε μέσα το "Hard Rock", νόμιζα πως αυτό θα είναι μόνο, μία κι έξω. Μια ιστορία για την πρώτη φορά που κάνει σεξ ένας μαθητής τρίτης λυκείου στη Σύρο. Κι είδα που άρεσε στον κόσμο κι είπα κάτσε να κάνω κι ένα δεύτερο, κι ένα τρίτο και κύλισε.

 

Κι έτσι λοιπόν φτάσαμε τώρα να δουλεύεις το έβδομο τεύχος του vol. 2 του "Hard Rock". Τι να περιμένουμε σε αυτό και πότε θα κυκλοφορήσει;

 

Ναι, είμαστε στο 15ο ή 16ο επεισόδιο νομίζω. Το δουλεύω τώρα κι ελπίζω πως θα το έχω έτοιμο στο Comicdom Con Athens τον Μάιο στην Τεχνόπολη μιας και το καινούργιο τεύχος θα είναι διπλό και θα αποτελείται από 64 σελίδες κι όχι από 32 που ήταν τα προηγούμενα. Δεν μπορώ να πω πολλά πράγματα γιατί θα είναι spoiler αλλά θα υπάρχει μια εξέλιξη του κεντρικού χαρακτήρα και θα έχει σίγουρα cliffhanger γιατί συνηθίζω να κλείνω τα τεύχη έτσι. Ελπίζω να αρέσει στον κόσμο γιατί εγώ είμαι ενθουσιασμένος όταν κλείνω το σενάριο καθώς αυτό είναι και το πιο αγχωτικό σημείο της όλης δουλειάς. Δηλαδή μπορεί τώρα να έχω ένα πάκο σελίδες που αγχώνομαι πως πρέπει να γεμίσουν με μολύβια, μελάνια, υπολογιστή κτλ. αλλά το σενάριο είναι το πιο απρόβλεπτο σκέλος, αφού μπορεί μια μέρα να βγάλεις δέκα σελίδες και την επόμενη μόνο μία γιατί έχεις κολλήσει. Ή να έχεις βάλει σημείωση πως εδώ δεν μου πάει καλά και πρέπει να βρω μια λύση για να κάνω το transition από μια σκηνή στην άλλη. Οπότε είναι σημαντικό που έχω τελειώσει το σενάριο και στην έκθεση Εν Αιθρία στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης μπορεί κανείς να δει και το έργο που έκανα, που είναι μια πρώτη ματιά στο εξώφυλλο. Δεν θα είναι αυτό ακριβώς αλλά είναι η βασική ιδέα του.

 

Είχες εξαρχής στο μυαλό σου όλη την ιστορία; Δηλαδή είχες αποφασίσει από πόσα τεύχη θα αποτελείται το δεύτερο μέρος;

 

Από πόσα δεν είχα αποφασίσει. Όταν το ξεκίνησα ήξερα πως θέλω να εξελιχθεί αλλά δεν ήξερα πως θα τελειώσει. Κάποια στιγμή ενώ είχα φτάσει στη μέση βρήκα και το τέλος. Φυσικά μέχρι να φτάσω εκεί μπορεί να μου έρθει κάποια καλύτερη ιδέα και να δω πως χρειάζομαι παραπάνω τεύχη. Με βάση αυτό που έχω για την ώρα στο μυαλό μου και μου αρέσει ως τέλος, πιστεύω πως θα βγει αυτό το τεύχος τώρα και μάλλον ένα ακόμη, που ή θα είναι μονό ή διπλό, κι εκεί θα τελειώσει ο δεύτερος κύκλος.

 

Και μετά; Θα υπάρξει τρίτος;

 

Μπορεί. Αλλά μεγαλώνουμε κιόλας. Δηλαδή σκέψου το ξεκίνησα στα 29 μου κι είμαι 47. Θέλω να κάνω κι άλλα πράγματα, και μικρότερα και μεγαλύτερα. Συνεπώς το Hard Rock θα πρέπει να μπει στην άκρη γιατί δεν αξίζει να ξεκινήσω τρίτο κύκλο, να βγάλω ένα τεύχος και μετά από δύο χρόνια άλλο τεύχος. Έχω και κάποιες ιδέες μήπως ο τρίτος κύκλος, αν τελικά όντως γίνει, δεν αποτελείται από τεύχη αλλά είναι μικρές ιστορίες του τύπου 80-100 σελίδες, μικρά βιβλιαράκια, με ένα κεντρικό θέμα, μια ιστορία που θα έχει αρχή – μέση – τέλος και προχωρά χρονολογικά. Δηλαδή, σκέφτομαι μήπως κάνω μια ιστορία για τον Δεκέμβρη του ’08 που είναι κάτι που μας σημάδεψε όλους, μήπως μετά κάνω ένα άλμα και είναι στο σήμερα όλοι οι χαρακτήρες. Θα δείξει.

 

Τα τελευταία χρόνια επέστρεψες στις αυτοεκδόσεις με το "Kuro the Black Magik Kat". Πως προέκυψε αυτή σου η επιλογή και πόσο διαφέρει από το να συνεργάζεσαι με μια εκδοτική;

 

Γενικά ξεκίνησα από τις αυτοεκδόσεις με το "Big Bang!" το 2004, 20 χρόνια πριν που ήταν μια συλλογική αυτοέκδοση, δηλαδή έτρεχα εγώ όλα τα γραφιστικά και τις περισσότερες ιστορίες και συμμετείχαν και κάτι άλλα παιδιά που ήταν φίλοι από τη Σύρο, το οποίο το συνέχισα και στη Θεσσαλονίκη όταν πήγα. Όταν μετά ξεκίνησα το "ΚΡΑΚ" το 2007, που ήταν η πρώτη επίσημη έκδοση από την Giganto Books τότε, ξέρεις την είχα ακούσει λίγο όπως όλοι την ακούνε κι έλεγα πως δεν θα κάνω τώρα fanzine. Οπότε από το 2007 έως και το 2015 δεν είχα βγάλει καμία αυτοέκδοση. Και ξαναέβγαλα στο πρώτο Athens Con το "Holy Shit Comix" το πρώτο, μετά έβγαλα κι άλλο, και μετά κάποια άλλα πιο μικρά και μου άρεσε όλο αυτό οπότε ξαναμπήκα στο τριπάκι. Είναι ωραία φάση να κάνεις τα πάντα μόνος σου, να πας στο τυπογραφείο, να τσεκάρεις το χαρτί αν βγαίνει καλά, και να ελέγχεις όλη τη διαδικασία. Φυσικά οικονομικά είναι πιο δύσκολο γιατί πρέπει να βάλω λεφτά και μετά να κανονίσω να πουληθούν αυτά τα κομμάτια για να πάρω τουλάχιστον πίσω τα λεφτά που έδωσα, και αν βγει και κάτι σε κέρδος. Τώρα, η ιστορία με το Kuro ξεκίνησε γιατί πήρα γάτα το 2017 και σιγά- σιγά μου σκάγαν ιδέες. Δηλαδή το πρώτο που έβγαλα ήταν αποκλειστικά για όσους στηρίζουν οικονομικά τη σελίδα μου στο patreon και παίρνουν κάποια δώρα. Αυτό ήταν το τεύχος #0 και λέω μετά να βγάλω το #1 στο Comics n' beer, το πρώτο Φεστιβάλ μετά τα lockdown και την πανδημία που είχε γίνει στην Κυψέλη. Και – κλασσικά – γάτες πήγε καλά, οπότε έβγαλα το και το επόμενο και τώρα είμαι στο τέταρτο.

 

Παρακολουθείς τη διεθνή σκηνή των comics;

 

Ναι, εκτός του ότι τα φτιάχνω είμαι κι άρρωστος με το να διαβάζω.

 

Ποιο ήταν το τελευταίο comic που σου έκανε εντύπωση;

 

Το "Monica" του Daniel Clowes. Διαβάζω πολλά όμως και μάλιστα πλέον τα σημειώνω. Δηλαδή πέρυσι το πήγα εντελώς μπακαλίστικα, τα σημείωνα σε τετράδιο αλλά φέτος τα έχω στον υπολογιστή και κρατάω λίστα με το τι διαβάζω όλη τη χρονιά και τα βαθμολογώ. Άλλα είναι στο 3,5/5 άλλα στο 2,5/5, αν και γενικά προσέχω τι αγοράζω, το Monica είναι το μόνο που έχει πάρει 5 αστεράκια. Είχα τσεκάρει από πριν τα reviews και μετά το διάβασα και είναι όντως τόσο καλό. Γενικά μου αρέσουν όλα τα comics του Clowes, αν και τώρα με το "Monica" πάλι στο τέλος ήμουν σε φάση δεν είμαι σίγουρος τι κατάλαβα. Οπότε άρχισα να ψάχνω και είδα πως άλλα κατάλαβε ο ένας, άλλα ο άλλος, όμως δεν ήταν αυτό το «δεν κατάλαβα τίποτα» αλλά με έκανε να θέλω να το ξαναδιαβάσω. Γενικά ο Clowes είναι το αντίθετο από τον Peter Bagge που μου άρεσε πολύ, δηλαδή το "Hate" το θεωρώ κορυφαίο comic αλλά όσο περνάνε τα χρόνια δεν έχει βγάλει κάτι εξίσου αξιόλογο. Όπως π.χ. και το "Love & Rockets" το παίρνω, το διαβάζω, λέω ok, αλλά δεν είναι αυτό το πράγμα.

 

Υπάρχουν νέοι δημιουργοί που σου έχουν τραβήξει το ενδιαφέρον;

 

Ναι, π.χ. τώρα έχω παραγγείλει το "A Guest in the House" της Emily Carroll. Ένας άλλος δημιουργός που παίζει πολύ τα τελευταία χρόνια και μου αρέσουν κάποιες δουλειές του είναι ο Daniel Warren Johnson, που έχει φοβερό σχέδιο. Διάβασα δηλαδή το "Murder Falcon", το "Do A Powerbomb", το "Transformers" παρόλο που έγινε χαμός δεν με τράβηξε τόσο πολύ.

 

Τα superhero τα παρακολουθείς; Ή τις ταινίες;

 

Έχω δει αρκετές ταινίες αλλά τις τελευταίες δεν τις βλέπω γιατί είναι η μία χειρότερη από την άλλη. Οπότε βλέπω λίγο τα reviews, αν δω πως δεν λένε και πολλά προτιμώ να διαβάσω κάτι ή να ξαναδώ κάτι που μου άρεσε. Είμαι π.χ. από αυτούς που μου άρεσε πολύ το τελευταίο "Batman" ενώ δεν μου αρέσουν τόσο πολύ αυτά με τον Christian Bale. Και παρόλο που ο Robert Pattinson μου είχε ξενίσει σαν επιλογή, και όχι λόγω "Twilight", μου άρεσε πολύ. Αλλά το αγαπημένο μου είναι το "Batman Returns". Τώρα με τα υπερηρωικά comics δεν ασχολούμαι πολύ. Μόνο Batman αλλά ο Batman δεν είναι υπερήρωας, ένας ψυχάκιας είναι που ξέρει καλό καράτε κι έχει πολλά λεφτά και gadgets. Superman για παράδειγμα δεν με τράβηξε ποτέ. Παρόλο δηλαδή που ο Λευτέρης από το Jemma Books & Comics μου προτείνει καμιά φορά comics και μπορεί να μου έχει πει να διαβάσω κάποιο Superman, δεν με τραβάει καθόλου ο ήρωας. Punisher π.χ. που κι αυτός δεν είναι υπερήρωας έχω διαβάσει καλά πράγματα αλλά πλέον τα Spider-Man ή τα X-Men που τα γούσταρα ως παιδάκι δεν με τραβάνε καθόλου.

 

Τώρα γίνεται χαμός με τα manga και τα anime. Είσαι fan;

 

Διαβάζω αλλά τα πολύ κλασσικά. Δηλαδή το Akira θεωρώ πως είναι στην κορυφή των πάντων και κοιτάει όλα τα comics από ψηλά. Είναι δηλαδή το top δημιούργημα και σεναριακά και σχεδιαστικά. Μου αρέσει φουλ ο Junji Ito και γενικά μου αρέσουν τα τρόμου ή κάτι παλιά των ‘60s, π.χ. τώρα διαβάζω το "Kitarō" που είναι ωραίο. Αλλά αυτά τύπου "Naruto" ή το "One Piece" που έχουν 100 τόμους, δεν τα πολυπιάνω. Αλλά γίνεται χαμός με αυτά. Βιώνουμε manga πανζουρλισμό. Και δεν είναι μόνο τα πιτσιρίκια.

 

Και από ελληνικά;

 

Κοίτα, υπάρχουν δημιουργοί που μου αρέσουν όπως ο Aldo Shabani που μου αρέσει πολύ το σχέδιο του αλλά δεν έχει κάτσει να κάνει κάτι πιο μεγάλο. Μετά εντάξει, η Dani είναι φοβερή αλλά έχει πλακωθεί τώρα στα εξώφυλλα, και καλά κάνει, και μου άρεσε και το "Zawa" του Διαλυνά. Αλλά κάθε χρόνο παίρνω και διαβάζω και αυτοεκδόσεις. Μου έχει ξεφύγει ένα για το οποίο έχω ακούσει τα καλύτερα, το "Ντανταϊστικό Κοκτέιλ" του Αρη Τ., το οποίο θέλω να το διαβάσω αλλά δεν το έχω βρει γιατί έγινε χαμός κι εξαφανίστηκε. Όμως πλέον κυκλοφορούν τόσα πολλά και τα περισσότερα κυκλοφορούν στο Comicdom CON όπου δεν προλαβαίνω να πάρω ανάσα, κάτι που εννοείται από τη μία είναι καλό γιατί είναι η δουλειά μου αλλά, από την άλλη, θα ήθελα να πάω σε ένα Φεστιβάλ και να μην κάνω τίποτα. Τελευταία φορά το έκανα το 2018 στο Athens Con που δεν είχα ούτε καινούργια δουλειά, ούτε τραπέζι, κι είχα βγάλει το εισιτήριό μου κι είχα πάει κανονικά βόλτα. Δηλαδή στο Comicdom από τότε που ξεκίνησε το Artists Alley δεν έχω πια χρόνο. Μου έχει λείψει.

 

 

 

 

Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι βιογραφίες μουσικών σε comics. Θα έκανες ποτέ κάτι τέτοιο;

 

Ναι, θα έκανα αλλά αυτό απαιτεί φοβερή έρευνα. Για το "Hard Rock" δεν χρειάζεται να ψάξω και πολλά και ούτε με ενδιαφέρει να δείξω πως ήταν π.χ. η Αθήνα το 2001. Κάτι τέτοιο όμως θα ήθελε πολύ ψάξιμο.

 

Υπάρχει κάποιος δημιουργός του οποίου την ιστορία θα ήθελες να κάνεις;

 

Κοίτα, θα γούσταρα να κάνω Ramones γιατί ήμουν για χρόνια ραμονάκιας κι ακόμη τους θεωρώ σπουδαία μπάντα, αλλά τους έχω ακούσει τόσο πολύ που πλέον δεν μπορώ. Θα έκανα κάτι με τους Iron Maiden γιατί στα ‘90s ήμουν κολλημένος μαζί τους αλλά τα πρώτα χρόνια, μέχρι εκεί που έσκασε ο Dickinson. Δηλαδή παρόλο που πιτσιρικάς τον γούσταρα και τα "Number of the Beast", "Powerslave", "Piece of Mind" είναι αλμπουμάρες, πριν καν γίνει όλη αυτή η ιστορία με το καπνογόνο δεν τον άντεχα. Ok, ήταν βλαμμένος και ο Paul Di Anno, αλλά πήγαμε στο live του που έσκασε με το καροτσάκι και ο τύπος είναι respect μέχρι την τελευταία ρανίδα. Κι ο Robert Johnson θα μου άρεσε γιατί πιστεύω σε αυτόν βασίστηκε όλο το rock’ n’ roll και όλη αυτή η ιστορία με το rock που είναι σατανικό. Δηλαδή αν ακούσεις και πρώιμους Rolling Stones το βλέπεις πως όλα στα blues πατάνε.

 

Οπότε στο ερώτημα Beatles ή Rolling Stones είσαι με τους Stones;

 

Ναι, όχι πως μου αρέσουν πολύ κι αυτοί. Δηλαδή δεν θα πήγαινα ποτέ σε συναυλία τους και τζάμπα να μου έλεγαν να πάω αλλά τους προτιμώ. Θυμάμαι δηλαδή όταν έφτιαχνα το πρώτο "ΚΡΑΚ" τον Απρίλιο του 2007, άκουγα τη δισκογραφία τους αλλά μέχρι τα μέσα των ‘60s. Οι Beatles πάλι δεν μου άρεσαν ποτέ. Όχι πως τους μισώ αλλά δεν μου είπαν ποτέ κάτι.

 

Στο πρώτο τεύχος του "Hard Rock" το 2006 ο Μάρκος φορούσε μπλούζα Slayer. Στα πιο πρόσφατα τον βλέπουμε με μπλουζάκι Husker Du. Αυτή η μετάβαση είναι κάτι που αντικατοπτρίζει και τη δική σου εξέλιξη ως ακροατή;

 

Όχι απαραίτητα. Μπορεί π.χ. να έχει να κάνει με το τι ακούω εκείνο τον καιρό. Θυμάμαι δηλαδή εκεί στο τέταρτο επεισόδιο με την πενταήμερη που φοράει Cramps γιατί τότε άκουγα πολύ rockabilly, psychobilly και τέτοια πράγματα. Ή μετά σε ένα τεύχος φορούσε μπλούζα Lou Reed. Να, τώρα στο σενάριο έχω σημείωση πως μέσα στο επεισόδιο πρέπει να φορά τέσσερα διαφορετικά μπλουζάκια γιατί υπάρχει και μια χρονική μετάβαση. Ή θα κάνω κανένα poll στο Instagram ή θα αποφασίσω εγώ ποιες μπάντες θα φοράει. Ίσως να έχεις και δίκιο βέβαια σε αυτό που λες για τα γούστα μου γιατί όταν εγώ άκουγα metal άκουγα μόνο metal. Δεν υπήρχε τίποτα άλλο, σε φάση «όλες οι άλλες μουσικές δεν αξίζουν τίποτα, είναι όλα σκατά». Και μετά σιγά- σιγά μπήκε το punk, είχαν σκάσει και οι Nirvana πιο πριν, λίγο Bodycount, και μεγαλώνοντας άκουσα και ηλεκτρονική μουσική αλλά όχι techno, house κτλ. αλλά π.χ. και τώρα ακούω Pertubator που παίζει νταρκίλα καλή.

 

Παρακολουθείς τις μουσικές εξελίξεις;

 

Όχι πολύ. Ό,τι περνάει από τα social media και ό,τι πιάσει το ραντάρ μου. Ανυπομονώ να ακούσω το καινούργιο Judas Priest γιατί βαράνε ακόμη ωραία. Γενικά, με τους Iron Maiden ήμουν πάρα πολύ πορωμένος σε φάση δεν φορούσα άλλο μπλουζάκι, ήξερα τα πάντα, δίσκους, σημαίες, αυτοκόλλητα, ό,τι έφερνε το δισκάδικο στη Σύρο πήγαινα και το αγόραζα. Όλο αυτό μέχρι το 1993 που έφυγε ο Dickinson, το οποίο ήταν μαχαιριά. Δεν είχα ακούσει τους δίσκους που είχαν βγάλει μετά με τον Bayley και από τότε, ενώ τα έχω ακούσει τα άλμπουμ, δεν βρίσκω κάτι να με τραβάει. Δηλαδή και το τελευταίο που βγήκε, το "Senjutsu", δεν μου έκανε. Δεν ξέρω τώρα αν είναι σωστό κι αυτό που λέω αλλά μου μοιάζει πιο progressive κάπως. Ok, είναι 60 χρονών αλλά κι ο Rob Halford 70 χρονών είναι και βγάζει heavy metal. Θα ήθελα πολύ να βγάλουν ένα άλμπουμ που να έχει λίγη από τη ζωντάνια των παλιών άλμπουμ. Δηλαδή, θα ήταν μαγκιά να πουν οι Maiden στον Dickinson κάνε εσύ τώρα τα δικά σου αυτά τα "The Mandrake Project" πως τα λένε, να γκρινιάζεις για τα καπνογόνα και να βγάλουν ένα τελευταίο άλμπουμ μιας και είναι μεγάλοι άνθρωποι, με τον Di Anno σε καροτσάκι, σε κρεβάτι, σε οτιδήποτε είναι ο άνθρωπος, να κάνουν και μια περιοδεία μαζί και γεια σας.

 

Οπότε ποιο είναι το τελευταίο άλμπουμ που σου άρεσε πολύ;

 

Ξέρεις τι γίνεται; Πλέον ακούω περισσότερο κομμάτια. Το Metallica π.χ. νόμιζα θα είναι καλό με τα πρώτα τραγούδια που έβγαλαν αλλά το υπόλοιπο δεν μου άρεσε. Τώρα, το Judas Priest που σου είπα πιστεύω θα είναι καλό. Τις προάλλες άκουσα μια ωραία μπάντα με πιτσιρίκια, τους Speed of Light, και είπα «υπάρχει ελπίδα» γιατί ήταν μικρά και βαρούσαν υπέροχα.

 

Σε συναυλίες πας; Ποια ήταν η τελευταία συναυλία που πήγες;

 

Πήγα Jazz Sabbath τον Δεκέμβριο. Γενικά προτιμώ τις πιο μικρές. Δηλαδή είχα πάει και στους Iron Maiden στο ΟΑΚΑ και όλο αυτό το τεράστιο πράγμα δεν μπορώ να το ευχαριστηθώ. Μου αρέσει να βλέπω συναυλίες σε πιο μικρούς, κλειστούς χώρους παρόλο που κάποια ξέρεις πως δεν γίνεται να τα δεις εκεί.

 

Για να επιστρέψουμε όμως και στο οπτικό κομμάτι, ποιο εξώφυλλο δίσκου θα ήθελες να έχεις σχεδιάσει;

 

Δεν ξέρω συγκεκριμένο εξώφυλλο αλλά για συγκρότημα θα σου πω πάλι Iron Maiden, γιατί αυτοί ήταν και ο λόγος που ζωγράφιζα στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Δηλαδή όλο τον Eddie έκανα και κάτι ζόμπι στα θρανία.

 

Διάφορα εγχώρια συγκροτήματα τον τελευταίο καιρό επιλέγουν ως promotional αφίσα ή εξώφυλλο σχέδια δημιουργημένα από AI. Πώς βλέπεις αυτή την επιλογή τους;

 

Χάλια επιλογή. Δηλαδή καταλαβαίνω γιατί το κάνουν, και δεν είμαι σίγουρος αν το κάνουν τα συγκροτήματα ή αυτός που διαχειρίζεται το image τους, αλλά είναι κάτι που προσβάλει τους καλλιτέχνες. Είναι σαν πω εγώ πως θέλω να κάνω το "Hard Rock" ταινία και θέλω να έχει μέσα original heavy metal μουσική, και να μην πάω να πληρώσω τη μπάντα να βγάλει κομμάτια αλλά να βάλω το A.I. να κάνει κάτι στην τύχη. Ε, δεν θα το έκανα αυτό. Δηλαδή, βρείτε γνωστούς σας, πληρώστε κάτι. Στην τελική εγώ προτιμώ να κλέψεις ένα σχέδιο δικό μου και να φτιάξεις την αφίσα σου παρά να το κάνεις με A.I.

 

Πιστεύεις πως, μέσω ενός νομικού πλαισίου, μπορεί να μπει ένα φρένο στην επέλαση του AI ή απλώς καθυστερούμε το αναπόφευκτο;

 

Σιγά μην μπει φρένο. Η φάση φαίνεται πως θα γίνει δυστοπία. Δηλαδή, θα μας επηρεάσει το A.I. σε όλα τα επίπεδα τα επόμενα χρόνια. Και όχι μόνο στο καλλιτεχνικό κομμάτι επειδή θα χάσουμε τις δουλειές μας κι όλο αυτό. Για παράδειγμα, είχε κυκλοφορήσει μια φωτογραφία του Πάπα Φραγκίσκου με ένα φουσκωτό μπουφάν σαν ράσο και το είχαν πιστέψει όλοι. Και ναι, ok, φαινόταν πολύ αληθοφανές αλλά ψάξε ρε φίλε λίγο. Πιστεύω τα επόμενα χρόνια που όσο πάει το μηχάνημα θα εξελίσσεται, θα έχουμε θέμα και με ειδήσεις και με άλλα πράγματα και φυσικά, και καλλιτεχνικά από τη στιγμή που είναι πιο εύκολο και πιο φτηνό για τον άλλο. Δηλαδή οι μεγάλες εταιρίες τύπου Marvel ή DC μπορεί να τσιμπήσουν και πουν πως θα κάνουν ένα comic με Α.Ι. εικόνες. Για την ώρα δεν θα τους πήγαινε καλά αλλά στο μέλλον δεν ξέρω πως θα πάει.

 

Κλείνοντας, τι θα συμβούλευες κάποιον επίδοξο δημιουργό που θέλει να ασχοληθεί με τα comics;

 

Να ασχοληθεί. Να το κάνει και ας μην του φαίνεται πως θα πάει καλά. Όταν ξεκίνησα να κάνω comics δεν υπήρχε η ιδέα του θα το κάνω επαγγελματικά ή θα ζήσω από αυτό. Ήταν αστεία όλα αυτά. Εντάξει, το «9» είχε ξεκινήσει καλά και πλήρωνε τους δημιουργούς αλλά τώρα είναι διαφορετικά που βλέπουν πως όντως κάποιοι ζούμε από αυτό. Μην περιμένουν όμως αυτό να γίνει αμέσως. Αλλά να το κάνουν κι ας φάνε και άκυρα από περιοδικά ή από εκδοτικούς, να κάνουν αυτοεκδόσεις και να σχεδιάζουν ασταμάτητα μέχρι να τους κοπεί το χέρι. Μην περιμένουν δηλαδή πως θα βγάλουν μια ιστορία ή ένα fanzine και θα πάει γαμάτα. Κι αν βγάλουν ένα που θα πάει γαμάτα, να κάνουν το επόμενο που θα πάει ακόμη καλύτερα. Και μετά, αν θέλουν κάνουν την μετάβαση σε μια εκδοτική ή στο εξωτερικό. Αλλά το θέμα είναι να μην μασήσουν και να κάνουν πράγματα συνέχεια. Και ας μην είναι δημοφιλή. Μπορεί μετά να γίνουν ή να μην γίνουν ποτέ και να μην φτάσουν στην πρώτη θέση. Αλλά εμένα η πρώτη θέση πάντα με τρόμαζε. Το να είσαι ο καλύτερος κάπου έχει μοναξιά και ανασφάλεια μην σου φάνε την πρωτιά. Καλύτερα να είσαι στην τρίτη ή στην τέταρτη θέση. Δεν σου λέω να είσαι στη δέκατη πέμπτη, αλλά να υπάρχουν και κάποιοι που κάνουν καλύτερα πράγματα από σένα. Πολύ συχνά σκέφτομαι μεγάλους δημιουργούς σαν τον Moebius που θα είχαν γνώση ποιοι είναι και δεν θα ήθελα να είμαι στη θέση τους. Θα ήθελα να είμαι ευχαριστημένος εγώ με αυτό που φτιάχνω και να αρέσει και στον κόσμο. Σε όσο πιο πολύ, τόσο πιο καλά.

 

Σε ευχαριστώ πολύ Τάσο.

 

Εγώ ευχαριστώ.

 

* Η φωτογραφία είναι του Κωστή Γωγιού από το Comicdom CON Athens 2018.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...