Η βιογραφία ενός σουλτάνου [Ιατρού Γιάννης, efsyn.gr, 13/01/2024]

[ramirez]

Συνέντευξη με τους δημιουργούς του γκράφικ νόβελ «Erdogan – Η άνοδος ενός σύγχρονου σουλτάνου», τον Τούρκο δημοσιογράφο Can Dündar και τον Αιγυπτιο-Σουδανό σχεδιαστή κόμικς Anwar.

 

 

 

 

Η εικονογραφημένη βιογραφία του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Anubis και στάθηκε η αφορμή για μία ενδιαφέρουσα συζήτηση με τους δημιουργούς της.

 

 

 

 

● Πώς αποφασίσατε να αφηγηθείτε τη ζωή του Ερντογάν σε μορφή γκράφικ νόβελ;

 

Dündar: Ως δημοσιογράφος, παρακολουθώ τον Ερντογάν για περισσότερα από 30 χρόνια, από την εποχή της δημαρχίας του. Βρέθηκα στη φυλακή και τώρα είμαι εξόριστος εξαιτίας του. Είναι ο άνθρωπος που άλλαξε τη ζωή μου, όπως και της χώρας μου. Σκέφτηκα επομένως ότι θα είχε ενδιαφέρον να μάθω περισσότερα για εκείνον, να καταλάβω γιατί είναι έτσι όπως είναι σήμερα και να το εξηγήσω στον κόσμο. Υπήρχαν αρκετές βιογραφίες του σε μορφή βιβλίου, επίσημες και ανεπίσημες, γι’ αυτό αποφάσισα να δοκιμάσω κάτι καινούργιο. Είχα υπόψη μου διάφορες άλλες βιογραφίες πολιτικών αρχηγών σε μορφή γκράφικ νόβελ, γι’ αυτό μου φάνηκε καλή ιδέα. Πρόκειται για αυτό που αποκαλείται ευρέως «graphic journalism», ουσιαστικά το αντιλαμβάνομαι σαν ντοκιμαντέρ στη μορφή των κόμικς. Το γκράφικ νόβελ σου δίνει τη δυνατότητα να αποτυπώσεις σκηνές τις οποίες γνωρίζεις από περιγραφές και μαρτυρίες, αλλά δεν υπάρχει κάποιο οπτικοακουστικό υλικό, κάποιο βίντεο ή κάποια φωτογραφία τους. Τέλος, το γεγονός ότι δεν του αρέσουν οι γελοιογραφίες και τα κόμικς – έχει βάλει πολλούς γελοιογράφους στη φυλακή – έκανε ακόμα πιο ενδιαφέρουσα αυτήν την προοπτική.

 

Anwar: Προέρχομαι από τον χώρο της πολιτικής γελοιογραφίας, ωστόσο είχα έντονο ενδιαφέρον για τη δημοσιογραφία και τον συνδυασμό τους υπό τη μορφή του graphic journalism. Είχα εμπλακεί με την παραγωγή μικρότερων έργων τέτοιου τύπου, τίποτα όμως τόσο μεγάλο μέχρι τώρα. Σε αντίθεση με την αμεσότητα και την ταχύτητα των πολιτικών γελοιογραφιών, αυτή η προσέγγιση δίνει περισσότερο χώρο σε βαθύτερη έρευνα και κατανόηση. Ειδικά για εμένα, έναν καλλιτέχνη που δεν περιορίζεται μόνο στην εικονογράφηση αλλά εμπλέκεται με τη δημοσιογραφία και γνωρίζει τους κανόνες της, δίνει μια νέα, ενδιαφέρουσα διέξοδο. Παράλληλα όμως, ως πολιτικός γελοιογράφος, πάντα θα φέρω στις δουλειές μου τις αξίες και την ιδεολογία μου, τις πολιτικές μου συμπάθειες και αντιπάθειες. Από θέμα περιεχομένου, στο παρόν έργο βρήκα την απόλυτη ταύτιση, αφού μπορώ να σχεδιάσω και να καταλάβω τις δυναμικές της πολιτικής στην Τουρκία. Άλλωστε, και στην Αίγυπτο έχουμε έναν δικτάτορα που εργαλειοποιεί το Ισλάμ, αλλά και μια σειρά από ομοιότητες: πολιτικές, πολιτισμικές, γεωγραφικές. Δέχτηκα αμέσως την πρόταση του Can, με τον οποίο επίσης μας συνέδεε το γεγονός ότι βρεθήκαμε εξόριστοι λόγω των καθεστώτων στη χώρα μας.

 

 

 

 

● Παρά την έντονη προσωπική άποψή σας για τον Ερντογάν, το βιβλίο διατηρεί μια απόσταση και μια αντικειμενική καταγραφή που παραπέμπει σε ντοκιμαντέρ. Σε μερικά σημεία φαίνεται σαν τον «καλό» της ιστορίας, στην οποία άλλωστε πρωταγωνιστεί.

 

Dündar: Ήταν πολύ δύσκολο αλλά αναγκαίο. Δεν ήθελα ο αναγνώστης να εντοπίζει την προσωπική μου άποψη και να ερμηνεύει τις πληροφορίες που μεταφέρω ως αποτέλεσμα κάποιας προσωπικής εμπάθειας. Απέφυγα τον πειρασμό να τον δαιμονοποιήσω. Όσο έγραφα το βιβλίο προφανώς ήρθα αρκετές φορές σε εσωτερικές συγκρούσεις. Από τη μία πλευρά η δημοσιογραφική μου ιδιότητα επέβαλλε την αντικειμενικότητα και την ουδετερότητα, αλλά από την άλλη ως αγωνιστής υπέρ της ελευθερίας και των δικαιωμάτων, που θέλει μια ελεύθερη και δημοκρατική χώρα, αρκετές φορές δυσκολεύτηκα. Εστίασα στην προσπάθειά μου να τον καταλάβω από το μηδέν, σκεπτόμενος πως αν μπορέσεις να καταλάβεις έναν αυταρχικό δυνάστη, ίσως μπορείς να αποτρέψεις τους επόμενους.

 

Ξεκίνησε ως ένα φτωχόπαιδο με την παιδική του αθωότητα. Στην πορεία της ζωής του όμως, διάφορες συνθήκες διαμόρφωσαν έναν άνθρωπο που κατέληξε μονάρχης. Ποιες ήταν αυτές; Μπορείς να εστιάσεις στην πατρική φιγούρα και την κακοποίηση, στη θρησκευτική εκπαίδευση, στο ποδόσφαιρο και στον φανατισμό, στην εμμονή με την πολιτική. Όταν λαμβάνεις υπόψη σου όλες αυτές τις συνθήκες, οι οποίες συνολικά καταλήγουν να διαμορφώνουν την προσωπικότητά του, μπορείς να τον καταλάβεις καλύτερα. Αν δεις τη βιογραφία του Χίτλερ για παράδειγμα, θα εντοπίσεις αρκετά κοινά. Προβληματική παιδική ηλικία, ανεπιτυχής νεολαία, και όταν ξαφνικά βρήκε τις συνθήκες για να λάβει εξουσία, το έκανε. Νομίζω ότι αυτή η γνώση είναι χρήσιμη για όλους μας.

 

 

 Can Dündar και Anwar

 

 

Anwar: Προσπάθησα να περάσω αυτήν την ουδετερότητα και στα σχέδια. Στην πολιτική γελοιογραφία, η άποψή σου έχει βαρύτητα για το αποτέλεσμα της δουλειάς σου. Σε ένα δημοσιογραφικό γκράφικ νόβελ, πρέπει να προσκολληθείς όσο το δυνατόν περισσότερο στην πιστότερη αποτύπωση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Στο εικαστικό κομμάτι, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις πολλή έρευνα – ξόδεψα μήνες σε αυτό. Χρειάστηκε να ερευνήσω πολιτικά γεγονότα που έλαβαν χώρα τη δεκαετία του ’60 και του ’70. Ελάχιστο οπτικό υλικό, σπάνια πλάνα, κανείς από εμάς δεν ήταν εκεί. Σημαντικός βοηθός υπήρξε το διαδίκτυο, φωτογραφικά αρχεία και βίντεο. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να καταφέρεις να μείνεις πιστός στα πραγματικά γεγονότα, περιβάλλοντα, σκηνικά. Από την άλλη, η μεταφορά των μεγάλων πολιτικών στιγμών για τις οποίες υπήρχε υλικό ήταν πολύ πιο εύκολη. Οι προκλήσεις όμως ήταν πιο ενδιαφέρουσες. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι ο Ερντογάν ζούσε όταν ήταν πέντε χρόνων σε ένα σπίτι κοντά στη Μαύρη Θάλασσα. Πώς έμοιαζε το σπίτι, πώς έμοιαζε η γειτονιά του το ’60; Αναλαμβάνεις ως σχεδιαστής να στήσεις ολόκληρο το σκηνικό, είσαι σκηνοθέτης και σκηνογράφος.

 

Φίλοι που το διάβασαν πρώτη φορά είχαν εντυπωσιαστεί από τον τρόπο με τον οποίο αποτυπώθηκε το κομμάτι της παιδικής ηλικίας. Εκεί πράγματι τον παρουσιάζουμε σαν «καλό», γιατί υποθέτουμε πως σε έναν βαθμό… ήταν. Ήταν παιδί! Ένα παιδί που του άρεσε το ποδόσφαιρο. Κι αυτό είναι ενδιαφέρον όχι μόνο από την καλλιτεχνική σκοπιά αλλά και από την πλευρά του αναγνώστη, γιατί τον κάνει να σκεφτεί. Βλέπει ένα φυσιολογικό άτομο, ένα παιδί με όνειρα, να εξελίσσεται με αυτόν τον τρόπο. Τι οδήγησε εκεί; Αν προσπαθείς να δαιμονοποιήσεις, αυτό είναι κλισέ. Και η εικαστική αποτύπωση παίζει κομβικό ρόλο. Δεν είναι μόνο το κείμενο, αλλά και τι βλέπεις μαζί με αυτό το κείμενο, το οποίο επηρεάζει την κατανόησή του.

 

 

 

 

● Ποια πτυχή της ζωής του Ερντογάν σας εντυπωσίασε περισσότερο;

 

Dündar: Αυτό που μου έκανε περισσότερη εντύπωση είναι το εξής: μετά τον βομβαρδισμό στο κτίριο της νεανικής οργάνωσης όπου συμμετείχε, υπήρχε ένα θύμα και ο Ερντογάν παρευρέθη στην κηδεία του. Υπάρχει μια φωτογραφία του από το νεκροταφείο, μαζί με μερικά νεαρά στελέχη. Τριάντα χρόνια αργότερα, όλοι τους είχαν αξιοποιηθεί με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στην κυβέρνησή του. Αυτό δείχνει έναν άνθρωπο που λειτουργεί στρατηγικά σε όλα τα επίπεδα, ακόμα και στις ανθρώπινες σχέσεις του. Τους χρησιμοποίησε για τριάντα ή σαράντα χρόνια και τους έδιωξε από κοντά του όταν έπαψαν να είναι χρήσιμοι, αφού ανήλθε στην εξουσία. Είναι εντυπωσιακό.

 

Anwar: Δεν πρόκειται για ένα συγκεκριμένο περιστατικό, αλλά για μία πτυχή του χαρακτήρα του: η επιμονή του. Δεν σπάει εύκολα. Πρόκειται για ένα γνώρισμα που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για καλό ή για κακό, κι αυτός επιλέγει το δεύτερο. Είναι βαθιά οπορτουνιστής και πραγματιστής και το βλέπεις όταν παρακολουθείς την πορεία του, σε κάθε σκαλί που σκαρφάλωνε προς την εξουσία. Σε αντίθεση με τους ακροδεξιούς λαϊκιστές όπως ο Τραμπ και τα ευρωπαϊκά μορφώματα που αξιοποιούν κυρίως την προπαγάνδα για να ανέλθουν, είναι αληθινός πολιτικός με βάθος.

 

 

 

 

● Το έργο σταματάει χρονικά στο 2002. Θα υπάρξει συνέχεια;

 

Dündar: Ακόμη δουλεύουμε το δεύτερο βιβλίο. Το πρώτο τελειώνει στο σημείο που αναλαμβάνει την εξουσία. Στο δεύτερο δείχνουμε τη διαδρομή του δύο δεκαετίες στην εξουσία, το διπλό του πρόσωπο, τον αντιδημοκρατικό τρόπο με τον οποίο κυβερνάει, τον έλεγχο στα ΜΜΕ, τον θυμό του.

 

Anwar: Βρισκόμαστε στο στάδιο της έρευνας. Θα παρουσιάσουμε τα σύγχρονα γεγονότα της ιστορίας του, πολλά από αυτά ευρέως γνωστά, σε αντίθεση με τα πρώτα. Όμως είναι ό,τι προηγήθηκε μέχρι τότε που εξηγεί τον χαρακτήρα του και τις μετέπειτα επιλογές του.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...