«O Μπάτμαν ενσαρκώνει την αλτ ράιτ ρητορική» [Ράλλη Νόρα, efsyn.gr, 9/12/2023]

[ramirez]

Είναι από τα λίγα θεατρικά που πίσω από την ιστορία του έργου υπάρχει ακόμα μία ιστορία, η οποία αντικατοπτρίζει δεκάδες άλλες ιστορίες. Το «Αντίο Μπάτμαν» είναι το πρώτο διήγημα του Τάσου Θεοφίλου που έγινε κόμικς το 2017 από τον Kanello Cob και θεατρικό τώρα από τον Γιάννη Αγγελάκη. Δεν είναι ένα αστυνομικό διήγημα, είναι ένα βαθιά κοινωνικοπολιτικό κείμενο, το οποίο αποδομεί όχι μόνο τον ίδιο τον υπερήρωα (αυτό ίσως δεν είναι τόσο δύσκολο), αλλά κυρίως τη ματιά μας πάνω στις έννοιες «ήρωας», «σωτήρας», «πολίτης», «ευθύνη» κ.λ.π.

 

 

Γιάννης Αγγελάκης, σκηνοθέτης – Τάσος Θεοφίλου, συγγραφέας

 

 

Ο συγγραφέας είναι ο γνωστός Τάσος Θεοφίλου, το παιδί που το 2012 συνελήφθη ως ύποπτος με βάση μια «ανώνυμη» καταγγελία κι ένα άσχετο με τη δικογραφία εύρημα DNA, για συμμετοχή στη ληστεία της Alpha Bank στην Πάρο και στη δολοφονία του οδηγού ταξί Δημήτρη Μίχα, ο οποίος προσπάθησε να εμποδίσει τους ληστές, καθώς και για συμμετοχή στην οργάνωση «Συνωμοσία Πυρήνων της Φωτιάς». Πρωτόδικα καταδικάστηκε σε 25 χρόνια κάθειρξη, απόφαση εναντίον της οποίας άσκησε έφεση και πριν από έξι χρόνια το Πενταμελές Εφετείο Κακουργημάτων τον απάλλαξε οριστικά από όλες τις κατηγορίες, αναγνωρίζοντας ότι τα ενοχοποιητικά στοιχεία εναντίον του ήταν απολύτως ανεπαρκή, και αφέθηκε ελεύθερος ενώ είχε αναπτυχθεί μαζικό κίνημα συμπαράστασης υπέρ του.

 

Ο σκηνοθέτης της παράστασης Γ. Αγγελάκης είναι συνθέτης (έχει γράψει και τη μουσική της παράστασης) και μάλιστα βραβευμένος, με συνθετική δράση σε διεθνές επίπεδο. Μάλιστα, μετά την ολοκλήρωση των παραστάσεων «Αντίο Μπάτμαν» θα παρουσιάσει την παράσταση χορού που έχει δημιουργήσει μαζί τον χορογράφο και χορευτή Αλέξανδρο Βαρδαξόγλου «A Man and His Double» (θα παιχτεί για λίγες παραστάσεις την άνοιξη), συμμετέχει ως συνθέτης στο πρωτότυπο μουσικό θέατρο «Η Φωνή των Βακχών», σε συνεργασία με τους Ergon Ensemble και σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή, το οποίο θα παιχτεί τον Μάιο στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, και μια νέα παραγγελία για κουαρτέτο εγχόρδων που θα παιχτεί τον Οκτώβριο στη Νέα Υόρκη.

 

Στην παράσταση πρωταγωνιστούν τρεις εξαιρετικοί ηθοποιοί. Οι Θεοδώρα Καμπόσου, Νικόλας Μπράβος και Μαίρη Ντίνου. Ο Νικόλας μάλιστα (έχει σπουδάσει Ιατρική και είναι και πιανίστας) γνωρίστηκε με τον σκηνοθέτη εν μέσω κορονοϊού, καθώς δούλευε ως διανομέας! Στην Αθήνα. Σε μια πόλη που, όπως μας λέει ο Τάσος Θεοφίλου, έχει «τα ίδια μοτίβα με το Γκόθαμ Σίτι»: «Αυτός είναι ο καπιταλισμός. Μέσα στα πλαίσια της λειτουργίας του υπάρχει η ανάγκη της εξουσίας να διαχειριστεί, μεταξύ άλλων, τη φτώχεια και την παραβατικότητα και να προπαγανδίσει τις μεθόδους της ως τις πιο έγκυρες. Η ποπ κουλτούρα είναι ένα σημαντικό κομμάτι αυτού του μηχανισμού. Ένας τομέας όπου καταγράφονται, αντανακλώνται και κυρίως επιβάλλονται οι κοινωνικές πεποιθήσεις. Οι υπερήρωες λειτουργούν ως πρότυπα, εξυπηρετώντας συγκεκριμένους προπαγανδιστικούς σκοπούς» εξηγεί.

 

Στο έργο γίνεται λόγος (με ιδιαίτερο σατιρικό ύφος και καυστικό τόνο, που έχει δραματοποιηθεί με μεγάλη προσοχή και ουσιαστικό τρόπο από τον Γιάννη) για «επιδεικτικό πλούτο του παράνομου καπιταλισμού», για «ταξικό ζήτημα στο θέμα “κατσαρίδα”», για «διανοούμενους που αντλούν από τη δυστυχία», για «ιδιότυπους κατοίκους μιας παραγκούπολης», για ελεημοσύνη σε αντίθεση με την αλληλεγγύη. «Η πρώτη εικόνα που μου έρχεται στο μυαλό είναι από ένα ποίημα του Μartin Niemöller, το οποίο γράφτηκε κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Γερμανίας και χρησιμοποιήθηκε από τον Μπρεχτ: "Όταν ήρθαν να πάρουν τους Τσιγγάνους δεν αντέδρασα. Δεν ήμουν Τσιγγάνος. Όταν ήρθαν να πάρουν τους Εβραίους δεν αντέδρασα. Δεν ήμουν Εβραίος. Όταν ήρθαν να πάρουν εμένα, δεν είχε απομείνει κανείς για να αντιδράσει"», σχολιάζει ο σκηνοθέτης, αναφερόμενος στους παραπάνω βασικούς εννοιολογικούς άξονες του έργου. «Εμείς που μπορούμε και βλέπουμε την παράσταση, μάλλον δεν είμαστε ούτε οι “ιδιότυποι κάτοικοι” της παραγκούπολης ούτε οι “μεταβιομηχανικοί τροφοσυλλέκτες” που επιβιώνουν με ληγμένα τρόφιμα», συνεχίζει. «Το ζήτημα όμως δεν είναι να προστατεύσουμε μόνο την κατηγορία στην οποία ανήκουμε, αλλά να καταλάβουμε πως οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα είναι ευάλωτη κι επομένως ανά πάσα στιγμή εκτεθειμένη σε κάποια άλλη κοινωνική ομάδα, ενδεχομένως ισχυρότερη, η οποία μπορεί και υψώνει την αδικία της στη δύναμη του απείρου. Το πιο ισχυρό δίπολο που μπορεί να μας ταρακουνήσει, ανεξαρτήτως των πολιτικών μας πεποιθήσεων, ως θεατές και με το οποίο η παράσταση στοχεύει να εμπλουτίσει τα ταξικά δίπολα του διηγήματος, είναι η σύγκρουση μεταξύ ενός αδύναμου κι ενός ισχυρού».

 

«Ο Μπάτμαν συγκεκριμένα εξυπηρετεί την ακροδεξιάς υφής αντεγκληματική ρητορική», συμπληρώνει ο Τάσος. «Στην πραγματικότητα, ενσαρκώνει έναν παρακρατικό μηχανισμό που αναλαμβάνει τη διαχείριση της παραβατικότητας στο πλαίσιο του δικαιώματος αυτοδικίας που διεκδικεί η αστική τάξη για τον εαυτό της. Κατ’ αυτήν την αλτ ράιτ ρητορική η αστυνομία είναι ανίκανη, καθώς δεσμεύεται από παράλογους νόμους που προστατεύουν τους αδίστακτους εγκληματίες. Είναι αυτή η λογική που έχει μέσα στα χρόνια κερδίσει ακόμα μεγαλύτερο έδαφος, οδηγώντας σε σειρά αστυνομικών δολοφονιών σε βάρος Ρομά και όχι μόνο, με τους δράστες να απολαμβάνουν ένα είδος ποινικής ασυλίας». Την ίδια στιγμή βέβαια φαίνεται να έχουμε ανάγκη όσο ποτέ την πίστη σε υπερήρωες, αλλά και ήρωες. Δεν είναι τυχαίο πως η κυβέρνηση της Ν.Δ. έχει χρησιμοποιήσει αυτή τη λέξη, καθώς και το «θυσία» (για να μην ξεχνάμε και τα Τέμπη) περισσότερο από κάθε άλλη κυβέρνηση στο παρελθόν: «Υπήρξαν φορές και στην ενήλικη ζωή μου που αναρωτήθηκα γιατί δεν υπάρχει ένας Μπάτμαν σήμερα να αποδώσει δικαιοσύνη και να μας σώσει από το έγκλημα και τη διαφθορά. Τώρα θα έλεγα πως όχι μόνο έχω ξεριζώσει την ανάγκη μου για υπερήρωες, αλλά είμαι πλέον καχύποπτος με οποιαδήποτε μορφή σωτηρίας προβάλλω σε εξωτερικούς παράγοντες. Από την άλλη, πώς μπορώ να είμαι σίγουρος; Νομίζω πως η ανάγκη για κάτι “σωτήριο” έξω από μας είναι μια ανάγκη βαθιά ριζωμένη μέσα μας και χρειαζόμαστε πολλή δουλειά ακόμη, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, προκειμένου να μπορέσουμε να ελευθερωθούμε από αυτήν» εξηγεί ο Γιάννης.

 

Και συνεχίζει: «Στο κοινωνικό φαντασιακό οι “ήρωες” υπακούν στους νόμους, υποκύπτουν στον θάνατο και θυσιάζονται για το κοινό καλό, ενώ οι “υπερήρωες” υπερβαίνουν τον νόμο και ξεπερνούν τον θάνατο με πρόσχημα το κοινό καλό. Μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να κατανοήσω με ψυχολογικούς όρους γιατί ένας λαός έχει ανάγκη από ήρωες/θύματα και υπερήρωες/σωτήρες, οι οποίοι υπόσχονται την αλλαγή με μαγικούς τρόπους και τοποθετούνται σε βάθρα με θρησκευτική ευλάβεια. Οπότε δεν μπορώ να απαντήσω εάν είναι η εμπιστοσύνη, ο φόβος ή κάτι άλλο που οδηγεί τους ανθρώπους σε τέτοιες αποφάσεις. Το να μην πιστεύει μια κοινωνία στην υπερβατική πηγή των θεσμών και των νόμων και να μπορεί να δημιουργεί η ίδια τους θεσμούς και τους νόμους της, να τους εμπιστεύεται αλλά και να τους ελέγχει, είναι εξαιρετικά δύσκολο, όπως εξαιρετικά δύσκολο είναι να συνειδητοποιήσουμε πως ό,τι είναι να γίνει πρέπει να το κάνουμε εμείς οι ίδιοι και να το προσφέρουμε στον εαυτό μας και στην κοινωνία μας. Δεν κατηγορώ – συμπάσχω με τους ανθρώπους που είναι εγκλωβισμένοι σε ανελεύθερες συνθήκες. Ελπίζω όμως ταυτόχρονα ότι η αυτονομία δεν είναι απλώς μια φιλοσοφική φαντασίωση, αλλά ένας εφικτός τρόπος ζωής».

 

Τότε γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Γιατί ο ελληνικός λαός ξαναψήφισε αυτούς που ψήφισε και έβαλε μια «μαύρη» Βουλή στο προσκήνιο; «Δεν βρίσκω κάτι παράλογο στο αποτέλεσμα των εκλογών», μας λέει ο Τάσος. «Ένας σταθερά μεγάλος αριθμός ψηφοφόρων που εξαρτά ή νομίζει ότι εξαρτά τα συμφέροντά του από αυτήν την κυβέρνηση την ξαναψήφισε. Την ίδια στιγμή, ένα ακόμα πιο μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων έμεινε χωρίς επιλογή. Σε σχέση με τη μετατόπιση της κοινωνίας προς τα δεξιά και ακροδεξιά, αρκεί να σημειώσω ότι ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ενός κόμματος που παριστάνει ακόμα το προοδευτικό, δήλωσε πρόσφατα ότι ο Μπάτμαν είναι αριστερός! Από αυτό και μόνο μπορούμε να καταλάβουμε πού είναι ο πήχης...», καταλήγει.

 

Τελικά ποιος είναι ο «Μπάτμαν»; Τον έχουμε μέσα μας; Είναι το παρακράτος το οποίο τελικά ενυπάρχει σε μια στρεβλωμένη συνείδηση που επιδιώκει να επιβιώσει επί του αδύναμου, ειδικά αν βρεθεί στα δύσκολα; Ποια είναι η απάντηση και πώς αυτή μπορεί να παρουσιαστεί σε ευρύ κοινό καθαρά; Η απάντηση είναι μία και μόνη: μέσω της τέχνης. Αυτό δηλαδή ακριβώς που κάνει η παράσταση «Αντίο Μπάτμαν». «Ο Τάσος με έναν μαγικό τρόπο καταπιάνεται με δύσκολες πολιτικές έννοιες και τις κάνει να ηχούν ως ποίηση», λέει ο Γιάννης. «Η Γκόθαμ Σίτι δε μοιάζει να είναι μια δυστοπική πόλη του μέλλοντος, αλλά η Αθήνα του σήμερα. Μαζί με αυτή την καινούργια αίσθηση γεννήθηκε κι η ανάγκη να πω αυτή την ιστορία. Ωστόσο, θα ήταν αδύνατο να το κάνω αποκλειστικά μέσω της μουσικής, γιατί, όσο κι αν κατάφερνα να προσεγγίσω με τους ήχους μου την αίσθηση της Γκόθαμ Σίτι, θα χανόταν ουσιαστικά η εγγενής δύναμη του διηγήματος, δηλαδή ο πολιτικός του λόγος. Έτσι, αποφάσισα ότι θα έπρεπε, πέρα από τον ήχο, να δουλέψω και με ηθοποιούς. Μάλιστα ο Τάσος μού έδωσε την ελευθερία να κάνω ό,τι θέλω με το κείμενο και η αλήθεια είναι ότι ενώ το κείμενο του έργου προέρχεται από κείμενα που έχει γράψει ο Τάσος, του έχω αλλάξει τα φώτα! Για λόγους δραματουργίας έχω ξετρυπώσει διάφορους αλλόκοτους χαρακτήρες από άλλα κείμενα του Τάσου, οι οποίοι ξεπηδάνε μέσα από τις δυστοπικές εικόνες που σκιαγραφούνται κι ενσωματώνονται στην Γκόθαμ Σίτι του “Αντίο Μπάτμαν”. Επομένως, η παράσταση είναι αφενός μια θεατρική διασκευή κι αφετέρου μια προσωπική σύνθεση κειμένων, η οποία όμως είναι συμπύκνωση της ταυτότητας του Τάσου και της θεματολογίας που τον απασχολεί.

 

Για παράδειγμα, υπάρχει μια σκηνή όπου ένας κρατούμενος φυλακής συνομιλεί με μια κατσαρίδα. Μας αποκαλύπτεται η ταξική τους διαφορά χωρίς όμως να υπογραμμίζεται κειμενικά, οι φωνές τους είναι παραμορφωμένες ηλεκτρονικά, η μουσική είναι έντονα σωματική, σαν να γεννιέται από τα σπλάχνα των ηρώων, οι φωτισμοί δημιουργούν μια ονειρική ατμόσφαιρα και ξαφνικά μεταφερόμαστε σε έναν άλλο κόσμο, παράλογο αλλά και οικείο ταυτόχρονα, που θυμίζει κόμικς ή πίνακες ποπ αρτ του Roy Lichtenstein ή σκηνές από ταινίες του David Lynch. Γενικά, οι σκηνές που μου αρέσουν περισσότερο είναι αυτές που το πολιτικό τους πρόσημο είναι καλυμμένο από μια σουρεαλιστική συνθήκη και στις οποίες ο ηχητικός και φωτιστικός σχεδιασμός συνδυάζονται για να αναδείξουν το εικαστικό κομμάτι της παράστασης, μια παράμετρος για την οποία έχουμε εργαστεί συστηματικά με τους υπόλοιπους συνεργάτες»... Έτσι είναι. Όταν το σουρεαλιστικό επιτυγχάνεται, τότε το ρεαλιστικό αναδεικνύεται ολοκάθαρα. «Αντίο Μπάτμαν» λοιπόν ή «Καλώς μας όρισες Αλήθεια»...

📌 Info

«Αντίο Μπάτμαν» – Η παράσταση συνεχίζει για λίγες βραδιές ακόμα. Σήμερα και αύριο 9, 10/12 και στις 16, 17/12 στις 20.30, στο θέατρο ΠΛΥΦΑ (Κτίριο 7Α, Κορυτσάς 39, τηλ. 6987142735).

ΠΡΟΣΟΧΗ: είσοδος μόνο με ηλεκτρονική αγορά μέσω more.gr (www.more.com/theater/antio-mpatman/). Στο θέατρο δεν θα υπάρχει η δυνατότητα για αγορά εισιτηρίου. Το βιβλίο του Τάσου Θεοφίλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Red ’n’ Noir.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...