Αναζήτηση στην Κοινότητα

Όπως πληροφορουμαστε και απο το οπισθοφυλλο η εκδοση αυτη συγκεντρωνει για πρωτη φορα ολα τα επεισοδια που δημοσιευθηκαν αρχικα μεσα απο τις σελιδες του 9. Επισης στο τελος υπαρχει εξτρα υλικο, με σχολια του Τασου Ζαφειριαδη, προσχεδια και σχεδια αλλων δημιουργων. Προκειται για μονοσελιδες ιστοριες ενιοτε χιουμοριστικες και ενιοτε πιο μελαγχολικες που περιγραφουν τις εντυπωσεις του δημιουργου απο την ζωη στην Αθηνα. Παρολο που σαν γνησιο τεκνο της πολης που δεν μπορω να με φανταστω να την εγκαταλειπω, δεν συμμεριζομαι την οπτικη του σεναριογραφου αυτο δεν σημαινει οτι δεν μου αρεσε. Αντιθετως το θεωρω ενα αρκετα καλο "αυτοβιογραφικο" κομικ με αρκετα πετυχημενο χιουμορ. Ακομα με εντυπωσιασε η ιδεα του σε-σμικρυνση-πρωταγωνιστη που αφηνει την πολη να παιρνει τον πρωτο ρολο ενω αυτος προσπαθει να επιβιωσει στους ρυθμους της. Φανταζομαι οτι σε ανθρωπους που αφησαν τον τοπο καταγωγης τους για να πανε σε μια μεγαλη πολη να ζησουν θα τους αρεσει ακομα περισσοτερο και σιγουρα θα βρουν αρκετα σημεια με τα οποια θα ταυτιστουν. Το σχεδιο ειναι πολυ πετυχημενο και δενει με το υφος των ιστοριων και η εκδοση ειναι πολυ προσεγμενη και σιγουρα τα αξιζει τα χρηματα της. Για την εκδοση του αλμπουμ Intra Muros απο την Ελευθεροτυπια δες ΕΔΩ Επισης χρησιμα λινκς : Αφιέρωμα στον Πέτρο Χριστούλια - Αφιέρωμα στον Τάσο Ζαφειριάδη Ομαδοποίηση για τη Συλλογή Εννέα

The very closed circle : Πόσο κλειστός είναι τελικά αυτός ο κύκλος; Συνήθως όταν ξεκινάει μια κριτική σε ένα βιβλίο ή σε ένα comic αρχικά αναφέρεται ο τίτλος του. Όμως στη νέα έκδοση των The very closed circle από τη Jemma Press ο τίτλος είναι ένα ερώτημα. Άραγε η έκδοση παίρνει το όνομα της ομάδας, το οποίο αναγράφεται ως κεντρικός τίτλος στο εξώφυλλο; Ή ο τίτλος του αναγγέλεται από έναν απ’ τους χαρακτήρες που είναι σκιτσαρισμένοι στο εξώφυλλο, δηλαδή «Ασκήσεις επί χάρτου»; Έτσι κι αλλιώς απ’ τα στριπάκια των TVCC έχουμε μάθει ότι ένα «balloon» λέει πολύ περισσότερα από πέντε εικόνες… Όμως τι σημασία έχει αυτή η εισαγωγή; Ποιος ενδιαφέρεται στην τελική για τον τίτλο; Εδώ πρέπει να σχολιάσουμε τα στριπάκια αν ήταν διασκεδαστικά και αν αξίζει να διαβαστούν. Αυτή θα ήταν πραγματικά μια θεμιτή παρατήρηση. Όμως, τελικά, σε αυτό το comic χρειάζεται η αντίστροφη διαδικασία. Για να απολαύσουμε τον πλούτο του (από δω και πέρα) «Ασκήσεις επί χάρτου» θα πρέπει να έχουμε γνωρίσει το project του Πολύ κλειστού κύκλου ή αλλιώς TVCC. Έτσι το αντιμετωπίσαμε εμείς και έτσι θα προσπαθήσουμε να το παρουσιάσουμε. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να σπάσουμε για λίγο αυτόν τον κλειστό κύκλο και να δούμε τι κρύβει. Το TVCC είναι ένα εγχείρημα που ξεκίνησε το 2010 μέσα από το blog The Very Closed Circle υπό τις διαταγές του Ναυάρχου Φραγκίσκου Ι. Πέστροφα2. Ο ναύαρχος Πέστροφας2 μας διηγείται ότι ένα απόγευμα του 2010 που ήταν ζεστό, αλλά μετά δεν ήταν ζεστό, αποφάσισε να συγκεντρώσει μια ομάδα σκιτσογράφων με παρόμοιο στιλ και χιούμορ, ώστε να δημιουργήσει μια κοινότητα που θα σκιτσάρει στριπάκια με απόλυτη ελευθερία υπό τον μοναδικό όρο ότι θα περιέχονται αυστηρά σε 4 καρέ. Και αφού η ομάδα άρχισε το σκιτσάρισμα στο blog το 2010 ο ναύαρχος Πέστροφας ανέλαβε το δυσκολότερο ρόλο… να εκδίδει τις διαταγές για τη λειτουργία του κλειστού κύκλου που είχε δημιουργήσει, να αποφασίζει ποια στριπάκια είναι ωραία και ποια είναι για πέταμα και να κατσαδιάζει την ομάδα όταν δεν στέλνουν στριπάκια γιατί έχει Comicdom-con και δεν προλαβαίνουν. Ας ακούσουμε όμως τον ίδιο να μας τα διηγείται: «Μπορεί ο κύκλος να είναι πολύ κλειστός, αλλά ταυτόχρονα είναι και πολύ μεγάλος. Πιάνει από την Κρήτη, περνάει από Αθήνα–Θεσσαλονίκη και φτάνει μέχρι την Καταλονία. Όταν τον ξεκίνησα είχα πολύ συγκεκριμένα πράγματα στο μυαλό μου. Καθόρισα χαλαρά κάποιους αυστηρούς κανόνες… (ή ανάποδα; Δεν θυμάμαι). Μετά συνέταξα το μανιφέστο, έφτιαξα το layout και βούρ στο πατσά… Πατήσαμε σε δυο-τρία σημεία που ταλαιπωρούν το ελληνικό (και όχι μόνο) comic και τους δημιουργούς και βρήκαμε τρόπους να απελευθερωθούμε απ’ αυτά. Καταργήσαμε το χαρτί και την εκτύπωση, εφαρμόσαμε χαλαρά deadlines (όλοι στον κύκλο αυτό το αγαπάμε περισσότερο απ’όλα… χαχαχά), μικρό ασπρόμαυρο φορμάτ (τέσσερα καρέ) και ό,τι θέμα θέλει ο καθένας. Θυμάμαι ότι ήμουν πολύ ευχαριστημένος με το ξεκίνημα. Και διέταξα επίθεση.» Όπως έχει γίνει ήδη σαφές το TVCC είναι μια συλλογική προσπάθεια δημιουργών comics με διαφορετικό στιλ, ύφος, θεματολογία, ή και χιούμορ. Αυτό το χαρακτηριστικό του TVCC μπορεί να φαίνεται συνηθισμένο, αλλά εκεί κρύβεται όλη η συνταγή της επιτυχίας του συγκεκριμένου εγχειρήματος. Τελικά, όλοι αυτοί οι διαφορετικοί άνθρωποι κατάφεραν να ταιριάξουν και να δημιουργήσουν μεταξύ τους μια κοινότητα. Αυτή η κοινότητα άλλοτε ήταν περισσότερο κλειστή, άλλοτε περισσότερο ανοιχτή. Ο πολύ κλειστός κύκλος, άλλωστε, όσο περνούσε ο καιρός διευρυνόταν και εμπλουτιζόταν με νέους δημιουργούς, νέες ιδέες και νέα στιλ. Όμως στο κέντρο παρέμενε η κοινότητα που είχε δημιουργήσει. Τελικά ο πολύ κλειστός κύκλος κέρδισε το Βραβείο Καλύτερης Ανθολογίας στα Comicdom Awards 2012. Και εδώ ήρθε η ώρα να αναφέρουμε κάποιους απ’ τους θαμώνες του TVCC, όπως μας συστήνονται και οι ίδιοι στα βιογραφικά σημειώματά τους στις «Ασκήσεις επί χάρτου». Ιδρυτικό μέλος και ψυχή του εγχειρήματος είναι ο Τόμεκ (Ωχ θεέ μου, Κουλούρι, Hehe) τον οποίο πρόσφατα συναντήσαμε στο δικό του Κθουλούρι να έχει μπλέξει με τον Κθούλου και τους μεγάλους Παλαιούς . Ο Τόμεκ με το δικό του ιδιαίτερο στιλ έχει δημιουργήσει κάποια απ’ τα πιο αξιοπρόσεκτα concepts του TVCC, όπως το μεγάλο σκουλήκι που ως χαρακτήρας έρχεται και επανέρχεται, ή το εναρκτήριο origin στριπάκι του TVCC, ενώ είναι αυτός που ξεκίνησε το αστείο με το 3ο καρέ (θα αναφερθούμε στη συνέχεια). Το δεύτερο ιδρυτικό μέλος του TVCC είναι ο Τάσος Ζαφειριάδης ή αλλιώς t.Z. (Το Σκορποχώρι ,Χαρακώματα, Intra Muros, Το πτώμα, Σλαπ), ο οποίος είναι ορθοδοντικός και έχει πολλές ιστορίες να μας διηγηθεί, όπως εκείνη για τους πήγασους, που είναι πολύ μαλάκες. Ο Pan/pAn (Τώρα, Common Comics) αυτοπαρουσιάζεται ως μουσικός που σχεδιάζει κόμικς για να αποτελέσουν το soundtrack της μουσικής του. Και αν δεν μας είναι ακόμα γνωστές οι μουσικές του συνθέσεις η ανακάλυψη του για το σημείο Ξ ίσως έχει πλέον στιγματίσει τη ζωή μας ανεπιστρεπτί. Τον Σταύρο Κιουτσούκη (Βυζιά, MFS Across the Universe, Δεξιοτέχνης, Νικολέτ) όποιος έχει ψάξει λίγο το blog θα τον έχει συναντήσει αρκετά συχνά να σκιτσάρει ως kitRinOagOri, ο οποίος έχει εμπνευστεί μάλλον ατέλειωτες ιστορίες με ούφο που είναι στον ουρανό ή εξωγήινους εγκλωβισμένους σε συνεργεία στη γη. Ο Tasmar (Krak Komiks, Αδέσποτα Σκίτσα, Super Condom) έδωσε το δικό του τόνο στο TVCC με το ιδιαίτερο στυλ των δύο φίλων του που πάντα κάτι περιμένουν, αλλά πάντα θα στραβώσει κάπου μέχρι το 4ο καρέ, ενώ ο Χάρης Λαγκούσης που είναι επίσης σκηνοθέτης ταινιών μικρού μήκους, δημιουργούσε συχνά ένα αινιγματικό πλαίσιο γύρω απ’ τα στριπάκια του που πυροδοτούσε συζητήσεις επί συζητήσεων μέχρι να ανακαλυφθεί το νόημα (αν το έβρισκαν τελικά). Είναι φυσιολογικό απ’ την παρουσίαση των συντελεστών του TVCC ίσως να έχετε αποκομίσει την εντύπωση ότι μιλάμε για μια κοινότητα σκιτσογράφων nerd ανδρών με όλα τα κακά που μπορεί να συνοδεύει αυτή η κατηγορία. Ευτυχώς αυτός ο κλειστός κύκλος δεν έχει καμία σχέση με κάτι τέτοιο. Αυτό το χρωστάμε και εμείς και το TVCC στη Σοφία Σπυρλιάδου (Frogs and Dogs, Inkorrekt, Δεξιοτέχνης), η οποία μας έχει διηγηθεί διάφορες ιστορίες, όπως για τις ατέλειωτες αναμονές στη στάση του 38, η οποία δεν κάνει με τίποτα σκιά, στη Δήμητρα Αδαμοπούλου (Dracula, True Story) με τις true stories της οποίας πρόσφατα γελάσαμε, κλάψαμε και τα σχετικά στη Σταυρούλα Ανθηροπούλου (Frogs and Dogs), η οποία έχει την ικανότητα να ξεχωρίζει εύκολα το μάγκα σε ένα σμήνος, στη Χριστίνα Ανθηροπούλου (Inkorrekt, Frogs and Dogs), η οποία μας διηγήθηκε ανάμεσα σε άλλες την ιστορία της Αλίκης στη χώρα της μπίρας, αλλά και στην Έφη Θεοδωροπούλου, που ξέρει ότι η τέχνη έρχεται απ’ τα πιο καθημερινά και απλά πράγματα, ενώ στο παρελθόν μας έχει διηγηθεί ιστορίες για το έλατο που αρέσει πώς αρέσει. Και επειδή ο κατάλογος δυστυχώς (ή ευτυχώς) δεν τελειώνει, αλλά για όποιον δεν είναι ήδη φαν έχει κουράσει ήδη πριν συνεχίσουμε δεν γίνεται να μην αναφέρουμε ότι στις «Ασκήσεις επί χάρτου» έχει σκιτσάρει και ο Αντώνης Βαβαγιάννης, ο οποίος μέσα από τα Κουραφέλκυθρα έχει καταφέρει να τρυπώσει στα πιο απίθανα και αστεία μέρη, από τις παλιές εποχές του Θείου Αιμίλιου και την οικογένεια…. μέχρι το πιο πρόσφατο στούντιο του Βασίλη Λεβέντη(!), φυσικά before it was cool. Τόσα ονόματα… όμως γιατί να ψάξει κανείς τα 500(!) στριπάκια στο blog του TVCC ή τα νέα σκιτσάκια στις «Ασκήσεις επί χάρτου», αντί να χαζέψει αντίστοιχα τέτοια στριπάκια που ανθίζουν σαν τα μανιτάρια καθημερινά στη διαδικτυακή πιάτσα των comics; Εδώ βρίσκεται όλη η ουσία. Κατά τη γνώμη μας το TVCC είναι μια ολόκληρη φάση, στην οποία αξίζει κανείς να διαθέσει το χρόνο του. Το TVCC ξεκίνησε σαν blog το 2010 και αναρτούσε τις συνέχειές του καθημερινά για 4 χρόνια στο ίδιο blog. Τότε δεν είχε εισχωρήσει το Facebook στη ζωή μας στο βαθμό που βρίσκεται σήμερα, όπου κάθε είδηση, κάθε σκιτσάκι, κάθε βίντεο αναγκαστικά κάποια στιγμή μετά από λιγότερο ή περισσότερο scroll down θα εμφανιστεί στο timeline σου και θα κλικάρεις, αρκεί να έχεις κάνει like στις σωστές σελίδες. Σήμερα κάποιο ωραίο σκίτσο π.χ. απ’ τα Κουραφέλκυθρα μπορεί να μαζέψει δεκάδες ή και εκατοντάδες σχόλια και likes σε λίγες ώρες μετά την ανάρτηση του στο Facebook. Για το TVCC τα πράγματα ήταν κάπως διαφορετικά… Το blog του ήταν σε μεγάλο βαθμό ο κόσμος του. Εκεί έπρεπε να μπαίνεις καθημερινά για να ενημερώνεσαι για τα νέα στριπάκια που έχουν ανέβει και εκεί θα έβγαζε το απολογητικό σκιτσάκι ο Ναύαρχος Πέστροφας αν δεν είχαν δημοσιευτεί νέα σκιτσάκια για κάποιο λόγο. Τελικά το TVCC ξεχωρίζει όχι γιατί κατάφερε να δημιουργήσει ένα κόμικ, αλλά γιατί κατάφερε να δημιουργήσει μια ολόκληρη κοινότητα. Το blog του TVCC δεν ήταν απλά το δημόσιο βήμα του κλειστού κύκλου των σκιτσογράφων, αλλά ήταν και ο κατεξοχήν χώρος συνάντησής τους. Μάλιστα ο Τόμεκ λέει σε μία συνέντευξη του ότι δώσανε μετά από καιρό ραντεβού όλοι μαζί για καφέ, προκειμένου να δουν ποιοι κρύβονται πίσω απ’ τα avatars με τα οποία καθημερινά επικοινωνούσαν. Και επικοινωνούσαν καθημερινά και πολύ. Αυτό τους έδινε τη μεγαλύτερη ώθηση. Ολόκληρες θεματολογίες και εσωτερικά αστεία δημιουργούνταν από ένα στριπάκι και μπορούσαν να συνεχίζονται για πολλά στριπάκια μετά, ενώ χαρακτήρες και καταστάσεις ανταλάσσονταν συχνά, δίνοντας την εντύπωση ότι δεν είχαν δημιουργηθεί από τον πρώτο που τα σχεδίασε, αλλά είχαν συλλογικά αναπλαστεί από όλη την παρέα. Και είναι όντως μια μορφή παρέας το TVCC, η οποία αφιέρωνε κάποιο χρόνο της μέρας της κάθε μέρα για να σχολιάσει το σκιτσάκι της ημέρας, να κάνει πλάκα, να ψάξει το κρυφό ή το εναλλακτικό του νόημα και τελικά να εμπνευστεί και να συνεχίσει την ιδέα σε επόμενο σκίτσο. Ας δούμε όμως ένα παράδειγμα πώς λειτουργούσε σαν κοινότητα το TVCC. Τις πρώτες μέρες του ξεκίνησε το αστείο για το 3ο καρέ. Έχουμε αναφέρει εξαρχής ότι μοναδικός όρος του TVCC ήταν οποιοδήποτε σχέδιο να ολοκληρώνεται σε 4 καρέ. Έτσι λοιπόν παρατηρήθηκε κάποια στιγμή ότι το 3ο καρέ πάντα είχε μεγαλύτερη σημασία. Πρώτος ο Τόμεκ δημιούργησε το Frame “by” Frame, όπου ο πρωταγωνιστής του υπερπήδησε το 3ο καρέ με μια εξαιρετική αθλητική προσπάθεια, όπως θα σημείωνε ένας αθλητικός σχολιαστής. Όμως λίγες μέρες μετά ο αθλητής μας θα τα βρει σκούρα, επειδή ο Tasmar θα εμπνευστεί την εκδίκηση του 3ου καρέ, που βγάζει νοκ άουτ τον αθλητή του Τόμεκ. Αυτό ήταν! Το 3ο καρέ έγινε αστείο που ερχόταν και επανερχόταν στα σκίτσα του κλειστού κύκλου για πολύ καιρό. Αντίστοιχα αστεία και θεματολογίες που αναπτύσσονται και πυροδοτούν την έμπνευση όλης της ομάδας υπάρχουν πολλά. Τα ούφο, το άδειο καρέ, οι μεσαιωνικές απεικονίσεις που θυμίζουν τα προπαγανδιστικά φύλλα της ιεράς εξέτασης είναι ελάχιστα από αυτά. Μάλιστα ο διάλογος μεταξύ των μελών του κλειστού κύκλου δεν έμενε στα σκίτσα. Τροφοδοτούνταν και από τις συζητήσεις στα σχόλια κάτω από κάθε νέο σκίτσο. Για παράδειγμα ο Τόμεκ εμπνεύστηκε ένα σκίτσο με το Χάιζεμπεργκ που στο εργαστήριό του προκαλείται έκρηξη και στο τελευταίο καρέ αμέριμνοι ινδιάνοι και καουμπόηδες συνεχίζουν να επιβαίνουν στη διαδρομή του λεωφορείου σου, από μία συζήτηση στα σχόλια ενός άλλου σκίτσου, για τι άλλο; Για το Χάιζεμπεργκ, τους ινδιάνους και τους καουμπόηδες. Βέβαια εύκολα μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι επικοινωνώντας με αυτό τον τρόπο τα μέλη του κλειστού κύκλου μπορεί να δημιούργησαν μια έντονη αυτοναφορικότητα στο χιούμορ τους, το οποίο για να το καταλάβει κάποιος νέος αναγνώστης θα πρέπει να ανατρέξει περίπου 500 σκιτσάκια πριν. Αυτή την κριτική την καταλαβαίνουμε και την έχουμε επισημάνει και εμείς σε προηγούμενη κριτική μας για το Σκορποχώρι . Όμως αφού κι εμείς διαβάσαμε 500κάτι στριπάκια του TVCC πιστεύουμε ότι αυτού του είδους το αυτοαναφορικό χιούμορ τελικά δεν επιδιώκει να αποξενώσει τον αναγνώστη. Την περίοδο που σκίτσαρε ο πολύ κλειστός κύκλος μέσω της αλληλεπίδρασης και του εσωτερικού χιούμορ κατάφερνε αφενός να δέσει την ίδια την ομάδα του TVCC. Δημιουργούσαν έτσι έναν ιδιαίτερο τρόπο επικοινωνίας, που τους οδήγησε 6 χρόνια μετά να νιώθουν ακόμα μέλη αυτού του κύκλου, ώστε να βγάλουν νέα στριπάκια για τις «Ασκήσεις επί χάρτου». Αφετέρου μπορούσαν έτσι να βάλουν και τους αναγνώστες στη φάση τους. Είναι δεδομένο ότι για να καταλάβεις κάποια θέματα ή κάποια αστεία είναι αναγκαστικό να ανατρέξεις στα αρχικά στριπάκια. Όμως την περίοδο που είναι σε λειτουργία το blog και άρα βρισκόταν σε ανάπτυξη η κοινότητα, αυτό σήμαινε ότι ο καθένας μπορούσε με αυτό τον τρόπο να γίνει συμμέτοχος του αστείου στα σχόλια και έτσι μπορούσε να επηρεάσει την εξέλιξη των επόμενων σκίτσων. Ο καθένας μπορούσε να μπει σε αυτόν τον πολύ κλειστό κύκλο, αρκεί να πέρναγε το απαραίτητο στάδιο της μύησης μέσα απ’ τα προηγούμενα στριπάκια και τη συζήτηση για αυτά. Έτσι λοιπόν το αυτοαναφορικό χιούμορ περισσότερο καταφέρνει να καλλιεργεί την περιέργεια σε κόσμο, παρά να τον αποξενώνει από έναν πολύ κλειστό κύκλο. Τελικά μάλλον γι’ αυτό το λόγο δεν είναι και τόσο κλειστός αυτός ο κύκλος. Γιατί όποιος ενδιαφέρεται δεν έχει παρά να κάνει μερικά κλικ. Ακόμα και τώρα μπορεί να αφιερώσει μερικές ώρες από τη ζωή του, προκειμένου να ανακαλύψει μια ιδιαίτερη φάση κάποιων ωραίων τύπων που κάποια στιγμή αποφάσισαν να φτιάξουν έναν πολύ κλειστό κύκλο που τελικά δεν ήταν και τόσο κλειστός. Πηγή

Εντός (και εκτός) των Τειχών Συντάκτης: Γιάννης Κουκουλάς Στα σύγχρονα κόμικς οι τσιμεντένιοι όγκοι των πόλεων, οι αφιλόξενοι κι επικίνδυνοι δρόμοι, τα σκοτεινά διαμερίσματα, οι βρόμικοι ακάλυπτοι γίνονται σκηνικά που επηρεάζουν καθοριστικά τις ανθρώπινες ζωές και τείχη που τις εγκλείουν αναπόδραστα. Οπως αυτή του πρωταγωνιστή στο «Intra Muros» (εκδ. Ενατη Διάσταση) των Τάσου Ζαφειριάδη και Πέτρου Χριστούλια. «Πρέπει να βγω έξω! Είμαι πλέον οργανικό μέρος του σπιτιού μου. Εγώ είμαι ο πυρήνας, και οι κατσαρίδες τα ριβοσώματα. Οι τοίχοι είναι η κυτταρική μου μεμβράνη - ημιπερατή. Το σπίτι μου είναι κύτταρο και ούτε καν είναι δικό μου. Το νοικιάζω… Απόπτωση!» μονολογεί ο πρωταγωνιστής του «Intra Muros». Εχοντας τη μορφή του Τάσου Ζαφειριάδη, ενός από τους πιο ευφυείς και παραγωγικούς δημιουργούς κόμικς της χώρας μας. Τα σχέδια υπογράφει ο Πέτρος Χριστούλιας, σε ακόμη μία σπουδαία συνεργασία των δύο καλλιτεχνών μετά τα «Χαρακώματα» και το «Σλαπ». Δεν πρόκειται, όμως, για μια καινούργια δουλειά, αλλά για τη συγκεντρωτική έκδοση των ιστοριών που δημοσιεύονταν στο περιοδικό «9» της «Ελευθεροτυπίας» και είχαν κυκλοφορήσει σε τόμο το 2010. Περιλαμβάνονται, ωστόσο, και αρκετές αδημοσίευτες, τότε, σελίδες αλλά και πλούσια «extras», προσχέδια, επεξηγηματικά σημειώματα, πειραματικά κι εναλλακτικά εξώφυλλα, σχέδια φίλων (Μαραγκός, Frogs and Dogs, Διαλυνάς, Κιουτσιούκης, Τσίλης, Κυριακάκης, Σταμπουλής, ακόμα και Moebius!). Η συνειδητοποίηση του εγκλεισμού συρρικνώνει ακόμη περισσότερο τον «τοσοδούλη» φυλακισμένο «εντός των τειχών» Στο επίκεντρο βρίσκεται η ατέρμονη αστική περιπέτεια ενός νέου ανθρώπου που πασχίζει να προσαρμοστεί σε μια εχθρική πόλη με όπλα του την καλπάζουσα φαντασία και την προσωπική, σουρεαλιστική μεταμόρφωση των αντικειμενικών δυσχερειών σε ατομικές λύσεις. «Η πόλη μου είναι βυθισμένη στην ομίχλη. Φεύγω για μεταπτυχιακό σε άλλη πόλη. Το σπίτι μου είναι ένα τεράστιο κύτταρο και το νοικιάζω. Απαίσιες πλατείες. Εμπορικά κέντρα. Κεραίες και ηλιακοί θερμοσίφωνες. Ακάλυπτοι και φωταγωγοί. Αχτένιστες ταράτσες. Καφές και διαδίκτυο. Φαγητό σε πακέτο. Κλιματιστικά που στάζουν. Εξαέρωση. Κρυμμένα μηνύματα. Αϋπνία. Φυγή στο φανταστικό. Ο κόσμος μεγαλώνει ή εγώ μικραίνω; Ή απλώς νιώθω ότι πρέπει να μεγαλώσω απ' την αρχή;» αναρωτιέται ο Ζαφειριάδης, συνοψίζοντας σε αυτές τις ρητορικές ερωτήσεις τα αδιέξοδα ενός ανθρώπου που νιώθει εγκλωβισμένος. Αλλά δεν το βάζει κάτω και επινοεί επαναληπτικά το προσωπικό του μικρο-σύμπαν. Το κατασκευάζει κάθε μέρα με διαφορετικό τρόπο ώστε να τον χωρά και να γίνεται υποφερτό. Επιστρατεύει την αστείρευτη φαντασία του και το ελεύθερο παιχνίδι, βρίσκει ερείσματα στις συμφιλιωτικές διαθέσεις με τον «κόσμο εκεί έξω» που κάθε άνθρωπος διαθέτει και που συνήθως ανταγωνίζονται σε μια άνιση διελκυστίνδα με την απάθεια, την απόσυρση ή ακόμα και το μίσος. Ο Μισέλ Ντε Σερτό στο βιβλίο του «Επινοώντας την καθημερινή πρακτική – Η πολύτροπη τέχνη του πράττειν» (εκδ. Σμίλη) υπερασπίζεται με σθένος τις υποτιμημένες και αχαρτογράφητες ως «ταπεινές και ανάξιες» πρακτικές επιβίωσης, που σχηματίζουν, ωστόσο, νησίδες ελευθερίας, μετατρέποντας την τάχα a priori και τελεσίδικη παθητικότητα του καταναλωτή σε δημιουργικότητα και επινοητικότητα. Σε αντιδιαστολή με τη σφοδρότητα της κριτικής του Φουκό απέναντι στη μικροφυσική της εξουσίας, όπως αναλύεται στο «Επιτήρηση και Τιμωρία», o Ντε Σερτό γράφει: « Αυτοί οι “τρόποι του πράττειν” συνιστούν τις χιλιάδες πρακτικές μέσω των οποίων οι χρήστες επανιδιοποιούνται τον χώρο που οργανώνεται από τις τεχνικές της κοινωνικοπολιτιστικής παραγωγής. Θέτουν ερωτήματα ανάλογα και αντίθετα με όσα πραγματεύεται το βιβλίο του Φουκό: ανάλογα, εφόσον το ζητούμενο είναι να διακρίνουμε τις σχεδόν μικροβιακές τελέσεις που θρασομανούν στο εσωτερικό των τεχνοκρατικών δομών και εκτρέπουν τη λειτουργία τους εφαρμόζοντας μια πληθώρα “τακτικών” αρθρωμένων πάνω στις “λεπτομέρειες” της καθημερινής πρακτικής· αντίθετα, εφόσον το ζητούμενο δεν είναι πια να διευκρινίσουμε πώς η βία της επιβεβλημένης τάξης μεταλάσσεται σε πειθαρχική τεχνολογία, αλλά να φέρουμε στο φως τις λαθραίες μορφές που προσλαμβάνει η σκόρπια, μαστορευτική και τακτικού τύπου δημιουργικότητα των ομάδων ή των ατόμων που έχουν πιαστεί εφεξής στα δίχτυα της “επιτήρησης”. Οι διαδικασίες αυτές και τα τεχνάσματα των καταναλωτών συνθέτουν, σε τελική ανάλυση, το δίκτυο μιας αντιπειθαρχίας». Από τις μεγαλύτερες αρετές του «Intra Muros» είναι ο αυτοσαρκασμός του αφηγητή του, που δεν διστάζει να παραλληλίσει το «δράμα» της καθημερινότητάς του με το ταξίδι του Οδυσσέα ή να παραβεί τις «ηθικές» του αξίες για μια σοκολάτα Στο πλαίσιο αυτών των πολύμορφων καθημερινών πρακτικών και τεχνασμάτων αντιπειθαρχίας και εναντίωσης στη νομοτέλεια, ο αυτοσαρκαστικά μικροσκοπικός -όχι όμως πάντα- πρωταγωνιστής του «Intra Muros» επανιδιοποιείται το ανθρωπογενές περιβάλλον της πόλης, μυρίζει τη ρίγανη στον μπαχτσέ της διπλανής πολυκατοικίας, παίρνει τη Θεσσαλονίκη ολόκληρη πάνω στο ποδήλατό του, εξαφανίζει από τον χάρτη την πλατεία Ομονοίας, κόβει βόλτες πάνω σε μαγικό ιπτάμενο χαλί, απολαμβάνει τα θερινά σινεμά, τα διατηρητέα κτίρια και το φθινοπωρινό ψιλόβροχο, ταξιδεύει στους λαβυρινθώδεις υπονόμους, φτιάχνει με το μυαλό του φανταστικούς αστερισμούς και αλυχτά στο σεληνόφως, συνομιλεί με τα αγάλματα και με τους εξωγήινους που σταμάτησαν πάνω απ’ τη γειτονιά. Δεν μένει όμως μόνο “intra muros”. “Γκρεμίζει” τα τείχη και βγαίνει έξω από τα φυσικά ή εγκεφαλικά σύνορα της πόλης. Συχνά-πυκνά οι ιστορίες αλλάζουν τίτλο και γίνονται Extra Muros. Ο Ζαφειριάδης ταξιδεύει ως εξερευνητής στη ζούγκλα, γίνεται σιωπηλός αστροναύτης κι αγναντεύει τον γαλάζιο πλανήτη, βυθίζεται στα Χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου, μεταμορφώνεται σε πιλότο και γαζώνει γερμανικά μαχητικά, μάχεται με τον δράκο για τα μάτια μιας πριγκίπισσας, γαντζώνεται στα αστέρια, παίζει φλογέρα στα πρόβατα και περιδιαβαίνει την πόλη χίλια χρόνια μετά. Οι αποδράσεις του, βέβαια, δεν έχουν πάντα αίσια κατάληξη. Επιβιβάζεται σε ρώσικο πύραυλο κι εκτοξεύεται από μια κονστρουκτιβιστική κατασκευή, όπως ο Πύργος του Τάτλιν, για να προσσεληνωθεί στο μάτι του φεγγαριού του Ζορζ Μελιές από το Ταξίδι στη Σελήνη, ψαρεύει αρβύλες στους πάγους δίπλα σε απορημένες φώκιες και τρέπεται σε φυγή μετά τη μονομαχία του στην Αγρια Δύση, μια και είναι τόσο μικροσκοπικός που δεν μπορεί να σηκώσει καν το πιστόλι. Στα φανταστικά αυτά ταξίδια “στο μυαλό του Τάσου Ζαφειριάδη”, ο ιδανικός συνεπιβάτης είναι τα καταπληκτικά σχέδια του Πέτρου Χριστούλια που εικονογραφεί την πόλη από κάθε οπτική γωνία: από ψηλά, από κάτω προς τα πάνω, από μπαλκόνια και ταράτσες, από πλατείες, πεζοδρόμια και παγκάκια. Αποδίδει κτίρια, δρόμους, γέφυρες, τοπόσημα και μνημεία άλλοτε ως καφκικά κι αβάσταχτα τσιμεντένια θηρία κι άλλοτε ως εύπλαστα, δαντελένια κι αέρινα κοσμήματα. Που μορφοποιούνται και σχηματοποιούνται στη βάση της προσωπικής διάθεσης και της ψυχολογίας του ανθρώπου εντός τους και δίπλα τους. Μνημεία και αγάλματα γίνονται τόποι «μαρτυρίου» και εξομολόγησης για τον ενοχικό πρωταγωνιστή. Η πλήρης έκδοση του «Intra Muros» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ενατη Διάσταση «Λέγεται ότι ο Τζόις ισχυρίστηκε πως αν ποτέ το Δουβλίνο καταστρεφόταν, θα μπορούσε να ξαναχτιστεί ολόιδιο τούβλο προς τούβλο με βάση τον Οδυσσέα του. Επιτρέψτε μου να αναρωτηθώ ποια πόλη θα μπορούσε άραγε να χτιστεί από τις σελίδες του “Intra Muros”. Αν προσέξει κανείς την εικονογράφηση, θα δει ότι εμφανίζονται άλλοτε λεπτομέρειες της γειτονιάς των Εξαρχείων και άλλοτε του Πύργου Αθηνών στου Γουδή, εκεί όπου μέναμε για χρόνια ο Πέτρος κι εγώ αντιστοίχως. Από την άλλη, δεν λείπει ούτε η Μητέρα Θεσσαλονίκη. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, γιατί τη Θεσσαλονίκη λίγο-πολύ την κουβαλάω μέσα μου και δεν μπορώ να της ξεφύγω εύκολα […] Ολες οι πόλεις μοιάζουν σε κάποιο βαθμό, είναι παραλλαγές στο ίδιο θέμα – σ’ αυτό το αόρατο δίκτυο το οποίο επενδύουν το μπετόν και τα τούβλα και τα καλώδια και οι εμπειρίες μας» σημειώνει επιλογικά ο Τάσος Ζαφειριάδης. Και ακριβώς εδώ έγκειται η πλήρης αντίθεση του «Intra Muros» με την ατυχή και αποϊστορικοποιημένη υπεραπλούστευση του Ελύτη στην, περιέργως κι ανεξήγητα, τόσο δημοφιλή και αναπαραχθείσα φράση του: «Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις». Και πού είναι οι εμπειρίες μας; To «Intra Muros» είναι ένα μωσαϊκό από εμπειρίες, ένα ψηφιδωτό φτιαγμένο από πόλεις και όνειρα. Και αχαλίνωτη φαντασία. Τέτοια που ισοπεδώνει κάθε τείχος. Πηγή Παρουσίαση της έκδοσης, όπου περιλαμβάνονται και λινκ για τους δημιουργούς, αλλά και για την πρώτη έκδοση του έργου από την Ελευθεροτυπία.

Το μαύρο τετράγωνο των κόμικς Το Μαύρο Τετράγωνο του Μάλεβιτς (1915) Πριν από έναν αιώνα ακριβώς, ο Κάζιμιρ Μάλεβιτς παρουσίασε έναν ζωγραφικό πίνακα που έμελλε να γίνει ένα από τα πιο πολυσυζητημένα έργα στην Ιστορία της Τέχνης. Το Μαύρο Τετράγωνο, μια μονοχρωματική μαύρη επιφάνεια, ξάφνιασε κοινό και κριτικούς για την πλήρη ανεικονικότητά του. Δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητους τους δημιουργούς κόμικς, είτε για να το τιμήσουν είτε για να το σατιρίσουν. Η πλήρης ανεικονικότητα και η απόλυτη αφαίρεση ήταν ο ιδανικός στόχος για τα κόμικς. Το Μαύρο Τετράγωνο αποτελεί την επιτομή της αφαίρεσης καθώς δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι δεν αναπαριστά απολύτως τίποτα. Είναι μια ενιαία μαύρη επιφάνεια διαστάσεων 79,5 x 79,5 εκατοστών, ένα ακριβές ως προς τις γεωμετρικές διαστάσεις τετράγωνο τοποθετημένο σε άσπρο φόντο. Η παρουσίασή του το 1915 στο Πέτρογκραντ, παρά την εξοικείωση του κοινού με τους μοντερνιστικούς πειραματισμούς έτερων καλλιτεχνών που ανήκαν σε άλλα ρεύματα της εποχής, προκάλεσε ατέλειωτες συζητήσεις για το μέλλον της τέχνης. Το έργο, άλλωστε, αποτελεί περισσότερο έναν φιλοσοφικό σχολιασμό πάνω στη φύση και τις δυνατότητες της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αλλά και έναν αναστοχασμό πάνω στις έννοιες της αναπαράστασης και της αφαίρεσης. Τις βασικές αρχές της σκέψης του και των μεθόδων του διατύπωσε το ίδιο έτος στο μανιφέστο του για τον σουπρεματισμό, παίρνοντας σαφείς αποστάσεις από τα πρότερα και τα σύγχρονά του καλλιτεχνικά ρεύματα και επιλέγοντας την πλήρη απομάκρυνση και αποστασιοποίησή του από κάθε πιθανότητα αναπαραστατικότητας. Στα χρόνια που θα ακολουθούσαν, η αφαίρεση ως καλλιτεχνική διέξοδος και πρακτική θα αποκτούσε όλο και περισσότερους θιασώτες, με αποκορύφωμα τον αμερικανικό αφηρημένο εξπρεσιονισμό και τη μεταγενέστερη εννοιολογική τέχνη. Ο σπόρος που έριξε ο Μάλεβιτς διατηρήθηκε στη ζωή, έβγαλε ρίζες και κλαδιά και εξακολούθησε επί σειρά δεκαετιών να προσελκύει καλλιτέχνες και κοινό. Η μεταμοντέρνα αποδομητική διάσταση της τέχνης, ωστόσο, όπου τίποτα δεν μένει στο απυρόβλητο και τα θέσφατα υπάρχουν μόνο και μόνο για να ανατραπούν, επέτρεψε στα κόμικς να περιλάβουν στις σελίδες τους και στην «κριτική» τους ακόμα και το Μαύρο Τετράγωνο. Το Μαύρο Τετράγωνο του Igor Kolgarev αντανακλά τον αντιθρησκευτικό πεσιμισμό. Κάτω: Ενα μαύρο τετράγωνο γίνεται το φόντο πάνω στο οποίο κινείται η/ο Krazy Kat του George Herriman. Eνα ακόμα μαύρο τετράγωνο του Glen Baxter απειλείται από το θυμικό του καλλιτέχνη ενάντια στην προστατευτικότητα του επιμελητή Η αρχή όμως είχε γίνει από το 1919 όταν ο George Herriman, ένας δημιουργός κόμικς που συχνά-πυκνά με το έργο του σχολίαζε την τέχνη της εποχής του και «συνομιλούσε» με όλα τα ρεύματα της πρωτοπορίας, σε μια μονοσέλιδη ιστορία με πρωταγωνιστή/πρωταγωνίστρια τον/την άφυλο/η γάτο/α Krazy Kat, χρησιμοποίησε το Μαύρο Τετράγωνο ως το φόντο πάνω στο οποίο ο/η μαύρος/η γάτος/α παραμένει αόρατος/η. Η κατάποση ενός μπουκαλιού γάλατος είναι αρκετή για να ξαναγίνει ορατός/ή, ως λευκός/ή, παρά τις αντιρρήσεις του ποντικού Ignatz που αμφισβητεί την αυθεντικότητα του θεάματος, ενώ η κατανάλωση ενός δοχείου με μαύρο μελάνι τον/την επαναφέρει στο αρχικό του/της χρώμα. Μια γεμάτη ή μια κενή επιφάνεια; Μερικές δεκαετίες αργότερα, το 1966, ένας άλλος Αμερικανός δημιουργός, ο T. F. Lee, θα φιλοτεχνήσει ένα ολόκληρο κόμικς άλμπουμ με τίτλο In a Bedroom Darkly, στο οποίο δεν υπάρχει καμιά απολύτως εικόνα παρά μόνο μαύρα τετράγωνα που αποδίδουν το σκοτάδι σε μια κρεβατοκάμαρα. Ο άντρας και η γυναίκα που βρίσκονται στο κρεβάτι συζητούν μεταξύ τους λίγο πριν παραδοθούν στον νυχτερινό ύπνο και ο αναγνώστης δεν βλέπει απολύτως τίποτα εκτός από τις λεζάντες με τους διαλόγους στο κάτω μέρος από τα μαύρα τετράγωνα. Πιο πρόσφατα, το 2008, οι Απόστολος Δοξιάδης και Αλέκος Παπαδάτος στο best seller Logicomix, με κεντρικό χαρακτήρα τον μαθηματικό και φιλόσοφο Μπέρτραντ Ράσελ, επιλέγουν το Μαύρο Τετράγωνο ως το έργο που η θέασή του οδηγεί τον πρωταγωνιστή στη συνειδητοποίηση ότι η σύγχρονή του τέχνη έχει απορρίψει όλες τις αξίες του παλαιού κόσμου, του κόσμου που οδήγησε την ανθρωπότητα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια φανταστική διαμάχη ανάμεσα στον Βλαντίμιρ Τάτλιν και τον Κάζιμιρ Μάλεβιτς, στην ιστορία Sculptor versus Painter, φιλοτεχνεί ο Grant Snider για να συνοψίσει τις θεμελιώδεις διαφορές των δύο καλλιτεχνών ως προς τη φύση, τη χρηστικότητα και τη σημασία της γλυπτικής συγκριτικά με τη ζωγραφική. Εννοείται πως ο Μάλεβιτς υπερασπίζεται με σθένος τη ζωγραφική, ενώ η ιστορία τελειώνει με κατεστραμμένα τα έργα των δύο καλλιτεχνών από τον ομηρικό καυγά τους, ανάμεσά τους και το Μαύρο Τετράγωνο. Πολλά μαύρα τετράγωνα χρησιμοποιεί και ο Jim Himes για να αποδώσει την κατάσταση ενός χρήστη ηρωίνης ενώ, σε πιο χιουμοριστικούς τόνους, ο Euro παρουσιάζει μια παρέα από τυφλοπόντικες να απολαμβάνουν μόνο το Μαύρο Τετράγωνο σε ένα μουσείο γεμάτο με αριστουργήματα. Ο Igor Kolgarev, σε μια από τις «χριστιανικές» γελοιογραφίες του, παρομοιάζει το Μαύρο Τετράγωνο με το δυσοίωνο επέκεινα των άθρησκων, ο Glen Baxter διακωμωδεί τις επεμβάσεις των επιμελητών εκθέσεων στη σύγχρονη τέχνη με ένα Μαύρο Τετράγωνο να απειλείται από κάποιον «αυθάδη» καλλιτέχνη και ο Andi Walter σε ένα homage προς τον Μάλεβιτς κάνει το Μαύρο Τετράγωνο εφιάλτη για έναν συμπαθή εξωγήινο. Οι πιο πρόσφατες εμφανίσεις του Μαύρου Τετραγώνου, ωστόσο, στον χώρο των κόμικς είναι ελληνικές και προέρχονται από τον Τάσο Ζαφειριάδη. Στο εξαιρετικό τελευταίο άλμπουμ του με τίτλο «Σκορποχώρι», ο Θεσσαλονικιός δημιουργός χρησιμοποιεί δύο φορές το έργο του Μάλεβιτς για να σχολιάσει σκωπτικά τη μοντέρνα και τη σύγχρονη τέχνη. Στο πρώτο Μαύρο Τετράγωνο ο Ζαφειριάδης επεμβαίνει με μια οριζόντια και μια κάθετη γραμμή που διαιρούν το έργο σε τέσσερα ίσα μέρη (ή σχεδιάζει έναν άσπρο σταυρό σε μαύρο φόντο; ) και αξιώνει τον τετραπλασιασμό της αξίας του, ενώ στο δεύτερο χρησιμοποιεί τα τέσσερα βασικά χρώματα (κυανό, ματζέντα, κίτρινο και μαύρο) της τυπογραφίας για να «σπάσει» τη μαυρίλα και διατυπώνει ειρωνικά τον ισχυρισμό ότι ο Μάλεβιτς θα ήταν περήφανος. Οι προαναφερθείσες περιπτώσεις δεν είναι οι μόνες με τις οποίες η τέχνη των κόμικς τιμά ή σατιρίζει ένα εμβληματικό έργο στην ιστορία της τέχνης όπως το Μαύρο Τετράγωνο. Η συνεχής παρουσία του πίνακα του Μάλεβιτς στις σελίδες των κόμικς, μιας ολοζώντανης και εξελισσόμενης τέχνης, και η διατήρησή του στην επικαιρότητα, έναν αιώνα μετά τη δημιουργία του, επιβεβαιώνουν ότι τα καλλιτεχνικά και φιλοσοφικά ζητήματα που εγείρει το έργο είναι ακόμα υπό συζήτηση και διερεύνηση. Η σύγχρονη τέχνη, μέρος της οποίας είναι και τα κόμικς, έχει την ικανότητα και την υποχρέωση να αναστοχάζεται και να μεταφέρει οντολογικούς προβληματισμούς για την ίδια της τη φύση. Ακριβώς όπως και ο Μάλεβιτς με το έργο του. Πηγή

Κάνοντας για το 2014 έναν εγχώριο εκδοτικό απολογισμό για τον χώρο των κόμικς, θυμόμαστε τις ελληνικές δημιουργίες. Η χρονιά που μας πέρασε άφησε δουλειές όμορφες, ενδιαφέρουσες και ολοκληρωμένες. Από αυτές επιλέξαμε τις αγαπημένες μας πέντε (κι ένα bonus track). Είναι ξεκάθαρο: το επίπεδο των δημιουργών στη χώρα μας έχει ανέβει. Το «Αϊβαλί» (εκδ. Κέδρος), το οδοιπορικό του Soloup στη μικρασιατική πόλη, ήταν μια μεγάλη έκπληξη, ιδίως αν αναλογιστούμε το μέχρι πρότινος γελοιογραφικό ύφος του δημιουργού. Ο Soloup αλλάζει το σχέδιο σε σχέση με ό,τι τον είχαμε συνηθίσει, ερευνά, διαβάζει, φωτογραφίζει, παντρεύει την παράδοση με τη σύγχρονη σκιτσογραφία, ακροβατεί ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν και, θέτοντας πρωταγωνιστές τρεις Ελληνες Αϊβαλιώτες συγγραφείς, τον Φώτη Κόντογλου, τον Ηλία Βενέζη, την Αγάπη Βενέζη–Μολυβιάτη κι έναν Τούρκο, τον Αχμέτ Γιορουλμάζ, και με φόντο ματωμένα κεφάλαια της ιστορίας, εστιάζει στο ανθρώπινο δράμα και συνθέτει ένα γκράφικ νόβελ (448 σελίδων!) που γοητεύει. Τα «Χαρακώματα – ιστορίες από την οδό Γάγγραινας» (εκδ. Jemma) των Τάσου Ζαφειριάδη και Πέτρου Χριστούλια έρχονται 100 χρόνια μετά την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι ένα κόμικς άλμπουμ που συλλέγει ολοσέλιδα στριπ με ιστορίες των Γάλλων στρατιωτών στο Δυτικό Μέτωπο. Εκεί, οι εγκλωβισμένοι στρατιώτες προσπαθούν να συμφιλιωθούν, όσο τους επιτρέπεται, με την εφιαλτική καθημερινότητα, έχοντας στο πλευρό τους έναν ισχυρό σύμμαχο: το χιούμορ. Καρτουνίστικο σχέδιο, διακωμώδηση της τραγικότητας, λεπτή ειρωνεία, αιφνιδιαστικές ατάκες και στο βάθος βομβαρδισμένα τοπία, αδέσποτες σφαίρες και λάσπες. Μικρά ανέκδοτα, βασισμένα σε ιστορικά ντοκουμέντα. Οι αναμετρήσεις με τους απέναντι, τους «Ξινολάχανους», διασκεδάζουν. Η «Παναγιά η Χελιδονού» (εκδ. Comicdom Press) είναι η διασκευή σε γκράφικ νόβελ του ομώνυμου διηγήματος της Γαλλίδας συγγραφέως Marguerite Yourcenar από τον Γιώργο Τσιαμάντα. Μέσα από τα όμορφα, γήινα και εναρμονισμένα με το ύφος της ιστορίας σχέδια του δημιουργού, ακολουθούμε τον καλόγερο Θεράπων που εγκαθίσταται κάπου μεταξύ Αχαρνών και Κηφισιάς και εξοργίζεται όταν βλέπει ότι οι κάτοικοι καλούν τους παλιούς θεούς. Καίει τις ελιές που ο κουφαλιασμένος κορμός τους κρύβει δαίμονες, γκρεμίζει αιωνόβια πλατάνια στη σκιά των οποίων στήνονται παγανιστικές γιορτές. Και αποφασισμένος να φυλακίσει μια για πάντα τις Νύμφες, χτίζει στην είσοδο της σπηλιάς τους μία εκκλησία. Η «Θαυμαστή καμήλα» (εκδ. Ικαρος) είναι ένα κόμικς παραμύθι του διάσημου Ευγένιου Τριβιζά όπως το σχεδίασε ο Νίκος Κούτσης, όπου η αιώνια παιδική αφέλεια του πρώτου ταίριαξε με το έντονο σχεδιαστικό ταμπεραμέντο του δεύτερου. Ο Νίκος Κούτσης αγαπάει και σχεδιάζει τους σούπερ ήρωες, όμως η προσγείωσή του στον παραμυθένιο κόσμο μοιάζει ομαλή και είναι ξεκάθαρο πως απόλαυσε τη συνεργασία. Μέσα από ζωντανά σχέδια, ζωηρούς χρωματισμούς και ανατολίτικες μυρωδιές, ακολουθούμε τη σύντομη και διδακτική ιστορία μιας όμορφης, ντελικάτης και ματαιόδοξης καμήλας που ήθελε να γίνει πιο όμορφη, με οποιοδήποτε κόστος. Τα «Κουραφέλκυθρα» του Αντώνη Βαβαγιάννη (εκδ. Jemma) με την πρώτη ματιά, τουλάχιστον στο σχεδιαστικό τους κομμάτι, δεν σου γεμίζουν το μάτι. Απλοϊκές γραμμές, ναΐφ χαρακτήρες, άγαρμπο στήσιμο που θυμίζουν ένα κακέκτυπο του Southpark. Και όμως, αυτό το βιβλίο συλλέγει κάποια από τα πιο έξυπνα στριπάκια που έχουμε διαβάσει εδώ και καιρό. Αποστομωτικά λογοπαίγνια, γελοιογραφίες, υπερβολές, ανέκδοτα και χοντράδες. Ο θείος Αιμίλιος όταν ανοίγει το στόμα του δεν λέει να το κλείσει, η μαθήτρια δημοτικού Ζοζεφίνα έχει εξωπραγματικές απορίες (ο Βαβαγιάννης στο επάγγελμα είναι δάσκαλος), ο πελάτης εστιατορίου βρίσκει συνεχώς κάτι στη σούπα του (ένας φόρος τιμής στον παλιό, καλό Αρκά). Ενα πανηγύρι παρωδίας τραγελαφικών καταστάσεων και τελικής ατάκας. Τέλος, και εμβόλιμα σε αυτή την πεντάδα των ελληνικών κόμικς, τη χρονιά που πέρασε, ήρθε μία σημαντική έκδοση που μας βοηθά να κατανοήσουμε τη μαγεία, αλλά και το θεωρητικό υπόβαθρο αυτής της αφηγηματικής τέχνης. Στα ελληνικά είδαμε το σημαντικό «Κατανοώντας τα κόμικς» του Scott McCloud (εκδ. Webcomics, μτφ. Νίκος Καμπουρόπουλος, πρώτη έκδοση 1993), ντοκιμαντέρ με τη μορφή κόμικς που προσδιορίζει, αναλύει και αποδομεί… τα κόμικς. Στημένο με ιδιοφυή και θαρραλέο τρόπο, είναι ένα ανάγνωσμα που αφήνει να φανούν νέα δεδομένα στον τρόπο που διαβάζουμε και αξιολογούμε μια κόμικς ιστορία, ένα εγχειρίδιο για νέους δημιουργούς, ένα εργαλείο για όσους διδάσκουν το κόμικς (αποτελεί βασική βιβλιογραφία στο σχετικό τμήμα της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών) και μια υπενθύμιση πως οι δυνατότητες των κόμικς είναι απεριόριστες. Ιδού και το σχετικό λινκ.

Κατά την διάρκεια εργασιών του μετρό της Θεσσαλονίκης, ο χρόνος κατέρρευσε και έχασε την γραμμικότητα του. Έτσι παρελθόν, παρόν και μέλλον συνυπάρχουν ταυτόχρονα. Ένα πολύ όμορφο τευχάκι, αφιερωμένο στα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης. Αφιέρωμα στον Τάσο Ζαφειριάδη - Aφιέρωμα στον Θανάση Πέτρου

Ναι, οι περισσότεροι, όταν ακούσουν την λέξη «κόμικ» σκέφτονται τον θείο Σκρουτζ να κοιτάζει την τυχερή δεκάρα του με καρδούλες αντί για κόρες ματιών. Κι όμως, σε μια χώρα που η γιαγιά Ντακ έχει περισσότερους fans από τον Batman, ξεπηδούν συνεχώς νέα ταλέντα που κραδαίνουν το πενάκι και κρατούν την τέχνη του κόμικ ζωντανή σε όλες της τις σύγχρονες μορφές. Σίγουρα η «Βαβέλ» και το «9» της Ελευθεροτυπίας έκαναν σημαντική δουλειά, αναδεικνύοντας τα νέα ικανά χέρια των Ελλήνων σχεδιαστών κόμικ. Κι ακόμη και μετά τους τίτλους τέλους τους πριν από λίγα χρόνια, ένας μικρόκοσμος εκδοτικής δραστηριότητας συνεχίζει να μας χαρίζει την ευκαιρία να χανόμαστε στις εικονογραφήσεις, στα σκίτσα, στα graphic novels και τα διαδικτυακά κόμικ των παραπάνω. Ή μήπως αυτός ο ελληνικός μικρόκοσμος δεν είναι αρκετός; Οι πλέον ταλαντούχοι της νέας γενιάς σχεδιαστών κόμικ απαντούν στις ερωτήσεις μας. Ο Γιώργος Γούσης , με το ευαίσθητο, μελαγχολικό του σχεδιαστικό ύφος και τις νότες από παλιά Ελλάδα, o Ηλίας Κυριαζής , με την έντονη δραστηριότητα στην εκδοτική και καλλιτεχνική "ιστορία" του ελληνικού κόμικ και ο Τάσος Ζαφειριάδης , με την απολαυστική ροπή στο σουρεαλιστικό χιούμορ και το «παρεϊστικο» σενάριο, έχουν κάτι να μας πουν (και να μας σχεδιάσουν). *Κόμικ από τον τόπο σου Στην ερώτησή μας αν έχει μέλλον ο χώρος του κόμικ στην Ελλάδα, και κυρίως αν έχει παρόν, ο Γιώργος Γούσης είναι σαφής και αποστομωτικός: «Δεν υπάρχει "χώρος" στην Ελλάδα, επομένως δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το παρόν του, πόσο μάλλον για το μέλλον του. Αυτό θα συνέβαινε αν υπήρχε μια "βιομηχανία" που παράγει συνεχώς κόμικ και αναγνώστες που τα αγοράζουν. Προς το παρόν, υπάρχουν πέντε - δέκα ανεξάρτητοι άνθρωποι με μεράκι για τα κόμικ που εκδίδουν ό,τι, όπως και όπου μπορούν και μερικές εκατοντάδες αναγνωστών που αν τα βρουν θα τα αγοράσουν και αυτό είναι όλο», αναφέρει. Μπορεί όπως μας λέει τα περιοδικά τύπου Βαβέλ και 9 να κράτησαν συσπειρωμένους αναγνώστες και δημιουργούς, κάτι που βοήθησε στην άνθιση της «σύντομης ιστορίας», αλλά σιγά-σιγά, αυτό το «πρώτο βήμα» πρέπει να περάσει στο επόμενο επίπεδο. «Όλο αυτό οφείλει να αλλάξει σιγά σιγά μορφή αν θέλει να επιβιώσει. Το διαδικτυακό κόμικ έχει δυναμική όπως επίσης και ο λίγο πιο δύσκολος χώρος για τα δεδομένα της Ελλάδος, του graphic novel. Αν υπήρχαν όλα αυτά μαζί, τα περιοδικά με τα κόμικ, τα διαδικτυακά κόμικ, τα graphic novel αλλά και τα "λαϊκά κόμικ" - τα κόμικ περιπτέρου - τότε αυτό θα σήμαινε πως υπάρχει και κοινό να καταναλώσει όλα αυτά, άρα βιομηχανία, άρα "χώρος"» , επισημαίνει ο Γιώργος Γούσης. Ο Τάσος Ζαφειριάδης συμφωνεί: «Στην Ελλάδα, ενώ υπήρχε μία σχετική άνθηση την τελευταία δεκαετία, τα πράγματα είναι όλο και χειρότερα. Ένας Έλληνας δημιουργός δεν μπορεί να βασιστεί οικονομικά μόνο στα κόμικς». Οι λόγοι είναι κατά την γνώμη του αφενός η γενικότερη οικονομική κατάσταση της χώρας και αφετέρου το ούτως ή άλλως μικρό αγοραστικό κοινό. «Μικρό και ετερόκλητο σίγουρα όσον αφορά τα γούστα», σημειώνει. Την ίδια στιγμή στο εξωτερικό, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Ιαπωνία, ανεξαρτήτως καταγωγής, μπορείς να τα καταφέρεις να μπεις στον χώρο εφόσον έχεις τα εχέγγυα, όπως παρατηρεί ο Γιώργος Γούσης . "Στην Ελλάδα όλοι ξέρουμε πως είναι τα πράγματα", αναφέρει ο Ηλίας Κυριαζής . "Γίνονται προσπάθειες αλλά ήδη τα '00s μας φαίνονται χρυσές εποχές. Και στο εξωτερικό δύσκολα είναι αλλά δεν υπάρχει συγκριση. Εγώ προσπαθώ όσο μπορώ να επικεντρώνω τις προσπάθειες μου προς τα έξω", μας λέει, αναφέροντας πως θα μιλήσει για αυτό το θέμα αναλυτικά σε σχετικό πάνελ στο Comicdom της Αθήνας τον Μάρτιο . Ο Γιώργος Γούσης, χωρίς να μασάει τα λόγια του, μας μιλά για το μέγεθος αλλά και την «εκπαίδευση» του ελληνικού κοινού: «Δεν υπάρχει λόγος να μιλήσω για την μειονότητα των Ελλήνων που πραγματικά διαβάζει κόμικ. Οι περισσότεροι δεν ξέρουν καν περί τίνος πρόκειται, δεν ξέρουν για ποιο πράγμα μιλάς, θα φαντάζονται μάλλον γελοιογραφίες», λέει και συμπληρώνει πως, ενώ σίγουρα οι νεότερες γενιές διαβάζουν περισσότερο, δεν υπάρχει τρόπος να «μετρηθεί» κάτι τέτοιο. «Απλώς το υποψιαζόμαστε από τις αντιδράσεις των γύρω μας που και αυτοί όμως είναι πολύ λίγοι και συνήθως ανήκουν στον καλλιτεχνικό χώρο. Ακόμη και αυτοί όμως δεν διαβάζουν ακόμα κόμικ από συνήθεια αλλά από περιέργεια. Δεν είναι στην κουλτούρα τους και είναι λογικό. Ελπίζουμε πως σιγά σιγά ίσως αλλάξει και εδώ αυτό». Ο Ηλίας Κυριαζής συμφωνεί για το μέγεθος του κοινού στην χώρα μας, αλλά θέτει και μια επιπλέον παράμετρο: "Αυτό που για μένα δε βγάζει κανένα νόημα είναι ότι ή είσαι "αναγνώστης κόμικς" ή όχι. Το θεωρό εντελώς ηλίθιο. Ναι, υπάρχουν λάτρεις του σινεμά και βιβλιοφάγοι και κόσμος που ψάχνεται πολύ με τη μουσική, αλλά δεν αυτό δεν σημαίνει οτι ο υπόλοιπος πληθυσμός αγνοεί και απέχει από αυτές τις τέχνες. Δε χρειάζεται να "διαβάζει κόμικς" κάποιος για να απολαύσει ένα κόμικ", παρατηρεί . *Γεννιέσαι ή γίνεσαι; Διδάσκεται η τέχνη του κόμικ ή πρόκειται καθαρά για την εξάσκηση ενός ταλέντου που έχεις μέσα σου; Ο Τάσος Ζαφειριάδης , που παρακολούθησε μαθήματα σε εργαστήρι καλών τεχνών της Θεσσαλονίκης, εξηγεί: «Η ικανότητα αφήγησης είναι σε κάποιο βαθμό έμφυτη, όπως κάποιοι διηγούνται καλά ένα ανέκδοτο, ενώ άλλοι όχι. Οι σχετικές σπουδές μπορούν να θέσουν σε θεωρητικές βάσεις ό,τι έμφυτο, και να το βελτιώσουν». Όπως λέει, αν δεν είχε παρακολουθήσει μαθήματα, ίσως να μην είχε ασχοληθεί με το κόμικ σε τέτοιο βαθμό ή να του έπαιρνε πολύ περισσότερο χρόνο να κάνει όσα κατάφερε ως τώρα. "Δεν είναι κάτι μαγικό", λέει από την πλευρά του ο Ηλίας Κυριαζής . "Είναι επιμονή και δουλειά και αγάπη για το αντικείμενο. Προσωπικά δε σπούδασα σε κάποια σχολή αλλά το ψάχνω και μαθαίνω και εξασκούμαι από πολύ μικρός. Καμία σχολή δε θα σε κάνει κομίστα άμα δεν το παλέψεις μόνος σου, όπως και κανένα έμφυτο ταλέντο". «Ακόμα, ο δημιουργικός διάλογος με ομότεχνους έχει πολλή σημασία. Και η ευρύτητα των διαβασμάτων αυξάνει τα εκφραστικά σου μέσα, όπως και η εξάσκηση», συμπληρώνει ο Τάσος Ζαφειριάδης . Ο Γιώργος Γούσης, ο οποίος σπούδασε Γραφιστική, απ’ την πλευρά του είναι κατηγορηματικός όταν τον ρωτάμε αν γεννιέται ή γίνεται κανείς κομίστας: "Γίνεσαι. Το να έχεις από μικρός την τάση να παίζεις κιθάρα, να τραγουδάς ή να ζωγραφίζεις δεν είναι ταλέντο. Είναι απλώς μια ικανότητα. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν από μια. Από εδώ και πέρα, το αν τελικά θα γίνεις κακός, μέτριος ή σπουδαίος αφηγητής έχει να κάνει 2% με την ικανότητα σου και 98% με όλα τα υπόλοιπα", όπως την εξάσκηση στο να αφηγείσαι με συνδυασμό λόγου και εικόνας και κυρίως το προσωπικό μεράκι, μας λέει. *Το αυγό και η κότα Ή με άλλα λόγια, το σενάριο έκανε το σχέδιο , ή το σχέδιο προηγείται ιεραρχικά του σεναρίου στα κόμικ; «Κανένα δεν είναι σημαντικότερο από το άλλο. Πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία. Επειδή όμως συνήθως το σενάριο προηγείται της απεικόνισης, ο κάθε σχεδιαστής οφείλει να προσαρμόζει το εικαστικό μέρος στην εκάστοτε ιστορία, στον εκάστοτε κόσμο. Δηλαδή να δημιουργεί ατμόσφαιρα, χωρίς βέβαια να χάνει την αναγνωρισιμότητα του», πιστεύει ο Γιώργος Γούσης . Άλλωστε, όπως αναφέρει και ο Ηλίας Κυριαζής , "τα κόμικς είναι και τα δύο αυτά τα πράγματα μαζί, δεν έχει νόημα να προσπαθείς να τα ξεχωρίσεις και να βαφτίσεις το ένα "πιο σημαντικό" από το άλλο. Το καλό σχέδιο δεν είναι αυτό που είναι το πιο αισθητικά ελκυστικό, είναι αυτό που σε βάζει μέσα στην ιστορία". Στην ένατη τέχνη όμως δεν είναι μόνο το σχέδιο ή το σενάριο που παίζουν σημαντικό ρόλο. «Είναι και η σκηνοθεσία, ο αριθμός των καρέ, το μέγεθος της σελίδας, ο τρόπος σύνταξης των καρέ στη σελίδα.. Όλα αυτά είναι αφηγηματικά εργαλεία που σου δίνουν την δυνατότητα να ελέγχεις τον ρυθμό, τον χρόνο, το σασπένς, την ένταση», λέει ο Γιώργος Γούσης , θυμίζοντάς μας πως όλα αυτά συντελούν στην καλή αφήγηση μιας ιστορίας. Άλλωστε, «όλες οι ιστορίες έχουν ειπωθεί. Υπάρχουν υπέροχες ιστορίες που μπορείς να καταστρέψεις αν δεν τις αφηγηθείς σωστά και κοινές, φαινομενικά ασήμαντες ιστορίες που μπορείς να αναδείξεις σε κάτι φρέσκο, κάτι νέο αν τις αφηγηθείς με ωραίο ή πρωτότυπο τρόπο». *Επιρροές και εμπνεύσεις Ένας κομίστας βρίσκεται μπροστά σε tabula rasa. Από πού ξεκινά για να δημιουργήσει το κόμικ; Ο Τάσος Ζαφειριάδης μοιράζεται μαζί μας την λίστα των «μουσών» του: «Πράγματα που ακούω ή βλέπω γύρω μου, κουβέντες με φίλους, αλλά και βιβλία, ταινίες, μουσική, ποίηση. Όνειρα μερικές φορές, σε εκείνη την ώρα λίγο πριν ή λίγο μετά τον ερχομό του ύπνου. Φράσεις που παρακούω από λάθος και ερμηνεύω αλλιώς. Παλιές σημειώσεις που βλέπω μετά από χρόνια. Η συνεργασία στο σενάριο, το ομαδικό brainstorming. Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω». Ο Ηλίας Κυριαζής παίρνει την σκυτάλη: "Από τη ζωή, από την τέχνη... Δεν ξέρεις ποτέ από που θα σου έρθει μια καλή ιδέα. Όσο πιο πολλές εμπειρίες έχεις τόσο καλύτερα. Πολλές φορές βοηθά παρατηρώντας πράγματα και καταστάσεις να σκέφτεσαι "τι θα γινόταν αν...;" Για τον Γιώργο Γούση , έμπνευση είναι «οτιδήποτε μου κάνει εντύπωση. Οτιδήποτε με συγκινεί, με κάνει να το σκέφτομαι». Και αναπόφευκτα, η κουβέντα έρχεται στους συναδέλφους τους που τους επηρέασαν: «Υπάρχουν αυτοί που με τη δουλειά τους μου έδειξαν πιο δρόμο να πάρω και αυτοί που μου έδειξαν πιο δρόμο να αποφύγω. Και οι δύο περιπτώσεις εξίσου σημαντικές για μένα. Ας πούμε πως επηρεάζομαι πιο εύκολα από τους Αμερικάνους σχεδιαστές του 30' και τους χαράκτες αλλά γενικότερα έχω κλέψει λεπτομέρειες από πάρα πολλούς σχεδιαστές, όλων των ειδών και τάσεων», μας εκμυστηρεύεται ο νεαρός σχεδιαστής για το κράμα του ιδιαίτερου στιλ του. Επιπλέον, κατά την γνώμη του, το αφηγηματικό στιλ επηρεάζεται όχι μόνο από κομίστες αλλά από κάθε είδους καλλιτέχνες, λογοτέχνες, ποιητές, σκηνοθέτες. «Ίσως λιγότερο από τους μουσικούς λόγω της αποχής του ήχου από τα κόμικ, αλλά δεν είναι απίθανο να συμβαίνει και αυτό. Γνωρίζω κομίστες που επηρεάζονται έντονα από τα μουσικά τους ακούσματα και αυτό παίρνει θέση στο έργο τους. Με την ίδια λογική, δεν παρακολουθώ με - θετικό ή αρνητικό- ενδιαφέρον μόνο τους συναδέλφους μου. Παρακολουθώ όσους περισσότερους μπορώ». «Αυτοί, τους οποίους αναγνωρίζω πιο πολύ στο δικό μου σχέδιο, είναι οι Lewis Trondheim, Max Andersson, Reiser, Chris Ware. Αλλά έχω «μάθει» πολλά και από άλλους, οι οποίοι δεν είναι ίσως τόσο αντιληπτοί, όπως ο Hugo Pratt, ο Franquin ή ο Don Rosa», μας λέει για το δικό του ύφος ο Τάσος Ζαφειριάδης και συνεχίζει την μεγάλη και ενδιαφέρουσα λίστα του: «Από Έλληνες δημιουργούς παρακολουθώ πολλούς: όλους στο The Very Closed Circle, τους Γιώργο Τσούκη, Τάσο Μαραγκό, Χρήστο Σταμπουλή, Πέτρο Χριστούλια, Θανάση Πέτρου, Μιχάλη Διαλυνά, Γιώργο Γούση, Evan, Γιώργο Τραγάκη, Ζένια, Αλέκο Παπαδάτο, Γιάννη Μυλωνογιάννη και πολλούς ακόμη». *Σε σελίδες και στα… σκαριά Αν δεν σας έχει δημιουργηθεί η περιέργεια να «διαβάσετε» τις δημιουργίες της νέας γενιάς του ελληνικού κόμικ, λέτε ψέματα. Συνεχίστε να διαβάζετε, γιατί ακολουθούν οι τελευταίες δουλειές των δημιουργών που μας άνοιξαν τα χαρτιά τους, καθώς και τα σχέδιά τους (στην κυριολεξία) για το μέλλον. Ο Ηλίας Κυριαζής πρόσφατα κυκλοφόρησε το μινικόμικ The Dragon And The Ghost , που όπως μας λέει "το χάρηκα γιατί είναι ό,τι πιο σκοτεινό έχω γράψει. 'Ενας redneck δράκος, ένα ομιλόν άγαλμα και μια απομονωμένη καμπίνα στο δάσος. Και αλυσίδες. Το χρησιμοποιήσα για να ανοίξω και το online store μου όπου διατίθεται αποκλειστικά" . Αυτό τον καιρό δημοσιεύεται σε συνέχειες στο socomic.gr το κόμικ του " It's My Party ". Ένας τύπος μυστηριωδώς ξαναζεί όλα τα πάρτυ της ζωής του, συγχρόνως. Κάθε Δευτέρα ανεβαίνει νέα σελίδα και θα ολοκληρωθεί σε 14 επεισόδια. Περισσότερα δείγματα της δουλειάς του μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα του . Όταν τον ρωτάμε πώς θα φανταζόταν εικονογραφημένο το Μνημόνιο, η απάντησή του είναι... αυτή . Τέλος, μας ενημερώνει πως σκοπεύει να μοιραστεί τα πολύ αγαπημένα του illustrations με τους χαρακτήρες από Marvel και DC που του αρέσουν περισσότερο, τα οποία μπορείτε να δείτε εδώ . "Σκέφτομαι να τυπώσω λίγα αντίτυπα με αφορμή το Comicdom Con. Αν κάποιος θέλει κάποιο ας μου γράψει στο iliaskrzs@yahoo.gr" , μας λέει. Ο Γιώργος Γούσης , από την ανάδειξή του από το «9» της Ελευθεροτυπίας μέχρι σήμερα, έχει συμπληρώσει τέσσερα (και κάτι) αναγνωριστικά αλλά και άκρως ενδιαφέροντα χρόνια δημιουργίας, με ένα corpus από σχέδια, εικονογραφήσεις για τον περιοδικό τύπο, ιστορίες που έφτασαν μέχρι και τα πιεστήρια αμερικανικών εκδόσεων, τα οποία συγκεντρώθηκαν σε μία καλαίσθητη έκδοση υπό τον τίτλο « Αθώες Εποχές » (εκδόσεις ΚΨΜ). Περισσότερα έργα του μπορείτε να δείτε στο blog του . Όσο για τον επόμενο κύκλο δημιουργίας του; «Αυτή την περίοδο ετοιμάζω μαζί με τον συνεργάτη μου στο σενάριο Γιάννη Ράγκο, ένα demo για μια μεγάλη ιστορία κόμικ που θέλω να φτιάξω. Μόλις ολοκληρωθεί ο φάκελος με την παρουσίασή του εγχειρήματος, θα τον προτείνουμε σε εκδότες τους εξωτερικού και του εσωτερικού για να δούμε αν μπορεί κάποιος να μας βοηθήσει στην υλοποίηση του. Η ιστορία διαδραματίζεται στην Ελλάδα του 1909 έως το 1930», μας αποκαλύπτει. Εμείς τολμάμε να τον ρωτήσουμε ποιο βιβλίο θα ήθελε να μετατρέψει σε κόμικ , αλλά και πώς θα φανταζόταν εικονογραφημένο… το Μνημόνιο . «Το βιβλίο Counter-Clock World (Ο Αντίστροφος Κόσμος) του Φίλιπ Ντίκ», μας απαντά στο πρώτο σκέλος, και όσο για το μνημόνιο, θα ήταν «βαρετό διότι δεν καταπιάνεται με κανένα από τα ουσιαστικά προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, για την ακρίβεια αδιαφορεί παντελώς γι' αυτήν και τα προβλήματα της». Ο Τάσος Ζαφειριάδης , επίσης «παιδί» του περιοδικού «9», τον τελευταίο χρόνο μαζί με τον «Εγγαστρίμυθό» μας Λουκά Τσουκνίδα γράφουν την ιστορία « Δεν είναι αυτό που νομίζεις », τα δύο πρώτα τεύχη της οποίας κυκλοφορούν από την Jemma Press σε σχέδιο Παναγιώτη Πανταζή (aka Pan Pan). Πρόκειται για τις περιπέτειες μιας αθηναϊκής παρέας, που έχει την υπερδύναμη να την βολεύει ο σουρεαλισμός της καθημερινότητας (μάθετε περισσότερα σε παλιότερο δημοσίευμα του in2life ). link