Το μαύρο τετράγωνο των κόμικς [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 02/08/2015]

[leonidio]

Το μαύρο τετράγωνο των κόμικς

 

Το Μαύρο Τετράγωνο του Μάλεβιτς (1915)

 

Πριν από έναν αιώνα ακριβώς, ο Κάζιμιρ Μάλεβιτς παρουσίασε έναν ζωγραφικό πίνακα που έμελλε να γίνει ένα από τα πιο πολυσυζητημένα έργα στην Ιστορία της Τέχνης.

 

Το Μαύρο Τετράγωνο, μια μονοχρωματική μαύρη επιφάνεια, ξάφνιασε κοινό και κριτικούς για την πλήρη ανεικονικότητά του.

 

Δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητους τους δημιουργούς κόμικς, είτε για να το τιμήσουν είτε για να το σατιρίσουν.

 

Η πλήρης ανεικονικότητα και η απόλυτη αφαίρεση ήταν ο ιδανικός στόχος για τα κόμικς.

 

 

Το Μαύρο Τετράγωνο αποτελεί την επιτομή της αφαίρεσης καθώς δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι δεν αναπαριστά απολύτως τίποτα.

 

Είναι μια ενιαία μαύρη επιφάνεια διαστάσεων 79,5 x 79,5 εκατοστών, ένα ακριβές ως προς τις γεωμετρικές διαστάσεις τετράγωνο τοποθετημένο σε άσπρο φόντο.

 

Η παρουσίασή του το 1915 στο Πέτρογκραντ, παρά την εξοικείωση του κοινού με τους μοντερνιστικούς πειραματισμούς έτερων καλλιτεχνών που ανήκαν σε άλλα ρεύματα της εποχής, προκάλεσε ατέλειωτες συζητήσεις για το μέλλον της τέχνης.

 

Το έργο, άλλωστε, αποτελεί περισσότερο έναν φιλοσοφικό σχολιασμό πάνω στη φύση και τις δυνατότητες της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αλλά και έναν αναστοχασμό πάνω στις έννοιες της αναπαράστασης και της αφαίρεσης.

 

Τις βασικές αρχές της σκέψης του και των μεθόδων του διατύπωσε το ίδιο έτος στο μανιφέστο του για τον σουπρεματισμό, παίρνοντας σαφείς αποστάσεις από τα πρότερα και τα σύγχρονά του καλλιτεχνικά ρεύματα και επιλέγοντας την πλήρη απομάκρυνση και αποστασιοποίησή του από κάθε πιθανότητα αναπαραστατικότητας.

 

Στα χρόνια που θα ακολουθούσαν, η αφαίρεση ως καλλιτεχνική διέξοδος και πρακτική θα αποκτούσε όλο και περισσότερους θιασώτες, με αποκορύφωμα τον αμερικανικό αφηρημένο εξπρεσιονισμό και τη μεταγενέστερη εννοιολογική τέχνη.

 

Ο σπόρος που έριξε ο Μάλεβιτς διατηρήθηκε στη ζωή, έβγαλε ρίζες και κλαδιά και εξακολούθησε επί σειρά δεκαετιών να προσελκύει καλλιτέχνες και κοινό.

 

Η μεταμοντέρνα αποδομητική διάσταση της τέχνης, ωστόσο, όπου τίποτα δεν μένει στο απυρόβλητο και τα θέσφατα υπάρχουν μόνο και μόνο για να ανατραπούν, επέτρεψε στα κόμικς να περιλάβουν στις σελίδες τους και στην «κριτική» τους ακόμα και το Μαύρο Τετράγωνο.

 

Το Μαύρο Τετράγωνο του Igor Kolgarev αντανακλά τον αντιθρησκευτικό πεσιμισμό. Κάτω: Ενα μαύρο τετράγωνο γίνεται το φόντο πάνω στο οποίο κινείται η/ο Krazy Kat του George Herriman. Eνα ακόμα μαύρο τετράγωνο του Glen Baxter απειλείται από το θυμικό του καλλιτέχνη ενάντια στην προστατευτικότητα του επιμελητή

 

Η αρχή όμως είχε γίνει από το 1919 όταν ο George Herriman, ένας δημιουργός κόμικς που συχνά-πυκνά με το έργο του σχολίαζε την τέχνη της εποχής του και «συνομιλούσε» με όλα τα ρεύματα της πρωτοπορίας, σε μια μονοσέλιδη ιστορία με πρωταγωνιστή/πρωταγωνίστρια τον/την άφυλο/η γάτο/α Krazy Kat, χρησιμοποίησε το Μαύρο Τετράγωνο ως το φόντο πάνω στο οποίο ο/η μαύρος/η γάτος/α παραμένει αόρατος/η.

 

Η κατάποση ενός μπουκαλιού γάλατος είναι αρκετή για να ξαναγίνει ορατός/ή, ως λευκός/ή, παρά τις αντιρρήσεις του ποντικού Ignatz που αμφισβητεί την αυθεντικότητα του θεάματος, ενώ η κατανάλωση ενός δοχείου με μαύρο μελάνι τον/την επαναφέρει στο αρχικό του/της χρώμα.

 

Μια γεμάτη ή μια κενή επιφάνεια;

 

Μερικές δεκαετίες αργότερα, το 1966, ένας άλλος Αμερικανός δημιουργός, ο T. F. Lee, θα φιλοτεχνήσει ένα ολόκληρο κόμικς άλμπουμ με τίτλο In a Bedroom Darkly, στο οποίο δεν υπάρχει καμιά απολύτως εικόνα παρά μόνο μαύρα τετράγωνα που αποδίδουν το σκοτάδι σε μια κρεβατοκάμαρα.

 

Ο άντρας και η γυναίκα που βρίσκονται στο κρεβάτι συζητούν μεταξύ τους λίγο πριν παραδοθούν στον νυχτερινό ύπνο και ο αναγνώστης δεν βλέπει απολύτως τίποτα εκτός από τις λεζάντες με τους διαλόγους στο κάτω μέρος από τα μαύρα τετράγωνα.

 

 

Πιο πρόσφατα, το 2008, οι Απόστολος Δοξιάδης και Αλέκος Παπαδάτος στο best seller Logicomix, με κεντρικό χαρακτήρα τον μαθηματικό και φιλόσοφο Μπέρτραντ Ράσελ, επιλέγουν το Μαύρο Τετράγωνο ως το έργο που η θέασή του οδηγεί τον πρωταγωνιστή στη συνειδητοποίηση ότι η σύγχρονή του τέχνη έχει απορρίψει όλες τις αξίες του παλαιού κόσμου, του κόσμου που οδήγησε την ανθρωπότητα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

 

 

Μια φανταστική διαμάχη ανάμεσα στον Βλαντίμιρ Τάτλιν και τον Κάζιμιρ Μάλεβιτς, στην ιστορία Sculptor versus Painter, φιλοτεχνεί ο Grant Snider για να συνοψίσει τις θεμελιώδεις διαφορές των δύο καλλιτεχνών ως προς τη φύση, τη χρηστικότητα και τη σημασία της γλυπτικής συγκριτικά με τη ζωγραφική.

 

Εννοείται πως ο Μάλεβιτς υπερασπίζεται με σθένος τη ζωγραφική, ενώ η ιστορία τελειώνει με κατεστραμμένα τα έργα των δύο καλλιτεχνών από τον ομηρικό καυγά τους, ανάμεσά τους και το Μαύρο Τετράγωνο.

 

 

Πολλά μαύρα τετράγωνα χρησιμοποιεί και ο Jim Himes για να αποδώσει την κατάσταση ενός χρήστη ηρωίνης ενώ, σε πιο χιουμοριστικούς τόνους, ο Euro παρουσιάζει μια παρέα από τυφλοπόντικες να απολαμβάνουν μόνο το Μαύρο Τετράγωνο σε ένα μουσείο γεμάτο με αριστουργήματα.

 

 

Ο Igor Kolgarev, σε μια από τις «χριστιανικές» γελοιογραφίες του, παρομοιάζει το Μαύρο Τετράγωνο με το δυσοίωνο επέκεινα των άθρησκων, ο Glen Baxter διακωμωδεί τις επεμβάσεις των επιμελητών εκθέσεων στη σύγχρονη τέχνη με ένα Μαύρο Τετράγωνο να απειλείται από κάποιον «αυθάδη» καλλιτέχνη και ο Andi Walter σε ένα homage προς τον Μάλεβιτς κάνει το Μαύρο Τετράγωνο εφιάλτη για έναν συμπαθή εξωγήινο.

 

 

Οι πιο πρόσφατες εμφανίσεις του Μαύρου Τετραγώνου, ωστόσο, στον χώρο των κόμικς είναι ελληνικές και προέρχονται από τον Τάσο Ζαφειριάδη. Στο εξαιρετικό τελευταίο άλμπουμ του με τίτλο «Σκορποχώρι», ο Θεσσαλονικιός δημιουργός χρησιμοποιεί δύο φορές το έργο του Μάλεβιτς για να σχολιάσει σκωπτικά τη μοντέρνα και τη σύγχρονη τέχνη.

 

Στο πρώτο Μαύρο Τετράγωνο ο Ζαφειριάδης επεμβαίνει με μια οριζόντια και μια κάθετη γραμμή που διαιρούν το έργο σε τέσσερα ίσα μέρη (ή σχεδιάζει έναν άσπρο σταυρό σε μαύρο φόντο; ) και αξιώνει τον τετραπλασιασμό της αξίας του, ενώ στο δεύτερο χρησιμοποιεί τα τέσσερα βασικά χρώματα (κυανό, ματζέντα, κίτρινο και μαύρο) της τυπογραφίας για να «σπάσει» τη μαυρίλα και διατυπώνει ειρωνικά τον ισχυρισμό ότι ο Μάλεβιτς θα ήταν περήφανος.

 

Οι προαναφερθείσες περιπτώσεις δεν είναι οι μόνες με τις οποίες η τέχνη των κόμικς τιμά ή σατιρίζει ένα εμβληματικό έργο στην ιστορία της τέχνης όπως το Μαύρο Τετράγωνο.

 

Η συνεχής παρουσία του πίνακα του Μάλεβιτς στις σελίδες των κόμικς, μιας ολοζώντανης και εξελισσόμενης τέχνης, και η διατήρησή του στην επικαιρότητα, έναν αιώνα μετά τη δημιουργία του, επιβεβαιώνουν ότι τα καλλιτεχνικά και φιλοσοφικά ζητήματα που εγείρει το έργο είναι ακόμα υπό συζήτηση και διερεύνηση.

 

Η σύγχρονη τέχνη, μέρος της οποίας είναι και τα κόμικς, έχει την ικανότητα και την υποχρέωση να αναστοχάζεται και να μεταφέρει οντολογικούς προβληματισμούς για την ίδια της τη φύση.

 

Ακριβώς όπως και ο Μάλεβιτς με το έργο του.

 

Πηγή