Τα κινούμενα σχέδια της Μαύρης Ηπείρου [ Μαλανδράκης Άρης, Ελευθεροτυπία, 17/8/2008 ]

[Bonadrug]

Η Αφρική σε κίνηση

 

Κείμενο-φωτογραφία: ΑΡΗΣ ΜΑΛΑΝΔΡΑΚΗΣ (malandra@enet.gr)

 

 

Η αλήθεια είναι ότι ελάχιστα γνωρίζουμε περί των κινουμένων σχεδίων της Αφρικής. Η μόνη γνωστή Αφρική σε αυτού του είδους τις ταινίες είναι εκείνη που... διανθίζει κάποια καρτούν made in Hollywood ή ευρωπαϊκές παρωδίες όπως η ταινία του Πισά «Ταρζούν, η ντροπή της ζούγκλας»! Χάρη στον Μοχάμεντ Αμπντάλα και τους θησαυρούς που έφερε από την ήπειρό του, η αλήθεια αποκαταστάθηκε με μια εντυπωσιακή συλλογή ταινιών από διάφορες αφρικανικές χώρες.

 

 

Αιγύπτιος στην καταγωγή και σκηνοθέτης το επάγγελμα, ο Μοχάμεντ Αμπντάλα διδάσκει στο τμήμα κινουμένων σχεδίων της Σχολής Καλών Τεχνών του πανεπιστημίου Μίνια. Με αυτή την τελευταία ιδιότητα έφθασε πριν από λίγο καιρό στην Ελλάδα, για να διδάξει στα εργαστήρια κατάρτισης για το animation και τις ψηφιακές τέχνες «Animart '08», που διοργάνωσε στο Μονοδένδρι της Ηπείρου το Ευρωπαϊκό Κέντρο Κινουμένων Σχεδίων και το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, με τη στήριξη του Ριζαρείου Ιδρύματος και του Κεντρικού Δήμου Ζαγορίου. Οι ταινίες που παρουσίασε αποκάλυψαν ένα πολύχρωμο σύμπαν, με εντελώς ιδιαίτερο στιλ και αναφορές στα προβλήματα που ταλανίζουν την πολύπαθη ήπειρο. Ανάμεσά τους και μια αναπάντεχη παρουσία: το (κινούμενο) σκίτσο ενός Ελληνα, που εμφανίστηκε σε ένα από τα πρώτα αιγυπτιακά καρτούν!

 

Η UNESCO άνοιξε δρόμους

 

- Είσαι πρεσβευτής, κατά κάποιον τρόπο, μιας εντελώς άγνωστης παραγωγής που αφορά τα αφρικανικά κινούμενα σχέδια. Γυρίζεις τον κόσμο παρουσιάζοντας ταινίες από την Κένυα, τη Νότια Αφρική, την Μπουργκίνα Φάσο και άλλες χώρες-έκπληξη. Πόσο διαδεδομένη είναι αυτή η τέχνη στην αφρικανική ήπειρο;

 

«Η Αφρική αποτελείται από 53 χώρες. Τα παιδικά προγράμματα, όμως, και ειδικότερα τα κινούμενα σχέδια, εισάγονται κυρίως από Ευρώπη και Αμερική. Παρά τα αξιόλογα δείγματα δουλειάς, ήδη από τη δεκαετία του '90, η παραγωγή ήταν περιορισμένη, κυρίως επειδή υπήρχε έλλειψη κεφαλαίων, υποδομής και ατόμων με γνώσεις σε αυτό τον τομέα. Τα πράγματα άλλαξαν σημαντικά πριν από μερικά χρόνια, χάρη σε μια πρωτοβουλία που ανέλαβε η UNESCO. Βασικός στόχος του προγράμματος, που ονομάστηκε "Africa animated", ήταν να αναδειχθεί η αφρικανική εικονογραφία και να αξιοποιηθεί σεναριακά η τεράστια προφορική παράδοση της ηπείρου. Η UNESCO έφερε σε επαφή διεθνή εκπαιδευτικά ιδρύματα και άλλους φορείς, με animators, ζωγράφους, παραγωγούς και υπευθύνους τηλεοπτικών σταθμών από διάφορες αφρικανικές χώρες. Στο πρόγραμμα περιλαμβάνονται και οι λεγόμενες "ασκήσεις πολιτιστικής ανάκτησης", που επιμελούνται ντόπιοι παραμυθάδες, μουσικοί και λαϊκοί καλλιτέχνες. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει στους εκπαιδευόμενους να προσπερνούν τα ξένα πρότυπα, αναζητώντας στοιχεία της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και δημιουργώντας ένα εντελώς προσωπικό στιλ».

 

 

- Πότε ξεκίνησε το «Africa animated»;

 

«Το πρώτο εργαστήριο οργανώθηκε πριν από τέσσερα χρόνια, στο πλαίσιο του Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Ζανζιβάρης και συνεχίστηκε στην Κένυα. Συμμετείχαν 15 νέοι καλλιτέχνες, με λίγη ή καθόλου εμπειρία στα κινούμενα σχέδια. Στη δίμηνη διάρκειά του δημιούργησαν τα δικά τους φιλμ, εντελώς διαφορετικά το ένα από το άλλο σε ύφος και τεχνικές κίνησης. Χώρες όπως η Ρουάντα, το Μπουρούντι, ο Νίγηρας, η Ουγκάντα, η Σενεγάλη, έχουν δώσει θαυμάσια δείγματα δουλειάς. Με τεχνικές που ξεκινούν από το απλό μολύβι και φθάνουν στο 3D animation. Οι ιστορίες τους δεν αναφέρονται μόνο σε θρύλους και παραδόσεις, αλλά θίγουν καίρια ζητήματα όπως τις εμφύλιες συρράξεις, την έλλειψη νερού και τροφής, την επέλαση του ξένου κεφαλαίου, τις συνέπειες της αποικιοκρατίας. Οπου έχω παρουσιάσει αυτές τις ταινίες, σε Ισπανία, Πολωνία και τελευταία στο φεστιβάλ AnimaCarib του Τομπάγκο, η αποδοχή ήταν πολύ ευνοϊκή».

 

- Ποια είναι η θέση της χώρας σου σε αυτή την παραγωγή;

 

«Η Αίγυπτος διαφέρει από τις υπόλοιπες χώρες της Αφρικής, έχοντας μεγάλη παράδοση στα καρτούν. Σήμερα λειτουργούν τουλάχιστον 100 στούντιο animation και περίπου 200 σπουδαστές αποφοιτούν κάθε χρόνο από διάφορες σχολές και πανεπιστημιακά τμήματα όπως αυτό που διδάσκω. Ενα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η Αίγυπτος έφερε τον κινηματογράφο στην Αφρική. Ηταν η τρίτη στον κόσμο, μετά το Παρίσι και το Λονδίνο, που παρουσίασε τη νέα, τότε, εφεύρεση. Η πρώτη προβολή έγινε το 1896, παρουσία των αδελφών Λιμιέρ, στην κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια. Μέχρι τα τέλη του '60 ο αιγυπτικός κινηματογράφος αποτελούσε, μαζί με το βαμβάκι, μία από τις κυριότερες πηγές εσόδων του κράτους. Οι ταινίες μας εξάγονταν σε όλο τον αραβόφωνο κόσμο, αλλά και σε χώρες που υπήρχαν πολυάριθμες αραβικές κοινότητες, φθάνοντας μέχρι τη Λατινική Αμερική. Παράλληλα, διάφορες ξένες εταιρείες έρχονταν να γυρίσουν τις ταινίες τους στα πολύ καλά εξοπλισμένα αιγυπτιακά στούντιο. Ανάμεσά τους, αν δεν κάνω λάθος, ήταν και κάποιοι δικοί σας».

 

- Οι οποίοι έκαναν τη λεγόμενη «αιγυπτιακή περίοδο» της ελληνικής παραγωγής, στη διάρκεια του μεσοπολέμου και στις αρχές του '50. Πότε έγινε, όμως, η πρώτη αιγυπτιακή ταινία κινουμένων σχεδίων;

 

«Οχι μόνο πρώτη αιγυπτιακή, αλλά και πρώτη αφρικανική, η πρώτη στη Μέση Ανατολή και η πρώτη στις νότιες χώρες της Μεσογείου γενικότερα. Εγινε το 1935, δεν θα το πιστέψετε αυτό, από δύο ξυλουργούς. Τους αδελφούς Ντέιβιντ και Σόλμο Φρένκελ. Ηταν ρωσοεβραίοι εμιγκρέδες, που είχαν καταφύγει στην Αίγυπτο αναζητώντας ειρήνη και μια καλύτερη ζωή. Κατέληξαν να ασχοληθούν με τα καρτούν με πρώτη τους ταινία το "Δεν γίνεται τίποτα"».

- Γιατί αυτός ο τίτλος;

 

«Επειδή, όταν επιχείρησαν να βρουν χρηματοδότες, διαπίστωσαν ότι ήταν μάταιη η προσπάθειά τους! Παρ' όλα αυτά, κατάφεραν να ολοκληρώσουν την ταινία, που σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Αντέγραψαν τη φιγούρα του Μίκι Μάους, που είχε εμφανιστεί στην οθόνη λίγο νωρίτερα, στολίζοντάς τον με φεσάκι και άλλα αιγυπτιακά χαρακτηριστικά. Γι' αυτό, η ταινία τους ονομάστηκε "μελαψοτυπία του Μίκι". Ο Μις-Μις Εφέντη, όπως ονομαζόταν ο ήρωας, χρειάστηκε να αλλάξει μορφή στις αμέσως επόμενες ταινίες της σειράς, για λόγους κοπιράιτ. Οι Φρένκελ λανσάρισαν τότε μια άλλη χιουμοριστική φιγούρα, πάντα με το ίδιο όνομα, που έκανε μεγάλη καριέρα στον κινηματογράφο και αργότερα στην τηλεόραση, μέχρι το 1964. Από τις ταινίες της σειράς αυτής, επέλεξα να προβάλω στην Animart την "Εθνική Αμυνα"».

- Οπου εμφανίζεται η καρικατούρα ενός Ελληνα! Πώς επετεύχθη αυτό το... ελληνοαιγυπτιακό συνοικέσιο;

«Εκτός από ήρωας της ομώνυμης σειράς, ο Μις-Μις Εφέντη πρωταγωνίστησε στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου σε κάποιες προπαγανδιστικές ταινίες. Η "Εθνική Αμυνα", που γυρίστηκε όσο διεξάγονταν οι μάχες των συμμαχικών δυνάμεων με τα στρατεύματα του Ρόμελ, προπαγανδίζει τον εθνικό έρανο για την ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Καθώς ο Μις-Μις Εφέντη παρελαύνει στους δρόμους του Καΐρου συγκεντρώνοντας χρήματα, ένας Αιγύπτιος προσκαλεί ένα "χαουάνγκα", τρόπος προσφώνησης των Ελλήνων που ζούσαν στην Αίγυπτο, να συνεισφέρει δίνοντας κάτι από τη μεγάλη περιουσία του. Εκείνος ανταποκρίνεται πρόθυμα με ένα πουγγί λίρες, αλλά και το κολιέ από... το κάδρο της γυναίκας του στον τοίχο, προκαλώντας θύελλα ενθουσιασμού από τον κόσμο στο δρόμο και τα χειροκροτήματα του πρωταγωνιστή».

 

- Αναρωτιέμαι τι τύχη θα είχε μια τέτοια ενέργεια λίγα χρόνια αργότερα, επί Νάσερ...

 

«Μπορεί να κρατικοποιήθηκαν οι περιουσίες τους, αλλά οι "χαουάνγκα" διατήρησαν το σεβασμό και την αγάπη που τρέφουν γι' αυτούς οι Αιγύπτιοι».

 

 

7 - 17/08/2008