Τα Κόμικς [ Κανατσούλη Μένη, Βιβλίο:Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας σχολικής και προσχολικής ηλικίας, 1997 ]

[Bonadrug]

Κεφάλαιο από το βιβλίο της Μένης Κατσανούλη, Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας σχολικής και προσχολικής ηλικίας (Β΄έκδοση). Θεσ/νίκη: University Studiopress, 1997, σ.σ. 115-118.


ΚΟΜΙΚΣ

Με τον όρο «κόμικς» εννοούμε τις εικονογραφημένες ιστορίες που, μέσα από μια σειρά στενά συνδεδεμένων σκίτσων και διαλόγων που τα συνοδεύουν, αποδίδουν παραστατικά ιστορίες δράσης.
Ο όρος είναι ξενόφερτος, όπως άλλωστε ξενόφερτο είναι και το περιεχόμενο των περισσοτέρων εξ αυτών. Μολονότι ο τρόπος αυτός επικοινωνίας, που βασίζεται στην ανάγνωση διαδοχικών εικόνων για την αναπαράσταση μιας κάποιας ιστορίας, είναι τόσο παλιός που να τοποθετείται η αρχή του στην αρχαία Αίγυπτο και τη Μινωική Κρήτη, θεωρούνται τα κόμικς από τους πιο μοντέρνους δίαυλους επικοινωνίας. Ειδικά από το 1930 και μετά, που αρχίζει η συστηματική βιομηχανοποίηση τους, κατακλύζουν την αγορά, ώστε να έχουν γίνει στην εποχή μας ένας αναμφισβήτητα μοντέρνος τρόπος ψυχαγωγίας ή και απόκτησης γνώσεων.
Η βασική αντίρρηση των επικριτών των κόμικς -κυρίως παιδαγωγών- εστιάζεται στην ευκολία της ανάγνωσης τους. Το οπτικό μήνυμα προσλαμβάνεται από τον αναγνώστη χωρίς πολλές φορές να αναγκάζεται να διαβάσει τις λεζάντες των εικονογραφημένων καρέ, συνεπώς η ανάγνωση που επιχειρείται, δηλαδή η ανάγνωση μόνο των εικόνων, οδηγεί, κατά την άποψη τους, σε ατροφία τη σκέψη και την κριτική ικανότητα του αναγνώστη. Άλλωστε το υπάρχον στα κόμικς κείμενο έχει συνήθως ένα τόσο περιορισμένο και τυποποιημένο λεξιλόγιο που σίγουρα δε βοηθά τη γλωσσική καλλιέργεια του παιδιού.

Μολονότι οι αντιρρήσεις αυτές ισχύουν για πολλά από τα κόμικς που κυκλοφορούν, θα πρέπει στην κριτική μας γι' αυτά να λάβουμε υπόψη μας και κάποιες σημαντικές παραμέτρους:

--Ότι τα κόμικς δεν τα διαβάζουμε κατά τον ίδιο τρόπο όπως τα βιβλία. Η ανάγνωση τους γίνεται διαφορετικά, ο λόγος τους δεν έχει τη ροή του λογοτεχνικού λόγου, αλλά έχει την αποσπασματικότητα, το κοφτό ύφος, τη συντομία του προφορικού λόγου και της άμεσης επικοινωνίας.
--Ότι ο, χωρίς άλλο, ελλειμματικός λόγος των κόμικς συμπληρώνεται από τις εικόνες. Οι εικόνες αποτελούν πηγή πληροφοριών και συμπληρώνουν αυτά που δεν έχουν συμπεριληφθεί στα λόγια των ομιλούντων προσώπων ή στα σχόλια του αφηγητή. Συνεπώς οι εικόνες αποτελούν οπτικά ερεθίσματα και μαζί με τον υπάρχοντα λόγο στοιχειοθετούν έναν τρόπο γραφής διόλου εύκολο στην ανάγνωση του.
--Ότι οι λεπτομέρειες που είναι απαραίτητες για την κατανόηση της ιστορίας υπάρχουν εν περιλήψει ή και κρυμμένες και πρέπει να αποκρυπτογραφηθούν και να αποκατασταθεί η σωστή σχέση μεταξύ τους. Μόνο τότε ο αναγνώστης μπορεί να έχει ολοκληρωμένη εικόνα της ροής της ιστορίας.
--Ότι στα κόμικς εικόνα και λόγος συνυπάρχουν αρμονικά, ισότιμα και συμπληρωματικά και αποτελούν ερέθισμα στην παρατηρητικότητα του αναγνώστη και νοητική πρόκληση που είναι συνυφασμένη με μια πολυεπίπεδη ανάγνωση του είδους και μια κριτική προσέγγιση του ύφους του.

Στην Ελλάδα, τα πρώτα κόμικς εμφανίζονται μεταπολεμικά και είναι τα αμερικανόφερτα όπως ο Ταρζάν, ο Σούπερμαν, διαστημικά κόμικς κ.ά., ενώ πολύ σύντομα θα κάνουν την εμφάνιση τους και τα ελληνικά κόμικς που απομιμούνται τα ξένα, έχουν όμως Έλληνες ήρωες και είναι προσαρμοσμένα στην ελληνική πραγματικότητα. Τέτοια ήταν ο Έλληνας Ταρζάν (1935), ο Γκαούρ Ταρζάν (δεκαετία του '50), ο Γκρέκο-Ταρζάν κ.ά.

Στην εποχή μας κυκλοφορούν πολλά εικονογραφημένα περιοδικά με μια πλούσια θεματολογία, αν και τα περισσότερα από αυτά είναι μεταφράσεις ξένων:

1) Περιοδικά με πολεμικές ιστορίες, όπως η Έφοδος, η Μάχη κ.λπ.Η ποιότητα τους είναι εξαιρετικά χαμηλή. Πάντως στην κατηγορία αυτή πρέπει να συμπεριλάβουμε τον Μικρό Ήρωα που πρόσφατα επανεκδόθηκε και υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλές ανάγνωσμα την περίοδο 1952-1967.

2) Περιοδικά με περιπετειώδεις ιστορίες, όπως ο Μικρός Ταρζάν, ο Μεγάλος Ταρζάν, ο Μικρός Σερίφης κ.ά.

3) Διαστημικές ιστορίες, όπως ο Σούπερμαν, Ο Πόλεμος των άστρων κ.ά.

4) Ιστορίες με ομιλούντα ζώα, όπως Μίκυ Μάους, Μίκυ, Μπάγκς Μπάνυ κ.ά.

5) Ιστορίες κωμικές (με ήρωες ανθρώπους), Λούκυ Λουκ, Αστερίξ, Ποπάυ κά.

6) Ποδοσφαιρικές περιπέτειες, Έρικ Κάστελ, Γκολ κ.ά.

7) Περιοδικά με σταυρόλεξα, σπαζοκεφαλιές κ.λπ., όπως το Μικρό Τεστ.

8) Ποικίλης ύλης, για αγόρια (Αγόρι, Μπλεκ) ή για κορίτσια (Κατερίνα, Μανίνα).

9) Πολιτικού-κοινωνικού προβληματισμού όπως η Μαφάλντα του Αργεντινού Quino

10) Τα ελληνικά κόμικς, όπως Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικς των Τάσου Αποστολίδη και Γιώργου Ακοκαλίδη, η Φρουτοπία του Ε. Τριβιζά, Οι άθλοι του Βούγδουπου του Τ. Αποστολίδη, ο Αίσωπος σε κόμικς του Τ. Αποστολίδη.

Εύγλωττοι είναι οι τίτλοι των εικονογραφημένων περιοδικών και ορίζουν λίγο-πολύ το περιεχόμενο και τα όρια του περιοδικού τύπου που προσφέρεται αυτή τη στιγμή στο ελληνόπουλο: «Εκλεκτές» πολεμικές σειρές και σειρές περιπετειώδεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η γνωριμία με την περιπέτεια που υποθάλπει την ταύτιση των αναγνωστών με τους σωματώδεις ήρωες. Διαστημικά ταξίδια με εξωγήινους υπερήρωες που μεταφέρουν την πάλη του Καλού και του Κακού σε άλλους πλανήτες και σε μελλοντικές εποχές. Συμπαθητικά ζώα που μιλούν και συμπεριφέρονται ανθρώπινα, κωδικοποιώντας εντούτοις με εντελώς σχηματικό τρόπο τους ανθρώπινους χαρακτήρες.

Κωμικοί ήρωες σε κωμικές περιπέτειες (Αστερίξ, Λούκυ Λουκ) μέσα από ευφυείς συνειρμικές αναφορές σε ιστορικά γεγονότα αλλά και σε χολυγουντιανά είδωλα (ο Λούκυ Λουκ, για παράδειγμα, εμπεριέχει συνεχείς αναφορές σε ταινίες γουέστερν), διακωμωδούν, κριτικάρουν και αμφισβητούν πρόσωπα και πράγματα. Περιοδικά διαχωρισμένα αυστηρά σε αγορίστικα κια κοριτσίστικα που έχουν συχνά κατακριθεί, γιατί αναπαράγουν πρότυπα σεξιστικά και φυλετικά.
Αυτά που διασώζονται και, θα λέγαμε, αξίζουν να διαβασθούν από παιδιά είναι οι γαλλικές σειρές Αστερίξ και Λούκυ Λουκ, ο βέλγος Τεν-τεν, η Μαφάλντα και τα ελληνικά κόμικς που μέσα από την αισθητική τους ποιότητα, την έξυπνη εικονογράφηση, το διεισδυτικό τους χιούμορ, τη γλωσσοπλαστική τους δύναμη αποδεικνύουν ότι, αν αποδεχθούμε τα κόμικς έτσι όπως είναι, δηλαδή ως διαφορετικό είδος γραφής απ' ότι η λογοτεχνία, αποτελούν ένα εξίσου ικανό μέσο διαπαιδαγώγησης και τέρψης.