Λεξιλογώντας με τις Δάφνες του Καίσαρα [Σαραντάκος Νίκος, sarantakos.wordpress.com, 20/12/2024]

[nikolas12]

Όπως θα θυμούνται οι τακτικοί αναγνώστες, το ιστολόγιο έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό να παρουσιάζει τις 24 περιπέτειες που συνδημιούργησαν ο Ρενέ Γκοσινί και ο Αλμπέρ Ουντερζό, αφού πιστεύω, έστω και με μια δόση υπερβολής, ότι οι 24 αυτοι τόμοι του Αστερίξ είναι μια από τις σημαντικότερες προσφορές της Γαλλίας στον παγκόσμιο πολιτισμό μεταπολεμικά. Η αλήθεια είναι πως ο ρυθμός της παρουσίασης έχει αραιώσει πολύ.

 

Η περιπέτεια που θα παρουσιάσω σήμερα είναι η 23η από τις 24, δηλαδή ένα βήμα πριν από το τέλος.

 

Ξεκινήσαμε τον Οκτώβριο του 2014, με μια παρουσίαση της περιπέτειας Αστερίξ στους Βρετανούς και μετά με μια γενική παρουσίαση των πρωταγωνιστών του κόμικς. Τον Δεκέμβριο είχαμε τη δεύτερη περιπέτεια, την Κατοικία των θεών, τον Φλεβάρη 2015 είδαμε τον Μάγο (ή Μάντη) ενώ στα τέλη Απριλίου παρουσίασα τον «Αστερίξ στη χώρα των Ελβετών». Τέλη Ιουνίου 2015 παρουσιάστηκε Ο αγώνας των αρχηγών, η πέμπτη περιπέτεια της σειράς. O κύκλος συνεχίστηκε στα μέσα Οκτωβρίου με τον Αστερίξ στην Κορσική και η τελευταία δημοσίευση για το 2015 ήταν την παραμονή των Χριστουγέννων με τον Αστερίξ Λεγεωνάριο. Το 2016 ξεκίνησε με την περιπέτεια Οβελίξ και σία τον Φλεβάρη, ενώ τον Απρίλιο ανέβασα το Δώρο του Καίσαρα. Ξαναπιάσαμε το νήμα τον Οκτώβριο με την Ασπίδα της Αρβέρνης. ενώ τον Δεκέμβριο ακολούθησε το Χρυσό δρεπάνι. Πρώτη περιπέτεια του 2017, τον Φλεβάρη, ήταν το Μεγάλο ταξίδι, που συμπλήρωσε την πρώτη δωδεκάδα. Στη δεύτερη δωδεκάδα μπήκαμε τον Απρίλιο, με την περιπέτεια «Ο Αστερίξ και η Κλεοπάτρα». Μετά αραίωσαν οι ρυθμοί. Τον Αύγουστο του 2017 παρουσιάστηκε η περιπέτεια «Ο Αστερίξ και οι Γότθοι» ενώ τον Δεκέμβριο είχαμε ένα εμβόλιμο άρθρο, αφού παρουσιάσαμε την καινούργια (χωρίς Γκοσινί αλλά και χωρίς Ουντερζό) περιπέτεια «Ο Αστερίξ στην Ιταλία» που είχε πρόσφατα κυκλοφορήσει στα γαλλικά. Το 2018 μία μόνο περιπέτεια παρουσιάσαμε, τον Απρίλιο, τον Αστερίξ στην Ισπανία . Μια ακόμα περιπέτεια παρουσιάσαμε τον Μάιο του 2019, τον Γύρο της Γαλατίας, ενώ τον Νοέμβριο είχαμε ένα εμβολιμο άρθρο, όπου παρουσιάσαμε μια ακόμα καινούργια περιπέτεια, της νέας περιόδου, Ο Αστερίξ και η αδρεναλίνη. Μία περιπέτεια ακόμα παρουσιάσαμε τον Μάρτιο του 2020, τον Αστερίξ Μονομάχο, ενώ το 2021, την εποχή των Ολυμπιακών αγώνων του Τόκιο, τον Αστερίξ στους Ολυμπιακούς αγώνες. Επίσης είδαμε μια από τις νέες περιπέτειες του Αστερίξ, Ο Αστερίξ και ο γρύπας, ενώ το 2021 έκλεισε, στις αρχές Δεκεμβρίου, με τον Αστερίξ και τη χύτρα. Το 2022 τον Φλεβάρη παρουσιάσαμε την περιπέτεια Ο Αστερίξ και οι Νορμανδοί. και τον Νοέμβριο τον Γαλάτη Αστερίξ. Πέρυσι παρουσιάσαμε μια ακόμα από τις νέες περιπέτειες, Ο Αστερίξ και η λευκή ίριδα, και, τον Δεκέμβριο, τη Διχόνοια. Για να μην κλείσει το 2024 χωρίς αστεριξοάρθρο, έντεκα μέρες πριν τελειώσει βάζω τη σημερινή περιπέτεια.

 

Απομένει πια μόνο η τελευταία από τις 24, που ο Γκοσινί δεν πρόλαβε να την τελειώσει: Ο Αστερίξ και οι Βέλγοι.

 

 

Θυμίζω ότι οι περιπέτειες του Αστερίξ κυκλοφόρησαν σε αυτοτελείς τόμους στα ελληνικά πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1970 από τις εκδόσεις Ψαρόπουλου (σε μετάφραση αρχικά του Κώστα Ταχτσή και μετά του Αργύρη Χιόνη) ενώ αργότερα κυκλοφόρησαν σε νέα μετάφραση (της Ειρήνης Μαραντέι) από τις εκδόσεις Μαμούθ, που είναι και η έκδοση που βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο εμπόριο.

 

Λέω «σε αυτοτελείς τόμους» διότι περιπέτειες του Αστερίξ σε συνέχειες είχαν δημοσιευτεί στα τέλη της δεκαετίας του 1960 στο περιοδικό «Αστερίξ».

 

Τη σημερινή περιπέτεια, σε έκδοση Ψαρόπουλου,  την ανέβασα εδώ απ’ όπου μπορείτε να τη διαβάσετε ονλάιν ή να την κατεβάσετε.

 

Ο γαλλικός τίτλος είναι Les lauriers de César. Η περιπέτεια είναι η 18η από τις  συνολικά 24 του κύκλου Γκοσινί. Δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό Pilote από τον Σεπτέμβριο του 1971 έως τον  Φεβρουάριο του 1972 και αργότερα το 1972 εκδόθηκε σε τόμο.

 

Και σε αυτή την περιπέτεια, το όνομα του Αστερίξ απουσιάζει από τον τίτλο. Ωστόσο, η περιπέτεια αυτή έχει κι άλλη μια πρωτοτυπία. Ξεκινάει in medias res, με μια τουριστική παρουσίαση της Ρώμης, και με τον Αστερίξ και τον Οβελίξ να περπατάνε  στους δρόμους της, όχι και πολύ ευχαριστημένοι με την κατάσταση -αλλά για ποιο λόγο; Αυτό το μαθαίνουμε με ένα φλας μπακ.

 

Λοιπόν, γυρίζουμε στην αρχή της ιστορίας, στη Λουτέσια, δηλαδή στο Παρίσι, όπου ο αρχηγός της  φυλής,  ο Μοναρχίξ, έχει έρθει με τη συμβία του, τη  Μιμίνα, για ψώνια, συνοδευόμενος από την τιμητική φρουρά του, τον Αστερίξ και τον Οβελίξ.

 

Επισκέπτονται τον αδελφό της Μιμίνας, τον Ομοιοπαθητίξ, πλούσιο παριζιάνο που συνεχώς προβάλλει τον  πολυτελή τρόπο ζωής του και ρίχνει σπόντες για τη  ζωή στο χωριό. Για να μην απαντάει στις σπόντες, ο Μοναρχίξ πίνει -και μεθάει. Περνάνε στο τραπέζι, με πανάκριβα και σπάνια εδέσματα:  ουρές κάστορα με βατόμουρα,  νύχια βοδιού αλά κρεμ.

 

Δεν μου αρέσουν τα βοϊδόνυχα, λέει ο Μοναρχίξ. Ναι, αλλά πρέπει να μπορείς να τα πληρώσεις, του λέει ο Ομοιοπαθητίξ. Σε προσκαλώ στο χωριό, όπου θα σου παραθέσω ένα απλό στιφάδο, λέει ο Μοναρχίξ, αλλά μαγειρεμένο με τις δάφνες του Καίσαρα.

 

Κι έτσι, βάζουν το στοίχημα, δίνει ο Μοναρχίξ τον  λόγο της τιμής του ότι οι δάφνες θα προέρχονται όντως από το στεφάνι του Καίσαρα, και οι δυο φίλοι βρίσκονται στη Ρώμη  με την αποστολή να φέρουν στο χωριό το δάφνινο στεφάνι του Καίσαρα!

 

Δεν έχουν βέβαια την παραμικρή ιδέα πώς να διεισδύσουν στο παλάτι και να πλησιάσουν τον Καίσαρα. Σκέφτονται να μπουν μέσα ως σκλάβοι και πηγαίνουν σε έναν δουλέμπορο πολυτελείας, από τον οποίο ψωνίζει σκλάβους το παλάτι. Τους αγοράζει ένας πλούσιος Ρωμαίος, κι εκείνοι πηγαίνουν μετά χαράς πιστεύοντας ότι τους έχει αγοράσει ο Καίσαρας.

 

Όταν καταλαβαίνουν ότι βρίσκονται απλώς σε ένα πλουσιόσπιτο, κάνουν ό,τι μπορούν για να τους  απολύσουν. Μαγειρεύουν ένα φαγητό με ό,τι βρίσκουν στην κουζίνα, από σαπούνι έως μια αμάδητη κότα, ελπίζοντας ότι έτσι θα τους διώξουν, αλλά κατά δυστυχία ο γλεντζές γιος της οικογένειας, που έχει γίνει λιώμα σε ένα όργιο, δοκιμάζοντας αυτό το εκρηκτικό τουρλού θεραπεύεται από το χανγκόβερ -κι έτσι, αντί να τους διώξουν, τους έχουν στα όπα-όπα. Ο επικεφαλής σκλάβος, ο Κακοσούσουμους, θεωρωντας ότι τον υποσκελίζουν στην εύνοια του αφέντη, τους καρφώνει στο παλάτι, ότι τάχα συνωμοτούν για να σκοτώσουν τον Καίσαρα.

Άλλο που δεν ήθελε ο Αστερίξ! Κι έτσι, οι δυο φίλοι δεν προβάλλουν  καμιά αντίσταση στη σύλληψη, ενώ στη δίκη τους ο Αστερίξ εκφωνεί έναν συγκλονιστικό λόγο ζητώντας την καταδίκη του(ς) σε θάνατο -το σχέδιο είναι να οδηγηθούν στα λιοντάρια με την παρουσία του Καίσαρα και, πάνω στην αναμπουμπούλα, να πάρουν το στεφάνι.

 

Το ωραίο αυτό σχέδιο αποτυγχάνει διότι ο Καίσαρας λείπει, σε εκστρατεία εναντίον των πειρατών. Οπότε Αστερίξ και Οβελίξ αρνούνται να βγουν στον στίβο με τα θηρία, τα πεινασμένα θηρία αλληλοκατασπαράσσονται, οι θεατές εξεγείρονται, γίνεται γενικό μπάχαλο και οι φίλοι μας περνάνε στην παρανομία, μπαίνοντας προσωρινά σε μια συμμορία ληστών, μέχρι να επιστρέψει ο Καίσαρας.

 

Συναντούν τον γλεντζέ γιο του πλούσιου, ο οποίος τούς λέει ότι ο Καίσαρας επέστρεψε από την εκστρατεία και θα κάνει  θρίαμβο και, το πιο σπουδαίο, ότι ο Κακοσούσουμους, από τότε που τους κατέδωσε πήρε προαγωγή και έγινε προσωπικός σκλάβος του Καίσαρα -και βρίσκεται μεθυσμένος στο διπλανό καπηλειό. Βρίσκουν τον καταδότη και τον πείθουν να τους παραδώσει το δάφνινο στεφάνι του Καίσαρα που το ανταλλάζουν με ένα άλλο από δεντρολίβανο.

 

Κι έτσι η περιπέτεια τελειώνει με το καθιερωμένο τσιμπούσι στο χωριό,  ένα τσιμπούσι στο οποίο είναι καλεσμένος και ο μισητός Ομοιοπαθητίξ. Κι όταν ο Μοναρχίξ τον ρωτάει πώς του φάνηκε το στιφάδο με τις δάφνες του Καίσαρα, εκείνος απαντάει ότι το βρήκε παραβρασμένο -και τρώει την επιβεβλημένη φάπα και προσγειώνεται πλάι στον, όπως πάντα δεμένο, Κακοφωνίξ:

 

 

— Τραγουδάτε κι εσείς; τον ρωτάει ο Κακοφωνίξ.

 

Ο αντιπαθητικός γαμπρός τού Μοναρχίξ/Μαζεστίξ λέγεται, όπως είπαμε, Homéopathix στα γαλλικά, που ο Αργ. Χιόνης το είπε Ομοιοπαθητίξ ενώ η Ιρένε Μαραντέι Ομοιοπαθίξ. Ο δουλέμπορος πολυτελείας λέγεται Typhus – Τίφους στα ελληνικά. Ο πλούσιος Ρωμαίος που αγόρασε τους δυο Γαλάτες λέγεται Claudius Quiquilfus, λογοπαίγνιο με το qui qu’ils fussent (όποιοι κι αν είναι, ας πούμε). Ο Χιόνης τον είπε Κλαύδιους Τετοιόπουλους, η Μαραντέι προτίμησε το Κλαούντιους Ποιοσποιούς. Ο γλεντζές γιος του, απλώς, Γράκχος. Ο δολοπλόκος αρχισκλάβος είναι στα γαλλικά Garedefrejus, δηλαδή Gare de Frejus, ο σταθμός του Φρεζύς (στη νότια Γαλλία βρίσκεται). Κακοσούσουμους τον είπε ο Χιόνης, Μπατεσκύλιους η Μαραντέι.

Στην παρέα μου, αλλά και σε άλλες παρέες, το 1980 περίπου που κυκλοφόρησε η περιπέτεια αυτή στα ελληνικά, γέννησε μια ατάκα που έγινε παροιμιώδης. Στο σημείο του καβγά στο σπίτι του Ομοιοπαθητίξ, μόλις ο μεθυσμένος Μοναρχίξ δηλώνει ότι θα φτιάξει στιφάδο με τις δάφνες του Καίσαρα, ο ακόμα πιο μεθυσμένος Οβελίξ ξεσπάει:

 

 

Στα γαλλικά, είναι parfaitement (τέλεια, οπωσδήποτε). Μεθυσμένος όπως είναι, το λέει στραβά: farpaitement. Αυτό, ο Χιόνης είχε την εξαιρετική έμπνευση να το αποδώσει με δύο διαφορετικούς τρόπους: στο πρώτο καρέ: Τακαπληκτικά, στο δεύτερο: Πωσοδήποτε!

 

Αυτό το «πωσοδήποτε» είχε γίνει σλόγκαν στη φοιτητική παρέα μου. Μερικά χρόνια αργότερα, η Μαραντέι τα απέδωσε Σωποδήποτε και Πακατληκτικό. Προτιμώ βέβαια τις πρώτες αποδόσεις διότι με αυτές γαλουχήθηκα. Οι νεότεροι θα προτιμούν το Σωποδήποτε.

 

Προσέξτε  επίσης το machin. Έτσι αποκαλεί από την αρχή ο Ομοιοπαθητίξ τον Μοναρχίξ για να τον μειώσει. Στα γαλλικά, machin είναι το μαραφέτι, το μαντζαφλάρι, το αποτέτοιο -το όνομα που δίνουμε σε κάποιο εργαλείο, όταν δεν θυμόμαστε ή δεν ξέρουμε πώς λέγεται. Οπότε, ο Χιόνης λέει «ο Πωστονλέν» και η Μαραντέι «Ο αποτέτοιος».

 

Η ατάκα με το Farpaitement εμφανίζεται σε διάφορα σημεία της περιπέτειας, ας πούμε εδώ, λίγο μετά τον καβγά, όταν ο Οβελίξ δηλώνει ότι «πωσοδήποτε» θα πάνε στη Ρώμη να φέρουν το στεφάνι του Καίσαρα:

 

 

— Πωσοδήποτε!

— Να σε φιλήσω!

 

Και ο αγουροξυπνημένος νοικοκύρης: — Ξέρετε τι ώρα είναι; Να πάτε αλλού να φιληθείτε με τη φιλενάδα σου, παραλυμένοι!

 

Κάποια λογοπαίγνια είναι αμετάφραστα. Στο σκλαβοπάζαρο,  ένας από τους δουλέμπορους διαλαλεί την πραμάτεια του: Suivez mes Thraces! που είναι λογοπαίγνιο με το Suivez mes traces – ακολουθήστε τα ίχνη μου. Ευτυχώς, δεν υπάρχει ανάγκη πιστής μετάφρασης. «Σίδερο οι Θρακιώτες, σίδερο» αποδίδει ο Χιόνης, «Εξαιρετικοί οι Θράκες μου» η Μαραντέι.

 

Ο πάγκος του Τίφους, του δουλέμπορου πολυτελείας που είναι προμηθευτής του Καίσαρα, έχει μόνο εκλεκτούς σκλάβους. Όταν προσφέρονται για να πουληθούν οι δυο Γαλάτες, οι παλιοί δυσανασχετούν:

 

 

Μυρίζει κρασίλα, λέει η αυστηρή κυρία. Μη δίνετε σημασία, της λέει ο Έλληνας, φαίνεται πως είναι μέρα εκπτώσεων γιατί φέρανε τη σαβούρα. Ποιος είναι σαβούρα; ρωτάει ο Οβελίξ. Εσύ, μπαγκατέλα, του λέει ο ψηλομύτης. Και μπαγκατέλα της σειράς, προσθέτει ο άλλος (λογοπαίγνιο με το pas côté à l’argus, όπου argus είναι κάποιος κατάλογος μεταχειρισμένων αυτοκινήτων).

 

Προσέξτε ότι ο μυώδης Έλληνας σκλάβος παίρνει, διαδοχικά, την πόζα από διάφορα διάσημα γλυπτά: του Στοχαστή του Ροντέν στο επάνω καρέ και, κάτω, του Λαοκόοντα, του Απόλλωνα της Ολυμπίας και του Δισκοβόλου του Μύρωνα. Αλλά και όλη η σκηνή του πάγκου με τους σκλάβους παρωδεί τον πίνακα του Μπουλανζέ Το σκλαβοπάζαρο.

 

 

Αμέσως μετά, ο Αστερίξ δέρνει τον Έλληνα και ο δουλέμπορος τούς διώχνει:

 

– Να πάτε σε κανέναν χοντρέμπορο ή σουπερμάρκετ, από μένα είστε ελεύθεροι, τους λέει.

Και ο Αστερίξ:

– Όχι! Κι αν χρειαστεί, θα πολεμήσουμε για τη σκλαβιά μας, μεταφράζει ο Χιόνης, και εδώ νομίζω ότι η μετάφραση ξεπερνάει το πρωτότυπο (Nous nous battrons pour ne pas être libres, κατά λέξη: θα πολεμήσουμε για να μην  είμαστε ελεύθεροι). Παρόμοια και η Μαραντέι: θα παλέψουμε για τη σκλαβιά μας.

 

Παρόμοιο λογοπαίγνιο έχουμε και όταν οι δυο Γαλάτες έχουν μαγειρέψει επίτηδες ένα αηδιαστικό φαγητό, και περιμένουν ότι ο αφέντης τους θα τους μαστιγώσει. Ο Αστερίξ λέει: Ήρθε η ώρα να πουλήσουμε ακριβά το τομάρι μας. Και ο Οβελίξ: Μα δεν είναι πουλημένο;

 

Όπως είπα, όταν ο Αστερίξ και ο Οβελίξ  μαθαίνουν πως ο Καίσαρας δεν είναι παρών, αρνούνται να βγουν στον στίβο -και όταν τελικά βγαίνουν αντικρίζουν αυτό το θέαμα:

 

 

Tα θηρία έχουν αλληλοσπαραχτεί και τελικά ένα λιοντάρι έφαγε όλα τα άλλα, ενώ ο απογοητευμένος θηριοδαμαστής είναι καρικατούρα του ηθοποιού Jean Richard (έπαιζε και τον Μεγκρέ) ο οποίος ήταν και διευθυντής τσίρκου.

 

Από την περιπέτεια δεν λείπουν και οι γνωστοί μας πειρατές. Όπως ίσως θυμάστε από την ιστορία, ο Ιούλιος Καίσαρας είχε αιχμαλωτιστεί στα νιάτα του από πειρατές και, όταν ελευθερώθηκε μετά από πληρωμή λύτρων, εκστράτευσε εναντίον τους. Ο Γκοσινί εκμεταλλεύεται το ιστορικό γεγονός και βάζει τον Καίσαρα να τελεί θρίαμβο στον οποίο παρελαύνουν οι παλιοί μας γνώριμοι:

 

 

Ο μαύρος λέει στον κοκκινογένη αρχηγό:

 

— Μας είχες πά’ει τ’αυτιά πως θα γνω’ίσουμε το θ’ίαμβο και τα κατάφε’ες (κατά την απόδοση της Ιρένε Μαραντέι).

 

Και λίγο μετά, ο Κακοσούσουμους στέφει τον Καίσαρα με το υποκατάστατο στεφάνι, από δεντρολίβανο -και η  περιπέτεια τελειώνει με τη σκηνή που είδαμε στην αρχή.

Μία  ακόμα περιπέτεια μάς έμεινε, με  τους Βέλγους. Θα τη  δούμε του χρόνου!

 

Πηγή