ΧΩΡΙΟΡΡΟΡ -Σύγχρονες αναγνώσεις του λαογραφικού τρόμου [Παπαγεωργίου Πάνος, oanagnostis.gr, 29/08/2025]

[Θοδωρής Καραπάνος]

ΧΩΡΙΟΡΡΟΡ -Σύγχρονες αναγνώσεις του λαογραφικού τρόμου

 

 

Πάνος Παπαγεωργίου

 

Η ανθολογία κόμικς με τον τίτλο-λογοπαίγνιο, «ΧΩΡΙΟΡΡΟΡ» είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες κυκλοφορίες κόμικς της περασμένης άνοιξης. Αποτελείται από εννέα ιστορίες τρόμου που σχετίζονται με «την ελληνική επαρχία και τα τέρατα που τη στοιχειώνουν».

 

Ο ελληνικός όρος «χωριό» ενώθηκε με τον αγγλικό «horror» (τρόμος), γεννήθηκε, όπως μας λέει ο Στηβ Στιβακτής δημιουργός κόμικς και μέλος της ομάδας του τόμου, ως περιγραφή των τρομακτικών ιστοριών με στοιχεία λαογραφικά ή αντλημένα από την ζωή της επαρχίας. Το είδος αυτό τελευταία ανθίζει στη χώρα, τόσο στα κόμικς όσο και στη λογοτεχνική παραγωγή (βλέπε προηγούμενο άρθρο αν δεν έχεις ήδη δει).

 

Ο τόμος είναι αυτοέκδοση, δεν έχει κυκλοφορήσει δηλαδή υπό τη σφραγίδα κάποιας εκδοτικής εταιρίας. Οι δημιουργοί ωστόσο επιβεβαίωσαν την αρχή που θέλει την ελληνική σκηνή κόμικς να επιμελείται με μεγάλη προσοχή τις περισσότερες περιπτώσεις των αυτοεκδόσεων.

 

Το εξώφυλλο των Στηβ Στιβακτή και Αύγουστου Κανάκη, αιχμαλωτίζει το μάτι από την αρχή. Η ανάδυση μέσα από το μαύρο φόντο των μπλε πληθωρικών λεπτομέρειών που παραπέμπουν σε παραδοσιακά ξυλόγλυπτα στολίδια, αλλά και η εμπνευσμένη από τη βυζαντινή γραφή γραμματοσειρά του τίτλου, ανοίγουν την αναγνωστική όρεξη. Η ποιότητα του χαρτιού και της εκτύπωσης αφήνουν ικανοποιημένο τον αναγνώστη, καθώς μπορεί να αισθανθεί, ήδη με την αφή, ότι πρόκειται να διαβάσει μια προσεγμένη έκδοση κόμικς. Όσο ξεφυλλίζει κανείς το βιβλιαράκι, το άρωμα του παντρέματος χαρτιού και μελάνης, μας εμπλέκει με περισσότερες αισθήσεις στον κόσμο των σελίδων.

 

 

Ο τόμος ξεκινά εντυπωσιακά με το έργο της Αριάδνης Τζουνάκου  «Αιωνιότητα». Το εξαιρετικό σχέδιο της καλλιτέχνιδας ξετυλίγει από πάνελ σε πάνελ και με σπειροειδή εξέλιξη, μια ιστορία βουβή, χωρίς κείμενο. Η δημιουργός εξετάζει πώς «θολώνουν τα όρια μεταξύ κυνηγού και θηράματος», όπως μας ανέφερε, ενώ μας εκμυστηρεύτηκε ότι «η αφήγηση αντλεί στοιχεία από αρχαίους μύθους, αλλά και το παιχνίδι Mermaid Swamp και την ταινία Mermaid in a Manhole».

 

 

Στη συνέχεια φιλοξενούμαστε στο «Σπίτι», που συνέγραψε η Νίκη Σπανού και σχεδίασε ο Ηλίας Κυριαζής. Εκεί συναντάμε μια μητέρα και ένα βρέφος, αλλά πάντα αοράτως παρούσα είναι η τοπική κοινωνία και τα σχόλιά της. H εμπειρία της καραντίνας του covid-19 οδήγησε, όπως μας είπε, τη συγγραφέας να εξερευνήσει κατά πόσο το ασφαλές περιβάλλον του σπιτιού μπορεί εν τέλει να είναι και επώδυνο. «Η ζωή, δε μπορεί να συμβαίνει μόνο μέσα. Η προσωπική και κοινωνική εξέλιξη ατροφεί αν οχυρώνουμε τους εαυτούς μας ενάντια στο οτιδήποτε μπορεί να μας φοβίζει».

 

 

Τρίτη ιστορία είναι ο «Άπατρις» του Φίλιππου Βλάχου. Μια αφήγηση με flash backs στην παιδική ηλικία του πρωταγωνιστικού χαρακτήρα, με έντονη εσωτερικότητα για τους φόβους και τα σκοτάδια που ίσως χρειάζεται να μπει κανείς για να βρει τον πραγματικό εαυτό του.

 

 

Ακολουθεί το «Μαντήλι της Νεράιδας» της Στέλλας Στεργίου. Η δημιουργός αντλεί την έμπνευση από τον λαϊκό θρύλο της κλοπής του μαντηλιού της λουόμενης Νεράιδας και της υποδούλωσής της από τον κλέφτη. Αυτή η, κατά κύριο λόγο βουβή, ιστορία ερευνά τα στοιχεία του τρόμου στο πλαίσιο της καθιερωμένης πατριαρχικής δομής της κοινωνίας και της οικογένειας.

 

 

Στη μέση του τόμου συναντάμε τον «Βουρκόλακα» δια χειρός Λεν Γωγ, που μας είπε τα ακόλουθα «Είναι πολύ κλασσικό φαινόμενο στον τρόμο τα τέρατα, οι κακοί, οι αντιήρωες να είναι queer-coded, […]. Να έχουν δηλαδή χαρακτηριστικά που παραπέμπουν (συχνά με στερεοτυπικό τρόπο) σε μια κουηρ εμπειρία Ήθελα να πω μια ιστορία για ένα κουηρ τέρας χωρίς να χρειάζεται να κρυφτώ πίσω από την γνωστή αλληγορία, όπου το “τέρας” απλα συμβολίζει το “μη κανονικό” ή το “άλλο”». Η ιστόρηση τοποθετείται στο σήμερα, διαθέτει ωστόσο στοιχεία γοτθικού τρόμου, και ταυτόχρονα διαπερνά τις κοινωνικές αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας του τελευταίου αιώνα.

 

 

Βαθαίνοντας στις σελίδες του τόμου και του τρόμου, μεταφερόμαστε σε ένα χωριό στην Κρήτη, όπου η Σμαρ  στο «Εις λήθην», μας φέρνει αντιμέτωπους με τον συχνά ανείπωτο τρόμο των οικογενειακών δραμάτων.

 

 

Τη σκυτάλη παίρνει η «Προσευχή της Ποτιώς» του Στηβ Στηβακτή, όπου χαρακτήρες «βασανίζονται για τις κακές τους πράξεις και θεωρούν εν μέρει ότι πράττουν το σωστό». Στα χρόνια της κατοχής ο φόβος ήταν κυρίαρχος και το ανοίκειο ακόμα πιο τρομακτικό. Ο δημιουργός χρησιμοποίησε queer στοιχεία και τις ιστορίες της γιαγιάς του. Η πρώτη αφορούσε το τραύμα ενός μικρού κοριτσιού, που του έταξαν ότι θα έβλεπε την αγαπημένη της ξαδέλφη Ποτιώ και τελικά την πήγαν στην εκταφή της (αυτό και αν είναι horror). H δεύτερη ιστορία ήταν φάρσα της προγιαγιάς του Στηβ στους Ιταλούς κατακτητές, όταν τους έκανε να πιστέψουν ότι οργισμένα στοιχειά ήρθαν να τους τιμωρήσουν.

 

 

Ο «Αμνός» του Μαξ Ρου είναι μια αφήγηση που χρησιμοποιεί τις αντιθέσεις τις θρησκείας προκειμένου να εξετάσει τα όρια της αγάπης και της αγνότητας με εκείνα του σκοτεινού μίσους.

 

 

Τέλος ο Αύγουστος Κανάκης μας πετάει στην βαθιά υπαρξιακή «Νυχτοθάλασσα». χωρίς μπρατσάκια και πριν προλάβουμε να καταλάβουμε τι κύμα μας βρήκε, συναντάμε το τέλος αυτού του τόμου. «Με απασχολεί πολύ το θέμα της αντιμετώπισης του Άλλου μέσα σε μικρές, κατά βάση “κανονικές” κοινότητες, όπως και η βουτιά που κάνουμε από μικρά σε αυτή τη “κανονικότητα”. Από τη μια μας δίνεται ένας οδηγός για να αρχίσουμε να πλοηγούμαστε στον κόσμο, από την άλλη μπορεί πολύ γρήγορα να χαθεί η ισορροπία».  

 

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω κάθε ιστορία έχει τον δικό της χαρακτήρα, όπως αυτός προκύπτει από τη σεναριακή αποτύπωση, το κείμενο και το σχέδιο. Κάθε επιμέρους σχεδιαστική τεχνική τονίζει με τον τρόπο της τα σημαινόμενα του σεναρίου ενώ το καθολικά ασπρόμαυρο μοτίβο των σελίδων επιτρέπει αυτή ακριβώς την ανάδειξη.

 

Η ακολουθία των ιστοριών, φανερώνει την προσεκτική επιμέλεια. Κάθε μια φαίνεται να πιάνει το νήμα από εκεί που η προηγούμενη το άφησε, στρέφοντας τον προβολέα σε μια διαφορετική πτυχή του ζητήματος. Σε αυτό μάλλον βοήθησε η συλλογική δημιουργική διαδικασία πάνω στην οποία στήθηκε όλο το project. «Οι ιστορίες δουλεύτηκαν όλες μαζί σε τακτικές συναντήσεις, με όλους τους συνεργάτες να δίνουν feedback και συμβουλές ο ένας στον άλλο» μας μαρτύρησε ο Στηβ Στιβακτής.

 

Οι δημιουργοί απέφυγαν τα κλισέ, αλλά και την εύκολη συγκίνηση και τα ευκαιριακά ξαφνιάσματα που θα προσέφερε η συμμαχία της εικόνας, δεδομένου ότι όλοι είναι ικανότατοι σχεδιαστές. Η βία είναι παρούσα μόνο όπου και όσο χρειάζεται. Ο τρόμος ως έννοια προσεγγίζεται με πιο εκλεπτυσμένα μέσα. Γίνεται μια βαθύτερη αναζήτηση στα αιτία των τρομακτικών ιστοριών. Οι αφηγητές ψηλαφίζουν  τη σχέση του φόβου με το ανοίκειο, το ξένο, το άγνωστο και διαφορετικό και περιπλανώνται στο αίσθημα της ταραχής που δημιουργεί τις φοβικές αντιδράσεις, τόσο ατομικά όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Προς τούτο η συλλογή αυτή, δεν είναι μια συγκέντρωση τρομακτικών αφηγήσεων ή εικόνων φρίκης πλαισιωμένων με τετριμμένα κείμενα, και παρά τα λαογραφικά στοιχεία δεν αποτελεί μια διασκευή παλαιότερων μύθων αλλά συνίσταται από πρωτότυπες διηγήσεις και ιδέες των δημιουργών.

 

Δεν θα ήταν υπερβολή να χαρακτηρίσουμε το «Xωριόρρορ» ως ένα καλλιτεχνικό πόνημα που εξετάζει το φαινόμενο του τρόμου μέσα από ιστορίες «περίεργων» ατόμων και ανεξήγητων αισθημάτων. Οι εννέα αυτές ιστορίες άλλοτε επανεξετάζουν τις ρίζες των θρύλων, άλλοτε φωταγωγούν υπαρξιακά μονοπάτια, ενώ κάποιες στιγμές δομούν σύγχρονες αφηγήσεις μέσα από επίκαιρα ζητήματα ταυτότητας, αντιμετώπισης της πραγματικότητας και κάθε εκδοχής της διαφορετικότητας.

 

Χωρίς άλλο λοιπόν, η συγκεκριμένη έκδοση ξεχωρίζει στον μεγάλο αριθμό αυτοεκδόσεων της φετινής άνοιξης. Απ’ ότι αλιεύσαμε δε, η ομάδα των δημιουργών, ίσως να μην σταματήσει εδώ, αλλά να επεκτείνει τον χωριοτρόμο σε άλλους τόμους και άλλες γλώσσες, ίσως κάποιες από αυτές που δεν μπορεί να τις προφέρει στόμα θνητού, αλλά αυτό παραμένει ανεπιβεβαίωτο.

 

Πηγούλα!