Σχέσεις συγγένειας ή «νομιμοποίησης»; [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 07/08/2016]

[leonidio]

Σχέσεις συγγένειας ή «νομιμοποίησης»;

 

 

Συντάκτης: Γιάννης Κουκουλάς

 

Η διεύρυνση της θεματολογίας των σύγχρονων κόμικς και η εικαστική τους πολυποικιλότητα έχουν εγείρει τα τελευταία χρόνια μια σειρά από ζητήματα που αφορούν τη σχέση τους με τις πιο «παραδοσιακές» τέχνες. Μια πρόσφατη, μεγάλη έκθεση στη Γλασκόβη εξέτασε αυτές τις σχέσεις επιχειρώντας να προσδώσει κύρος στα κόμικς. Πόσο αναγκαίο είναι, όμως, κάτι τέτοιο;

 

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών οι μελέτες και οι κλάδοι σπουδών και επιστημονικών κατευθύνσεων για τη δυναμική της συνύπαρξης του κειμένου με την εικόνα, για την αφηγηματικότητα και τις δυνατότητες των υβριδικών μορφών τέχνης, για τις διακειμενικές δημιουργίες αλλά και τις ερμηνείες τους με νέα εργαλεία έχουν εμπλουτίσει τους τρόπους που αντιλαμβανόμαστε τα κόμικς, τους κώδικες και τις συμβάσεις τους, τη γλώσσα τους εν γένει. Στις απόπειρες αυτές, περίοπτη θέση καταλαμβάνουν οι συσχετίσεις των κόμικς με τη λογοτεχνία και τις εικαστικές τέχνες, με τον κινηματογράφο και το θέατρο, καθώς και η ώσμωση και η επικοινωνία των τεχνών προς νέες επιτελέσεις που διαρρηγνύουν τα στεγανά της «καθαρότητας».

 

Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε πριν από λίγες μέρες στο πανεπιστημιακό μουσείο της Γλασκόβης, The Hunterian, το παλαιότερο και ιστορικότερο δημόσιο μουσείο της Σκοτίας, μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «The Comic Invention», που επιχείρησε να ανιχνεύσει τις απαρχές των κόμικς και τη συνομιλία τους με τις αποκαλούμενες «καλές τέχνες». Κατ' αρχάς, και μόνο η ύπαρξη της λέξης Invention (=επινόηση, εφεύρεση, ανακάλυψη) στον τίτλο λειτουργεί αποθαρρυντικά για την ιστορικοποίηση των κόμικς στα συμφραζόμενά τους.

 

Ο Les Daniels πριν από αρκετές δεκαετίες είχε τονίσει με μια φράση αποφθεγματικού τύπου ότι «τα κόμικς δεν γεννήθηκαν· εξελίχθηκαν». Εννοούσε ότι η συνύπαρξη του λόγου με την εικόνα σε αφηγηματικές αλληλουχίες ή οι διαδοχικές εικόνες που αφηγούνται ιστορίες, δεν είναι κάτι καινοτόμο και τεχνητό που προέκυψε από την ευφυΐα κάποιου κοφτερού μυαλού, αλλά μια διαχρονική ανθρώπινη ικανότητα και ανάγκη. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι κάθε τέτοια συνύπαρξη πρέπει αναχρονιστικά να βαπτίζεται ως κόμικς. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, η ζωφόρος του Παρθενώνα, η στήλη του Τραϊανού και τα βυζαντινά χειρόγραφα θα ήταν κόμικς. Δεν είναι!

 

Οι υπεύθυνοι της έκθεσης, παρ' όλα αυτά έκριναν σκόπιμο να πάρουν θέση σε ένα παλαιότατο θεωρητικό debate: O Rodolphe Topffer, αποφάνθηκαν, δημιούργησε το πρώτο έργο κόμικς της Ιστορίας. Μάλιστα, διοργάνωσαν και ξεχωριστή εκδήλωση με τίτλο «Rodolphe Topffer, το δεύτερο κόμικς της Ιστορίας (και το πρώτο της Αμερικής)» για το έργο Histoire de monsieur Jabot που μεταφράστηκε στις ΗΠΑ πριν από περίπου διακόσια χρόνια. Τέτοιου τύπου μηχανιστικές ανακηρύξεις και διακηρύξεις είναι αμφίβολο αν βοηθούν τη μελέτη της ιστορίας του είδους των κόμικς ή απλώς αποτελούν την «ευρωπαϊκή απάντηση» στους αμερικανικούς ισχυρισμούς σοβινιστικού τύπου, ότι το Yellow Kid ήταν το πρώτο κόμικς της Ιστορίας. Ως προς τη σχέση των κόμικς με τη ζωγραφική του παρελθόντος, πραγματοποιήθηκε έκθεση με έργα του Πικάσο, του Ρέμπραντ, με μεσαιωνικά χειρόγραφα και αιγυπτιακούς θησαυρούς κ.ά.

 

Ωστόσο, το σκεπτικό που συνόδευσε την έκθεση μαρτυρά περισσότερο ένα άγχος νομιμοποίησης των κόμικς διά της σύγκρισης και συμπαράθεσής τους με τις πιο «αποδεκτές» τέχνες και με ονόματα-κράχτες με σκοπό να ξορκιστούν κληρονομικά αυτοενοχικά σύνδρομα και παρωχημένες κατηγορίες του παρελθόντος περί υποκουλτούρας.

 

Ως προς την εξέταση των σχέσεων με πιο σύγχρονες τέχνες, όπως η Pop Art, πραγματοποιήθηκε έκθεση έργων του Roy Lichtenstein, του Andy Warhol κ.ά. παράλληλα με έργα σύγχρονων δημιουργών κόμικς όπως ο Sha Nazir. Και εδώ, όμως, φαίνεται να απουσιάζει μια κριτική στη μεθοδολογία της ενσωμάτωσης των κόμικς, χωρίς credits ή quotations, από τους pop artists, όπως ας πούμε είχε συμβεί πολύ επιτυχημένα το 2013 στο Λονδίνο με την έκθεση Image Duplicator Project. Τέλος, ορισμοί στην επίσημη ανακοίνωση της έκθεσης περί του τι είναι κόμικς, όπως «ένα μείγμα εικόνων και γραπτών κειμένων που συνδυασμένα σχηματίζουν αφηγήσεις», μόνο ως βιαστικές υπεραπλουστεύσεις μπορούν να κριθούν όταν η θεωρία και η κριτική του είδους έχουν προχωρήσει σε πολύ βαθύτερες και διεξοδικές απόψεις.

 

Από την άλλη, οι προθέσεις των διοργανωτών ήταν αναμφίβολα αγαθές και ευγενείς: να προωθήσουν την τέχνη των κόμικς τοποθετώντας την επί ίσοις όροις σε χώρους έως πρόσφατα αφιλόξενους και δίπλα σε έργα πιο αναμενόμενα και φιλικά στους συνήθεις επισκέπτες τέτοιων χώρων. Για το αποτέλεσμα διατηρώ επιφυλάξεις.

 

Πηγή