Ενας απαθής Ξένος μεταξύ ξένων[Κουκουλάς Γιάννης,efsyn.gr, 8/5/2016]

[Θρηνωδός]

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΠΕΡΙΕΧΕΙ SPOILERS

 

 

Η αγρύπνια του Μερσώ δίπλα στη νεκρή μητέρα του και τους τροφίμους του γηροκομείου θα του προκαλέσει μόνο πλήξη

 

 

Ενα από τα πιο πολυδιαβασμένα και πολυσυζητημένα βιβλία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας είναι ο Ξένος (1942) του Αλμπέρ Καμύ (1913 – 1960). Τα φιλοσοφικά ερωτήματα που θέτει ο Γάλλος πολυπράγμων συγγραφέας απασχολούν κριτικούς και αναγνώστες εδώ και περίπου επτά δεκαετίες. Η προσαρμογή του Ξένου σε κόμικς (εκδόσεις Πατάκη) από τον Jacques Ferrandez, προσθέτει μια σαγηνευτική εικονογραφική διάσταση.

 

 

Ο Ρασκόλνικοφ από το «Εγκλημα και Τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι, ο Λέοπολντ Μπλουμ από τον «Οδυσσέα» του Τζόις, ο Γκρέγκορ Σάμσα από τη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα είναι ορισμένοι κεντρικοί χαρακτήρες της κλασικής και μοντέρνας παγκόσμιας λογοτεχνίας που έχουν αναλυθεί και «ψυχογραφηθεί» διεξοδικά από τους κριτικούς και τους θεωρητικούς και η «αναγνωρισιμότητά» τους συγκρίνεται με αυτήν των δημιουργών τους.

 

Σε αυτήν την κατηγορία των fiction διασημοτήτων μπορεί να ενταχθεί και ο Μερσώ, αφηγητής και πρωταγωνιστής, ως απαθής Ξένος στο ομώνυμο έργο του Αλμπέρ Καμύ. Ενας χαρακτήρας που διακρίνεται για την αποστασιοποίησή του από όσα συμβαίνουν γύρω του, για την πνευματική του αφυδάτωση και οκνηρία, για την αδιαφορία του και τη συναισθηματική κενότητά του, για την αποξένωση από την κοινωνία και τις συμβάσεις της. Χωρίς ποτέ, ωστόσο, να γίνεται αντισυμβατικός με την έννοια της καταγγελίας ή της πολιτικής στάσης.

 

Αντιθέτως, είναι ένας άνθρωπος που δέχεται τα πάντα, ανέκφραστος, χωρίς εξάρσεις, χωρίς ξεσπάσματα, μονόχνοτος, αντικοινωνικός. Και χωρίς να φαίνεται να συνειδητοποιεί επακριβώς τις συνέπειες των πράξεων ή των παραλείψεών του. «Σήμερα πέθανε η μαμά. Μπορεί και χθες, δεν ξέρω…» είναι τα πρώτα του λόγια. Στην τυπική παρουσία του στην κηδεία της, 80 χιλιόμετρα έξω από το Αλγέρι, δεν θα ξοδέψει ούτε ένα δάκρυ σε αντιδιαστολή με το μοιρολόι των υπερήλικων τροφίμων του γηροκομείου που ξενυχτούν μαζί του, δίπλα στο φέρετρο, από υποχρέωση. Τηρώντας το έθιμο.

 

Αυτός, ένας ξένος μεταξύ ξένων, δεν γνωρίζει από έθιμα και ηθικές υποχρεώσεις. Οχι γιατί είναι «ανήθικος» αλλά γιατί δεν συγκροτείται εντός του κανένα ηθικό σύστημα αξιών. Κι ευθύς αμέσως θα επιστρέψει στη Μαρί για λίγο διεκπεραιωτικό σεξ. «Μ’ αγαπάς;» τον ρωτά. «Τι πάει να πει αυτό; Μου φαίνεται πως όχι…» είναι η αποστομωτική απάντησή του. «Θα ήθελες να παντρευτούμε;» συνεχίζει αυτή. «Το ίδιο μου κάνει, μα θα μπορούσαμε, αν θέλεις…».

Στο πλαίσιο αυτό της παντελούς ανυπαρξίας κάποιας σκοπιμότητας, κάποιου σχεδίου, κάποιου προγράμματος, κάποιας πρόθεσης και προοπτικής ζωής, ο Μερσώ χωρίς κανέναν προφανή λόγο θα σηκώσει το πιστόλι του και θα σκοτώσει εν ψυχρώ έναν νεαρό Αραβα στην παραλία, έπειτα από ένα ελάσσονος σημασίας επεισόδιο. Δεν είναι ρατσιστικά τα κίνητρα. Είναι περισσότερο μια έκρηξη εκτόνωσης του μπερδεμένου ψυχισμού, μια εξωτερίκευση της σιωπής με λάθος αποδέκτη. Και χωρίς πολλά περιθώρια αναστοχασμού πάνω στην πράξη.

 

Αυτή η φαινομενικά ανεξήγητη κίνηση για την οποία μπορούν να δοθούν ατέλειωτες ερμηνείες, καμία όμως από τον ίδιο τον Καμύ, είναι που ενέπνευσε τους Cure να γράψουν το Killing an Arab το 1979, ένα τραγούδι που παρεξηγήθηκε όσο λίγα και κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ με την επισήμανση ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ρατσιστικούς λόγους. Αργότερα οι Cure άλλαξαν τους στίχους σε «Kissing an Arab» και πρόσφατα σε «Killing Another».

 

Με τη δολοφονία του Αραβα ολοκληρώνεται το πρώτο μέρος του βιβλίου. Και αρχίζει το δεύτερο με τον Μερσώ στη φυλακή εν αναμονή της απόφασης του δικαστηρίου. Θα κριθεί ένοχος ανθρωποκτονίας; Εκ προμελέτης; Θα του αναγνωριστούν ελαφρυντικά; Αυτός αφενός αδυνατεί και ως εκ τούτου αρνείται να υπερασπιστεί αποτελεσματικά τον εαυτό του, δηλαδή να υποκριθεί ένα ρόλο που, ενδεχομένως, θα του πρόσφερε μια ελαφρύτερη ποινή.

 

«Οι ένορκοι απέρριψαν τα ελαφρυντικά, συνεπώς ο κατηγορούμενος καταδικάζεται εις θάνατον… Θα αποκεφαλιστεί σε μια δημόσια πλατεία» είναι τα λόγια του προέδρου. Που απευθύνει τον λόγο στο Μερσώ: «Εχετε κάτι να προσθέσετε;» «Οχι».

 

 

Το έργο του Καμύ, ενταγμένο στο συνολικότερο corpus του Γάλλου διανοητή και συγγραφέα, βρίθει φιλοσοφικών προβληματισμών και πολλαπλών αναγνώσεων. Η μετάφρασή της κόμικς-προσαρμογής του στα ελληνικά από τις Νίκη Καρακίτσου – Dougé και Μαρία Κασαμπαλόγλου – Roblin (μεταφράστριες, επίσης, του πρωτοτύπου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη), εξυπηρετεί αυτόν τον σκοπό με τη λιτότητα του λόγου και τη φαινομενική απλότητα στην «ομιλία» του Μερσώ. Ο Λουκίνο Βισκόντι, όταν προσάρμοσε τον Ξένο σε κινηματογραφική ταινία το 1967 με πρωταγωνιστή τον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, προσπάθησε να παραμείνει πιστός στις περιγραφές του Καμύ και δεν επιχείρησε να προβεί σε προσωπικές ερμηνείες ή αυθαίρετα συμπεράσματα.

 

Κάτι αντίστοιχο κατόρθωσε και ο Jacques Ferrandez (γιατί περί κατορθώματος πρόκειται να αποφύγεις τις σειρήνες και τους πειρασμούς της «προσωπικής ματιάς» σε ένα τόσο πολυεπίπεδο και «ανοιχτό» σε ερμηνείες έργο). Ακολουθώντας εν πολλοίς τη σκηνοθεσία και τη φωτογραφία του Βισκόντι και τηρώντας τις σιωπές, ο Ferrandez διατηρεί με συνέπεια και μέχρι τέλους το κλίμα της αβεβαιότητας ως προς τις πιθανές προθέσεις του Μερσώ και την κατάληξη της υπόθεσής του μετά το δικαστήριο.

 

Η σημαντική διαφορά, ωστόσο, με την ταινία του Ιταλού σκηνοθέτη έγκειται στη χρήση του χρώματος. Το ασπρόμαυρο φιλμ του Βισκόντι έχει δώσει τη θέση του σε μια πανέμορφη χρωματική παλέτα που καθρεφτίζει τα ηλιόλουστα αλγερινά τοπία και διακόπτεται συχνά από εμβόλιμες ακουαρέλες που συνδέουν δεξιοτεχνικά τις σκηνές και τα επεισόδια. Η επιλογή του προσώπου του Μερσώ, αν και αρκετά διαφορετικού από τον Μαστρογιάνι ως προς την εξωτερική εμφάνιση, και η εικονογραφική απουσία των εκφραστικών εξάρσεων βοηθά στο χτίσιμο ενός χαρακτήρα αποστασιοποιημένου και απαθούς που παραμένει ερμηνευτικά απρόσιτος και απρόβλεπτος.

 

 

Στον αντίποδα, οι χαρακτήρες που συμπεριφέρονται προβλέψιμα και αναμενόμενα, όπως οι κοινωνικές συμβάσεις και η θέση τους «απαιτούν» (οι τρόφιμοι του γηροκομείου, ο φύλακας, ο γέρος Σαλαμανό με τον άρρωστο σκύλο, ο Ρεμόν, ο δικηγόρος, ο ανακριτής, ο δικαστής), παρουσιάζονται ιδιαίτερα εκφραστικοί. Εξωτερικεύουν χωρίς φειδώ αυτά που τους έχει «αναθέσει» η κοινωνία να πράττουν. Τα πρόσωπα τους συσπώνται, ιδρώνουν, ζαρώνουν, φωνάζουν, πασχίζουν να υποδυθούν τους προκαθορισμένους ρόλους τους την ίδια ώρα που ο Μερσώ παραμένει άκαμπτος, παγερός, λιγομίλητος. Ξεσπά μόνο απέναντι στον ιερέα: «Τι με νοιάζει ο Θεός σου, η ζωή που διαλέγουμε, τα πεπρωμένα μας, αφού ένα μόνο πεπρωμένο μέλλει να επιλέξει εμένα και μαζί μ’ εμένα δισεκατομμύρια προνομιούχους που όπως κι εσύ δηλώνουν αδέλφια μου;…» Και τότε οι τοίχοι του κελιού του βάφονται κόκκινοι. Η οργή του ξεχειλίζει. Χωρίς όμως να ξέρει κι αυτός απέναντι σε ποιον και σε τι.

 

Λίγο πριν από το τέλος (το οποίο ποτέ δεν μαθαίνει ο αναγνώστης καθώς ο Καμύ αποφεύγει να δώσει απαντήσεις) δείχνει λυτρωμένος κι εξαγνισμένος. Αδειος από ψεύτικες ελπίδες και προσδοκίες. Απόλυτα μόνος και τόσο ευτυχισμένος. Ενταγμένος πλήρως στην τρυφερή αδιαφορία του κόσμου.

 

Πηγή

[batigoal]

Δεν εχω διαβασει το μυθιστορημα αλλα θελω να διαβασω το κομικ, εκανα το λαθος να αρχισω να διαβαζω εδω μεχρι που σποϊλεριαστηκα αγριως 

 

Ισως να φταιω και εγω και να επρεπε να το υποψιαστω, φανταστηκα ομως πως θα το εγραφε ο Αλεξανδρος αν περιειχε σποϊλερ το κειμενο 

 

Ας το γραψει καποιος admin στην αρχη του πρωτου ποστ για να μην εχουν κι αλλοι την ιδια μοιρα.

 

[Malk]

Δεν εχω διαβασει το μυθιστορημα αλλα θελω να διαβασω το κομικ, εκανα το λαθος να αρχισω να διαβαζω εδω μεχρι που σποϊλεριαστηκα αγριως 

 

Ισως να φταιω και εγω και να επρεπε να το υποψιαστω, φανταστηκα ομως πως θα το εγραφε ο Αλεξανδρος αν περιειχε σποϊλερ το κειμενο 

 

Ας το γραψει καποιος admin στην αρχη του πρωτου ποστ για να μην εχουν κι αλλοι την ιδια μοιρα.

 

 

Και επειδή διάβασες τα spoilers...? Και ξέρεις το στορυ (γενικώς);;

Καμία σχέση η γνώση μιας συγκεκριμένης ιστορίας με την ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΘΑΥΤΗ ΤΟΥ ΚΟΜΙΚ.

Άλλη εμπειρία (μαγική). Άλλη φάση τελείως. Θα χαθείς στις εικόνες, στα χρώματα, στα γκρο-πλαν, στις "σιωπές"...

Αν θες, διάβασε και το βιβλίο του Καμύ (πρώτα). Και πάλι, η ανάγνωση του κόμικ καθίσταται ανεπανάληπτη εμπειρία.

Και δεν το λέω εγώ: μου το λένε και άλλοι- που έχουν διαβάσει τα κόμικ που έκανα διασκευάζοντας γνωστές ιστορίες...

[batigoal]

Το οτι σποϊλεριαστικα δεν αλλαζει κατι, θα το αγορασω και αν ειναι οσο καλο ακουγεται θα το λατρεψω! Απλα μετα τα σποϊλερ παντα χανεται κατι απο την μαγεια και την αγωνια που σου προσφερει το στορυ...

 

[Θρηνωδός]

Σόρρυ φίλε, απλά δεν πέρασε από το μυαλό μου επειδή έχει τύχει να διαβάσω το βιβλίο και δεν είδα κάτι καινούργιο για να σκεφτώ για σπόιλερ.  

 

Σίγουρα πάντως αξίζει μια ευκαιρία. Όχι το βιβλίο, εκείνο αξίζει άπειρες.