Οι αριθμοί και η Λογική έγιναν κόμικς! [ Σταμάτη Λαμπρινή, tanea.gr, 09/04/2009 ]

[Bonadrug]

"Οι αριθμοί και η Λογική έγιναν κόμικς!"

«Δεν υπάρχει ιδέα άξια να την κατανοήσει κανείς, αν δεν μπορεί να την περιγράψει με μια πολύ καλή ιστορία»... Ο Απόστολος Δοξιάδης, ο Χρίστος Παπαδημητρίου, ο Αλέκος Παπαδάτος, κρατούν πολλές ιδέες, πολλές καλές ιστορίες και τα καλύτερα υλικά. Χτίζουν σ' ένα κόμικς την ιστορία των ιδεών, των Μαθηματικών, της Λογικής, την Ιστορία του 20ού αιώνα και της δικής τους αναζήτησης".

ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΣΤΑΜΑΤΗ




Το πορτρέτο του θείου Πέτρου, όπως το ζωγράφισε ο Απόστολος Δοξιάδης. Ο ήρωας και το ίδιο το μυθιστορήμα, άφησαν "ανοιχτούς λογαριασμούς" για τον συγγραφέα: το κεφάλαιο της ιστορίας της Λογικής, που τελειώνει με τον Κουρτ Γκαίντελ


Αν ήταν κινηματογραφική ταινία («είναι στιγμές που μοιάζει πολύ»...) σήμερα θα βρισκόταν στη φάση του... ρεπεράζ. Οι περιλήψεις, το σενάριο, είναι όλα έτοιμα. Μένει να μαζευτούν οι σκηνές, οι εικόνες, να πάρουν μορφή οι χαρακτήρες. Δουλεύουν για το Logicomix εδώ και δύο χρόνια. Μιλούν όμως, δημόσια, γι' αυτό που ετοιμάζουν, πρώτη φορά σήμερα.

Όχι. «Το Logicomix δεν είναι ταινία, δεν είναι "κινούμενα σχέδια", δεν είναι "καρτουνοποίηση" ή "αστειοποίηση" μιας ιστορίας, δεν είναι "κομπιούτερ για νέους" δεν είναι "η ιστορία της λογικής", δεν είναι "τα Μαθηματικά για ηλιθίους" (for dummies)». Τότε τί είναι; Είναι «λογική σε κόμικς». Είναι η συνεργασία «κορυφαίων»: του συγγραφέα Απόστολου Δοξιάδη (ο οποίος με το βιβλίο του «Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ» άνοιξε τον δρόμο προς τη λογοτεχνία των Μαθηματικών), του καθηγητή στο Τμήμα Επιστήμης των Υπολογιστών του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, στο Μπέρκλεϊ, Χρίστου Παπαδημητρίου (και συγγραφέα του βιβλίου «Το Χαμόγελο του Τούρινγκ») και του Αλέκου Παπαδάτου (ενός από τους καλύτερους Έλληνες δημιουργούς κόμικς, ο οποίος έχει σκηνοθετήσει και παράγει πολλές ξένες σειρές και ορισμένα από τα καλύτερα διαφημιστικά σε κινούμενα σχέδια).

Σύμφωνα με τους δημιουργούς «είναι η ιστορία δύο φίλων που προσπαθούν να κατανοήσουν ιδέες και στιγμές στη ζωή των ξεχωριστών ανθρώπων που ανέπτυξαν τη μαθηματική λογική - την επιστήμη της αυστηρά ορθολογικής συλλογιστικής και να καταλάβουν πώς οι πιο πολλοί από αυτούς κατέληξαν παράφρονες. Να χαράξουν, τελικά, τη διαδρομή από τη λογική στην τρέλα. Είναι επίσης η ιστορία του 20ού αιώνα, με τους θριάμβους και τις τραγωδίες του, τις συγκρούσεις και αντιθέσεις (σε φιλοσοφικό, επιστημονικό, κοινωνικό επίπεδο) των ιδεών που καθόρισαν τις εξελίξεις που ζήσαμε και ζούμε. Κι όπως ακριβώς η σύγχρονη λογική και οι υπολογιστές δρουν μέσα από την αυτο-αναφορά και την ενδοσκόπηση, έτσι και το βιβλίο είναι η ιστορία του ίδιου του βιβλίου».

Συχνά μιλούν όλοι μαζί. Κάνουν αστεία, γελούν, πειράζουν ο ένας τον άλλον... Δύσκολα μπορούν να περιγράψουν αυτό που μοιράζονται. Άλλωστε, η περιπέτεια της προετοιμασίας του Logicomix (θα είναι ένα βιβλίο σε μορφή graphic novel, το οποίο θα κυκλοφορήσει κατ' αρχήν στα αγγλικά και εν συνεχεία σε άλλες γλώσσες -και στα ελληνικά) είναι μέρος της ιστορίας που ετοιμάζονται να πουν.

Αποκαλύπτουν πολλά. Μιλούν για τους ήρωες, για τα παρασκήνια. Δεν δείχνουν σχέδια ούτε δοκιμές («φέρνει γρουσουζιά»...), αλλά παθιάζονται συζητώντας για τα κόμικς, για τη λογική και την τρέλα, για τον πόλεμο, για τα μαθηματικά, για τη φιλοσοφία, το δράμα των ανθρώπων και το δράμα των ιδεών, ανακαλύπτοντας πως «υπάρχει μέθοδος στην τρέλα του 20ού αιώνα»...


«Τρομοκρατική επίθεση» στην καρδιά της μαθηματικής επιστήμης




Οι δημιουργοί του Logicomix, Χρίστος Παπαδημητρίου (αριστερά), Απόστολος Δοξιάδης και Αλέκος Παπαδάτος, ετοιμάζουν τα κόμικς της Λογικής, των Μαθηματικών, του 20ου αιώνα, περιγράφοντας μια περιπέτεια που είναι μαζί και η δική τους πορεία αναζήτησης και κατανόησης των δρόμων που οδηγούν από την αυστηρή λογική στην τρέλα

Ανοιχτοί λογαριασμοί, σκέψεις με τη δύναμη των εμμονών, παράλληλες ιστορίες και εξελίξεις, συναντήσεις και κουβέντες, κάθε άλλο παρά σκόρπιες - αυτά προηγήθηκαν του Logicomix, αυτά γινόνουσαν πριν από δύο χρόνια. Ο Απόστολος Δοξιάδης συζητούσε με τον Αλέκο Παπαδάτο τη δημιουργία μιας σειράς κόμιξ βασισμένων σε πραγματικές ιστορίες. «Σκεπτόμασταν κάτι σε μια πιο εξελιγμένη μορφή από αυτό που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στα κόμιξ - το χιουμοριστικό, το λίγο παιδικό ή εφηβικό», λέει ο Αλέκος. «Καταλήξαμε να αγγίζουμε τον χώρο της βιογραφίας. Ήμασταν σχεδόν έτοιμοι να ξεκινήσουμε κάτι», προσθέτει ο Απόστολος.

Όμως ο Απόστολος Δοξιάδης συζητούσε και με τον Χρίστο Παπαδημητρίου. Ο Δοξιάδης είχε τελείωσει το βιβλίο του με τίτλο «Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ» και δούλευε ήδη ένα θεατρικό με θέμα τις τελευταίες ημέρες της ζωής του μεγάλου επιστήμονα της λογικής Κουρτ Γκέντελ (σήμερα το έργο έχει πια ολοκληρωθεί). Ο Παπαδημητρίου είχε μόλις ολοκληρώσει την ελληνική μετάφραση του βιβλίου «Το Χαμόγελο του Τούρινγκ» (το οποίο δημοσιεύεται τώρα στα αγγλικά, από τις Εκδόσεις ΜΙΤ Press).

«Στον θείο Πέτρο είχα αφήσει έναν ανοιχτό λογαριασμό: το κεφάλαιο στην ιστορία της λογικής που τελειώνει με τον Γκέντελ και το Θεώρημα της Μη Πληρότητας», λέει ο Απόστολος Δοξιάδης. «Ήταν, ταυτόχρονα, μια δραματική ανθρώπινη ιστορία (αυτή του Γκέντελ) και το δράμα της ίδιας της λογικής, που με το Θεώρημα της Μη Πληρότητας, η αναζήτηση ενός απόλυτα κατανοήσιμου και ελέγξιμου κόσμου - στα μαθηματικά αλλά και στην ανθρώπινη ζωή, τελικά- δέχεται το ισχυρό πλήγμα της αμφιβολίας». Αυτό που ο Δοξιάδης έβλεπε ως «τέλος» στην αυστηρή, απόλυτη μαθηματική σκέψη, ο Παπαδημητρίου το είδε ως «αρχή». «Αυτό που συνέβη με τον Γκέντελ ήταν επανάσταση - μια 'τρομοκρατική επίθεση' στην καρδιά της μαθηματικής επιστήμης, που αναθεώρησε μια για πάντα τη στάση των μαθηματικών. Τη στιγμή που αρχίζουν να αναζητούν την αλήθεια εμφανίζεται ο Τούρινγκ - ο άνθρωπος που αποφασίζει να ορίσει τι ακριβώς εννοούμε όταν μιλάμε για υπολογιστική μηχανή».

Ο Δοξιάδης περιγράφει «μια εσωτερικά θλιβερή ιστορία: αυτή του Γκέντελ, που συνειδητοποιεί το όριο. Ο Παπαδημητρίου μιλάει για τη συνειδητοποίηση του ορίου που γίνεται σημείο εκκίνησης, αφετηρία για μια νέα επανάσταση. Ο Παπαδάτος δίνει μορφή σε πρόσωπα, στη δράση. Οι τρεις τους συναντιούνται και το ταξίδι αρχίζει... «Οι σκέψεις, οι ιδέες, οι απόψεις όλων μας, συναντήθηκαν και προστέθηκαν. Στην πορεία δημιουργήθηκε κάτι κοινό - ήταν η ιστορία της δικής μας συνάντησης, η ιστορία της ίδιας της αφήγησης, την αποφασίσαμε να συμπεριλάβουμε. Έτσι, το Logicomix εκτυλίσσεται σε δύο χρόνους: σε ενεστώτα και αόριστο. Το πώς ξεκίνησε, το πώς εξελίχθηκε, είναι κι αυτό μέρος του βιβλίου»...


Οι ήρωες: Λαμπρά μυαλά, τραγικές φιγούρες

Η δράση έχει πολλά επίπεδα, παράλληλα, διαδοχικά, τεμνόμενα, προσωπικά, επιστημονικά, κοινωνικά, φιλοσοφικά... Οι ήρωες του Logicomix είναι πρόσωπα επικά και δραματικά -όχι απλώς ιστορικά. Οι δημιουργοί, ο Απόστολος Δοξιάδης, ο Χρίστος Παπαδημητρίου κι ο Αλέκος Παπαδάτος αποκαλύπτουν ορισμένους από τους «πρωταγωνιστές»:


Ο Γκέοργκ Κάντορ (Georg Cantor): «ο μελαγχολικός καθηγητής, ο πρώτος μετά τον Ζήνωνα που τόλμησε να κοιτάξει το άπειρο κατάματα, ανοίγοντας την πόρτα στο άγνωστο, στο απροσδιόριστο, στην ανοιχτή τελικά φύση των μαθηματικών. Δημιούργησε εχθρούς στο μαθηματικό κατεστημένο της εποχής και πέθανε σε μία ψυχιατρική κλινική».


Ο Μπέρτραντ Ράσελ (Bertrand Russell): «ο κορυφαίος φιλόσοφος που έκανε σκοπό της ζωής του να διορθώσει τα προβλήματα που έκρυβε η θεωρία του Κάντορ κι αναγκάστηκε να τον εγκαταλείψει μετά από τους τρείς τεράστιους τόμους μιας ανολοκλήρωτης εργασίας, των Principia Mathematica». Ο Ράσελ θέλησε να χρησιμοποιήσει τη λογική για να θεμελιώσει στέρεα όχι μόνο τα μαθηματικά αλλά και τη φιλοσοφία». Ήταν υπέρμαχος του 'λογικισμού' (logisicm), της θεωρίας δηλαδή ότι τα μαθηματικά έχουν ως βάση τη λογική.


Ο Έμιλ Ποστ (Emil Post) -«ίσως η πιο τραγική φιγούρα απ' όλους. Ο μανιοκαταθλιπτικός μονόχειρας δάσκαλος της Νέας Υόρκης που πέθανε στη διάρκεια θεραπείας με ηλεκτροσόκ. Ανέπτυψε ιδέες παράλληλες με αυτές του Γκαίντελ και του Τούρινγκ, όμως κράτησε τις εργασίες του κλειδωμένες στο συρτάρι, λόγω της παθολογικής του ανασφάλειας».


Ο Βίτγκενσταϊν (Ludwig Wittgenstain) -«ο αυτοκτονικός γιος του πλουσιότερου βιομηχάνου της Αυστρίας, ο οποίος, μέσα σ' ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης αιχμαλώτων πολέμου, έγραψε την πιο καθοριστική από τις φιλοσοφικές πραγματείες του 20ου αιώνα (Tractatus logico-philosophicus)». Μετά το τέλος του πολέμου, ο Βίτγκενστάϊν θεώρησε ότι είχε λύσει όλα τα προβλήματα της φιλοσοφίας, χάρισε την περιουσία που κληρονόμησε και ξεκίνησε να διδάσκει σε μαθητές δημοτικού σχολείου...


Ο Γκαίντελ (Kurt Goedel) -«ο οποίος με το Θεώρημα της Μη Πληρότητας φώτισε τα αληθινά πνευματικά χρώματα του αιώνα, ξέφυγε από τους ναζί μέσω της Σιβηρίας και της Ιαπωνίας για να καταλήξει να πεθάνει από την πείνα, αρνούμενος να δεχθεί τροφή, σε μια κρίση παράνοιας». Το 1933, ο Κουρτ Γκαίντελ απέδειξε ότι οι μαθηματικές θεωρίες δεν είναι πλήρεις, πως υπάρχουν, δηλαδή, προτάσεις που αν και αληθινές είναι αδύνατον να αποδειχθούν.


Ο Άλαν Τούρινγκ (Alan Turing) -«ιδρυτής της επιστήμης των υπολογιστών, ο άνθρωπος που όρισε την τεχνητή νοημοσύνη, ο ήρωας πολέμου που κατάφερε να νικήσει τη μηχανή 'Αίνιγμα', το προωθημένο σύστημα κρυπτογράφησης των Γερμανών, στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου». Ο Τούρινγκ ήταν ομοφυλόφιλος. Στα χρόνια μετά τον πόλεμο, αναγκάστηκε να υποστεί εξευτελιστική ορμονική θεραπεία, έπεσε θύμα παρακολουθήσεων και εκβιασμών, μέχρι που αυτοκτόνησε, το 1954, δαγκώνοντας ένα μήλο το οποίο είχε πρώτα 'ποτίσει' με υδροκυάνιο.


Κι ο Τζον Νας, ο κινηματογραφικός «υπέροχος άνθρωπος» John Nash (Beautiful Mind), «με τις κρίσεις σχιζοφρένιας να περιγράφουν σε μια τέλεια μεταφορά τα χρόνια του ψυχρού πολέμου». Ο Nash, το...«πολλά υποσχόμενο μυαλό» της δεκαετίας του '50, έζησε με τη σχιζοφρένεια για 31 χρόνια.

Αυτοί, μαζί με τον Φρέγκε, τον Πεάνο, τον Χίλμπερτ, τον Φον Νώυμαν, αποτελούν τους βασικούς πρωταγωνιστές των Logicomix.


Οι δημιουργοί
«Διεθνής στόχος»


Απόστολος Δοξιάδης: «Η έννοια της οικοδόμησης που συναντά κανείς στην ιστορία της λογικής, παραπέμπει στην ιστορία του πύργου της Βαβέλ: ένα υπερ-φιλόδοξο, καταδικασμένο εκ των προτέρων εγχείρημα... Για «μένα είναι πολύ σημαντικό το ότι όλη αυτή η προσπάθεια δεν γίνεται απλά από Έλληνες - γίνεται στην Ελλάδα. Στην Αθήνα, την πόλη όπου μπήκαν τα πρώτα θεμέλια της Λογικής και των Μαθηματικών... Έχει στόχο διεθνή, όχι επειδή "το βιβλίο θα πουλήσει στο εξωτερικό", αλλά επειδή η ίδια η ιστορία απλώνεται διεθνώς»...

«Εξαιρετικό βοήθημα»


Χρήστος Παπαδημητρίου: «Δεν είχα διαβάσει ούτε ένα κόμικ στη ζωή μου. Στην αρχή, το να φτιάξουμε ένα κόμικς μού φάνηκε τρελό. Τώρα μοιάζει αυτονόητο. Μπορεί να είναι εξαιρετικό βοήθημα στην εκπαίδευση μη προνομιούχων ανθρώπων, στα γκέτο του Βορρά και του Νότου, όπου η παράδοση της αφήγησης παραμένει ζωντανή. Η ιστορία είναι οπτική και μετα-μοντέρνα -τα κόμικς μπορούν να αγγίξουν την ένταση, τη σκοτεινιά, την παγκοσμιότητά της».

«Ιστορίες-πρόκληση»


Αλέκος Παπαδάτος: 'Εχουμε να κάνουμε με διαδοχικές ιστορίες γιγάντων! Αφιέρωσαν τη ζωή τους στις ιδέες τους με σχεδόν παιδική αθωότητα. Οι περισσότεροι δεν φαντάζονταν ότι οι ιδέες τους θα παίξουν τέτοιο ρόλο στην ιστορία. Ήταν καθαροί δημιουργοί. Την ενότητα της ιστορίας τη βλέπεις τώρα, εκ των υστέρων. Όσο για το δημιουργικό, είναι πολύ κρίσιμη η φάση όπου συγκεντρώνουμε σκηνές, θέσεις, χαρακτήρες, προσεγγίσεις, συλλέγουμε εικόνες και πετάμε - πετάμε πολλά».