Εγώ Ταρζάν, εσύ Τζέιν [ Μανουσέλης Σπύρος, Ελευθεροτυπία, 20/6/2009 ]

[Bonadrug]

Εγώ Ταρζάν, εσύ Τζέιν

 

Από τον ΣΠΥΡΟ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗ

 

Greystoke του 1984: Ο μοναδικός αξιοπρεπής Ταρζάν

 

Ρατσιστής και αποικιοκράτης, που αντιμετώπιζε με υπεροψία τους μαύρους ή ο πρώτος οικολόγος υπερήρωας που μάχεται για την προστασία της ζούγκλας από την ασυδοσία των λευκών εμπόρων;

Τι ήταν τελικά ο Ταρζάν, ο ρωμαλέος μυθιστορηματικός ήρωας που έπλασε ο Αμερικανός συγγραφέας Εντγκαρ Ράις Μπάροουζ και τον ενσάρκωσε στη μεγάλη οθόνη ο γνωστός σε όλους μας Τζόνι Βαϊσμίλερ;

 

Την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να δώσει μια εξαιρετικά πρωτότυπη έκθεση που άνοιξε τις πύλες της πριν από λίγες ημέρες στο Musee du Quai Branly στο Παρίσι. Οι υπεύθυνοι του μουσείου, το οποίο είναι αφιερωμένο στη μελέτη και προβολή των μη δυτικών μορφών τέχνης, αποφάσισαν να μελετήσουν και ενδεχομένως να αποδομήσουν τον μύθο του Ταρζάν, δεδομένου ότι η αποστολή τους είναι να διερευνούν πώς η λαϊκή δυτική κουλτούρα ερμηνεύει, ή μάλλον παρερμηνεύει, κάθε μη δυτική έκφραση πολιτισμού.

 

Σύμφωνα με τον επιμελητή της έκθεσης, επιφανή Γάλλο κοινωνιολόγο και ανθρωπολόγο Ροζέ Μπουλέ, «υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στον μυθιστορηματικό ήρωα του Μπάροουζ και στον κινηματογραφικό ήρωα των χολιγουντιανών ταινιών. Ο ήρωας του Μπάροουζ είναι σύνθετος και μιλά 12 γλώσσες. Ο χολιγουντιανός ήρωας αντίθετα είναι μια καρικατούρα που καταφέρνει να εκφράζεται μόνο με λαρυγγισμούς». Πράγματι, στο μυθιστόρημα του Μπάροουζ, που εκδόθηκε το 1912 με τίτλο «Tarzan of the Apes», η πρώτη γλώσσα που μιλά ο Ταρζάν είναι η γλώσσα των πιθήκων. Και μάλιστα ο Μπάροουζ κάνει λόγο για τη γλώσσα των πιθήκων πολύ προτού οι γλωσσολόγοι και οι πρωτευοντολόγοι ανακαλύψουν ότι οι πίθηκοι διαθέτουν τη δική τους γλώσσα. Στον κατάλογο της έκθεσης περιλαμβάνεται μια άκρως ενδιαφέρουσα γλωσσολογική μελέτη των λέξεων που χρησιμοποιούσαν οι Waziris, η φανταστική φυλή πιθήκων που ανέθρεψε τον Ταρζάν. Το λεξιλόγιό τους περιλάμβανε 250 λέξεις, μεταξύ των οποίων και αρκετά ρήματα που τα χρησιμοποιούσαν μόνο στην απαρεμφατική μορφή.

 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Γάλλους παρουσιάζει το γεγονός ότι η δεύτερη γλώσσα του μυθιστορηματικού Ταρζάν είναι η γαλλική. Οι Γάλλοι όμως έχουν και έναν άλλο λόγο να ενδιαφέρονται για τον ήρωα μιας μάλλον «φτηνής», κατά τους λογοτεχνικούς κριτικούς τουλάχιστον, λογοτεχνίας: σύμφωνα με τον επιμελητή της έκθεσης, ο Ταρζάν ενσαρκώνει έναν από τους βαθύτερα ριζωμένους στον δυτικό πολιτισμό μύθους, αυτόν του «αγνού ανθρώπου», αποτελώντας έτσι γνήσιο εκφραστή της φιλοσοφίας του Ζαν Ζακ Ρουσό, ο οποίος απέδιδε τα δεινά του ανθρώπου στην απομάκρυνσή του από τη φύση. Εξ ου και ο υπότιτλος της έκθεσης «Ο Ρουσό στους Ουαζίρι».

 

Η έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, επιδιώκει να αναδείξει τον τρόπο που η λαϊκή κουλτούρα αφομοίωσε και απεικόνισε τον μύθο του Ταρζάν στις 80 και πλέον ταινίες που έχουν γυριστεί από το 1918 μέχρι σήμερα, αλλά και στα κόμικς. Οπως προκύπτει, η κινηματογραφική εκδοχή του ήρωα του Μπάροουζ ήταν μάλλον ατυχής, με εξαίρεση την ταινία «Γκρέιστοουκ» του 1984, με πρωταγωνιστές τον Κρίστοφερ Λάμπερτ στον ρόλο του Ταρζάν και την Αντι Μακ Ντάουελ στον ρόλο της αγαπημένης του Τζέιν.

 

Η έκθεση προχωρά στη συγκριτική αντιπαράθεση του Ταρζάν με άλλες αρχετυπικές μορφές του δυτικού συλλογικού φαντασιακού. Μορφές περιβεβλημένες με έναν υπολανθάνοντα ερωτισμό, όπως ο Κινγκ Κονγκ, ο γορίλας απαγωγέας λευκών γυναικών. Οσο για την περίφημη φράση «Εγώ Ταρζάν, εσύ Τζέην», δεν υπάρχει πουθενά στο βιβλίο του Μπάροουζ, αλλά χρησιμοποιήθηκε μόνο από τον κινηματογραφικό Ταρζάν Τζόνι Βαϊσμίλερ. *