W. Disney: Ένας μεγάλος καλλιτέχνης του 20ού αιώνα [ Jones Jonathan , Καθημερινή (Η), 19/11/2006 ]

[lunatic]

Μεταφρασμένο άρθρο της Καθημερινής από την The Guardian για τον Walt Disney.



Ενας μεγάλος καλλιτέχνης του 20ού αιώνα
Το έργο του Γουόλτ Ντίσνεϊ έχει γνήσια έμπνευση παρά τις επικρίσεις που έχουν εκφραστεί

The Guardian

Ο Γουόλτ Ντίσνεϊ αιχμαλώτισε το μυαλό μου. Ηταν την πρώτη φορά που πήγα σινεμά, για να δω την «Ωραία κοιμωμένη». Το δάσος από αγκάθια που τύλιγε το κάστρο με στοίχειωσε για πάντα. Στα όνειρά μου, για χρόνια, ένα μεγάλο χάσμα άνοιγε μπροστά στον πρίγκιπα, ένας απειλητικός αγριότοπος γεμάτος αγκαθωτούς θάμνους. Χθες το βράδυ, είδα το φιλμ μαζί με την κόρη μου. Τι επιρροή θα έχει στο μυαλό της; Ενιωσα σαν να της μετέφερα ένα παλιό λαϊκό παραμύθι δίπλα στη φωτιά, ωστόσο μερικοί γονείς φοβούνται να εκθέσουν τα παιδιά τους στην ιδιοφυΐα του Ντίσνεϊ.

Δεν χρειάζεται να προσθέσω τίποτα στη δαιμονοποίηση του ανθρώπου αυτού, που τα φετινά Χριστούγεννα συμπληρώνονται σαράντα χρόνια από τον θάνατό του. Κανενός άλλου καλλιτέχνη η υπογραφή δεν υπάρχει στα προϊόντα μιας βιομηχανίας που είναι το πολιτιστικό ισοδύναμο της Κόκα-Κόλα ή της Μακντόναλντς. Πολλοί ισχυρίζονται ότι το να αγοράζεις στο παιδί σου ένα κουκλάκι «Πινόκιο» είναι σαν να το μπουκώνεις με χάμπουργκερ. Η βιογραφία του που έγραψε το 1993 ο Μαρκ Ελιοτ παρουσιάζει τον Ντίσνεϊ ως πληροφοριοδότη του FBI, εχθρό των συνδικάτων κ.ο.κ. Το να μισείς τον Ντίσνεϊ έγινε κλισέ. Πριν από λίγους μήνες, ο «αντάρτης» καλλιτέχνης Μπάνκσι ζωγράφισε τη φιγούρα ενός κρατούμενου του Γκουαντάναμο στην Ντίσνεϊλαντ, σάμπως ο Γουόλτ να διευθύνει τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας μέσα από την κρυογενική του κάψουλα.

Η έκθεση στο Παρίσι

Οταν ένας από καιρό μακαρίτης δημιουργός συνδέεται με τα εγκλήματα της σημερινής αμερικανικής κυβέρνησης, κάποιος παραλογισμός υπάρχει. Ο Γουόλτ Ντίσνεϊ ήταν ένας από τους μεγάλους Αμερικανούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Πρέπει να το αναγνωρίσουμε. Ερχομαι, λοιπόν, Γουόλτ, να σε σώσω, με τη βοήθεια μιας έκθεσης στην πινακοθήκη του Γκραν Παλέ, στο Παρίσι, που ιχνηλατεί τις καταβολές της έμπνευσης του Ντίσνεϊ στη λαϊκή και λόγια λογοτεχνική παράδοση της Ευρώπης αλλά και στα κινήματα του μοντερνισμού.

Ναι, το ξέρω: το να αποκαλείς τον Ντίσνεϊ μεγάλο καλλιτέχνη θέτει μερικά ερωτήματα. Ακόμα και η πνευματική ιδιοκτησία του στον ποντικό που σχεδίασε το 1928, τον Steamboat Billy, έχει αμφισβητηθεί. Μόλις ο Ντίσνεϊ έβγαλε λεφτά, μίσθωσε δεκάδες σκιτσογράφους και σχεδιαστές κινουμένων σχεδίων. Ποτέ δεν ισχυρίστηκε άλλωστε ότι τα έκανε όλα μόνος του. Ηταν ένας μοντέρνος καλλιτέχνης, κάθε άλλο παρά αδαής για την αβάν-γκαρντ. Τα σχέδια του Σαλβαδόρ Νταλί για μια ανολοκλήρωτη κινηματογραφική συνεργασία τους, με τίτλο Destino, εκτίθενται στο Γραν Παλέ, προετοιμασία για ένα φιλμ που θα ήταν εξίσου σημαντική συνάντηση μεταξύ Χόλιγουντ και αβάν-γκαρντ όσο και η σεκάνς του Νταλί στην ταινία του Χίτσκοκ «Spellbound».

Στις ταινίες του Ντίσνεϊ αφθονούν εκπληκτικά ευφάνταστες μεταμορφώσεις που θα ανταγωνίζονταν οποιονδήποτε σουρεαλιστικό πίνακα. Προηγήθηκε –και επηρέασε– του Αντι Γουόρχολ, μετατρέποντας το εργαστήρι του σε «εργοστάσιο». Και όσον αφορά την πνευματική ιδιοκτησία, αρκεί να παρακολουθήσεις μερικές ταινίες του που τις χωρίζουν κάμποσες δεκαετίες για να αναγνωρίσεις τις διαχρονικές εμμονές οι οποίες δεν μπορούσαν παρά να είναι προϊόν της διάνοιας ενός μόνο ανθρώπου.

Ζωντάνεψε τα παραμύθια

Το μεγάλο επίτευγμα του Ντίσνεϊ ήταν ότι έδωσε οπτική ζωή στα παραμύθια της Ευρώπης τα οποία οι Αμερικανοί που μεγάλωναν τις δεκαετίες του ’30 και του ’40 δεν τα γνώριζαν πια όπως τα γνώριζαν οι μετανάστες γονείς τους. Βέβαια, μπορούμε να αγοράσουμε τις αυθεντικές εκδοχές των παλιών παραμυθιών των αδελφών Γκριμ ή του Περό ή να διαβάσουμε εκσυγχρονισμένες διασκευές. Ωστόσο, ο Ντίσνεϊ άπλωσε το χέρι του στο φολκλόρ, άρπαξε τα βασικά στοιχεία του και τα αναπαρέστησε οπτικά για το σύγχρονο παιδί. Αν αναλογιστούμε τη Χιονάτη, μπορεί κανένας να ξεχωρίσει το παραδοσιακό παραμύθι από την εκδοχή του Ντίσνεϊ;

Ερχόμαστε τώρα στο ένα δίλημμα που μετράει. Είναι ο Ντίσνεϊ καλός ή κακός για τα παιδιά; Ενας ενήλικας θαυμαστής των παραμυθιών μπορεί να καθίσει να δει την Ωραία Κοιμωμένη ή τη Σταχτοπούτα και να φρικιάσει από τους παραποιημένους χαρακτήρες, τα παρωχημένα γραφικά, και να δει σ’ αυτά το πραγματικό έγκλημα του Ντίσνεϊ: την απαλλοτρίωση –την «ντισνεοποίηση» δηλαδή– παραδοσιακών παραμυθιών και μύθων.

Μια απάντηση είναι: παρακολουθήστε ταινίες μαζί μ’ ένα παιδί, δείτε τον θαυμασμό στο προσωπάκι του. Δυστυχώς, βέβαια, στα παιδιά αρέσουν ακόμα και οι Tweenies. Τι ξέρουν αυτά; Ωστόσο, αν δείτε με προσοχή τις ταινίες ως τέχνη, η αλήθεια γίνεται προφανής. Ο Ντίσνεϊ άλλαξε το γράμμα του παραμυθιού αλλά διέσωσε το πνεύμα του. Το δάσος από αγκάθια που μου προκάλεσε δέος στην Ωραία Κοιμωμένη είναι μια εκδοχή της συνάντησης με το κακό, τον θάνατο και τον τρόμο που βρίσκεται στην καρδιά όλων των φιλμικών παραμυθιών του, μόλις ο θεατής γλυκαθεί από το καραμελένιο περίβλημα. Το εφιαλτικό πνεύμα του παραμυθιού που υπερασπίστηκε ο ψυχολόγος Μπρούνο Μπέτελεμ βρίσκεται ακέραιο εκεί.

Μαίρη Πόπινς, η διαθήκη του

Το επίτευγμα του Ντίσνεϊ ήταν ότι διατήρησε την προφορική παράδοση του παραμυθιού του προ-βιομηχανικού κόσμου. Λίγοι καλλιτέχνες έχουν κάνει τόσο πολλά για τον εξανθρωπισμό της νεωτερικότητας. Η μαγική απόδειξη γι’ αυτό είναι μια από τις τελευταίες ταινίες του.

Αν προσυπογράφετε το κλισέ ότι ο Ντίσνεϊ είναι ένας προπαγανδιστής της γλυκανάλατης αμερικάνικης νοοτροπίας, σκεφτείτε αυτό. Υπάρχει ένα φιλμ του που δεν είχα την πρόθεση να αναφέρω γιατί νόμιζα ότι είχε γίνει από το στούντιο όταν εκείνος είχε ήδη αποσυρθεί – φαίνεται τόσο απομακρυσμένο απ’ ό,τι «ξέρουμε» γι’ αυτόν. Στην πραγματικότητα, ακόμα και οι εχθρικοί βιογράφοι αναγνωρίζουν αυτή τη μαγική δημιουργία, τόσο μη-αμερικανική στην οπτική της, ως μια ταινία στην οποία αφιέρωσε τη μεγαλύτερη προσοχή. Η εμμονή για την πραγματοποίησή της τον βασάνιζε 20 χρόνια και έγινε τελικά η διαθήκη του. Αν θέλετε να γνωρίσετε τον Γουόλτ Ντίσνεϊ, δείτε τη Μαίρη Πόπινς.

Ανέτρεψε πρώτος τον εαυτό του

Το 1929, ένα χρόνο αφότου ο Steamboat Willie έκανε τον Μίκι Μάους αστέρι, ο Ντίσνεϊ δημιούργησε ένα καρτούν τελείως διαφορετικό. Ο «Χορός των σκελετών» ανήκει στην «γκόθικ» αμερικανική παράδοση του Εντγκαρ Αλαν Πόε, μια μακάβρια φαντασίωση με τζαζ υπόκρουση, όπου οι σκελετοί βγαίνουν από τους τάφους τους τα μεσάνυχτα και χορεύουν. Οταν ο Τιμ Μπάρτον κάνει κάτι ανάλογο χαιρετίζεται σαν υπέρβαση της φρονιμάδας του Ντίσνεϊ, όμως ο Ντίσνεϊ ανέτρεψε πρώτος τον εαυτό του.

Η φαντασία του Ντίσνεϊ είναι μακάβρια όσο και απολαυστική στην αθωότητά της. Πρόσφερε σε διαδοχικές γενιές παιδιών άφθονη διασκέδαση αλλά και πλήθος σκοτεινές εικόνες – κάτι που οι επικριτές του ανέδειξαν ως ελάττωμα. Πίσω από την ανέμελη αμερικανική πρόσοψη, ο Ντίσνεϊ είχε ένα τρομερό μυστικό: ήταν αληθινός καλλιτέχνης. Εκείνο που σε εντυπωσιάζει βλέποντας τις ταινίες του δεν είναι απλώς η σταθερή γραμμή ιδεών, εικόνων και τρόπων αφήγησης μιας ιστορίας, αλλά η αναπάντεχη φύση του προσωπικού του στυλ.