Το αλβανικό έπος με βρετανικό χιούμορ [ Πετράκη Μαρίνα, Καθημερινή (Η), 2/11/2008 ]

[lunatic]

Το αλβανικό έπος με βρετανικό χιούμορ
Μελέτη για τις γελοιογραφίες με αντικείμενο τις νίκες των Ελλήνων το 1940, που είχαν δημοσιευθεί στον αγγλικό Τύπο της εποχής

Της Μαρινας Πετρακη*

Το έργο της εμψύχωσης της βρετανικής κοινής γνώμης είχε επωμισθεί ο προπαγανδιστικός μηχανισμός του υπουργείου Πληροφοριών (Information Office). Ολα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επιστρατεύθηκαν γα την ενίσχυση και ανύψωση του ηθικού στα μετόπισθεν. Ενα σημαντικό όπλο στον πόλεμο του βρετανικού λαού –«People’s war»– απoτέλεσαν οι γελοιογραφίες.

Η δυνατότητα του σκιτσογράφου να παρουσιάζει στο προβληματισμένο και ανήσυχο κοινό μια αστεία πλευρά του πολέμου, χλευάζοντας και εξευτελίζοντας τον εχθρό, αναγνωρίσθηκε άμεσα από τους ιδιοκτήτες των μεγάλων βρετανικών εφημερίδων, που έσπευσαν να εξασφαλίσουν τη συνεργασία σπουδαίων σκιτσογράφων της εποχής. Επικεντρώνοντας την πένα τους στις αδυναμίες και ανοησίες των Μουσολίνι και Χίτλερ, οι γελοιογράφοι υπονόμευαν τη σπουδαιότητα και τον ρόλο τους πολύ πιο αποτελεσματικά από τους ραδιοφωνικούς ανταποκριτές και τους δημοσιογράφους.

Ο Strube, ο σπουδαίος Βρετανός γελοιογράφος, θα σημειώσει χρόνια μετά το πέρας του πολέμου: «Τις δύσκολες και τραγικές στιγμές του μεγάλου πολέμου τις αντιμετωπίζαμε γελώντας, καθώς οι μεγάλοι σκιτσογράφοι μετέτρεπαν την τρελή κούρσα των ειδεχθών και αποκρουστικών κατακτητών, Χίτλερ και Μουσολίνι, σε μια ευτράπελη και γελοία περιπέτεια».

Τέσσερις αποδέκτες

Σ’ αυτή τη δύσκολη στιγμή της Βρετανίας, η αντίσταση και νίκη του ελληνικού στρατού τροφοδότησε τους Βρετανούς σκιτσογράφους με άφθονο υλικό για την πένα τους, δημιουργώντας σπουδαία σκίτσα (μέχρι τη γερμανική εισβολή έχουμε περίπου 100 σκίτσα) που συμπλήρωναν τις εκτενείς και ενθουσιώδεις ανταποκρίσεις και σχόλια του βρετανικού Τύπου. Οι γελοιογραφίες αυτές είχαν τέσσερις αποδέκτες:

- Πρώτον, τον βρετανικό λαό που, ενώ παρακολουθούσε άφωνος την καταιγιστική προέλαση των δυνάμεων του Αξονα σε όλη την Ευρώπη, έβλεπε αυτές τις δυνάμεις να ταπεινώνονται και να εξευτελίζονται από μια «χούφτα λαού».

- Δεύτερον, τον ελληνικό λαό, ο οποίος πέρα από τη στρατιωτική βοήθεια, είχε ανάγκη την ηθική υποστήριξη και ενθάρρυνση του βρετανικού λαού, που έφτανε με τη μορφή της γελοίας απεικόνισης του εχθρού και την υπεροχή του Ελληνα φαντάρου.

- Τρίτον, τους λαούς της Ευρώπης, που υπέφεραν κάτω από τον φασιστικό ζυγό, μεταφέροντάς τους μήνυμα ελπίδας.

- Και τέλος, τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι που παρακολουθούσαν εξαγριωμένοι την ταπεινωτική τους απεικόνιση και τον αντίκτυπό της στην κοινή γνώμη, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να συμπεριληφθούν τα ονόματα των περισσότερων Βρετανών σκιτσογράφων στη μαύρη λίστα των Ναζί.

Αρχή στις 30 Οκτωβρίου

Ενας από τους επιφανέστερους σκιτσογράφους της Βρετανίας, ο οποίος δημοσίευσε πάνω από 20 πολεμικά σκίτσα που αφορούν τον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο, ήταν ο Leslie Gilbert Illingworth. Με την έναρξη του πολέμου προσελήφθη ως σκιτσογράφος στη μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα Daily Mail. Το πρώτο σκίτσο, που δημοσιεύθηκε στις 30 Οκτωβρίου, μεταφέρει την αλληλεγγύη και συμπαράσταση του βρετανικού ναυτικού στους μαχόμενους Eλληνες, υπογραμμίζοντας συγχρόνως τον άνισο αγώνα των εμπλεκομένων, ωστόσο στο σκίτσο διαφαίνεται η αβεβαιότητα για την έκβαση της συμπλοκής. Τα νικηφόρα μηνύματα της ελληνικής προέλασης δεν έχουν ακόμα φτάσει.

Στο ίδιο πνεύμα κινείται και το σκίτσο (1) του Clive Upton που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Daily Sketch, την 1η Νοεμβρίου, με τίτλο «Κάντε Πίσω Εχω Πλάτες». Ο υπότιτλος αναφέρει «Το ναυτικό θα παράσχει κάθε βοήθεια στην Ελλάδα». Ενα μήνυμα που επαναλαμβάνεται στους τίτλους των ελληνικών εφημερίδων.

Δύο μέρες αργότερα οι πρώτες ειδήσεις για τις νίκες των Ελλήνων και Βρετανών αεροπόρων και η σθεναρά αντίσταση του ελληνικού στρατού προκαλούν τις πρώτες μεγάλες συγκινήσεις στα ελληνικά μετόπισθεν, αλλά και στη Μεγάλη Βρετανία. Ο σκιτσογράφος Peter Lees Walmsley μεταφέρει στις 3 Νοεμβρίου αυτήν την αίσθηση ευφορίας στη Sunday Graphic στο σκίτσο (2) «Το Βομβαρδιστικό Λεωφορείο», που συνδέει τον βομβαρδισμό του Λονδίνου με την αντίσταση των Ελλήνων.

Από την πρώτη κιόλας εβδομάδα της ιταλικής επίθεσης έγινε αντιληπτό ότι η στρατιωτική μηχανή της Ελλάδος ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει την εισβολή. Αυτό και μόνο, σύμφωνα με τον επικεφαλής της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα Stanley Casson, «προκάλεσε τεράστιο ενθουσιασμό στην βρετανική κοινή γνώμη που ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητη σε θέματα αλληλεγγύης και συμπαράστασης προς την Ελλάδα, μετά την αποτυχία της κυβέρνησης Τσάμπερλεν να βοηθήσει τη Νορβηγία». Το σκίτσο (3) «Ολισθηρός Πόλος» του Illingworth, στις 6 Νοεμβρίου, αντανακλά το αίσθημα της βρετανικής αλληλεγγύης, υπογραμμίζοντας συγχρόνως την ανικανότητα και ανοησία του Μουσολίνι. Ομοιο σε περιεχόμενο είναι και το σκίτσο (4) «Αγώνας Πυγμαχίας» του Lees, δημοσιευμένο στις 10 Νοεμβρίου στη Sunday Graphic.

Με τη συνθηκολόγηση της Γαλλίας και την εγκαθίδρυση της κυβέρνησης Πεταίν η Βρετανία πολεμούσε μόνη της ενάντια στις δυνάμεις του Αξονα, μέχρι που η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο αντιστρέφοντας τα πολεμικά δε δομένα.

Την 1η Νοεμβρίου, ο Strube δημοσίευσε στη Daily Express το σκίτσο (5) με τίτλο «Νόμιζε Οτι Ηταν Νεκρά Φύση», ενώ δύο μέρες νωρίτερα ο σπουδαίος σκιτσογράφος David Low είχε δημοσιεύσει στην εφημερίδα Evening Standard σκίτσο με παρόμοιο θέμα, αλλά και θρησκευτικούς συνειρμούς (Δαυίδ εναντίον Γολιάθ).

Η εξύμνηση του ηρωικού παρελθόντος των Ελλήνων και η ένταξή του στις ανάγκες της πολεμικής μηχανής αποτελούσε προσφιλές θέμα για όλους τους σκιτσογράφους, αλλά και για το βρετανικό υπουργείο Προπαγάνδας. Σε εισηγητική αναφορά, αμέσως μετά την έναρξη του Ελληνο-ιταλικού πολέμου, το υπουργείο Προπαγάνδας αναφέρεται στη μέγιστη σημασία που έχει η αντίσταση της Ελλάδας για τη Βρετανία και υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη διατήρησης του υψηλού φρονήματος των Ελλήνων μέσω της υπενθύμισης και επίκλησης του αρχαίου ένδοξου παρελθόντος από τα βρετανικά μέσα ενημέρωσης. Στις 25 Νοεμβρίου, αμέσως μετά την πτώση της Κορυτσάς, ο Low δημοσίευσε σκίτσο (6) με τίτλο «Θλιβερή Ιστορία ενός ξεφουσκωμένου πιγουνιού».

Και στην Ελλάδα

Μια πολύ σπουδαία μεγάλη γελοιογραφία με τίτλο «Σχόλια του Μουσολίνι για τον πολεμικό περίπατό του» παρουσιάζει ο Strube στις 23 Νοεμβρίου στην εφημερίδα Daily Express. Η γελοιογραφία, που δημοσιεύθηκε στο πάνω μέρος της πρώτης σελίδας (η καθορισμένη θέση ήταν η δεύτερη σελίδα), σε μια εφημερίδα με ημερήσια κυκλοφορία περίπου 2.000.000 φύλλων, προκάλεσε αίσθηση στην Ελλάδα και σχολιάσθηκε εκτενώς από την εφημερίδα «Ελληνικόν Μέλλον». Στο σημείο αυτό πρέπει να τονισθεί ότι η δημοσίευση σκίτσων των σπουδαίων Ελλήνων σκιτσογράφων που γελοιοποιούσαν και εξευτέλιζαν τον Μουσολίνι στις ελληνικές εφημερίδες (ενώ απαγορευόταν παντελώς η απεικόνιση του Χίτλερ) επετράπη ουσιαστικά μετά τις αποφασιστικές νίκες των Ελλήνων στο Μέτωπο.

Μετά την κατάληψη της Κορυτσάς και τις συνεχιζόμενες νίκες των Ελλήνων ο Μουσολίνι απέλυσε στις 6 Δεκεμβρίου τον στρατηγό Badolio. Την επόμενη μέρα ο στρατηγός De Vechi παραιτήθηκε από τη θέση του στρατιωτικού διοικητού της Δωδεκανήσου, ενώ στις 8 Δεκεμβρίου παραιτήθηκε ο Ναύαρχος Cavagnari. Οι καταλυτικές αυτές εξελίξεις που προκάλεσε η νικηφόρα προέλαση του ελληνικού Στράτου, στην ανώτατη Ιταλική Ηγεσία, απεικονίζονται επιτυχώς στο σκίτσο (7) «Χιονοστιβάδα» του Illingworth στις 9 Δεκεμβρίου.

Ιnfo

-Stanley Casson, Greece Against The Axis, London 1942, Hamish Hamilton.

-Mark Bryant, World War II In Cartoons, London 2006, Crub Street.

-Timothy Benson, The Cartoon Century, Modern Britain Through The Eyes of Its Cartoonist, London 2007, Random House Books.

-S.L. Hourmouzios (ed.), Salute To Greece, An Anthology of Cartoons published in the British Press, London 1942, Evans Brothers Ltd.

-Mark Bryant, Simon Heneage, Dictionary of British Cartoonists and Caricaturists 1730-1980, Hants, England 1994, Scolar Press.

-Δημήτρης Σαπρανίδης, Ιστορία της Ελληνικής Γελοιογραφίας, Αθήνα 2001, εκδ. Ποταμός.

* Η κ. Μαρίνα Πετράκη είναι ιστορικός και το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το υπό συγγραφή βιβλίο της «British propaganda during the greco-italian war».