Αντίο, μεγάλε γκαφατζή [ Ξανθάκης Χρήστος, Ελευθεροτυπία (Κυριακάτικη), 12/1/1997 ]

[Bonadrug]

Αντίο, μεγάλε γκαφατζή

Χρήστος Ξανθάκης

Κυριακάτικη, 12/1/1997

 

(σημείωση : κείμενο που γράφτηκε ως νεκρολογία στον βέλγο δημιουργό Andre Franquin που είχε πεθάνει μια εβδομάδα νωρίτερα, στις 5/1/1997)

 

 

Η παγκόσμια οικογένεια των κόμιξ αποχαιρέτησε

το μεγάλο βέλγο κομίστα Αντρέ Φρανκέν

 

 

«Ένα παιδί στον κόσμο των μεγάλων». Έτσι περιέγραφε ο κορυφαίος βέλγος κομίστας Αντρέ Φρανκέν το αγαπημένο του δημιούργημα, τον Γκαφατζή Γκαστόν. Πρόσθετε δε με νόημα: «Δεν σταματά να παίζει, κάτι που συνηθίζω κι εγώ στη δουλειά μου». Το παιχνίδι του Γκαστόν τερματίστηκε απότομα την περασμένη Κυριακή. Στα εβδομήντα τρία του χρόνια, ο Φρανκέν βούτηξε το πενάκι του στα νερά της Στυγός. Πενθούν ο Σπιρού, ο Φαντάζιο, ο Γκαστόν, ο κόμης του Σαμπινιάκ, ο Ζορ-γκλούμπ και το Μαρσουπιλάμι.

«Μοιάζω στον Γκαστόν»

 

Ο επί δεκαετίες σχεδιαστής τους, ένας από τους δημοφιλέστερους σκιτσογράφους σε όλη την Ευρώπη, προδόθηκε από την καρδιά του. Άφησε την τελευταία του πνοή σ' ένα νοσοκομείο της νότιας Γαλλίας, παλεύοντας ώς την τελευταία στιγμή με τη φαντασία του. «Μοιάζω πολύ στον Γκαστόν, καθώς κι εγώ λατρεύω τον ύπνο», δήλωνε μέσα από την κλινική, συμπληρώνοντας: «Τελευταία ωστόσο κοιμάμαι όλο και χειρότερα. Βλέπω εφιάλτες. Είμαι πάντοτε σκλάβος της φαντασίας μου. Παρ' ότι έχω περιορίσει δραστικά την απασχόληση μου με τα κόμιξ η φαντασία μου δεν έχει αδρανήσει. Μου προκαλεί εξαιρετικά πολύπλοκους εφιάλτες, που διαρκούν ώρες ολόκληρες. Χάνομαι στα αδιέξοδα και στους λαβύρινθους. Είμαι σε μόνιμο πόλεμο με τη φαντασία μου».

 

Γεννημένος στις Βρυξέλλες το 1923, ο Φρανκέν προοριζόταν από τον πατέρα του να τον διαδεχθεί στο επάγγελμα του. «Ήθελε να με κάνει μηχανικό αγροτικών καλλιεργειών και χρειάστηκε τρομερός αγώνας για να τον πείσω ότι η κλίση μου ήταν στο σκίτσο» έλεγε ο κομίστας, που μεγάλωσε μέσα στη σοβαροφάνεια: «Η οικογένεια μου δεν είχε καθόλου χιούμορ. Εγώ από την πλευρά μου ανέπτυξα μια τεράστια όρεξη για γέλιο, που την ικανοποιούσα με τα διάφορα περιοδικά κόμιξ». Τα έντυπα της εποχής δεν του προσέφεραν μόνο ξεκαρδισμό παρά και ιδέες για τα δικά του πονήματα. Ακόμη και από τον περιβάλλοντα χώρο του, ο Φρανκέν αντλούσε ερεθίσματα: «Το Μαρσουπιλάμι το εμπνεύσθηκα όταν συγκατοικούσα με τον Ζιζέ, το δημιουργό του Σπιρού. Παίρναμε τότε τα δημοτικά τραμ των Βρυξελλών και πέφταμε κάτω από τα γέλια όταν συναντούσαμε έναν συγκεκριμένο εισπράκτορα. Ήθελε να τα κάνει όλα με τη μία, να κόψει εισιτήρια, να δώσει ρέστα, να κλείσει τις πόρτες... Δεν φαντάστηκα αμέσως το παράξενο ζούδι μου, το Μαρσουπιλάμι, σίγουρα πάντως έγραψα μια υποθήκη στο υποσυνείδητο μου».

Το Μαρσουπιλάμι έκανε την εμφάνιση του μόλις το 1953 (στην ιστορία «Ο Σπιρού και οι κληρονόμοι»), αν και ο Φρανκέν απασχολούνταν στο περιοδικό «Spirou» από το 1946 κιόλας.

 

Κόντρα στην εποχή του

 

Τέσσερα έτη αργότερα είδε το φως της ημέρας ο «Γκαφατζής Γκαστόν» («Gaston Lagaffe»), το πλέον διάσημο και πολυδιαβασμένο σκίτσο του βέλγου σχεδιαστή. Με τον ήρωα αυτόν, ο Φρανκέν έδωσε τη δική του απάντηση στα ορθολογιστικά και αναπτυξιακά κελεύσματα της εποχής.

 

 

Περικυκλωμένος από ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης, θριάμβους της επιστήμης και θαύματα της τεχνολογίας, ο Γκαστόν έμοιαζε ανίκανος να επιτύχει σε οτιδήποτε. Άρχων της αταξίας και της ματαιότητας, παρέμεινε ένας αναρχίζων ποιητής παρά τις ατυχίες του. Στις απλές, καθημερινές περιπέτειες του Γκαστόν, το ανατρεπτικό πνεύμα του Φρανκέν βρήκε την τέλεια έκφραση του. Πεσιμιστής και καταθλιπτικός σε όλο του το βίο, ο κομίστας διασκέδαζε κοροϊδεύοντας τα σύμβολα των καιρών. Με προσοχή φυσικά, μια και απευθυνόταν κυρίως σε παίδες και εφήβους, χωρίς ωστόσο να χαρίζει κάστανα σε κανέναν.

 

Ο Γκαστόν δυναμίτιζε στο σύνολο του το μάρκετινγκ της παραγωγικότητας, ο επιστήμων Ζόρ-γκλούμπ δεν ήταν παρά ένας υπερφίαλος κρετίνος, ο δήμαρχος του Σαμπινιάκ τα είχε διαρκώς μπλεγμένα, οι δικτάτορες σε Δύση και Ανατολή αυτογελοιοποιούνταν διαρκώς και αδιαλλείπτως. Με όπλα του το απαράμιλλο σκίτσο (μια ελαφρώς σου¬ρεαλιστική παραλλαγή της «καθαρής γραμμής») και την κρυφή, πικρή ειρωνεία, ο Φρανκέν έστησε ένα σύμπαν διαβρωτικά παράδοξο. Μια χάρτινη πόλη μαγευτικά αναποδιασμένη, που αιχμαλώτισε τόσο τους πιτσιρίκους αναγνώστες του «Spirou» όσο και τους μεγαλύτερους, που κρυφά φυλλομετρούσαν το περιοδικό.

 

Οι «Μαύρες ιδέες» του '80

 

Ο Φρανκέν σταμάτησε να σχεδιάζει τον Σπιρού το 1968. Προσπαθώντας να εξορκίσει τα φαντάσματα του δημιούργησε τις «Μαύρες Ιδέες» («Idees Noires»), ιστορίες μαύρου χιούμορ που κυκλοφόρησαν σε δύο άλμπουμ το 1981 και το 1984. Οι εντυπώσεις που προκάλεσαν συνοψίζονται στην ακόλουθη φράση του Σασά Γκιτρί: «Αν διαβάσει κανείς μια σελίδα των «Idees Noires» και κλείσει τα μάτια του, το συνακόλουθο σκότος ανήκει και αυτό στον Φρανκέν».

 

Τα τελευταία έτη, ο δημιουργός δυσκολευόταν όλο και περισσότερο να σχεδιάσει, ενώ οι απόπειρες του να επεκταθεί στο χώρο των κινουμένων σχεδίων στέφθηκαν από σχετική αποτυχία. Η κατάθλιψη έγινε σιγά σιγά μόνιμος σύντροφος του. Κατάφερε ωστόσο λίγο καιρό πριν από το θάνατο του να ολοκληρώσει το δέκατο πέμπτο στη σειρά άλμπουμ του Γκαστόν, που κυκλοφόρησε με τίτλο «Gaffe a Lagaffe» από τον εκδοτικό οίκο «Marsu». Ήταν η πρώτη, μετά από δεκάδες χρόνια, απιστία του Φρανκέν στον οίκο «Dupuis», μια εταιρεία που βασίστηκε στο έργο του για να κατακτήσει το τριάντα τοις εκατό της γαλλικής αγοράς. Το αντίστοιχο ποσοστό για τα ημεδαπά δεδομένα είναι δυστυχώς μηδενικό, καθώς η απόπειρα των εκδόσεων «ΑΛΘΑΓΙΑ» πριν από μερικά έτη να καθιερώσουν τον Γκαστόν έληξε άδοξα.

 

Ίσως τώρα, ο θάνατος του Φρανκέν να σταθεί αφορμή για να γνωρίσουν και οι Έλληνες αναγνώστες από κοντά έναν κομίστα για τον οποίο ο πατέρας του Τεν-τεν, Ερζέ, έγραφε κάποτε: «Είναι ένας μεγάλος αρτίστας, μπροστά στον οποίο εγώ δεν είμαι παρά ένας ταπεινός σχεδιαστής».