Αναζήτηση στην Κοινότητα

Οι εικονογράφοι Γκαετάν και Πολ Μπριζί, με την καθοδήγηση του ποιητή Βιργιλίου, μας ταξιδεύουν στην Κόλαση του μεσαιωνικού έπους του Δάντη «Θεία Κωμωδία». Κόλαση. Ποιος άνθρωπος δεν ριγεί στο άκουσμα αυτής της λέξης; Είτε τη χρησιμοποιούμε με τη θρησκευτική της έννοια, για να περιγράψουμε τον μεταθανάτιο «κολασμό» των ψυχών, είτε με την αλληγορική, για να χαρακτηρίσουμε κάποια αφόρητη επίγεια κατάσταση, οι συνδηλώσεις της είναι οι ίδιες: φόβος, πόνος, αιώνια τιμωρία. Συνδεδεμένη, επί το εγκοσμιώτερον, με τη χρήση της ως φόβητρου εκ μέρους της δυτικής μεσαιωνικής Εκκλησίας προς όσους αρνούνταν την (απόλυτα κοσμική) εξουσία της, η ιδέα της Κόλασης δεν έπαψε ποτέ να γεννάει πλούσιες καλλιτεχνικές δημιουργίες. Ειδικά η ρωμαιοκαθολική εικονογραφία έχει δώσει τα «ρέστα» της στις απεικονίσεις της Κόλασης, του Καθαρτηρίου και της Μέλλουσας Κρίσης: καζάνια στη φωτιά και λίμνες από καυτό θειάφι να τσουρουφλίζουν τα κορμιά όσων υπέπεσαν αμετανόητοι στα θανάσιμα αμαρτήματα, ενώ σατανάδες τούς προκαλούν κι από πάνω πλήγματα με τις τρίαινες. Στο διηνεκές. Οι μορφωμένοι θεολόγοι θα καγχάσουν με τέτοιες απλοϊκές και φαντασιόπληκτες απεικονίσεις και θα σου εξηγήσουν ότι τόσο η Κόλαση, όσο και ο Παράδεισος, κατά τη βιβλική θεώρηση δεν είναι κυριολεκτικοί τόποι, αλλά μάλλον τρόποι με τους οποίους εκλαμβάνεται η αγάπη του Θεού: ως το ίδιο άκτιστο πυρ που άλλους τους δροσίζει και άλλους τους καίει, ανάλογα με την πνευματική κατάσταση η οποία απορρέει από την οικειοθελή αποδοχή ή απόρριψη αυτής της αγάπης. Αυτά τα «ξενέρωτα» θεολογικά όμως δεν εμπνέουν την Τέχνη, είτε μιλάμε για τοιχογραφίες σε ναούς είτε για βιντεοκλίπ black metal συγκροτημάτων. Και βέβαια δεν θα μπορούσαν να εμπνεύσουν το λογοτεχνικό αριστούργημα του ύστερου Μεσαίωνα, γνωστό ως η «Κόλαση» – το πρώτο από τα τρία μέρη του ποιητικού έργου «Θεία Κωμωδία» («La Divina Commedia»), γραμμένου από τον Δάντη Αλιγκιέρι μεταξύ 1303 και 1321. Ο σπουδαίος αυτός Ιταλός ποιητής κατάφερε στα τελευταία χρόνια της ζωής του να δημιουργήσει ένα έμμετρο έπος που μέχρι σήμερα κατατάσσεται στα μνημεία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Δεν ήταν ο πρώτος φυσικά που στοχάστηκε την ιδέα ενός ταξιδιού στον Κάτω Κόσμο, καθώς είχαν προηγηθεί στην αρχαιότητα ο Όμηρος (με τον Οδυσσέα) και ο Βιργίλιος (με τον Αινεία). Η δική του περιπλάνηση όμως αντανακλά το χριστιανικό κοσμοείδωλο. Στη «Θεία Κωμωδία», ο Δάντης αφηγείται το φανταστικό ταξίδι του στα τρία μεταθανάτια βασίλεια: της Κόλασης (Inferno), του Καθαρτηρίου (Purgatorio) και του Παραδείσου (Paradiso). Το πρώτο μέρος αυτής της αλληγορίας ενέπνευσε τους αδελφούς Γκαετάν και Πολ Μπριζί (σκηνοθέτες ταινιών κινουμένων σχεδίων, ζωγράφους και εικονογράφους) να το μεταφέρουν σε μορφή κόμικς. Τα δίδυμα αδέλφια ανήκουν στους ελάχιστους Γάλλους που στο παρελθόν δούλεψαν για την Disney και διηύθυναν στούντιό της. Είναι γνωστοί, μεταξύ άλλων, για το «Ο Αστερίξ λεγεωνάριος μονομάχος», για τη διεύθυνση σεκάνς της «Παναγίας των Παρισίων» και το «Πουλί της Φωτιάς» από τη «Φαντασία 2000». Η Κατά Μπριζί «Κόλαση του Δάντη» είναι γνήσιο «τέκνο» της πανδημίας του 2020. Κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, οι δύο καταξιωμένοι καλλιτέχνες έκαναν το απίστευτο: αναμετρήθηκαν με το ογκώδες έργο 33 ωδών, δημιουργώντας μια επιβλητική ασπρόμαυρη εικονογράφηση, εφάμιλλη της δραματικής έντασης του πρωτοτύπου και σεβαστική απέναντι στην ποιητική μεγαλοφυΐα του συγγραφέα. Στα τέλη του 2023 υποδεχτήκαμε με χαρά την ελληνική έκδοση της «Κόλασης» (Οξύ / Brainfood Εκδοτική, μτφρ. Χαράς Σκιαδέλλη). Στις 156 χοντρές σελίδες του ευμεγέθους χαρτόδετου βιβλίου διαστάσεων 24 x 34 εκ., παρακολουθούμε με δέος την προσπάθεια του 33χρονου Δάντη να ξαναβρεί την αγαπημένη του Βεατρίκη στον Παράδεισο. Με την καθοδήγηση του Βιργιλίου, τον βλέπουμε να περνάει μέσα από τους εννέα κύκλους της Κόλασης: των ενάρετων ειδωλολατρών, των φιλήδονων, των λαίμαργων, των άπληστων, των μνησίκακων, των αιρετικών, των βίαιων, των πάσης φύσεως απατεώνων και των προδοτών, αντιμετωπίζοντας αυτοπροσώπως τον ίδιο τον Διάβολο. Δεν μπορείς παρά να θαυμάζεις την υπομονή των αδερφών Μπριζί, οι οποίοι φιλοτέχνησαν αυτό το έπος «κεντώντας» με τα μολύβια τους καρέ το καρέ, σελίδα τη σελίδα, σαλόνι το σαλόνι. Και η τελευταία τους σχεδιαστική «σταυροβελονιά» αποδίδει άψογα και την τελευταία λεπτομέρεια, ενώ η τεχνοτροπία τους συνδυάζει εικονογράφηση 19ου αιώνα με σκηνοθετική ματιά 21ου. Κάθε σελίδα είναι και γκραβούρα, κάθε γύρισμα σελίδας αποκαλύπτει και ένα νέο έργο τέχνης. Η «Κόλαση» του Δάντη αναδεικνύει την πίστη και την ελπίδα ως τις πραγματικές δυνάμεις του χριστιανού απέναντι στις αλλεπάλληλες δοκιμασίες του πόνου, του ζόφου και της ασχήμιας. Όμως το ομώνυμο εικονογραφημένο κομψοτέχνημα των Γκαετάν και Πολ Μπριζί πάει ένα βήμα παραπέρα, αποκαλύπτοντας πόση ομορφιά μπορεί να κρύβει ακόμη και το γκροτέσκο, όταν η Τέχνη αποσκοπεί στην αναζήτηση της Αλήθειας – αν υφίσταται πλέον κάτι τέτοιο στους μεταμοντέρνους, σχετικοποιημένους καιρούς μας. Και το σχετικό link...

Αποτελεί έναν από τους πιο αλλόκοτους αντιήρωες των κόμικς. Αρχικός στόχος του δημιουργού του Dave Sim ήταν να τον χρησιμοποιήσει για να παρωδήσει τα κόμικς ηρωικής φαντασίας τύπου Κόναν ο Βάρβαρος. Ο μυρμηγκοφάγος Cerebus όμως σύντομα αυτονομήθηκε. Τριακόσια τεύχη μετά την πρώτη του εμφάνιση πέθανε. Και τώρα επιστρέφει με φόντο τις εικόνες του Ντορέ από το κλασικό έργο του Δάντη. Συνάντησε τον Γκρούτσο Μαρξ, τον Γούλβεριν, τον Πρίγκιπα Βάλιαντ, τον Ποπάι, τον Όρσον Ουέλς, έγινε Πάπας και ταξίδεψε στον χρόνο και τον χώρο, από την αρχαία Αίγυπτο μέχρι τη μεσαιωνική Ευρώπη και από τις απροσδιόριστες εποχές της ηρωικής φαντασίας μέχρι το παρόν. Για είκοσι εφτά ολόκληρα χρόνια τηρούσε ευλαβικά κάθε μήνα το ραντεβού του με τους αναγνώστες, έστω κι αν δεν υπήρχε καμιά μεγάλη εταιρεία ή κάποιος σημαντικός εκδοτικός οίκος για να τον στηρίξει και να τον διαφημίσει. Αν και «πέθανε» το 2004, ο ανθρωπόμορφος μυρμηγκοφάγος Cerebus κατόρθωσε με το σπαθί του και με την προσήλωση και το ταλέντο του δημιουργού του, Dave Sim, να γίνει μια καλτ φιγούρα των κόμικς που εξακολουθεί μέχρι σήμερα, σαράντα ένα ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση, να έχει φανατικούς θαυμαστές αλλά και να προκαλεί έντονες αντιδράσεις. Όταν το μακρινό 1977 ο Dave Sim, ένας άσημος τότε νεαρός Καναδός σκιτσογράφος, εγκαινίασε τη σειρά, είχε βάλει στοίχημα με τον εαυτό του και είχε υποσχεθεί στους αναγνώστες του να την ολοκληρώσει μετά από τριακόσια τεύχη. Φαινόταν αδύνατο. Είχε ιδρύσει τη δική του εταιρεία (Aardvark - Vanaheim) και πέρα από τις πωλήσεις των τευχών δεν είχε άλλα έσοδα, ούτε καν την κατάλληλη διανομή. Για διαφήμιση, ούτε λόγος. Και όμως τεύχος με το τεύχος, μήνα με τον μήνα, τα κατάφερε. Και μάλιστα ανατρέποντας πλήρως το αρχικό περιεχόμενο παρωδιακού τύπου με στόχο τις πανομοιότυπες και βαρετές περιπέτειες ηρωικής φαντασίας και μετατρέποντάς το σε μια πολυεπίπεδη σάτιρα κοινωνικής και πολιτικής κριτικής με φιλοσοφικές προεκτάσεις, μπόλικο χιούμορ αλλά και έντονα στοιχεία δράματος. Σημαντικό ρόλο στη διαδρομή αυτή έπαιξε από το 1984 και μετά ο σχεδιαστής Gerhard που συνεργάστηκε στο εικαστικό μέρος τού Cerebus με τον Sim μέχρι το 2007, προσφέροντας μια πιο σύνθετη σχεδιαστικά διάσταση που προοδευτικά οδήγησε σε μια εικαστική αρτιότητα, πολλαπλά παινεμένη και βραβευμένη από κοινό και κριτικούς. Από αυτή την αλλαγή θέματος προέκυψε και το όνομα «The Cerebus Syndrome», που χαρακτηρίζει όποια κόμικς, τηλεοπτικές σειρές κ.λπ. αλλάζουν θεματολογία στην πορεία εμπλουτίζοντας το περιεχόμενό τους σταδιακά με πιο σύνθετα σενάρια και πιο πολύπλοκες αφηγηματικές δομές και τεχνικές. Στον δρόμο ωστόσο ο Dave Sim, όσο αποκτούσε ολοένα και περισσότερους φίλους και αναγνώστες και όσο γινόταν μια όλο και πιο επιδραστική μορφή των ανεξάρτητων «creator owned» κόμικς -μεσολάβησε το 1984 και μια διαμάχη του με τον κολοσσό των κόμικς, την εταιρεία Marvel, επειδή παρωδούσε τον δημοφιλή χαρακτήρα της Γούλβεριν, που τον έκανε ακόμα πιο συμπαθή στους φίλους των εναλλακτικών κόμικς και οδήγησε σε πολλές κινήσεις και πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και συμπαράστασης- τόσο εκδήλωνε και εξέφραζε όλο και πιο ανοιχτά τις πολιτικές και κοινωνικές του απόψεις. Και αυτές συχνά δεν ήταν διόλου προοδευτικές. Αντιθέτως. Ο Dave Sim διατύπωσε με τόλμη, μέσω των σελίδων του περιοδικού του, μέσω της αλληλογραφίας του με αναγνώστες, σε συνεντεύξεις και στο διαδίκτυο την κοσμοθεωρία του περί παντός του επιστητού και ιδιαίτερα γύρω από το θέμα της ύπαρξης του Θεού, τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, τις σχέσεις των δύο φύλων, την ομοφυλοφιλία κ.λπ. Αν και αρχικά δήλωνε άθεος, στη συνέχεια προσχώρησε στο στρατόπεδο των θρησκευόμενων αμφιταλαντευόμενος ανάμεσα σε διάφορα δόγματα και παίρνοντας στοιχεία από διάφορες θρησκείες αλλά δηλώνοντας ευθέως την πίστη του στον Θεό και τις καθημερινές προσευχές του. Πολιτικά ενστερνίστηκε βαθύτατα συντηρητικές απόψεις ενώ κατ’ επανάληψη εξέφρασε μισογυνικές θέσεις, αν και ο ίδιος το αρνείται σθεναρά. Για τον Sim οι γυναίκες δεν είναι ίσες με τους άντρες, αλλά, για το πολύπλοκο και κατά τα φαινόμενα ασυνάρτητο και παραληρηματικά μεταφυσικό κοσμοείδωλό του, αποτελούν ένα «κενό» που αντιτίθεται και εμποδίζει το δημιουργικό και πνευματικό «φως» των αντρών. Ούτε λίγο ούτε πολύ για τον Dave Sim τα μεγαλύτερα δεινά των δυτικών κοινωνιών οφείλονται στον φεμινισμό και την πολιτική ορθότητα που επιβάλλει την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Παράλληλα διατύπωσε απόψεις εχθρικές προς την ομοφυλοφιλία τις οποίες μερικώς ανασκεύασε στη συνέχεια, δηλώνοντας την ανοχή του αρκεί αυτά που κάνουν οι ομοφυλόφιλοι «να γίνονται πίσω από την πόρτα του σπιτιού τους και όχι δημόσια». Συχνά-πυκνά η μεταμόρφωση αυτή του Dave Sim από έναν άθεο χρήστη ψυχοτρόπων τη δεκαετία του 1970 σε έναν παθιασμένο εχθρό της ισότητας και των ίσων δικαιωμάτων μεταξύ των ανθρώπων τη δεκαετία του 1990 τον αποξένωσε από φίλους και συναδέλφους του όπως ο Jeff Smith, με τον οποίο είχαν έναν πολύ έντονο δημόσιο διάλογο μέσω του Τύπου, και τον Garry Groth, γκουρού των ανεξάρτητων κόμικς και εκδότη του περιοδικού The Comics Journal. Από την άλλη ο αγώνας του για τα ανεξάρτητα κόμικς και η υποστήριξή του προς οποιονδήποτε αντίθετο στην μονοκρατορία των μεγάλων εταιρειών, τον μετέτρεψαν σε μια εμβληματική μορφή και σε ένα παράδειγμα προς μίμηση για όσους επιθυμούσαν να κάνουν τέχνη αλλά δεν διέθεταν τα μέσα και δεν είχαν τη διάθεση να πουλήσουν τη δουλειά τους στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Παράλληλα τα βραβεία διαδέχονταν το ένα το άλλο (Harvey, Eisner, Kirby, Ignatz κ.ά.) και η καλλιτεχνική του πορεία, τόσο σεναριακά όσο και σχεδιαστικά, ήταν διαρκώς ανοδική. Ο προαναγγελθείς μοναχικός θάνατος του Cerebus, που ήταν πια ένας μισάνθρωπος, άρρωστος, γκρινιάρης και παράξενος γέρος, ίσως με μια δόση σαρκαστικής αυτοκριτικής του δημιουργού του, στο τεύχος 300 της σειράς αποτέλεσε ένα πολυαναμενόμενο τέλος και ταυτόχρονα μια νέα αρχή. Ο Sim κατευθείαν εγκαινίασε το limited series «Following Cerebus», κυκλοφόρησε τεύχη με ακυκλοφόρητο υλικό από το Cerebus αλλά και με την αλληλογραφία του με τους αναγνώστες και λίγο αργότερα ξεκίνησε μια τηλεοπτική εκπομπή («Cerebus TV») με θέμα της τα κόμικς. Κι ενώ εξακολουθεί να καταστρώνει διάφορα σχέδια με επίκεντρο τη θρησκεία, στα τέλη του 2016 επανήλθε στον μυρμηγκοφάγο με μια νέα πανέξυπνη ιδέα, εκπληκτικά υλοποιημένη. Πρώτα με τη σειρά «Cerebus in Hell» με εξώφυλλο-κολάζ πάνω σε πίνακα του Ιερώνυμου Μπος και στη συνέχεια με one-shot τεύχη («Batvark» με παρωδία εξωφύλλου του Batman, «Aardvark Comics» ως παρωδία του «Action Comics» με πρωταγωνιστή τον Superman κ.ά.) τοποθέτησε τον πρωταγωνιστή του στις μοναδικές εικόνες του Γκιστάβ Ντορέ (1832-1883) από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Ενημερώνοντας τους αναγνώστες του από το πρώτο κιόλας τεύχος, ανακοίνωσε ότι λόγω ενός προβλήματος στον καρπό του αδυνατεί να σχεδιάσει, γι’ αυτό και επιλέγει να χρησιμοποιήσει τις πασίγνωστες εικόνες του Ντορέ από τη δεκαετία του 1850 ως το υπόστρωμα πάνω στο οποίο θα εξελιχθούν οι νέες ιστορίες μικρού μήκους του. Κάθε σελίδα του Dave Sim αποτελείται από τέσσερις, συνήθως πανομοιότυπες, αναπαραγωγές μιας, διαφορετικής ανά σελίδα, εικόνας του μεγάλου Γάλλου ζωγράφου, με τα πρόσωπα της «Θείας Κωμωδίας» να συνδιαλέγονται μεταξύ τους σε εμβόλιμα μπαλονάκια, να αλληλεπιδρούν με τον Cerebus και όλοι μαζί να φιλοσοφούν για τη ζωή, τον θάνατο, την Κόλαση, το Καθαρτήριο, τον Παράδεισο, τον Νίτσε, τον Πλάτωνα κ.ά. Εκτός από τις περιπέτειες στον Κάτω Κόσμο, ο Sim υπόσχεται πολλά ακόμη ρηξικέλευθα spin-offs Αν και η μέθοδος του Sim εξέπληξε πολλούς, ενώ ενόχλησε και κάποιους που μίλησαν για βεβήλωση ενός ιερού έργου, το αποτέλεσμα είναι συναρπαστικό. Η ιδιοποίηση πασίγνωστων εικόνων και η μεταφορά τους σε νέα συμφραζόμενα άλλωστε δεν είναι κάτι νέο, αλλά μπορεί να είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον αρκεί να γίνεται με τις ανάλογες παραπομπές και αναφορές στο πρωτότυπο. Σε αυτό ο Dave Sim είναι απολύτως, στα όρια του σαρκασμού, τυπικός, αναγράφοντας στην ταυτότητα των τευχών το όνομά του, του συνεργάτη του Sandeep Atwal καθώς και αυτά των Gustave Dore και Dante Alighieri! Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε ο «δεύτερος θάνατος» του μυρμηγκοφάγου στο «The Death of Cerebus in Hell?», ενώ για τους προσεχείς μήνες έχουν ανακοινωθεί ακόμα περισσότερα τεύχη με εξώφυλλα-παρωδίες γνωστών έργων του παρελθόντος και ακόμα περισσότερες δημιουργικές παρεμβάσεις πάνω στις εικόνες του Ντορέ και άλλων μεγάλων ζωγράφων του παρελθόντος. Που εξακολουθούν να κρατούν, δικαίως, το όνομα του Dave Sim στο προσκήνιο για το εξαιρετικό καλλιτεχνικό έργο του και ευτυχώς όχι για τις παρωχημένες και μισανθρωπικές αντιλήψεις του. Και το σχετικό link...