Αναζήτηση στην Κοινότητα

Μέρες που 'ναι, όλοι θα επιθυμούσαμε να δωρίσουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε στα παιδιά, μικρά και μεγάλα. Συνειδητοποιούμε όμως επώδυνα ότι κάτι τέτοιο είναι πια πολυτέλεια. Ίσως η λύση είναι να τους δωρίσουμε το εξαιρετικό βιβλίο δύο Γάλλων κοινωνιολόγων και ενός σκιτσογράφου, που εξηγούν «Γιατί οι πλούσιοι γίνονται όλο και πλουσιότεροι και οι φτωχοί όλο και φτωχότεροι». Και απαντούν σε κάθε απορία. Των παιδιών και δική μας. Μετά τις πρόσφατες κυκλοφορίες και στα ελληνικά δύο βιβλίων κόμικς με την οικονομία και τις βασικές λειτουργίες της στο επίκεντρο («Σούπερκραχ» του Darryl Cunningham, εκδόσεις Κριτική, 2015 και «Οικονόμιξ» του Michael Goodwin, εκδόσεις Γνώση, 2014), ένα νέο εγχειρίδιο με απλά μαθήματα Πολιτικής Οικονομίας και Κοινωνιολογίας, που απευθύνεται κυρίως σε νεότερους ηλικιακά αναγνώστες, έρχεται να ενισχύσει την κριτική σκέψη και να παρακινήσει για συλλογική δράση. Συγγραφείς του είναι οι Monique Pincon - Charlot και Michel Pincon, ένα ζευγάρι Γάλλων αριστερών κοινωνιολόγων με πλούσιο έργο, σε συνεργασία με τον σκιτσογράφο, εικονογράφο και δημιουργό κόμικς, Etienne Lecroart. Με τον πλήρως επεξηγηματικό τίτλο «Γιατί οι πλούσιοι γίνονται όλο και πλουσιότεροι και οι φτωχοί όλο και φτωχότεροι;» (εκδόσεις Χαραμάδα, μετάφραση: Μαρία Χρίστου) οι τρεις δημιουργοί επιχειρούν να περιγράψουν ευσύνοπτα και απλά, με εύστοχα παραδείγματα και καυστικά σκίτσα, τις βασικές αιτίες της όξυνσης των ταξικών αντιθέσεων στον δυτικό κόσμο. Το βιβλίο χωρίζεται σε είκοσι κεφάλαια με σαφέστατους τίτλους, διατυπωμένους ως ερωτήσεις, όπως: «Τι είναι μια κοινωνική τάξη;», «Γιατί μιλάμε για την πάλη των τάξεων ή ακόμη και για ταξικό πόλεμο;», «Από τι αποτελείται ο μεγάλος πλούτος;», «Τα παιδιά των πλουσίων θα γίνουν κι αυτά πλούσια;». Σε κάθε κεφάλαιο οι συγγραφείς δεν επιδιώκουν να προτείνουν ένα επαναστατικό μανιφέστο, ένα πολιτικό πρόγραμμα ή να καλύψουν με επιστημονικό ακαδημαϊσμό το θέμα που πραγματεύονται. Αντιθέτως, επιλέγουν να απαντήσουν στο ερώτημα που έθεσαν με τρόπο εύληπτο και κατανοητό ακόμα και στον πιο ανεξοικείωτο με τους οικονομικούς όρους αναγνώστη. Το έργο τους όμως, ευτυχώς, δεν είναι πολιτικά ουδέτερο, άνευρο, άχρωμο και άοσμο, όπως συχνά συμβαίνει σε αντίστοιχες εκδόσεις που στοχεύουν στο νεανικό κοινό. Είναι μαχητικό, τολμηρό, δεν χαϊδεύει αυτιά και σίγουρα δεν μπορεί να είναι αρεστό στους «πλούσιους». Άλλωστε ασχολείται κυρίως με αυτούς και με τους τρόπους («νόμιμους» και μη) που μετέρχονται για να αναρριχηθούν οικονομικά και να διαιωνίσουν τις κοινωνικές ανισότητες. Εμβόλιμα στο βιβλίο, εκτός από τα σκίτσα του Lecroart, φιλοξενούνται και μικρές ειδήσεις αποφθεγματικού τύπου που σοκάρουν: «Ένας στους εκατό Γάλλους κερδίζει πάνω από 93.000 ευρώ τον χρόνο. Το ίδιο ποσό κερδίζει ο μισθωτός που αμείβεται με τον βασικό μισθό σε 7 χρόνια. Ένας στους χίλιους Γάλλους κερδίζει πάνω από 800.000 ευρώ τον χρόνο. Το ίδιο ποσό κερδίζει ο μισθωτός με βασικό μισθό σε 60 χρόνια (μιάμιση εργάσιμη ζωή!)» και «Η συμβολική κυριαρχία αναπαράγεται από γενιά σε γενιά. Τα παιδιά των αστών διαθέτουν τόσα πλεονεκτήματα που αισθάνονται ανώτερα από τα υπόλοιπα παιδιά από την πιο μικρή ηλικία». Ωστόσο, παρά την εσκεμμένη απλοποίηση ορισμένων περιγραφών και αναλύσεων για να γίνονται αντιληπτές σε όλους, δεν απουσιάζουν από το βιβλίο δύσκολες έννοιες και δυσερμήνευτοι όροι όπως η υπεραξία, ο συμβολικός πλούτος, η ταξική συνείδηση, η αλληλεγγύη, τα εργασιακά δικαιώματα αλλά και οικονομικοί όροι όπως οι φορολογικοί παράδεισοι, η μετεγκατάσταση επιχειρήσεων, το κόστος εργασίας κ.ά. Γιατί, όπως αφήνουν οι συγγραφείς να διαφανεί σε αρκετά σημεία του έργου τους, σκοπός τους δεν είναι μόνο η αποκάλυψη των αιτιών του παγκόσμιου οικονομικού εγκλήματος που συντελείται, ούτε η ενοχοποίηση των μεγιστάνων του πλούτου αλλά η αλλαγή του κόσμου. Που εκτός από γνώση και κατανόηση απαιτεί και δράση. Γι’ αυτό και το τελευταίο τους κεφάλαιο τιτλοφορείται «Τι μπορούμε να κάνουμε για να αλλάξουν τα πράγματα;». Και, απευθυνόμενοι στα παιδιά, επισημαίνουν και προειδοποιούν: «Όταν θα σου πουν στο σχολείο πως όλοι έχουν τις ίδιες ευκαιρίες, αυτό δεν είναι αλήθεια. Έχεις καταλάβει πως όταν θα σου πουν πως είναι φυσικό να υπάρχουν στον κόσμο πλούτος και φτώχεια και πως αυτό δεν μπορεί να αλλάξει, ούτε αυτό είναι αλήθεια. Και έχεις επίσης καταλάβει πως οι ανισότητες δεν είναι ένα φαινόμενο φυσικό, αλλά κάτι που επιδιώκουν και δημιουργούν αυτοί που έχουν στα χέρια τους τον πλούτο και όλες τις εξουσίες. […] Οι φτωχοί και η φύση είναι καταδικασμένοι στη χειρότερη μοίρα αν δεν γίνει κάτι για να σταματήσει η κυριαρχία του χρήματος και του κέρδους. Αλλά ό,τι χτίστηκε από κάποιους μπορεί να γκρεμιστεί από κάποιους άλλους, ευτυχώς!». Και το σχετικό link...

Μετά τον εντυπωσιακό Δον Κιχώτη σε κόμικς του Rob Davis, οι εκδόσεις Χαραμάδα παρουσιάζουν το επόμενο βιβλίο του πολυβραβευμένου Βρετανού δημιουργού. «Η Ώρα των Μαχαιριών» (μτφρ. Μαρία Χρίστου) είναι ένα ταξίδι προς την ενηλικίωση διάσπαρτο με τραυματικές στιγμές αλλά και λυτρωτικές ανατροπές. Κάποιοι λένε πως η περίοδος της εφηβείας είναι ο αργός θάνατος της παιδικότητας και ο οδυνηρός τοκετός της ενηλικίωσης. Μια βραδυφλεγής βόμβα που εκρήγνυται για χρόνια. Και τα αποτελέσματά της μένουν, πιθανώς, για πάντα χαραγμένα στη συνείδηση, στη μνήμη και στο σώμα. Στην «Ώρα των Μαχαιριών» του Rob Davis, οι έφηβοι πρωταγωνιστές πασχίζουν να επιβιώσουν, κυριολεκτικά, σε έναν αλλόκοτο κόσμο που σε πρώτη ανάγνωση δεν θυμίζει σε τίποτα τον πραγματικό. Τελικά, όμως, οι βασικές λειτουργίες του, οι συμπεριφορές των «μεγάλων», η αποξένωση, η έλλειψη κατανόησης, η συναισθηματική κενότητα έχουν τα ίδια θύματα: τους εφήβους που ακροβατούν ανάμεσα στην παρεξηγημένη παιδικότητα και την υπερτιμημένη «ωριμότητα» χωρίς καμιά χείρα βοηθείας. Αριστερά: Οι σπάνιες στιγμές ηρεμίας του Σκάρπερ Λι διακόπτονται από αστυνομικούς σε τρίκυκλα, παράξενα τέρατα και μια αβάσταχτη προσμονή θανάτου. Δεξιά: Οι έφηβοι πρωταγωνιστές βρίσκονται υπό διαρκή καταδίωξη από μια κοντόφθαλμη και βίαιη αστυνομία. Η τόλμη, η άγνοια κινδύνου και η έμφυτα ανατρεπτική τάση των εφήβων να αμφισβητήσουν την καθεστηκυία τάξη στο σπίτι τους, στο σχολείο τους, στην κοινωνία τους, στον κόσμο τους αποτελούν την προμετωπίδα του βιβλίου: «Κάλιο γαϊδουρογύρευε παρά γαϊδουρόδενε». Θα μεσολαβήσουν σχεδόν 160 σελίδες μιας ντελιριακής πορείας και απόπειρας αποτροπής του αναπόφευκτου μέχρι την αντεστραμμένη φράση-επίλογο: «Κάλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε». Σ’ αυτές τις σελίδες ο Σκάρπερ Λι, ένας έφηβος που έχει τρεις εβδομάδες «ζωής» μέχρι τα νεκρόθλιά του, μέχρι τη στιγμή που θα «γιορτάσει» δηλαδή τον μεταφορικό του θάνατο, βρίσκει σανίδα σωτηρίας σε νέους φίλους και ξεκινά ένα ταξίδι προς το άγνωστο επιχειρώντας τη μεγάλη απόδραση, βγάζοντας τη γλώσσα σε κάθε εξουσία. Η συνήθης μοίρα του εφήβου είναι όμως γνωστή. Η κατάληξη προδιαγεγραμμένη. Η φυγή δεν αποτελεί και διέξοδο. Πρέπει ωστόσο να επιδιωχθεί με κάθε μέσο. Άλλωστε ( μπορούν να; ) υπάρχουν και εξαιρέσεις. Στον αλλόκοτο κόσμο του Σκάρπερ Λι, οι γονείς δεν κάνουν παιδιά – τα παιδιά κάνουν γονείς. Ή μάλλον τους επινοούν, τους κατασκευάζουν. Και αυτοί οι γονείς ποικίλλουν σε υλικά, σε μέγεθος και σε χρηστικότητα. Ο πατέρας του Σκάρπερ, το καμάρι του σπιτιού του, είναι ένα χάλκινο ιστιοφόρο, αλυσοδεμένο σε μια σκοτεινή αποθήκη. Και η μητέρα του ένα πιστολάκι μαλλιών. Οι γονείς δεν έχουν σάρκα και οστά, οι μόνοι ενήλικοι που «βασανίζουν» τους εφήβους είναι οι αστυνομικοί πάνω σε τρίκυκλα με σφεντόνες για όπλα τους, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές. Οι θεοί είναι ανοιχτήρια, διακόπτες, καρυοθραύστες, κουδούνια, χρονόμετρα. Τα παιδιά στα σχολεία διδάσκονται ηρωογεωμετρία και μυθηματικά. Και στις αυλές των σχολείων, τους απείθαρχους μαθητές επαναφέρουν στην τάξη τα λιοντάρια. Σε έναν τέτοιο κόσμο, δεν προκαλεί έκπληξη όταν πιάνουν δυνατές χαχανοθύελλες και δεν ξενίζει κανέναν ότι όταν βρέχει, απ’ τον ουρανό πέφτουν μαχαίρια. Στον παράξενο κόσμο του Rob Davis, ο βρετανικός ουρανός δεν ρίχνει βροχή αλλά μαχαίρια. Και το βιβλίο αποκτά έναν εμπνευσμένο και έξυπνο τίτλο στα ελληνικά παρά τον εντελώς διαφορετικό πρωτότυπο τίτλο «The motherless oven». Ούτε θεωρείται περίεργη η ύπαρξη ενός συναισθηματικού νεκροταφείου, ή αλλιώς «μαμάσυλου» στην άκρη της πόλης με παρατημένες κι εγκαταλελειμμένες μητέρες-συσκευές που θρηνούν αδιάκοπα. Ουρλιάζοντας: «Βάλε κάλτσες», «Ρυζόγαλο είναι», «Το φοράς ανάποδα», «Μπορείς και μόνος σου», «Ξανακοιμήσου», «Σταμάτα να παίζεις μ’ αυτό», «Φά' το παιδί μου», «Μ’ έχεις πρήξει». Οι έφηβοι με τις ηφαιστειώδεις παρορμήσεις και τις ορμόνες στο κόκκινο, παραδόξως και απρόσμενα φέρονται απολύτως φυσιολογικά σ’ έναν τέτοιο σουρεαλιστικό κόσμο-καρικατούρα. Εχουν απορίες, ερωτήσεις, ανησυχίες, αισθήματα, χαίρονται, πληγώνονται, χαμογελούν, πονούν, φοβούνται. Επιδιώκουν την αποδοχή, όχι απλώς την ανοχή. Προσπαθούν να το σκάσουν. Οι ενήλικοι της «Ώρας των Μαχαιριών» με τις αγκυλώσεις, τον συντηρητισμό, τη συνθηκολόγηση με το υπάρχον και την αποδοχή του πραγματικού ως διαχρονικού και παγκόσμιου δεδομένου ενσαρκώνουν τον παραλογισμό της απάθειας, της αφασίας, της επανάληψης, της ρουτίνας, της ήττας. «Για όνομα, Σκάρπερ! Κάναμε παραλογισμό στην τετάρτη δημοτικού! Είναι απαραίτητος στην κατανόηση της κυκλικής Ιστορίας: ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο κι ο άνθρωπος τον Θεό. Αισθάνεσαι καλά, παιδί μου;» ρωτά ο εκνευρισμένος καθηγητής τον μελλοθάνατο μαθητή. «Ναι, αλλά αν έγινε κάποιο πρώτο; Αν τα πράγματα αλλάζουν συνεχώς, προχωρούν, εξελίσσονται;» απορεί ο έφηβος. Και ο καθηγητής, εξοργισμένος, συνεχίζει: «Εξέλιξη; Η εξέλιξη εξαφανίστηκε σαν θεωρία, όπως κι οι αθάνατοι. Σίγουρα αισθάνεσαι καλά, Σκάρπερ;». Μετά τον Δον Κιχώτη, ο Davis σε ένα εντελώς διαφορετικό θεματικό πλαίσιο, διατηρεί στον πυρήνα του καλλιτεχνικού του έργου το ζήτημα της αποξένωσης, της μοναξιάς, της διαφορετικότητας. Και αν στην προσαρμογή και ελεύθερη απόδοση του έργου του Θερβάντες σε κόμικς αυτά αφορούσαν έναν αλλοπαρμένο και ρομαντικό, πλην όμως γενναίο και αλτρουιστή ηλικιωμένο, στην Ώρα των Μαχαιριών αφορούν μια ολόκληρη γενιά που νιώθει απολύτως ξεκομμένη από την πραγματικότητα, περιθωριοποιημένη, ανίκανη να αντιδράσει. Αδύναμη ακόμα και να κατανοήσει τα θεωρούμενα ως στοιχειώδη, καθώς τα «στοιχειώδη» δεν είναι παρά γκροτέσκες και τερατώδεις πνευματικές, κοινωνικές και οικονομικές κατασκευές με φρικτές συνέπειες και μακρόχρονες επιπτώσεις στον υγιή ψυχισμό των εφήβων. «Η Ώρα των Μαχαιριών» δεν είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται εύκολα για όποιον περιμένει μια γραμμική ιστορία με αληθοφανές σενάριο και προβλέψιμους χαρακτήρες. Κάθε σελίδα, κάθε καρέ, κάθε σχέδιο, κάθε διάλογος, κάθε σκέψη των πρωταγωνιστών συντελούν στη συγκρότηση ενός εφιαλτικού κόσμου που δεν αφήνει περιθώρια διαφυγής και απαγορεύει διά της βίας την ετερότητα, την πολυμορφία, την ποικιλία, την αναζήτηση και την αμφισβήτηση. Αυτός ο κόσμος, όσο φανταστικός και εξωπραγματικός κι αν φαίνεται, έχει πολλά κοινά στοιχεία με τον δικό μας. Αποτελεί μια αντανάκλασή του σε έναν παραμορφωτικό καθρέπτη. Το ερώτημα, αν είναι καλύτερος ή χειρότερος, δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Και το σχετικό link... Παρουσίαση της έκδοσης