Αναζήτηση στην Κοινότητα

Η συμβολή του διάσημου ψυχίατρου στην απότομη στροφή των κόμικς και στην οδυνηρή (αυτο-)λογοκρισία τους τη δεκαετία του 1950. «Στα κόμικς υπάρχουν εικόνες μέσα στις εικόνες για τα παιδιά που ξέρουν πού να κοιτάξουν» έγραφε o Fredric Wertham στην «Αποπλάνηση των Αθώων». «Μόνο οι χαρακτήρες των κόμικς σε αυτό το βιβλίο είναι φανταστικοί. Όλα τα υπόλοιπα είναι πραγματικά». Αυτή ήταν η προμετωπίδα του περιβόητου βιβλίου του Fredric Wertham (1895-1981) με τίτλο «Η Αποπλάνηση των Αθώων» (The Seduction of the Innocent) το 1954, μιας εκτενούς μελέτης που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή κατεύθυνσης πολλών κόμικς κατά την περίοδο του μακαρθισμού. Ο Γερμανοεβραίος επιστήμονας ήταν ήδη ένας επιτυχημένος επαγγελματίας στον τομέα της ψυχικής υγείας, με θητεία σε μεγάλα νοσοκομεία. Γεννημένος στη Νυρεμβέργη και με σπουδές στο Λονδίνο και το Μόναχο, μόνιμος κάτοικος των ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1920, επηρεάστηκε βαθιά από το έργο του Σίγκμουντ Φρόιντ με τον οποίο διατηρούσε προσωπικές σχέσεις. Το 1946 ίδρυσε μια πρωτοποριακή ψυχιατρική κλινική στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης με ειδίκευση στη θεραπεία μαύρων εφήβων, με πολύ χαμηλές τιμές και με την οικονομική στήριξη εθελοντών και μη κερδοσκοπικών οργανισμών. Απόσπασμα από το βιβλίο του Wertham: «Εξώφυλλο ενός κόμικς για παιδιά» Η εμπειρία αυτή τον οδήγησε σε μια σειρά συμπερασμάτων για τις αιτίες της ολοένα αυξανόμενης νεανικής παραβατικότητας. Τα αποτελέσματα των ερευνών του δημοσιεύτηκαν το 1954 στην «Αποπλάνηση των Αθώων», μια μελέτη 400 σελίδων η οποία θεωρείται έκτοτε κόκκινο πανί για τον κόσμο των κόμικς, ακόμα κι αν είναι ελάχιστοι αυτοί που την έχουν διαβάσει. Το βιβλίο θορύβησε την κοινή γνώμη και αξιοποιήθηκε καταλλήλως από την επιτροπή της αμερικανικής Γερουσίας που είχε θεσπιστεί έναν χρόνο νωρίτερα για να εξετάσει το πρόβλημα της εφηβικής εγκληματικότητας. Ο Wertham κλήθηκε στην επιτροπή και ανέπτυξε τα επιχειρήματά του, καταθέτοντας ότι τα κόμικς επηρεάζουν βαθιά τον ψυχικό κόσμο των νέων και ως εκ τούτου πρέπει να ληφθούν πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο ώστε να περιοριστεί η έκθεση των παιδιών σε αυτά. Δεν πρότεινε λογοκριτικούς μηχανισμούς, ούτε αστυνομικού τύπου μέτρα, απλώς ζήτησε να καταβληθεί προσπάθεια αυτοπεριορισμού και συγκεκριμένοι κανονισμοί στην πώληση περιοδικών σε βιβλιοπωλεία και άλλα καταστήματα. Στην επιτροπή κατέθεσαν και μια σειρά εκπρόσωποι των κόμικς, μεταξύ των οποίων ο ιδιοκτήτης του εκδοτικού οίκου EC, William Gaines, εταιρείας που ειδικευόταν σε κόμικς φαντασίας και τρόμου και η οποία είχε στοχοποιηθεί από τον Wertham καθώς τα περισσότερα παραδείγματα στο βιβλίο του προέρχονταν από δικές της εκδόσεις. Το βιβλίο του Bart Beaty εξετάζει τις απόψεις του Wertham και τις επιπτώσεις τους στη μαζική κουλτούρα. Η επιτροπή δεν κατέληξε σε απόφαση, αλλά στα πορίσματά της ουσιαστικά προέτρεπε τις εταιρείες να πάρουν μέτρα για την αυτοπροστασία τους. Κάτω από τη γενική κατακραυγή και την πίεση εκκλησιαστικών φορέων, οργανώσεων γονέων και συντηρητικών κύκλων, οι οποίοι οργάνωσαν ακόμα και «εθελοντικές» συναθροίσεις με κόμικς να πέφτουν μαζικά στην πυρά, οι εκδότες προχώρησαν στη δημιουργία της Comics Code Authority, μιας άτυπης Αρχής που εμμέσως επέβαλε μια σειρά περιορισμών τόσο θεματικών όσο και σχεδιαστικών. Οι εταιρείες έπρεπε στο εξής να υποβάλλουν τα κόμικς τους προς έγκριση, να προχωρούν στις αλλαγές που επισήμαινε η Αρχή και μόνο οι υπάκουοι αποκτούσαν το δικαίωμα να φέρουν στο εξώφυλλό τους τη στάμπα «Approved by the Comics Code Authority», που έγινε το σήμα κατατεθέν των περισσότερων (αλλά όχι όλων) από τα κόμικς που θα κυκλοφορούσαν τις επόμενες δεκαετίες. Η Αρχή, «βασιλικότερη του βασιλέως», αποφάσισε ακόμη περισσότερα μέτρα από όσα μπορούσε να ονειρευτεί ο Wertham. Στους κανόνες του Κώδικα περιλαμβάνονταν περιορισμοί στο λεξιλόγιο, η αποφυγή σκηνών βίας, η προτροπή να μην απεικονίζονται κρατικοί αξιωματούχοι και εκπρόσωποι των οργάνων της τάξης σε αρνητικούς ρόλους, η απαγόρευση ερωτικών σκηνών κ.ά. Μόνο αρκετές δεκαετίες αργότερα, δειλά-δειλά, κάποιες εταιρείες άρχισαν σταδιακά να αποσύρουν τη στάμπα από τα εξώφυλλά τους και να ατονεί η ισχύς του Κώδικα. Όλα αυτά τα χρόνια ο Fredric Wertham μετατράπηκε σε αποδιοπομπαίο τράγο των κόμικς και το όνομά του έγινε συνώνυμο της λογοκρισίας στην τέχνη. Από τη μια, είναι αλήθεια ότι πολλά από τα κλινικά του ευρήματα, όπως αποδείχθηκε μεταγενέστερα, είναι εκβιασμένα και παρουσιασμένα απλοϊκά, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν πιο καθοριστικά τη ζωή και τις πράξεις των νέων, καθώς και ότι οι συνεντεύξεις που πήρε από «παραβατικούς» εφήβους είναι αρκετά κατευθυνόμενες ώστε να λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες και να οδηγούν στα επιδιωκόμενα συμπεράσματα. Από την άλλη, οι προθέσεις του δεν ήταν αυτές που του αποδίδονται. Επρόκειτο για έναν προοδευτικό, αντιρατσιστή, φιλάνθρωπο ψυχίατρο σοσιαλιστικών αντιλήψεων με έντονο κοινωνικό έργο. Αφοσιώθηκε για χρόνια στον αγώνα ενάντια στον φασισμό και τον ναζισμό, ενώ ποτέ δεν υποστήριξε την επιβολή λογοκρισίας. Υπήρξε αρθρογράφος και ένθερμος υποστηρικτής της άρσης των διαχωρισμών βάσει φυλής και χρώματος και κατέθεσε ως εμπειρογνώμων σε δίκες ενάντια σε ρατσιστικούς κανονισμούς και νόμους. Πολλές φορές επιχείρησε να αποκαταστήσει το όνομά του και να εξηγήσει ότι σκοπός του ήταν η προστασία των μικρών παιδιών, ιδιαίτερα των λαϊκών τάξεων, από την έκθεση στην υπέρμετρη βία. Δεν τον άκουγε κανείς. Κι έτσι μέχρι σήμερα, ο Fredric Wertham θεωρείται, λανθασμένα σε μεγάλο βαθμό, ένας διαβολικός και ραδιούργος διώκτης των κόμικς. Κι έτσι αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε το μερίδιο ευθύνης των εταιρειών και των δημιουργών που πειθάρχησαν χωρίς αντίσταση. Είναι πολύ βολικό. Και το σχετικό link...

24/08/14 Ο ψυχίατρος που «ξεσκέπασε» τα κόμικς Το 1954 οι Αμερικανοί πληροφορήθηκαν ότι η ανάγνωση ενός, μη εγκεκριμένου από τις αρχές, κόμικς είναι αρκετή για να μετατρέψει ένα παιδί σε αιμοσταγή εγκληματία, σε κλέφτη, σε δολοφόνο. Και το πίστεψαν. Υπεύθυνος ήταν ένας ψυχίατρος. Που σήμερα λοιδορείται όσο λίγοι, αλλά τότε έγινε ο λαϊκός ήρωας που ξεσκέπασε τα κόμικς…. Κείμενα: Γιάννης Κουκουλάς Πριν από ακριβώς εξήντα χρόνια κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ ένα βιβλίο που έμελλε να αλλάξει την ιστορία των κόμικς. Το «The Seduction of the Innocent» (Η Αποπλάνηση των Αθώων) του Γερμανοαμερικανού ψυχιάτρου Fredrick Wertham ήταν μια στρατευμένη, υποτίθεται διεξοδική, έρευνα για τις βλαβερές συνέπειες των κόμικς στα παιδιά. Λίγο-πολύ ο Wertham, με παραποιημένα στοιχεία και αυθαίρετα συμπεράσματα, κατηγορούσε τα κόμικς ως υπεύθυνα σχεδόν για κάθε περίπτωση παιδικής και νεανικής παραβατικότητας. Με την αμερικανική κοινή γνώμη να παρακολουθεί θορυβημένη τα αντιεπιστημονικά παραληρήματα του Wertham, ενεργοποιήθηκαν διάφοροι αμερικανικοί κρατικοί οργανισμοί με σκοπό να προστατεύσουν τα παιδιά από τον επικίνδυνο δρόμο στον οποίο τα οδηγούσαν τα κόμικς. Ως αντίδραση αυτοπροστασίας και κατ’ επέκταση αυτολογοκρισίας, οι Αμερικανοί εκδότες θέσπισαν την Comics Code Authority, που προέβη σε μια σειρά αυστηρών συστάσεων προς όσους εμπλέκονταν με τη δημιουργία, την έκδοση και την πώληση των κόμικς. Για πολλά χρόνια, τα κόμικς έγιναν άνευρα, ο φόβος και ο τρόμος έδωσαν τη θέση τους σε παιδικά αναγνώσματα, το σεξ αντικαταστάθηκε από γλυκερά ρομάντζα, οι γυναικείοι χαρακτήρες φόρεσαν μακριές φούστες και φαρδιά πουλόβερ, οι αστυνομικοί κέρδιζαν κάθε μάχη. Ολα αυτά, όμως, είναι αρκετά γνωστά. Λιγότερο γνωστές είναι οι προσπάθειες των τελευταίων, ειδικότερα, ετών να επανέλθει στην επιφάνεια το έργο του Wertham. Οχι, όμως, για να εξυμνηθεί, αλλά για τον ακριβώς αντίθετο λόγο: για να λοιδορηθεί ώστε να μην επαναληφθεί και να μη βρει ποτέ ξανά ευήκοα ώτα μια τόσο ισοπεδωτική και ψευδοεπιστημονική απόπειρα εύρεσης εξιλαστήριων θυμάτων. Πολλά βιβλία έχουν γραφτεί εσχάτως με θέμα τους αυτό το κυνήγι μαγισσών με θύματα τους δημιουργούς και τους εκδότες κόμικς, με σημαντικότερο ίσως το «The Ten-Cent Plague» του David Hajdu με υπότιτλο «Ο Μεγάλος τρόμος από τα κόμικς και πώς άλλαξε την Αμερική». Ο Haidju καταγράφει όλα τα γεγονότα που οδήγησαν στον λογοκριτικό εξαναγκασμό αλλά ταυτόχρονα μεταφέρει και τις αρκετές αντισυστημικές κινήσεις καλλιτεχνών που ξεγλίστρησαν από το ζοφερό αυτό κλίμα. Από την άλλη, πολλές είναι οι παρωδίες κόμικς αλλά και οι εκθέσεις, συζητήσεις, συνέδρια που καταπιάνονται με τη σκοτεινή αυτή εποχή για να ερευνήσουν και να καυτηριάσουν τη μαζική υστερία ενάντια στα κόμικς. Μια εποχή που μπορεί να φαίνεται πια τόσο μακρινή αλλά οι καταστάσεις που τη χαρακτήρισαν δεν επιτρέπουν τον εφησυχασμό.