Η διεθνής διάσταση της ένατης τέχνης [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 27/07/2014]

[DJO]

27/07/14

Η διεθνής διάσταση της ένατης τέχνης

 

Τα κόμικς αναπτύχθηκαν και εξελίχθηκαν, λιγότερο ή περισσότερο, σε κάθε σημείο του πλανήτη. Η ποικιλία τους είναι ανεξάντλητη και η παραγωγή τους διαρκώς αυξανόμενη.

Οπου υπάρχουν άνθρωποι, υπάρχει γραφή και σχέδιο. Αρα υπάρχει και ο συνδυασμός τους. Δηλαδή τα κόμικς. Ανεξαρτήτως του πώς ορίζει ο καθένας την έννοια των κόμικς και πότε χρονολογεί την αφετηρία τους, η συνύπαρξη του λόγου με την εικόνα είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, που χρήζει μελέτης, ευρείας και συγκριτικής. Οι Dan Mazur και Alexander Danner μελετούν τα παγκόσμια κόμικς σε ένα βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε.
 

Το εξώφυλλο του «Comics», A Global History, 1968 to the Present»

Τις τελευταίες δεκαετίες, η επιστημονική και ακαδημαϊκή έρευνα γύρω από την προέλευση, τις απαρχές και την εξέλιξη των κόμικς έχουν οδηγήσει σε μια σειρά από μελέτες, ανακοινώσεις και βιβλία που εξετάζουν από κάθε πλευρά και οπτική γωνία την ιστορία του είδους. Ωστόσο, η συντριπτική πλειονότητα αυτών των μελετών είναι αμερικανοκεντρική ή τουλάχιστον δυτικοκεντρική, εστιάζοντας στα κόμικς που δημιουργήθηκαν και κυκλοφόρησαν στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη ενώ υποβαθμίζεται ή και αποσιωπάται συχνά η υπόλοιπη παγκόσμια παραγωγή. Οι λόγοι είναι πολλοί: η τεράστια ποσότητα κόμικς που κυκλοφορούν στις ΗΠΑ, η αγγλική γλώσσα που είναι πλέον διεθνής, η διείσδυση και διάδοση των κόμικς στην αμερικανική κοινωνία και φυσικά η υψηλή ποιότητα πολλών εξ αυτών. Δεν πρέπει όμως να υποτιμάται και η καλλιτεχνική δημιουργία στον υπόλοιπο κόσμο, καθώς δεν είναι λίγες οι χώρες που έχουν να επιδείξουν πολλά και καλά κόμικς. Αυτή ήταν και η αφορμή που ώθησε τους Dan Mazur και Alexander Danner, ερευνητές και ιστορικούς των κόμικς, στη συγγραφή ενός εξαιρετικού βιβλίου 320 σελίδων που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Thames & Hudson: «Comics, A Global History, 1968 to the Present» (Κόμικς, μια παγκόσμια ιστορία από το 1968 μέχρι σήμερα).

Ηδη από την προμετωπίδα της εξαιρετικής μελέτης τους οι Mazur και Danner επισημαίνουν: «Επί δεκαετίες, οι διανοούμενοι συζητούν για τις απαρχές των κόμικς, διαφωνώντας ανταγωνιζόμενοι γύρω από το “ποιο είναι το πρώτο κόμικς;”. Η απάντηση σε μια τέτοια ερώτηση μοιάζει όλο και λιγότερο σημαντική. Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από τη συζήτηση είναι η πεποίθηση ότι καμία μεμονωμένη κουλτούρα ή χώρα δεν μπορεί να αξιώσει την ιδιοκτησία του μέσου. Η ανθρώπινη ροπή προς την αφήγηση ιστοριών με ζωγραφιές και το συνδυασμό εικόνων και κειμένου είναι διεθνής». Ξεκαθαρίζουν έτσι ότι δεν θα επικεντρωθούν μόνο στην αμερικανική παραγωγή ούτε θα επιχειρήσουν μια παγκόσμια καταγραφή από τα βάθη της προϊστορίας μέχρι τις μέρες μας. αλλά θα εξετάσουν την παράλληλη εξέλιξη του είδους σε διάφορα σημεία του πλανήτη τα τελευταία 50 χρόνια. «Ο σκοπός του βιβλίου είναι να δημιουργήσει μια επισκόπηση της ανάπτυξης των κόμικς (γνωστών και ως bande dessinée, manga, fumetti, tebeos, historietas, komiks) τα τελευταία 50 χρόνια υπό μια παγκόσμια οπτική.

Για πρακτικούς λόγους, περιλαμβάνονται πρωτίστως οι τρεις βασικές κουλτούρες παραγωγής κόμικς (Βόρεια Αμερική, Ιαπωνία, Δυτική Ευρώπη) αλλά εξετάζονται επίσης και άλλες χώρες και ήπειροι. Πιστεύουμε ότι η ευρεία προβολή των έργων ξένων πολιτισμών και η γνώση των ιστοριών τους και της εξέλιξής τους είναι τόσο σημαντικές στον εμπλουτισμό της μελέτης των κόμικς όσο είναι και για κάθε άλλο μέσο. Αν και αυτή η ευρύτητα έχει συχνά αγνοηθεί, το έλλειμμα βαθμιαία διορθώνεται – σημαντικά ξένα έργα, όλο και περισσότερο μεταφράζονται – αλλά το τοπίο παραμένει ακόμη κατασκευασμένο από θραύσματα. Ο στόχος αυτού του βιβλίου είναι να παράσχει έναν ευρύτερο, απ’ ό,τι συνήθως, χάρτη στον οποίο να ταιριάξουν όλα αυτά τα θραύσματα καθώς επίσης και να επισημάνει κάποιες ανεξερεύνητες περιοχές» δηλώνουν οι συγγραφείς.

Η καταγραφή της ιστορίας των Mazur και Danner εκκινεί από το κίνημα των underground κόμικς στις ΗΠΑ και το έργο μεγάλων δημιουργών όπως οι Robert Crumb, Jay Lynch, Justin Green, Spain Rodriguez κ.ά. που μετέθεσαν τη θεματική από το χιούμορ και την περιπέτεια στον κοινωνικό προβληματισμό και συντάχθηκαν με τα κινήματα των τελών της δεκαετίας του ’60. Ακολουθούν τα mainstream αμερικανικά κόμικς που προέκυψαν από τις κοσμογονικές αλλαγές που επέφεραν οι υπερήρωες των Stan Lee – Jack Kirby και εν συνεχεία οι δυο συγγραφείς εξετάζουν τα ιαπωνικά manga δημιουργών όπως οι Tezuka, Umezu, Ikeda, Oshima κ.ά., αλλά και τα εξίσου σημαντικά και πρωτοποριακά εναλλακτικά ιαπωνικά κόμικς των Tatsumi, Sasaki, Matsumoto, Mizuki κ.ά. Η Ευρώπη με τα κόμικς των Bilal, Reiser, Crepax, Moebius και των πολλών ανθολογιών και περιοδικών, ιδιαίτερα στη Γαλλία, ακολουθεί, για να περάσουμε στη δεκαετία του ’80 με τις νέες τάσεις στην Ιταλία και στην Ισπανία, τη βρετανική άνοιξη και την «εισβολή» καλλιτεχνών στις ΗΠΑ και την έλευση και διάδοση των graphic novels κατά τη δεκαετία του ’90 (Spiegelman, Eisner, Burns κ.ά.). Για τη σύγχρονη εποχή, οι Mazur-Danner γίνονται εξόχως κατατοπιστικοί και παρουσιάζουν εκτενέστατα την πανσπερμία και πολυποικιλότητα των ειδών κόμικς παγκοσμίως με παραδείγματα όχι μόνο από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, αλλά και από περιοχές όπως η Κορέα, η Ταϊβάν, η Αυστραλία, οι λατινοαμερικανικές χώρες κ.ά. με επίκεντρο τα εναλλακτικά κόμικς για ενήλικους αναγνώστες και τα διαρκώς αναπτυσσόμενα web comics.

Το συμπέρασμα που εξάγεται αβίαστα από την εξαιρετική μελέτη των Mazur και Danner είναι ότι η διάδοση των κόμικς είναι πλέον παγκόσμιας κλίμακας και η εξέλιξή τους σε κάθε χώρα και σε κάθε εποχή έχει ομοιότητες και διαφορές που αξίζει να ερευνηθούν περαιτέρω. Σε αυτή την έρευνα που μένει να γίνει πράξη από τους ιστορικούς του μέλλοντος δεν χωρούν αποκλεισμοί, αλλά απαιτείται ενδελεχής μελέτη με όρους ισοτιμίας των πολιτισμών και δημοκρατικότητας απέναντι στα είδη των κόμικς. Που είναι πολλά και θα γίνουν ακόμη περισσότερα όσο αυξάνονται οι αναγνώστες τους και οι δημιουργοί τους.