Μαργιάν Σατραπί: Σκιτσάροντας τη ζωή [ Μήτσης Χρήστος, Αθηνόραμα, 15/11/2007 ]

[DJO]

Μαργιάν Σατραπί: Σκιτσάροντας τη ζωή

 

Η κομίστα και σκηνοθέτις του «Περσέπολις» ξεκίνησε γράφοντας παιδικά βιβλία, αλλά έγινε διάσημη σκιτσάροντας τον εαυτό της. Από το Ιράν του Σάχη στην ισλαμική επανάσταση κι από εκεί σε μια «απελευθερωμένη» Ευρώπη, το σατιρικό πενάκι της Σατραπί δεν χαρίστηκε στους φανατισμένους συμπατριώτες της, ούτε όμως στους φιλελεύθερους Δυτικούς, επιβεβαιώνοντας την πολιτική οξυδέρκεια και το καυστικό χιούμορ της. Η αποθέωσή της στις Κάνες, όπου και τη συναντήσαμε, ήταν μόνο η αρχή μιας παγκόσμιας επιτυχίας.

 

 

Πόσο καιρό σάς απασχολεί η ιδέα της ταινίας;

Ξεκινήσαμε με τον Βενσάν Παρονό (συν-σεναριογράφος και συν-σκηνοθέτης) να δουλεύουμε πάνω στο σενάριο από τον Μάιο του 2004. Όταν τελείωσε, ξεκινήσαμε την παραγωγή της ταινίας, που μας πήρε δύο ολόκληρα χρόνια.

 

Ήταν εύκολο να διαλέξετε τι θα κρατήσετε και τι θα πετάξετε από τα τέσσερα βιβλία του κόμικ;

Για τον Βενσάν αποδείχτηκε τελικά πιο δύσκολο. Εγώ ήμουν αποφασισμένη από την αρχή. Ήξερα ότι 400 σελίδες δεν χωράνε σε μια ταινία. Δεν χρησιμοποιήσαμε το κόμικς σαν στόριμπορντ του φιλμ. Σινεμά και κόμικς είναι δύο διαφορετικές αφηγηματικές γλώσσες κι ευτυχώς δεν πέσαμε στην παγίδα.

 

Το σενάριο όμως είναι πολύ πιστό στα βιβλία...

Και το σενάριο και το σκίτσο, αλλά η γραφή του σεναρίου ήταν μια αυτόνομη διαδικασία, αυτή που θα απαιτούσε και η διασκευή ενός μυθιστορήματος. Με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι στην τελική του μορφή το σενάριο μας προέκυψε ντεκουπαρισμένο, είχαμε δηλαδή βρει μέσα μας τον αφηγηματικό ρυθμό και είχαμε ήδη άποψη για την πλανοθεσία.

 

Ποια δουλειά σάς φαίνεται τώρα πιο δύσκολη; Του σκηνοθέτη ή του κομίστα;

Είναι κι οι δύο εξίσου δημιουργικές, αλλά του σκηνοθέτη είναι σαφώς δυσκολότερη, προκλητικότερη αν θέλετε. Στο κόμικ τα ελέγχεις όλα· είστε εσύ, το χαρτί και το μελάνι. Μια ταινία απαιτεί συλλογική δουλειά, γι' αυτό πρέπει διαρκώς να σκέφτεσαι τι θα πεις και τι θα κάνεις. Τα χρήματα είναι πολύ περισσότερα –το δικό μας φιλμ κόστισε 6 εκατ. ευρώ– και η ευθύνη πολύ μεγαλύτερη.

 

Περιμένατε την επίσημη διαμαρτυρία του ιρανικού κράτους για την προβολή του «Περσέπολις» στις Κάνες;

Πρόκειται για ένα διάβημα της ιρανικής πρεσβείας, η οποία ήταν υποχρεωμένη να υπακούσει στις εντολές του υπουργείου Εξωτερικών. Τα κόμικς μου είναι απαγορευμένα στο Ιράν κι εκείνοι νιώθουν ότι πρέπει να διαμαρτυρηθούν χωρίς να έχουν δει την ταινία. Εμείς είμαστε καλλιτέχνες κι εκείνοι είναι πολιτικοί, κοιτάμε τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνία κι απ' αυτή την άποψη είναι δικαιολογημένη η διαμαρτυρία. Η ταινία φυσικά δεν στρέφεται ενάντια στην πατρίδα μου. Αγγίζει θέματα οικουμενικά, μιλάει για τη μισαλλοδοξία και το φόβο που φυτεύουν οι εξουσίες στις καρδιές των ανθρώπων, εξουσίες που δεν είναι μόνο θεοκρατικές. Δείτε την κυβέρνηση Μπους και το κλίμα που καλλιεργεί για μια επίθεση στο Ιράν. Το «Περσέπολις» όμως δείχνει –κι ελπίζω να το δουν αυτό οι Αμερικανοί– ότι οι Ιρανοί είναι άνθρωποι όπως κι αυτοί. Ερωτεύονται, θυμώνουν, γελάνε και κλαίνε με τα ίδια πράγματα. Ο φανατισμός δεν αφορά την πλειονότητα του απλού κόσμου.

 

 

Οι ιρανικές ταινίες μιλάνε για την πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα της χώρας μ’ έναν υπαινικτικό τρόπο. Η δική σας λέει τα πράγματα έξω από τα δόντια.

Είναι αλήθεια αυτό, όπως είναι αλήθεια κι όλα αυτά που αναφέρονται στο κόμικς και στην ταινία. Είναι η ιστορία μου· οι αναμνήσεις μου και τα μηνύματά τους είναι άμεσα, απλά και δεν θέλω να παρερμηνεύονται. Δεν επιτίθεμαι στο Ισλάμ, ούτε στη Δύση. Κάποιοι φανατικοί προσπαθούν να χωρίσουν τους ανθρώπους με βάση το χρώμα, το φύλο, τις πεποιθήσεις τους, αλλά τελικά οι άνθρωποι χωρίζονται απλώς σε χαζούς και μη. Κανείς δεν έχει το μονοπώλιο του σωστού και του δίκαιου. Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί έτσι απλά – αυτό προσπαθώ να πω και στο «Περσέπολις». Έτσι κι αλλιώς, δεν έχουμε να κάνουμε μ' ένα κοινωνικό ντοκιμαντέρ, αλλά με την ιστορία της ενηλικίωσης ενός κοριτσιού.

 

Μια ιστορία που λέει αλήθειες, έχει όμως και πολύ χιούμορ. Η σκηνή με το «The eye of the tiger» είναι πολύ αστεία...

Θέλαμε η σκηνή να έχει κάτι κιτς, κάτι παράξενα κακόγουστο. Θυμάμαι ότι άκουγα το τραγούδι στα 13 μου και μου άρεσε πολύ. Το γούστο μου έχει βελτιωθεί από τότε...

 

Μπορούσε ν' ακούσει κάποιος εκείνα τα χρόνια ξένη μουσική ή να δει χολιγουντιανές ταινίες;

Φυσικά. Στη μαύρη αγορά υπήρχαν και υπάρχουν τα πάντα: τραγούδια, ταινίες, ακόμα και τα δικά μου κόμικς, τα οποία μάλιστα είναι ιδιαίτερα δημοφιλή.

 

Πόσο επηρέασε η αισθητική του κόμικ την εικόνα της ταινίας; Θα μπορούσατε, ας πούμε, να την είχατε γυρίσει τρισδιάστατη, με το βάθος πεδίου που έχουν πλέον τα καινούργια καρτούν;

Παρόλο που μοιάζει προφανές, το θέμα της εικόνας μάς απασχόλησε πολύ. Δεν θα μπορούσα, φυσικά, να δημιουργήσω κάτι ξένο προς την ατμόσφαιρα του κόμικ. Το «Toy Story» και γενικά οι ταινίες της Pixar μού αρέσουν πάρα πολύ. Ο Βενσάν κι εγώ, όμως, είμαστε συνδεδεμένοι με το χαρτί και το μελάνι και σ' αυτό που επιζητούσαμε ταίριαζε πολύ περισσότερο η δισδιάστατη εικόνα. Δεν είναι θέμα προϋπολογισμού, αλλά αισθητικής επιλογής. Το τρισδιάστατο είναι υπερβολικά τέλειο, οι άνθρωποι όμως δεν είναι. Το ανθρώπινο στοιχείο είναι για μένα εξαιρετικά σημαντικό και νιώθω πολύ πιο οικεία με τον παραδοσιακό σχεδιασμό των καρτούν.

 

 

Σκεφτήκατε ποτέ το «Περσέπολις» σαν ταινία μυθοπλασίας με ηθοποιούς;

Είχαμε μια τέτοια πρόταση από την Αμερική, την οποία φυσικά απορρίψαμε. Δεν ξέρω, αλλά αισθάνομαι ότι κάτι τέτοιο θα «περιόριζε» την αίσθηση που έχει το κινούμενο σχέδιο. Είναι πιο ελεύθερο κι αφήνει περισσότερο χώρο στη φαντασία. Είναι δεσμευτικό να ταυτίζεις ένα χαρακτήρα με το πρόσωπο ενός ηθοποιού, ειδικά αν ο τελευταίος είναι πολύ γνωστός. Η επόμενη ταινία μας, όμως, θα ήθελα να μην είναι καρτούν. Έχει ενδιαφέρον να δοκιμάζεις πράγματα που δεν ξέρεις.

 

Μπήκατε στον πειρασμό να είναι έγχρωμη η ταινία ή να αποτελείται από δύο μέρη;

Θέλαμε να αφηγηθούμε μια ιστορία από την αρχή ως το τέλος. Οπότε, δεν πρόκειται να υπάρξει «Περσέπολις 2»! Όσον αφορά το χρώμα του φιλμ, γιατί το λέτε αυτό; Πρόκειται για μια έγχρωμη ταινία 95 λεπτών (η σεκάνς που αφορά το παρόν, διάρκειας 3 λεπτών, είναι όντως έγχρωμη), με ασπρόμαυρα φλας μπακ 92 λεπτών!

 

Η ηρωίδα νιώθει έντονη νοσταλγία για την πατρίδα της, κάτι που φαντάζομαι ότι συμβαίνει και μ' εσάς...

Έχουν περάσει 13 χρόνια που είμαι εγκατεστημένη στη Γαλλία, αλλά για κάποιον που έχει φύγει από τη χώρα του ισχύει το «όπου γης πατρίς». Θα ήθελα να μπορώ να γυρίσω στην πατρίδα μου κι ελπίζω να τα καταφέρω μια μέρα. Δεν είναι εύκολο, ξέρετε, να έχει κάποιος δύο πατρίδες και δύο κουλτούρες κι ας φαίνεται σε μερικούς ως πλεονέκτημα. Είναι σαν να έχεις δύο καρέκλες, και να είσαι υποχρεωμένος, όταν κάθεσαι, να είσαι απλωμένος και στις δύο. Μοιάζει πιο άνετο, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο άβολο.

 

 

It's all politics

 

 

Πολύ μελάνι, χαρτί κι ένα ανήσυχο πνεύμα αρκούν για να χωρέσει η πολιτική στα κόμικς. Εκτός από το θρυλικό πλέον «Περσέπολις» της Μαργιάν Σατραπί (οι δύο τόμοι κυκλοφορούν στα αγγλικά από τις εκδόσεις Pantheon Books και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ηλίβατον), αναζήτησε ακόμη τα:

 

Embroideries της Μαργιάν Σατραπί (αγγλική έκδοση, Pantheon Books, 2005):

Η ακαταμάχητη γιαγιά της μικρής Μάρτζι του «Περσέπολις», σ' ένα απογευματινό τσάι με κόρη, εγγονή, θείες, ξαδέλφες και φίλες, να τα βγάζει όλα στη φόρα για την αγάπη, τον έρωτα και τους άντρες. Αν είσαι άντρας, διάβασέ το κι εσύ – μπορεί να δεις τις γυναίκες με άλλο μάτι. Γιατί και η συνύπαρξη των φύλων θέμα πολιτικής είναι.

 

Chicken with Plums της Μαργιάν Σατραπί (αγγλική έκδοση, Pantheon Books, 2006): Η ιστορία του θείου της μητέρας της Σατραπί, του διάσημου μουσικού Νάσερ Άλι Καν. Οι υπαρξιακές του ανησυχίες έρχονται σε σύγκρουση με το οικογενειακό περιβάλλον. Έτσι, για να έχεις μια εικόνα του πώς πιάνει και τον αντρικό παλμό η Σατραπί -κόντρα σε όσους της προσάπτουν ότι έχει «πολύ γυναικεία ματιά».

 

Maus, A Survivor's Tale, Book 1: My Father Bleeds History του Αρτ Σπίγκελμαν: «Η πιο συγκινητική ιστορία που γράφτηκε ποτέ για το ολοκαύτωμα», κατά τη «Wall Street Journal».

 

Χαιρετίσματα από τη Σερβία του Αλεξαντάρ Ζόγκραφ (ΚΨΜ): Βιώματα από την περιοχή που σήμερα είναι η Σερβία, με βιωματικό τρόπο, από την ταραγμένη δεκαετία του '90.

 

Palestine του Τζο Σάκο (ΚΨΜ): Βραβευμένο με το American Book Award (1996), το κόμικς του Σάκο συνοψίζει την προσωπική του εμπειρία στα κατεχόμενα εδάφη με τους Παλαιστίνιους, στα τέλη του 1991 και στις αρχές του 1992.

 

Με Τέσσερα Χέρια του Paco Ignacio Taibo II (Μαμούθ Comix): Η σύνδεση μιας δολοφονίας στη Σιουδάδ Χουάρες του 1923 και ενός χτυπήματος στη Νικαράγουα του 1989 από έναν πράκτορα της CIA στη Νέα Υόρκη. Προσαρμογή σε κόμικς του μυθιστορήματος του Taibo από τον σχεδιαστή Ameziane. B.B.

 

 

Χρήστος Μήτσης

chmitsis@athinorama.gr

 

 

 

 

GC Links

>Αφιέρωμα στο Persepolis

>Αφιέρωμα στην Ελληνική Έκδοση του Persepolis

>Αφιέρωμα στην ταινία