Συνέντευξη του Enki Bilal [ Marie-Madeleine Rigopoulos, Γαλέρα #10, 04/07/2006 ]

[DJO]

Συνέντευξη του Enki Bilal

 

«Οι εθνικοί ύµνοι µε βαραίνουν»

 

Θα µπορούσε να γίνει ποδοσφαιριστής του Ερυθρού Αστέρα, αλλά τελικά οχυρώθηκε πίσω από το φρούριο των κόµικς και την επιστηµονική φαντασία, που, όπως λέει, είναι καθρέφτης της κοινωνίας.

 

Συνέντευξη στη Marie-Madeleine Rigopoulos

 

Γεννήθηκε στο Βελιγράδι στις 7 Οκτωβρίου του 1951. Ο πατέρας του ήταν ο ράφτης του Τίτο πριν µεταναστεύσει στο Παρίσι. Ο µικρός Enki ήταν µόνο πέντε χρονών και έµεινε πίσω µε τη µητέρα και την αδερφή του. Περίµενε. Και εµείς τον περιµέναµε. Το ξερίζωµα του Bilal, ειρωνικά, υπήρξε ένα από τα σηµαντικότερα κέρδη του σύγχρονου κόµικς. Η τέχνη του στάζει πόνο, αγωνία και θλίψη. Ο ίδιος επιδεικνύει ένα ευγενικό και καλοπροαίρετο χαµόγελο και µόνο το σκοτεινό του βλέµµα που µοιάζει µ’ ένα τεράστιο ερωτηµατικό, σου υπενθυµίζει πως η ζωή, άσχετα µε ό,τι µας είπανε, δεν είναι και τόσο ωραία...

Ο Bilal δεν είναι καλλιτέχνης επειδή ζωγραφίζει, δεν είναι καλλιτέχνης επειδή σκηνοθετεί ταινίες, είναι καλλιτέχνης γιατί ο δικός του ορίζοντας ξεπερνάει τα σύνορα του σύµπαντος. Βλέπει πίσω από τους καθρέφτες και ανησυχεί. Ανησυχεί πραγµατικά. Δεν ξέρω για ’σας, αλλά εγώ όταν ανοίγω ένα άλµπουµ του Bilal, αυτό που βλέπω µε πληγώνει αρκετά για να ξυπνήσω και να δω πως, ίσως, η πραγµατικότητα να είναι πιο τροµαχτική από την επιστηµονική φαντασία...

 

-Τα δέκα χρόνια που περάσατε στο Βελιγράδι, πρέπει να υπήρξαν καθοριστικά αφού στοιχειώνουν ακόµα και σήµερα το έργο σας... Τι συνέβη ακριβώς;

-Πιστεύω πως κάθε καλλιτέχνης επηρεάζεται άθελά του από τον τόπο όπου γεννιέται… Δεν ξέρει πως κάποτε θα γίνει καλλιτέχνης, όµως όταν έρχεται η ώρα να δηµιουργήσει, αναπόφευκτα τα παιδικά χρόνια επιστρέφουν και επιβάλλονται...

Δε συνέβη τίποτα το εξαιρετικό, όµως η απουσία του πατέρα µου δηµιουργούσε ένα είδος παράνοιας. Η µητέρα µου µας έλεγε «µη µιλάτε σε κανέναν, αν σας κάνουν ερωτήσεις για τον πατέρα σας, µην απαντάτε!». Επίσης, αυτή η χώρα µε επηρέασε οπωσδήποτε, γραφικά.

 

-Πότε αρχίσατε να ζωγραφίζετε;

-Αµέσως... Όλα τα παιδιά ζωγραφίζουν... Έτσι δεν είναι;

 

-Ναι, φυσικά, εγώ µιλάω όµως για µια πράξη που συνοδεύεται από συνείδηση...

-Αναπαράστησα ένα άλογο που είχε ζωγραφίσει η µητέρα µου. Αυτό θυµάµαι σαν πρώτο έναυσµα. Είχα από τότε ένα µικρό χάρισµα και οι µεγάλοι λέγανε «τι ωραία που ζωγραφίζει ο µικρός Enki!». Όλος ο κόσµος αρχίζει να ζωγραφίζει, όλος ο κόσµος, όµως, δεν συνεχίζει. Εγώ συνέχισα... Ύστερα, όταν ήρθα στη Γαλλία, ήταν το φρούριο στο οποίο οχυρώθηκα. Οι συνθήκες στις οποίες ζούσαµε δεν ήταν εύκολες, δεν µπορούσαµε να πούµε πως η µετανάστευση υπήρξε µια οικογενειακή επιτυχία...

 

-Τι συνέβη ακριβώς; Πώς φύγατε από το Βελιγράδι;

-Περιµέναµε το πράσινο φως από τον πατέρα µου και κάποια χαρτιά. Τα χαρτιά φτάσανε πολύ γρήγορα από µια γκάφα που έκανα! Μια µέρα είπα στη δασκάλα: «Έτσι κι αλλιώς, εµείς σε λίγο καιρό θα φύγουµε!». Η δασκάλα πήγε να δει τη µητέρα µου και της είπε πως ο άνδρας της µπορούσε να επιταχύνει τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, φτάνει να της αφήναµε το διαµέρισµά µας. Έτσι φύγαµε πολύ απότοµα. Ήταν πολύ σκληρό. Ήταν τραυµατική εµπειρία γιατί αισθανόµουν και λίγο υπεύθυνος... Αποτέλεσµα: ένα µακρύ ταξίδι, 40 ώρες µε το τρένο! Φτάσαµε στο σταθµό του Παρισιού, όπου συνάντησα έναν πατέρα, που µετά από πέντε χρόνια απουσίας ήταν για µένα ένας ξένος.

 

-Ο πατέρας ξένος, και σαν να µη φτάνει αυτό δεν καταλήγετε ακριβώς στην πόλη του Φωτός...

-Κατά κάποιο τρόπο, είναι η πόλη του Φωτός γιατί φτάνουµε βράδυ, βρέχει και έχει ένα σωρό φώτα... Πολύ σύντοµα όµως, τα φώτα λιγοστεύουν... σβήνουν... και φτάνουµε στα περίχωρα του Παρισιού, στις εργατικές πολυκατοικίες. Είναι απογοήτευση από πολλές απόψεις και µεγαλύτερη απογοήτευση για τη µητέρα µου. Είναι η αρχή του τέλους για το γάµο τους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της εφηβείας µου, βρήκα διαφυγή µέσα από το σχέδιο για να µην έχω να αντιµετωπίσω την τραγική ατµόσφαιρα που είχαµε στο σπίτι...

 

-Ανακαλύψατε και τα γαλλικά κόµικς… Ποια;

-Ανακαλύπτω τα πάντα! Σαν ένα δυνατό χαστούκι! Pilote, Tintin, Spirou... Συνειδητοποιώ τι σηµαίνει να διηγούµαι µια ιστορία ζωγραφίζοντας και γράφοντας κείµενα. Μ’ αυτόν τον τρόπο επίσης, έµαθα ν’ αγαπώ τη γαλλική γλώσσα.

 

-Γίνατε µάλιστα ο καλύτερος της τάξης στο µάθηµα φιλολογίας. Πώς το εξηγείτε; Ένα είδος πρόκλησης για τον πρόσφυγα που υπήρξατε;

-Πιθανόν να ήταν κάτι τέτοιο... Αλλά ήταν και επειδή ήθελα να ενταχθώ γρήγορα για να µην έχουν προβλήµατα οι γονείς µου.

 

-Πόσο χρόνων ήσασταν όταν συναντήσατε τον Goscinny;

-Κάπου 14-15. Είχα κλείσει ραντεβού στο περιοδικό «Pilote» για να δείξω τα σχέδιά µου. Είναι πολύ όµορφη ανάµνηση. Φυσικά είχα πολύ τρακ. Ο Goscinny ήταν πολύ γλυκός και ντροπαλός. Κοκκίνιζε µπροστά σ’ έναν πιτσιρικά, ήταν απρόσµενο! Μου είπε: «είναι πολύ καλή δουλειά, συνέχισε, αλλά τέλειωσε το σχολείο πρώτα και έλα πάλι να µας δεις». Και έτσι έγινε, πήγα και τους βρήκα µερικά χρόνια αργότερα µετά από ένα διαγωνισµό του περιοδικού όπου κέρδισα το πρώτο βραβείο.

 

-Είναι αλήθεια πως εκείνο που σας οδήγησε στην επιστηµονική φαντασία, ήταν η ταινία του Kubrick «2001, l’ Odyssee de l’ Espace»;

-Σίγουρα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καριέρα µου, όµως µ’ άρεσε από παλιά η επιστηµονική φαντασία.

 

-Γιατί; Τι είναι αυτό που µπορεί να εκφράσει κανείς µε την επιστηµονική φαντασία;

-Στην αρχή απλώς µου άρεσε η διέγερση της φαντασίας, µέχρι που κατάλαβα πως εκείνο που µου άρεσε πραγµατικά, ήταν το γεγονός ότι η επιστηµονική φαντασία είναι ένα είδος καθρέφτη της κοινωνίας. Πάρτε για παράδειγµα κάποια µεγάλα κείµενα της λογοτεχνίας, όπως το «1984» του G. Orwell ή «Ένας τέλειος κόσµος» του Aldous Huxley. Πρόκειται για λογοτεχνικά έργα αλλά ταυτόχρονα είναι µια διορατική, αγχωµένη µατιά πάνω στην ανθρωπότητα... Αυτό µου άρεσε: να είµαι δηµιουργός ενός κόσµου και ταυτόχρονα, να µιλάω για το δικό µας κόσµο. Αλλά η ταινία του Kubrick µου έδωσε να καταλάβω την έννοια της έκτασης του σύµπαντος.

 

-Κάνατε την αφίσα µια ταινίας του Alain Resnais. Πώς καταφέρνει κανείς να ζωγραφίζει για το έργο ενός άλλου;

-Είναι πολύ δύσκολο, δε µου αρέσει. Και ήταν µάλιστα η πρώτη µου αφίσα. Είναι µια ιδιαίτερη τέχνη. Όµως το έκανα γιατί επρόκειτο για ταινία του Resnais. Δε θα µπορούσα να του αρνηθώ.

 

-Δουλέψατε και δεύτερη φορά µαζί του...

-Ναι, το 1983, στην ταινία «La vie est un roman». Τότε, µου ανέθεσε τα σκηνικά. Ήταν βαµµένα πάνω σε γυαλί. Τούτη τη φορά συµµετείχα πραγµατικά στο γύρισµα και ήταν καταπληκτικό! Μια µέρα, ο Alain Resnais που µε είδε καθώς παρακολουθούσα το γύρισµα, µου είπε: «Enki, µια µέρα θα κάνετε ταινία....».

 

-Και κάνατε! Το “Bunker Palace Hotel” (1989)… Πώς ήταν αυτή η πρώτη εµπειρία;

-...Κόλαση! Και ταυτόχρονα ηδονική. Ήταν και η χαρά της επαφής µε µια οµάδα ανθρώπων.

 

-Πώς ετοιµάζετε µια ταινία; Είστε αναγκασµένος να πάρετε αποστάσεις από το επάγγελµα του σκιτσογράφου;

-Αχ! Ναι, ναι! Είναι απαραίτητο! Για τον «Αθάνατο» (2003), για παράδειγµα, έκανα µια ολική αποσύνθεση της «Τριλογίας του Nikopol». Η δυσκολία είναι να δώσεις στο θεατή να καταλάβει πως δε θα δει σε ταινία ακριβώς αυτό που διάβασε. Ο στόχος είναι το αποτέλεσµα να µοιάζει σα να διάβασε κάποιος αυτή την τριλογία, πίνοντας ένα βράδυ σ’ ένα µπαρ και τρεις εβδοµάδες µετά, να προσπαθεί να διηγηθεί αυτό που είδε... Στο τέλος, µένει κάτι πολύ φλου...

 

-Γιατί τέτοια αγάπη για το ποδόσφαιρο;

-Η Γιουγκοσλαβία, είναι µια χώρα όπου το ποδόσφαιρο είναι σηµαντικό. Πιτσιρικάς ήµουν πολύ καλός ποδοσφαιριστής. Μάλιστα, µε είχαν ζητήσει για την οµάδα του Ερυθρού Αστέρα του Βελιγραδίου, όταν ήµουν 9 χρονών!

 

-Ζείτε στη Γαλλία ως Γάλλος ή µήπως έχετε ακόµα µια νοσταλγία για τις ρίζες σας;

-Όχι, ο πόλεµος µε αηδίασε. Σιχάθηκα τόσο πολύ, που ξέκοψα µε κάθε έννοια πατριωτισµού. Δεν µου αρέσει η εµµονή της γης που δήθεν µας ανήκει. Αισθάνοµαι πως έχω ευρωπαϊκή κουλτούρα, αυτή η έννοια µου φαίνεται όµορφη. Όµως, ο λόγος για τον οποίο µιλάω πάντα για το σύµπαν, για την προέκταση του χρόνου, είναι γιατί αισθάνοµαι πάνω απ’ όλα άνθρωπος. Είµαι ένα µέρος αυτού του πλανήτη. Μόνο πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη µπορούµε να ζήσουµε, γι’ αυτό οι εθνικοί ύµνοι, τα σύνορα κι όλα αυτά, αρχίζουν να µε βαραίνουν...

 

-Τέλος, ποια είναι η χειρότερη Γαλέρα στην οποία επιβιβαστήκατε ποτέ;

-Το πρώτο πράγµα που µου έρχεται στο µυαλό είναι τα παιδικά µου χρόνια στο Βελιγράδι. Χρειάστηκε τότε να µου αφαιρέσουν τις αµυγδαλές. Αυτό όµως που δεν µου είχαν πει είναι πως θα το έκαναν χωρίς αναισθητικό! Θυµάµαι τον πόνο και τον θυµό µου.

 

-Το περίεργο είναι πως µου µιλάτε για σωµατικό πόνο, άρα ένα είδος ανάµνησης που δεν µπορείτε να αποβάλετε... Δεν µου λέτε τίποτα που να έχει σχέση µε συναισθήµατα...

-Η αλήθεια είναι πως έχω πάντα την ανάγκη να ελέγχω την κατάσταση. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα, ακόµα και όταν έχω υποστεί κάτι δυσάρεστο συναισθηµατικά για το οποίο θα µπορούσα να µετανιώσω, να το αφοµοιώνω πολύ γρήγορα... Ίσως πρόκειται για µια µορφή περηφάνιας. Δεν ξέρω....

 

 

Αφιέρωμα στον Enki Bilal - Ομαδοποίηση Enki Bilal - Αφιέρωμα στη Γαλέρα