Αναζήτηση στην Κοινότητα

Το κόμικς «ΚΑΤΩ Ο ΧΙΤΛΕΡ! ή γιατί ο Καρλ δεν ήθελε να γίνει ποδηλάτης» αναδεικνύει μια άγνωστη ιστορία αντίστασης από μια παρέα αγοριών στα χρόνια της ναζιστικής Γερμανίας. Ποια ήταν η στάση της γερμανικής νεολαίας στην περίοδο του ναζισμού; Αν προσπεράσουμε το άκρως προβληματικό στερεότυπο ότι η νεολαία είναι a priori το πιο προοδευτικό κομμάτι κάθε κοινωνίας και εγγενώς αλλεργική σε κάθε είδους ολοκληρωτισμό, θα θυμηθούμε τον φανατισμό με τον οποίο ακόμα και δωδεκάχρονα παιδιά υπερασπίστηκαν τον Χίτλερ στις στερνές του ώρες. Αλλά και πολλούς μήνες μετά τη συνθηκολόγηση του Ράιχ, ανήλικοι από 10 έως 18 χρόνων πραγματοποιούσαν επιθέσεις αυτοκτονίας μέσα από τις τάξεις του «Λυκανθρώπου». Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Όταν στις 30 Ιανουαρίου 1933 το NSDAP ανέλαβε την εξουσία, η Χιτλερική Νεολαία επρόκειτο να κυριαρχήσει ως η μοναδική νεολαιίστικη οργάνωση στη Γερμανία. Όλες οι άλλες οργανώσεις νέων (συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών, των προσκοπικών, των πεζοπορικών και των εκκλησιαστικών) απαγορεύτηκαν, εξαναγκάστηκαν σε διάλυση ή ενσωματώθηκαν στη νεολαία των ναζί. Κάθε προσπάθεια σχηματισμού ανεξάρτητων ομάδων εκτός Χιτλερικής Νεολαίας διώχθηκε από τους ναζί ως αντικαθεστωτική. Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό περιβάλλον, η νεανική αντίσταση στον ναζισμό ήταν ότι και η αντίσταση της υπόλοιπης γερμανικής κοινωνίας: περιθωριακή και θλιβερά μειοψηφική. Εντούτοις υπήρξε. Η πιο γνωστή περίπτωση (μη βίαιης) νεανικής αντίστασης στον ναζισμό ήταν αυτή των χριστιανών φοιτητών του «Λευκού Ρόδου» από το Μόναχο. Άλλη περίπτωση ήταν εκείνη των «Πειρατών του Εντελβάις», εφήβων από τη δυτική Γερμανία που στη διάρκεια του πολέμου προπαγάνδιζαν υπέρ των Συμμάχων, βοηθούσαν Εβραίους φυγάδες και πραγματοποιούσαν σαμποτάζ. Εκτός από τους παραπάνω, η Γκεστάπο δίωξε αμείλικτα και κάθε άλλη έκφανση νεανικής ανυπακοής: από έφηβα παιδιά που διοργάνωναν πάρτι με «αμερικανόφερτη» τζαζ και σουίνγκ, μέχρι και την τελευταία «συμμορία μικρών αλητών», οι οποίοι αρνούνταν να ενταχθούν στη Χιτλερική Νεολαία και δεν έχαναν ευκαιρία να ξυλοφορτώνουν μέλη της. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η παντελώς άγνωστη, μέχρι σήμερα, ιστορία της αντιστασιακής ομάδας γύρω από τον Γιόχεν Μποκ. Μιας πενταμελούς ομάδας μαθητών 15 και 16 ετών από την Ερφούρτη, που το 1943 ξεκίνησαν να ακούνε απαγορευμένους ραδιοφωνικούς σταθμούς από το εξωτερικό και να μαθαίνουν τα ναζιστικά εγκλήματα πολέμου. Παρότι μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας (όπως και εκατομμύρια άλλοι συνομήλικοί τους), στράφηκαν κατά του εθνικοσοσιαλισμού και άρχισαν να γράφουν σε τοίχους και σε φέιγ βολάν συνθήματα όπως «Τέλος στον πόλεμο!» και «Κάτω ο Χίτλερ!». Καταδόθηκαν από συμμαθητές τους, συνελήφθησαν από τη Γκεστάπο, φυλακίστηκαν επί μήνες, αλλά γλίτωσαν τη θανατική ποινή έπειτα από θετικές γνωμοδοτήσεις που έγραψε ο δάσκαλός τους (και μέλος του NSDAP) Άλμπρεχτ Σουλτς. Η ιστορία των πέντε αντιναζιστών πιτσιρικάδων παρέμεινε άγνωστη επί 70 χρόνια, μέχρι που φοιτητές του Πανεπιστημίου της Ερφούρτης άρχισαν να διερευνούν και να καταγράφουν τα γεγονότα. Το κόμικς των Γιόχεν Βόιτ (συγγραφέα και κατόχου Διδακτορικού στην Ιστορία) και Χάμετ Έσρατ (Βερολινέζου σκιτσογράφου ιρανικής καταγωγής) με τίτλο «Nieder mit Hitler!», αναδεικνύει αυτή τη σπάνια ιστορία εφηβικού θάρρους απέναντι στη βαρβαρότητα. Εκδόθηκε στο Βερολίνο το 2017, ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ποταμός σε μετάφραση Χλόης Παπαδοπούλου. Το βιβλίο εστιάζει σε ένα από εκείνα τα παιδιά, τον Καρλ Μέτσνερ (1927-2018), ο οποίος στα τέλη του πολέμου στράφηκε στη χριστιανική πίστη και αργότερα έγινε ευαγγελικός πάστορας στην Ανατολική Γερμανία. Στις αρχές των 1960s η αντιφασιστική του δράση αμφισβητείται, καθώς το μόνο είδος αντιφασισμού που θεωρούνταν αξιομνημόνευτο στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας ήταν αυτό των μελών του KPD. Σε εκείνη τη φάση η Στάζι προσπαθεί να τον στρατολογήσει ως χαφιέ, ζητώντας του αναφορές για εκκλησιαστικούς κύκλους. Θα τον κάνει να υποκύψει; Συνοπτικά, το «Κάτω ο Χίτλερ!» είναι πάνω απ’ όλα μια ιστορία ανθρώπων με διαχρονική αίσθηση της ηθικής τους ευθύνης απέναντι στους Άλλους. Και το σχετικό link...

Ιστορικά κόμικς, βιογραφίες, έμπνευση από τη λογοτεχνία, ακόμα και καινούργιος Αστερίξ. Zorμπάς – Πράσινη πέτρα ωραιότατη, Soloup (εκδ. Διόπτρα): Επειδή η επαναφήγηση του Έλληνα κομίστα αφαιρεί τα στερεότυπα που βαραίνουν την πλάτη του εμβληματικού ήρωα. Κάτω ο Χίτλερ! Ή γιατί ο Καρλ δεν ήθελε να γίνει ποδηλάτης, Γιόκεν Βόιτ (εκδ. Ποταμός): Για την ελπίδα που δίνει μια νεανική ιστορία θάρρους ενάντια στον βάρβαρο κόσμο της ναζιστικής Γερμανίας. Η Κόλαση του Δάντη, Πολ και Γκαετάν Μπριζί (εκδ. Οξύ): Γιατί είναι σημαντικό τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας να παίρνουν νέα πνοή, διατηρώντας την αρχική – μεσαιωνική – τους ατμόσφαιρα. Ο κόσμος της σοφίας, Νικομπί & Βενσάν Ζαμπού (εκδ. Μεταίχμιο-Αλεξάνδρεια): Για να ταξιδέψετε στον κόσμο της φιλοσοφίας, όπως τον αφηγήθηκε ο Γιοστέιν Γκάαρντερ, και τον συστήνουν ξανά με τον δικό τους τρόπο δύο κορυφαίοι δημιουργοί των ευρωπαϊκών κόμικς. Κοντά στις ράγιες, Στέλλα Στεργίου & Γεωργία Ζάχαρη (εκδ. Μεταίχμιο): Επειδή οι δύο ταλαντούχες εικονογράφοι μεταφέρουν με μεράκι και φροντίδα άλλο ένα πολυαγαπημένο μυθιστόρημα της Άλκης Ζέη. Καπετάν Μιχάλης, Παναγιώτης Πανταζής (εκδ. Διόπτρα): Για να γνωρίσετε το πλέον επικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη μέσα από το συναρπαστικό πενάκι του Pan Pan. Ερντογάν: Η άνοδος ενός σύγχρονου σουλτάνου, Τσαν Ντουντάρ (εκδ. Anubis): Επειδή δεν συναντάμε συχνά μια τόσο πειστική βιογραφία από έναν πολέμιο του βιογραφούμενου προσώπου. Θαυμαστός καινούργιος κόσμος, Φρεντ Φόρντχαμ (εκδ. Οξύ): Γιατί η προσέγγιση θυμίζει Blade Runner, αναδεικνύοντας τις προφητικές σκέψεις του Άλντους Χάξλεϊ. Αστερίξ: Η λευκή ίριδα, Ντιντιέ Κονράν & Φαμπκαρό (εκδ. Μαμούθ κόμιξ): Επειδή σατιρίζει σύγχρονα φαινόμενα τόσο επιτυχημένα, ώστε οι Γκοσινί και Ουντερζό θα ήταν περήφανοι. Το Ινκάλ, Moebius & Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι (εκδ. Anubis): Για τον απλούστατο λόγο ότι, αν υπάρχει ένα graphic novel εκεί έξω που άλλαξε την ποπ κουλτούρα, τότε είναι αυτό. Και το σχετικό link...

Η πρόσληψη του κόσμου από τα παιδιά διαφέρει σημαντικά από αυτήν των ενηλίκων. Πώς βιώνουν τις οικογενειακές σχέσεις; Πώς αντιλαμβάνονται την οικονομική κατάσταση; Τι είναι ο έρωτας γι’ αυτά; Ο Ριάντ Σατούφ, εν είδει ημερολογίου, «μεταφέρει» τις εμπειρίες της δεκάχρονης Εστέρ από τη ζωή. Κι αυτές έχουν μπόλικο γέλιο αλλά και αρκετά δάκρυα. «Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά, έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα», τραγουδούσε κάποτε ο Σαββόπουλος. Υπενθυμίζοντάς μας ότι τα παιδιά έχουν πολύ περισσότερες δυνατότητες από ό,τι ενδεχομένως πιστεύουν οι μεγάλοι. Και, πάνω απ’ όλα, έχουν μια ακαταμάχητη ικανότητα να αντιλαμβάνονται οτιδήποτε δυσάρεστο συμβαίνει γύρω τους, όσο κι αν οι ενήλικοι υποκρίνονται πως όλα πάνε καλά. Έχουν όμως και μια αστείρευτη φυσική ανάγκη να εξερευνήσουν τον κόσμο με τα δικά τους μάτια και χέρια. Πολλές φορές, ωστόσο, μιμούμενα τους μεγάλους. Αυτόν τον πολυσύνθετο και δυσερμήνευτο κόσμο των παιδιών και του ψυχισμού τους αποπειράθηκε να φωτίσει ο Τσαρλς Σουλτς με τα Peanuts, προβάλλοντας ουσιαστικά πάνω τους τον κόσμο των μεγάλων με όλες τις νευρώσεις τους και τα ψυχολογικά τους προβλήματα, τις ανασφάλειες, τις ματαιώσεις, τα αδιέξοδα. Πιο κυνικός και πολιτικός, ο Αργεντινός Quino με τις ιστορίες της Μαφάλντα δίδαξε τους μεγάλους πόσο απλή μπορεί να είναι η ζωή αν την αντιμετωπίζεις με τα ανόθευτα και αθώα αισθήματα ενός παιδιού. Και με περισσότερο χιούμορ, οι Γκοσινί και Σανπέ αφηγήθηκαν τις περιπέτειες του Μικρού Νικόλα κατά τα παιδικά του χρόνια, τότε που διαμορφώνονται οι χαρακτήρες και χτίζονται οι συνειδήσεις από κάθε, μικρή ή μεγάλη, λεπτομέρεια της ζωής. Η Λούσι Βαν Πελτ προσφέρει φθηνή ψυχιατρική βοήθεια στα παιδιά-ασθενείς του μικρόκοσμου των Peanuts. Βασικός πελάτης της, ο ισοβίως δυστυχισμένος Τσάρλι Μπράουν. Στον εικοστό πρώτο αιώνα, όμως, τα παιδιά δεν είναι σαν τον Τσάρλι Μπράουν ή τη Μαφάλντα ή τον Μικρό Νικόλα. Προφανώς και διατηρούν όλα τα παιδικά χαρακτηριστικά και την αθωότητα της νεαρής τους ηλικίας. Τα ερεθίσματα είναι, ωστόσο, εντελώς διαφορετικά. Δεν είναι καλύτερα ή χειρότερα παιδιά. Δεν είναι εξυπνότερα ούτε πιο κουτά. Δεν είναι ικανότερα ή απαθέστερα. Είναι απλώς διαφορετικά. Και δεν θα μπορούσαν να μην είναι όταν ο κόσμος γύρω τους είναι διαφορετικός από αυτόν των γονέων ή των παππούδων τους. Αν προστεθεί και η χρήση και διάδοση των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας, οι διαφορές γίνονται ακόμη πιο έντονες. Διαρκώς απαισιόδοξη στη θέα του κόσμου, η Μαφάλντα αναρωτιέται γιατί τα πράγματα δεν αλλάζουν αφού όλοι γνωρίζουν πως κάτι δεν πάει καλά. Στον «διαφορετικό» κόσμο του 2018, στο Παρίσι ζει η μικρή Εστέρ. Με τη μαμά της, τον μπαμπά της και τον μεγαλύτερο αδερφό της. Μια τυπική μεσοαστική οικογένεια που τα βγάζει δύσκολα πέρα αλλά στέλνει τη μικρή Εστέρ σε ιδιωτικό σχολείο γιατί εκεί τα αγόρια είναι «λιγότερο παλαβά» και υπάρχουν «λιγότεροι αλήτες». Αυτή προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο, να έχει φίλες, να τα καταφέρνει στο σχολείο, να αποκτήσει το καινούργιο i-phone, να «παντρευτεί» το πιο όμορφο αγόρι και να κάνει όνειρα: να γίνει διάσημη και όμορφη τραγουδίστρια και να έχει ένα τεράστιο σπίτι, όχι σαν το μικροσκοπικό όπου ζει τώρα. Σε μια ζωή γεμάτη εγγενείς αντιφάσεις: από τη μια τα παιδικά παιχνίδια στο σχολείο με τις φίλες της και από την άλλη η προσπάθεια για συμφιλίωση με το σώμα της όταν αυτό αλλάζει μέρα με τη μέρα. Από τη μια τα πόκεμον και από την άλλη οι ανατρεπτικοί στίχοι τραγουδιών για τη μητροπολιτική βία και τις συμμορίες, από τη μια το οικογενειακό άθρησκο περιβάλλον και από την άλλη ένας κόσμος διαιρεμένος στη βάση κοινωνικών ανισοτήτων, φυλετικών διαμαχών και θρησκευτικών διαφορών. Χαμένη σ’ αυτόν τον περίπλοκο κόσμο η Εστέρ μεγαλώνοντας (όταν ξεκίνησε να δημοσιεύεται η σειρά ήταν εννέα ετών, ενώ σήμερα έχει φτάσει τα δώδεκα, κάτι ανοίκειο και σπάνιο στα κόμικς που έχει εφαρμοστεί σε τεράστιες επιτυχίες του παρελθόντος, όπως το «Gasoline Alley» του Frank King ή η «Βαλεντίνα» του Guido Crepax) αναρωτιέται τι είναι το «γιουπόρν» και γιατί τα αγόρια μιλούν μόνο γι’ αυτό, γιατί ο αδερφός της που βλέπει κατς είναι τόσο βλάκας, γιατί οι γείτονες όταν «κάνουν μωρά» βογκάνε τόσο δυνατά, τι είναι το διαζύγιο και ο χωρισμός, γιατί τρώμε τα ζώα. Απορεί γιατί υπάρχουν οι ομοφυλόφιλοι με μια αθωότητα και ειλικρίνεια που καταλήγει σε ένα σκληρό κοινωνικό σχόλιο, υποτίθεται ασυνείδητα αλλά με τη δεξιοτεχνία του Ριάντ Σατούφ που με τη φωνή ενός δεκάχρονου κοριτσιού μιλά για την υποκρισία και την εθελοτυφλία: «Δεν βλέπω το νόημα να είσαι ομοφυλόφιλος. Δεν μπορείς να κάνεις παιδιά […] Είναι φρίκη να έχεις δυο μπαμπάδες! Το φαντάζεστε; Θα λείπουν συνέχεια και οι δύο λόγω δουλειάς, δεν ξέρουν να ετοιμάζουν φαγητό, ούτε να μαζεύουν το σπίτι… Αλλά είναι αλήθεια αν το σκεφτείς πως είναι περίεργο να θεωρείται κακό να είσαι ομοφυλόφιλος. Κατά βάθος δεν ξέρω από πού ξεκινάει αυτό». Ο σαραντάχρονος Σατούφ θεωρείται σήμερα ένας από τους πιο σπουδαίους δημιουργούς κόμικς στη Γαλλία. Έχει αποσπάσει δύο φορές το «Fauve d’ Or» στην Ανγκουλέμ, ενώ είναι επίσης βραβευμένος σκηνοθέτης. «Τα Ημερολόγια της Εστέρ» (εκδόσεις Ποταμός, μετάφραση: Αριάδνη Λουκάκου) που έχουν φτάσει ήδη στον τρίτο τους τόμο στα γαλλικά είναι μια σπάνια σειρά κόμικς που μιλά με τη φαινομενική αφέλεια και αθωότητα ενός δεκάχρονου παιδιού αλλά στην πραγματικότητα αντηχεί τη φωνή ενός νέου, ευφυέστατου καλλιτέχνη αραβικής καταγωγής που καυτηριάζει τη γαλλική κοινωνία – και κάθε δυτική κοινωνία – με απλά παραδείγματα του καθημερινού βίου: στα χέρια του, και με το υπόγειο χιούμορ του, οι διάσημοι ποδοσφαιριστές Καρίμ Μπενζεμά και Ζλάταν Ιμπραΐμοβιτς, ο τραγουδιστής Maitre Gims, τα γεγονότα στο Charlie Hebdo, η καθημερινή ειδησεογραφία, φιλτραρισμένα από τα μάτια ενός παιδιού γίνονται εργαλεία ενός πρωτότυπου και άκρως ενδιαφέροντος κοινωνικού σχολιασμού. Που θα περιμένουμε με ανυπομονησία τις συνέχειές του όσο η Εστέρ μεγαλώνει, τα προβλήματά της γίνονται όλο και πιο περίπλοκα και ο κόσμος γύρω της όλο και πιο αφιλόξενος για ένα παιδί. Ο Μικρός Νικόλας στο σχολείο, στην οικογένεια και στη γειτονιά του πασχίζει να παραμείνει παιδί σε ένα μωσαϊκό διαφορετικών και ετερόκλητων χαρακτήρων Και το σχετικό link...