Αναζήτηση στην Κοινότητα

Ο αυτοεξόριστος στο Βερολίνο Τούρκος δημοσιογράφος που κυνηγήθηκε από τον Ερντογάν για τις αποκαλύψεις του και τόλμησε να κάνει graphic novel τον… σουλτάνο μιλάει για τις διώξεις και την ελευθερία του Τύπου. Όταν διάβασα το graphic novel «Erdogan: Η άνοδος ενός σύγχρονου σουλτάνου» με κείμενα του βραβευμένου δημοσιογράφου Τζαν Ντιουντάρ, αυτοεξόριστου στο Βερολίνο (ο Ερντογάν τον έχει χαρακτηρίσει δημόσια «τρομοκράτη»), καθηλώθηκα από την αφήγηση και την πλούσια εικονογράφηση. Το βιβλίο αφηγείται την πορεία ανόδου του Ερντογάν και περιγράφει λεπτομερώς τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, τις τεταμένες σχέσεις με τον πατέρα του, την αγάπη του για το ποδόσφαιρο, την εμπλοκή του με φανατικές οργανώσεις της ισλαμικής νεολαίας και την πολιτική μεταστροφή του για να καταλάβει την εξουσία. Με αφορμή την κυκλοφορία του graphic novel (προϊόν συνεργασίας του με τον Αιγυπτιοσουδανό καλλιτέχνη κόμικς Ανουάρ) μιλήσαμε τηλεφωνικά με τον Τζαν Ντιουντάρ. Συζητήσαμε αναλυτικά για το βιβλίο, την πολυσύνθετη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της Τουρκίας, την ανάγκη για ελευθερία του Τύπου. Είναι ο άνθρωπος που το 2015 αποκάλυψε με ρεπορτάζ ότι η υπηρεσία πληροφοριών της Τουρκίας τροφοδοτούσε παράνομα με βαρύ οπλισμό τζιχαντιστές που δρούσαν στη Συρία. Στη φυλακή «Έχω γράψει δεκάδες άρθρα και ρεπορτάζ που ασκούν κριτική στην κυβέρνηση και έχω αποκαλύψει πολλές υποθέσεις διαφθοράς. Τα γραπτά μου ήταν “ενοχλητικά” και ο Ερντογάν ζήτησε αρκετές φορές την απόλυσή μου. Όταν ήμουν αρχισυντάκτης της “Cumhuriyet” με συνέλαβαν, με έκλεισαν στη φυλακή και κατά τη διάρκεια της δίκης μου δέχτηκα ένοπλη επίθεση. Αποφάσισα να εγκατασταθώ στην Ευρώπη γιατί δεν υπήρχε κανένας τρόπος να παραμείνω στην Τουρκία και να είμαι ελεύθερος ή να έχω μια δίκαιη δίκη», μου λέει. Αναβάθμιση ποινής Η δίωξή του προκάλεσε πλήθος διαμαρτυριών από οργανώσεις στην Τουρκία και στο εξωτερικό. Ο δημοσιογράφος τελικά κρίθηκε ένοχος για διαρροή απόρρητων κρατικών πληροφοριών και καταδικάστηκε αρχικά σε πέντε χρόνια και δέκα μήνες φυλάκιση, ενώ η ποινή του τελικά αναβαθμίστηκε σε 27 χρόνια φυλάκιση για κατασκοπεία και παροχή βοήθειας σε τρομοκράτες. Tο καλοκαίρι του 2016 αποφάσισε να αυτοεξοριστεί στο Βερολίνο. Πήρε μαζί του μόνο κάποια βιβλία και μια οδοντόβουρτσα. Η ζωή στο Βερολίνο Σήμερα ο Τούρκος δημοσιογράφος και ντοκιμαντερίστας συνεργάζεται με τη «Washington Post», διευθύνει την online δημοσιογραφική πλατφόρμα Özgürüz και ζει στη γερμανική πρωτεύουσα – με διακριτική αστυνομική προστασία – υπό τον φόβο νέας επίθεσης υποστηρικτών του Ερντογάν. Βιβλία του έχουν μεταφερθεί στο θέατρο από τη Royal Shakespeare Company στην Αγγλία, ενώ έχει κάνει μια καλλιτεχνική δράση στο Θέατρο Μαξίμ Γκόρκι του Βερολίνου με θέμα το κελί του στην Τουρκία. Έχει λάβει βραβεία από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα και την Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων CPJ. «Το θάρρος και η γενναιότητα είναι τα βασικά προαπαιτούμενα για να κάνει ένας νέος δημοσιογράφος αυτήν τη δουλειά», είναι ένα από τα πρώτα πράγματα που σχολιάζει. Ο Τζαν Ντιουντάρ δέχτηκε επιθέσεις από ακροδεξιούς υποστηρικτές τού Ερντογάν και στη Γερμανία. Θυμάται ακόμη τον ήχο των πυροβολισμών και τις φωνές των ανθρώπων δίπλα του τη μέρα που δέχτηκε την επίθεση στην Κωνσταντινούπολη. Τον ρωτάω για την καθημερινότητά του στη Γερμανία όπου βρίσκεται τα τελευταία χρόνια. «Η ζωή μου είναι εντελώς διαφορετική. Κάνω όμως τα ίδια πράγματα. Γράφω μανιωδώς άρθρα, ρεπορτάζ και βιβλία, γυρίζω ντοκιμαντέρ. Ο σκοπός μου είναι να προσεγγίσω ξανά το αναγνωστικό μου κοινό στην Τουρκία, αλλά κυρίως να δείξω στον κόσμο τι συμβαίνει στη χώρα μου. Έχασα το σπίτι μου, τους φίλους μου και τη δουλειά μου. Καλύτερη όμως η εξορία από τη φυλακή». Πιο εθνικιστική από ποτέ Η έρευνα για να ολοκληρωθεί το graphic novel διήρκεσε αρκετά χρόνια, με ενδελεχή μελέτη, διασταύρωση υλικού, συλλογή εκατοντάδων φωτογραφιών. «Έπρεπε να επιβεβαιώσουμε κάθε λεπτομέρεια, να μελετήσουμε κάθε επίσημη βιογραφία του Ερντογάν και να διαβάσουμε όλα τα δημοσιεύματα στον Τύπο. Πήραμε συνεντεύξεις από ανθρώπους και συνεργάτες που φοβήθηκαν να μας μιλήσουν επώνυμα. Παρά την προσωπική μου δίωξη από τον Ερντογάν, προσπάθησα να παρουσιάσω ένα αληθινό και πολύπλευρο πορτρέτο για το πώς κατάφερε να ανέβει τα σκαλοπάτια της εξουσίας και να εγκαθιδρύσει ένα πανίσχυρο καθεστώς» λέει. Και προσθέτει: «Είναι σημαντικό να καταλάβουμε τη διαδρομή που ακολούθησε και τι είδους άνθρωπος είναι, όχι μόνο για το κοινό της Τουρκίας αλλά για να φτάσει αυτή η πληροφορία σε ολόκληρο τον κόσμο. Πάντοτε στη χώρα μου διεξαγόταν μια σημαντική μάχη με αίτημα να υπάρξει περισσότερη και πραγματική δημοκρατία. Ο Ερντογάν χρησιμοποίησε τη θρησκεία για να αποκτήσει δύναμη και τη δύναμη της θρησκείας για να καταλάβει την εξουσία. Η εκτίμησή μου είναι ότι η χώρα είναι πιο εθνικιστική, συντηρητική και ισλαμιστική από ποτέ». «Graphic journalism» Πολλοί γελοιογράφοι και σκιτσογράφοι στην Τουρκία έχουν συλληφθεί και καταδικαστεί επειδή δημοσίευσαν σκίτσα του Ερντογάν. Αυτό το βιβλίο – σύμφωνα με τους δημιουργούς – είναι και ένα μήνυμα αλληλεγγύης. «Το κόμικς είναι ένας σύγχρονος τρόπος για να δημοσιεύει κανείς ιστορίες, ο οποίος αποκαλείται “graphic journalism”. Έχω δημοσιεύσει ήδη αρκετά βιβλία και τώρα ήθελα να κάνω κάτι καινούργιο με σκοπό να προσελκύσω το νεανικό κοινό. Ήταν εξαιρετική η συνεργασία μου με τον Ανουάρ και παρόλο που το βιβλίο δεν επιτρέπεται να βρίσκεται στα ράφια των βιβλιοπωλείων της Τουρκίας, έχει εκδοθεί σε πολλές γλώσσες και έχει διαβαστεί από χιλιάδες ανθρώπους». «Ο μεγάλος αδερφός» Τα Χριστούγεννα έτυχε να ταξιδέψω στην Κωνσταντινούπολη – μια πόλη απόλυτα συνδεδεμένη με τις μεταρρυθμίσεις, την πολιτική πορεία και το αποτύπωμα των παρεμβάσεων του Ερντογάν – και έτσι ρώτησα τον Ντιουντάρ για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα ενόψει και των εκλογών. Είναι γνωστό πως πολλοί ακτιβιστές, διανοούμενοι και καλλιτέχνες έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν την πόλη και ότι ακόμη και το κοσμοπολίτικο Πέρα (Beyoğlu) σταδιακά έχει αλλάξει χαρακτήρα. «Η Ινσταμπούλ έχει χάσει ένα κομμάτι της γοητείας της και δεν θυμίζει μια δημοκρατική και λειτουργική πόλη. Πολλοί επιλέγουν να φύγουν από το κέντρο και να μετακινηθούν σε περιοχές που αισθάνονται πιο μακριά από τον έλεγχο του καθεστώτος. Τα πράγματα όμως δεν είναι καθόλου καλά γιατί ο “μεγάλος αδερφός” είναι παντού». Του ζητάω να σχολιάσει κάτι που μου έκανε εντύπωση, ότι η αστυνομική παρουσία δεν ήταν εμφανής στο κέντρο της πόλης. «Όντως δεν υπάρχει αστυνομία στους δρόμους γιατί δεν έχουν απομείνει πολλοί άνθρωποι που αντιστέκονται. Μετά τις μεγάλες διαδηλώσεις στην πλατεία Ταξίμ το 2013, οι διαμαρτυρίες είναι περιορισμένες και απόλυτα ελεγχόμενες. Οι αντιφρονούντες που βρίσκονται στη φυλακή είναι λιγότεροι σε σχέση με πέντε χρόνια πριν, όχι γιατί υπάρχει περισσότερη δημοκρατία αλλά γιατί ελάχιστοι παίρνουν το ρίσκο να διαμαρτυρηθούν. Πιστέψτε το όμως, αν κάποιος φωνάξει δυνατά εναντίον της κυβέρνησης, οι αστυνομικές δυνάμεις θα κάνουν την εμφάνισή τους σε χρόνο-ρεκόρ». Ο Ερντογάν και οι γυναίκες Ένα κομμάτι του graphic novel εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο ο Ερντογάν εργαλειοποίησε τις γυναίκες προκειμένου να εξασφαλίσει πολιτική υποστήριξη. Ο Ντιουντάρ περιγράφει στο βιβλίο τους χειρισμούς του, από την εποχή που έστελνε γυναίκες χωρίς μαντίλες στις πιο προοδευτικές συνοικίες και γυναίκες με μαντίλες στις πιο συντηρητικές. «Είναι πραγματιστής σε αυτά τα θέματα. Η ιδεολογική του ταυτότητα ήρθε πολλές φορές σε σύγκρουση με την πολιτική που ακολούθησε, όμως η κατάκτηση της εξουσίας ήταν ο πιο σημαντικός στόχος. Τα πρώτα χρόνια δεν δεχόταν ούτε να σφίξει το χέρι μιας γυναίκας, στην πορεία όμως κατάλαβε ότι το γυναικείο κοινό αποτελούσε δεξαμενή ψήφων και προσπάθησε να τις εκμεταλλευτεί. Στην Τουρκία οι περισσότερες γυναίκες βρίσκονται υπό τον έλεγχο του πατέρα, του αδερφού ή του συζύγου. Ο Ερντογάν τους έδωσε μια φαινομενική ελευθερία και τη δυνατότητα να εργαστούν για το κόμμα». «Ισλάμ με γραβάτες» Η φυσιογνωμία της Τουρκίας θεωρεί ότι κατευθύνεται ολοένα και σε πιο συντηρητική και θρησκευτική κατεύθυνση και στο βιβλίο του αναφέρει αρκετές φορές την έκφραση «ισλάμ με γραβάτες και κοστούμια». Ο Ντιουντάρ εξηγεί τι εννοεί όταν χρησιμοποιεί τον συγκεκριμένο όρο: «Ο Ερντογάν ξέρει πολύ καλά να παίζει παιχνίδια με τον τουρκικό λαό, με τον Τύπο, με την Ευρώπη, αλλά και να αναπροσαρμόζεται σε σχέση με το πολιτικό προφίλ που τον συμφέρει να καλλιεργεί κάθε φορά. Είναι φανατικός ισλαμιστής, γνωρίζει όμως ότι αν προωθήσει μια ακραία προσέγγιση γύρω από αυτό το θέμα θα αποτύχει και έτσι προσπαθεί να στρογγυλεύει τις απόψεις του απέναντι στους κοσμικούς και τους ελίτ κύκλους της Ευρώπης και της Αμερικής. Έχει αντιληφθεί ότι χρειάζονται ένα πιο “ήπιο” ισλάμ και αυτή την εκδοχή προσπάθησε να εξυπηρετήσει. Σήμερα εκφράζεται με πιο φανατικό τρόπο και εκτιμώ ότι αυτή η στροφή θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια». Τζαμί, σύμβολο εξουσίας Η κουβέντα πηγαίνει στον ρόλο της θρησκείας στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Υπάρχει όντως φανατισμός; «Εξαρτάται. Θεωρώ ότι ένα μεγάλο ποσοστό επιζητά μέσω της θρησκείας υποστήριξη, εργασία, κοινωνικότητα. Δεν είναι λίγοι αυτοί που πηγαίνουν καθημερινά να προσευχηθούν όχι από τυφλή πίστη αλλά για να γίνουν κομμάτι μιας γραφειοκρατίας». «Οι μιναρέδες ξιφολόγχες, οι θολωτές στέγες (των τζαμιών) κράνη, τα τζαμιά ο στρατώνας μας, οι πιστοί στρατιώτες» αναφέρουν οι στίχοι ενός ποιήματος που απήγγειλε ο Ερντογάν για πρώτη φορά το 1999 σε μεγάλη πολιτική εκδήλωση. Από τότε έχει χρησιμοποιήσει τα ίδια λόγια αρκετές φορές σε δημόσιες ομιλίες του. Οι παρεμβάσεις του στους δημόσιους χώρους έχουν προκαλέσει έντονες συζητήσεις. Το τζαμί που δεσπόζει στον λόφο Camlica της Κωνσταντινούπολης θεωρήθηκε επίδειξη ισχύος και μεγαλοϊδεατισμού. Το επιβλητικό τζαμί στην πλατεία Ταξίμ – ακριβώς δίπλα βρίσκεται το πάρκο Γκεζί, όπου είχε λάβει χώρα η εξέγερση το 2013 – άλλαξε αρκετά τη φυσιογνωμία της περιοχής, ενώ το καλοκαίρι του 2020 με μια απόφαση που ήγειρε πολλές αντιδράσεις στην Ελλάδα ο Τούρκος πρόεδρος μετέτρεψε το μνημείο της Αγια-Σοφιάς σε λειτουργικό ισλαμικό τέμενος. Ρώτησα τον Ντιουντάρ για όλα τα παραπάνω. «Το τζαμί χρησιμοποιείται σαν σύμβολο εξουσίας από τον Ερντογάν, γιατί θέλει να μετατρέψει για λόγους γοήτρου την Ινσταμπούλ σε πρωτεύουσα του ισλάμ» μου λέει και στο τέλος προσθέτει για τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα: «Ο τρόπος που παρουσιάζονται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις διαπερνάται από την οπτική του εθνικισμού, αλλά κυρίως καθορίζεται από τις σχέσεις με την Αμερική, τις οποίες ο Ερντογάν χρησιμοποιεί με διαφορετικό τρόπο προκειμένου να στείλει το μήνυμα που επιδιώκει κάθε φορά», καταλήγει. INFO Το graphic novel «Erdogan: Η άνοδος ενός σύγχρονου σουλτάνου» σε κείμενο του Τζαν Ντιουντάρ και εικονογράφηση του Ανουάρ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Anubis (μτφρ. Ορέστης Μανούσος). Και το σχετικό link...

Συνέντευξη με τους δημιουργούς του γκράφικ νόβελ «Erdogan – Η άνοδος ενός σύγχρονου σουλτάνου», τον Τούρκο δημοσιογράφο Can Dündar και τον Αιγυπτιο-Σουδανό σχεδιαστή κόμικς Anwar. Η εικονογραφημένη βιογραφία του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Anubis και στάθηκε η αφορμή για μία ενδιαφέρουσα συζήτηση με τους δημιουργούς της. ● Πώς αποφασίσατε να αφηγηθείτε τη ζωή του Ερντογάν σε μορφή γκράφικ νόβελ; Dündar: Ως δημοσιογράφος, παρακολουθώ τον Ερντογάν για περισσότερα από 30 χρόνια, από την εποχή της δημαρχίας του. Βρέθηκα στη φυλακή και τώρα είμαι εξόριστος εξαιτίας του. Είναι ο άνθρωπος που άλλαξε τη ζωή μου, όπως και της χώρας μου. Σκέφτηκα επομένως ότι θα είχε ενδιαφέρον να μάθω περισσότερα για εκείνον, να καταλάβω γιατί είναι έτσι όπως είναι σήμερα και να το εξηγήσω στον κόσμο. Υπήρχαν αρκετές βιογραφίες του σε μορφή βιβλίου, επίσημες και ανεπίσημες, γι’ αυτό αποφάσισα να δοκιμάσω κάτι καινούργιο. Είχα υπόψη μου διάφορες άλλες βιογραφίες πολιτικών αρχηγών σε μορφή γκράφικ νόβελ, γι’ αυτό μου φάνηκε καλή ιδέα. Πρόκειται για αυτό που αποκαλείται ευρέως «graphic journalism», ουσιαστικά το αντιλαμβάνομαι σαν ντοκιμαντέρ στη μορφή των κόμικς. Το γκράφικ νόβελ σου δίνει τη δυνατότητα να αποτυπώσεις σκηνές τις οποίες γνωρίζεις από περιγραφές και μαρτυρίες, αλλά δεν υπάρχει κάποιο οπτικοακουστικό υλικό, κάποιο βίντεο ή κάποια φωτογραφία τους. Τέλος, το γεγονός ότι δεν του αρέσουν οι γελοιογραφίες και τα κόμικς – έχει βάλει πολλούς γελοιογράφους στη φυλακή – έκανε ακόμα πιο ενδιαφέρουσα αυτήν την προοπτική. Anwar: Προέρχομαι από τον χώρο της πολιτικής γελοιογραφίας, ωστόσο είχα έντονο ενδιαφέρον για τη δημοσιογραφία και τον συνδυασμό τους υπό τη μορφή του graphic journalism. Είχα εμπλακεί με την παραγωγή μικρότερων έργων τέτοιου τύπου, τίποτα όμως τόσο μεγάλο μέχρι τώρα. Σε αντίθεση με την αμεσότητα και την ταχύτητα των πολιτικών γελοιογραφιών, αυτή η προσέγγιση δίνει περισσότερο χώρο σε βαθύτερη έρευνα και κατανόηση. Ειδικά για εμένα, έναν καλλιτέχνη που δεν περιορίζεται μόνο στην εικονογράφηση αλλά εμπλέκεται με τη δημοσιογραφία και γνωρίζει τους κανόνες της, δίνει μια νέα, ενδιαφέρουσα διέξοδο. Παράλληλα όμως, ως πολιτικός γελοιογράφος, πάντα θα φέρω στις δουλειές μου τις αξίες και την ιδεολογία μου, τις πολιτικές μου συμπάθειες και αντιπάθειες. Από θέμα περιεχομένου, στο παρόν έργο βρήκα την απόλυτη ταύτιση, αφού μπορώ να σχεδιάσω και να καταλάβω τις δυναμικές της πολιτικής στην Τουρκία. Άλλωστε, και στην Αίγυπτο έχουμε έναν δικτάτορα που εργαλειοποιεί το Ισλάμ, αλλά και μια σειρά από ομοιότητες: πολιτικές, πολιτισμικές, γεωγραφικές. Δέχτηκα αμέσως την πρόταση του Can, με τον οποίο επίσης μας συνέδεε το γεγονός ότι βρεθήκαμε εξόριστοι λόγω των καθεστώτων στη χώρα μας. ● Παρά την έντονη προσωπική άποψή σας για τον Ερντογάν, το βιβλίο διατηρεί μια απόσταση και μια αντικειμενική καταγραφή που παραπέμπει σε ντοκιμαντέρ. Σε μερικά σημεία φαίνεται σαν τον «καλό» της ιστορίας, στην οποία άλλωστε πρωταγωνιστεί. Dündar: Ήταν πολύ δύσκολο αλλά αναγκαίο. Δεν ήθελα ο αναγνώστης να εντοπίζει την προσωπική μου άποψη και να ερμηνεύει τις πληροφορίες που μεταφέρω ως αποτέλεσμα κάποιας προσωπικής εμπάθειας. Απέφυγα τον πειρασμό να τον δαιμονοποιήσω. Όσο έγραφα το βιβλίο προφανώς ήρθα αρκετές φορές σε εσωτερικές συγκρούσεις. Από τη μία πλευρά η δημοσιογραφική μου ιδιότητα επέβαλλε την αντικειμενικότητα και την ουδετερότητα, αλλά από την άλλη ως αγωνιστής υπέρ της ελευθερίας και των δικαιωμάτων, που θέλει μια ελεύθερη και δημοκρατική χώρα, αρκετές φορές δυσκολεύτηκα. Εστίασα στην προσπάθειά μου να τον καταλάβω από το μηδέν, σκεπτόμενος πως αν μπορέσεις να καταλάβεις έναν αυταρχικό δυνάστη, ίσως μπορείς να αποτρέψεις τους επόμενους. Ξεκίνησε ως ένα φτωχόπαιδο με την παιδική του αθωότητα. Στην πορεία της ζωής του όμως, διάφορες συνθήκες διαμόρφωσαν έναν άνθρωπο που κατέληξε μονάρχης. Ποιες ήταν αυτές; Μπορείς να εστιάσεις στην πατρική φιγούρα και την κακοποίηση, στη θρησκευτική εκπαίδευση, στο ποδόσφαιρο και στον φανατισμό, στην εμμονή με την πολιτική. Όταν λαμβάνεις υπόψη σου όλες αυτές τις συνθήκες, οι οποίες συνολικά καταλήγουν να διαμορφώνουν την προσωπικότητά του, μπορείς να τον καταλάβεις καλύτερα. Αν δεις τη βιογραφία του Χίτλερ για παράδειγμα, θα εντοπίσεις αρκετά κοινά. Προβληματική παιδική ηλικία, ανεπιτυχής νεολαία, και όταν ξαφνικά βρήκε τις συνθήκες για να λάβει εξουσία, το έκανε. Νομίζω ότι αυτή η γνώση είναι χρήσιμη για όλους μας. Can Dündar και Anwar Anwar: Προσπάθησα να περάσω αυτήν την ουδετερότητα και στα σχέδια. Στην πολιτική γελοιογραφία, η άποψή σου έχει βαρύτητα για το αποτέλεσμα της δουλειάς σου. Σε ένα δημοσιογραφικό γκράφικ νόβελ, πρέπει να προσκολληθείς όσο το δυνατόν περισσότερο στην πιστότερη αποτύπωση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Στο εικαστικό κομμάτι, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις πολλή έρευνα – ξόδεψα μήνες σε αυτό. Χρειάστηκε να ερευνήσω πολιτικά γεγονότα που έλαβαν χώρα τη δεκαετία του ’60 και του ’70. Ελάχιστο οπτικό υλικό, σπάνια πλάνα, κανείς από εμάς δεν ήταν εκεί. Σημαντικός βοηθός υπήρξε το διαδίκτυο, φωτογραφικά αρχεία και βίντεο. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να καταφέρεις να μείνεις πιστός στα πραγματικά γεγονότα, περιβάλλοντα, σκηνικά. Από την άλλη, η μεταφορά των μεγάλων πολιτικών στιγμών για τις οποίες υπήρχε υλικό ήταν πολύ πιο εύκολη. Οι προκλήσεις όμως ήταν πιο ενδιαφέρουσες. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι ο Ερντογάν ζούσε όταν ήταν πέντε χρόνων σε ένα σπίτι κοντά στη Μαύρη Θάλασσα. Πώς έμοιαζε το σπίτι, πώς έμοιαζε η γειτονιά του το ’60; Αναλαμβάνεις ως σχεδιαστής να στήσεις ολόκληρο το σκηνικό, είσαι σκηνοθέτης και σκηνογράφος. Φίλοι που το διάβασαν πρώτη φορά είχαν εντυπωσιαστεί από τον τρόπο με τον οποίο αποτυπώθηκε το κομμάτι της παιδικής ηλικίας. Εκεί πράγματι τον παρουσιάζουμε σαν «καλό», γιατί υποθέτουμε πως σε έναν βαθμό… ήταν. Ήταν παιδί! Ένα παιδί που του άρεσε το ποδόσφαιρο. Κι αυτό είναι ενδιαφέρον όχι μόνο από την καλλιτεχνική σκοπιά αλλά και από την πλευρά του αναγνώστη, γιατί τον κάνει να σκεφτεί. Βλέπει ένα φυσιολογικό άτομο, ένα παιδί με όνειρα, να εξελίσσεται με αυτόν τον τρόπο. Τι οδήγησε εκεί; Αν προσπαθείς να δαιμονοποιήσεις, αυτό είναι κλισέ. Και η εικαστική αποτύπωση παίζει κομβικό ρόλο. Δεν είναι μόνο το κείμενο, αλλά και τι βλέπεις μαζί με αυτό το κείμενο, το οποίο επηρεάζει την κατανόησή του. ● Ποια πτυχή της ζωής του Ερντογάν σας εντυπωσίασε περισσότερο; Dündar: Αυτό που μου έκανε περισσότερη εντύπωση είναι το εξής: μετά τον βομβαρδισμό στο κτίριο της νεανικής οργάνωσης όπου συμμετείχε, υπήρχε ένα θύμα και ο Ερντογάν παρευρέθη στην κηδεία του. Υπάρχει μια φωτογραφία του από το νεκροταφείο, μαζί με μερικά νεαρά στελέχη. Τριάντα χρόνια αργότερα, όλοι τους είχαν αξιοποιηθεί με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στην κυβέρνησή του. Αυτό δείχνει έναν άνθρωπο που λειτουργεί στρατηγικά σε όλα τα επίπεδα, ακόμα και στις ανθρώπινες σχέσεις του. Τους χρησιμοποίησε για τριάντα ή σαράντα χρόνια και τους έδιωξε από κοντά του όταν έπαψαν να είναι χρήσιμοι, αφού ανήλθε στην εξουσία. Είναι εντυπωσιακό. Anwar: Δεν πρόκειται για ένα συγκεκριμένο περιστατικό, αλλά για μία πτυχή του χαρακτήρα του: η επιμονή του. Δεν σπάει εύκολα. Πρόκειται για ένα γνώρισμα που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για καλό ή για κακό, κι αυτός επιλέγει το δεύτερο. Είναι βαθιά οπορτουνιστής και πραγματιστής και το βλέπεις όταν παρακολουθείς την πορεία του, σε κάθε σκαλί που σκαρφάλωνε προς την εξουσία. Σε αντίθεση με τους ακροδεξιούς λαϊκιστές όπως ο Τραμπ και τα ευρωπαϊκά μορφώματα που αξιοποιούν κυρίως την προπαγάνδα για να ανέλθουν, είναι αληθινός πολιτικός με βάθος. ● Το έργο σταματάει χρονικά στο 2002. Θα υπάρξει συνέχεια; Dündar: Ακόμη δουλεύουμε το δεύτερο βιβλίο. Το πρώτο τελειώνει στο σημείο που αναλαμβάνει την εξουσία. Στο δεύτερο δείχνουμε τη διαδρομή του δύο δεκαετίες στην εξουσία, το διπλό του πρόσωπο, τον αντιδημοκρατικό τρόπο με τον οποίο κυβερνάει, τον έλεγχο στα ΜΜΕ, τον θυμό του. Anwar: Βρισκόμαστε στο στάδιο της έρευνας. Θα παρουσιάσουμε τα σύγχρονα γεγονότα της ιστορίας του, πολλά από αυτά ευρέως γνωστά, σε αντίθεση με τα πρώτα. Όμως είναι ό,τι προηγήθηκε μέχρι τότε που εξηγεί τον χαρακτήρα του και τις μετέπειτα επιλογές του. Και το σχετικό link...

Η βιογραφία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε μορφή κόμικς κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Anubis, κατά μία ενδιαφέρουσα σύμπτωση, τις ημέρες της επίσκεψης του Τούρκου προέδρου στη χώρα μας. Στο έργο τους, ο Τούρκος δημοσιογράφος Can Dündar και ο Αιγύπτιος-Σουδανός καλλιτέχνης κόμικς Anwar επιχειρούν να ρίξουν φως στην πολυσύνθετη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της Τουρκίας. Και το σχετικό link...