Ψωμί, τριαντάφυλλα και κόμικ [ Κουκουλάς Γιάννης, Ελευθεροτυπία (Κυριακάτικη):7 τ. 284, 29/4/2007 ]

[blueled]

Το άρθρο προέρχεται από το ένθετο περιοδικό της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας "Η Τέχνη της Ζωής" Νο. 284

Οι χάρτινοι ήρωες δεν είναι μόνο οι σούπερ τύποι που σώζουν τον κόσμο. Ήδη από τη δεκαετία του '40 αποτύπωσαν τη σχέση του ανθρώπου με την εργασία. Η πρωτομαγιά τους ξανακάνει επίκαιρους...

 

preview

 

 

Σε ηλεκτρονική μορφή

^{Ψωμί, τριαντάφυλλα και κόμικ}

 

 

Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΚΟΥΛΑ

 

 

Μπορεί τα κόμικ για πολλές δεκαετίες να αποτέλεσαν κυρίως παιδικά αναγνώσματα. Πάει καιρός, όμως, που αποτινάξαν από πάνω τους τη ρετσινιά της υποκουλτούρας, διεύρυναν τη θεματολογία τους και τα πεδία ενδιαφέροντος των δημιουργών τους και καταπιάστηκαν με ό,τι θα μπορούσε να απασχολεί το ενήλικο κοινό.

 

 

Και μέσα σ' αυτή την πανσπερμία από χρώματα, ιδέες, τεχνοτροπίες και σενάρια των πραγματικών και φανταστικών κόσμων των κόμικ δεν θα μπορούσε να μην έχει θέση αυτό που απασχολεί τους ανθρώπους περίπου κατά το ένα τρίτο της ζωής τους: η εργασία. Που πάντα είναι σκληρή, χρονοβόρα, κακοπληρωμένη, βαρετή, επικίνδυνη. Γι' αυτό και απαιτεί εργατικά κινήματα σε εγρήγορση, αντιστάσεις, διεκδικήσεις, διαδηλώσεις, συγκρούσεις... Ακόμα και χάρτινες!

 

*Σύμφωνα με τον ιστορικό των κόμικ Τομ Κρίστοφερ (www.tomchristopher.com), πιθανότατα το πρώτο κόμικ που τοποθέτησε στο επίκεντρο της ιστορίας τα δικαιώματα των εργαζομένων παραμερίζοντας τους απασχολημένους με τη σωτηρία της ανθρωπότητας, μπερτοφόρους υπερήρωες με τα κολάν αλλά και τα χιουμοριστικά κόμικ στριπ που έκαναν θραύση εκείνη την εποχή, ήταν το «Κλιφ Μέριτ» των Αλ Γουίλιαμσον και Αντζελο Τόρες, τη δεκαετία του '40. Ο Κλιφ Μέριτ ήταν ένας καλοστεκούμενος ηλικιωμένος που ετοιμάζεται να βγει στη σύνταξη έπειτα από χρόνια εργασίας ως σιδηροδρομικός υπάλληλος. Από το πρώτο κιόλας τεύχος, όμως, δεν χάνει ευκαιρία να επιδοθεί σε έναν διαρκή αγώνα για την ενότητα των εργαζομένων. Μιλάει στους νεότερους για τις δραστηριότητες του συνδικάτου τους, τους προτρέπει να είναι ενωμένοι ενάντια στην εργοδοσία, ενώ δεν παραμελεί να τους τονίσει την ανάγκη για διεκδίκηση όρων υγιεινής και ασφάλειας.

 

*Ακολούθησε ένας άλλος ηρωικός εργάτης των κόμικ, ο Τζο Γουόρκερ στο βιβλίο «History of Labor», το 1948. Ο Τζο Γουόρκερ, ιδέα των δημιουργών Νατ Σάχνερ (πιθανό ψευδώνυμο του Μάλκολ Ατερ) και Τζακ Αλντερμαν, ήταν ένας αιώνιος ταξιδευτής στο χώρο και το χρόνο που πάντα υπερασπιζόταν όλους τους ανθρώπους του μόχθου. Ξεκίνησε την καριέρα του από την Αρχαία Βαβυλώνα, όταν και προσπάθησε να πείσει τους εργάτες να είναι ενωμένοι και συνέχισε διασχίζοντας όλη την αμερικάνικη ιστορία σε κάθε θερμό της στιγμιότυπο.

 

*Στα κόμικ με τον Τζο Γουόρκερ είναι ακόμα πιο σαφής η προτροπή του πρωταγωνιστή για την ενδυνάμωση του εργατικού κινήματος στην αέναη πάλη των τάξεων. Ο Γουόρκερ, ως αφηγητής της ιστορίας, μιλάει για την εποχή της σκλαβιάς και της μαζικής μετανάστευσης θεωρώντας ότι ήταν αποτέλεσμα των απαιτήσεων του κεφαλαίου για περισσότερα και φθηνότερα εργατικά χέρια, ερμηνεύει τον αμερικανικό εμφύλιο και την επανάσταση εναντίον των Αγγλων με όρους οικονομικούς και ταξικούς και αποδίδει όλες τις θετικές αλλαγές στους αγώνες του εργατικού κινήματος. Ενώ με μια σπάνια για την εποχή ριζοσπαστικότητα κατηγορεί ευθέως την Κου Κλουξ Κλαν και καλεί τους εργάτες να πολεμήσουν το ρατσισμό.

 

 

Ο Σπάιντερμαν στη βιοπάλη

 

Η δεκαετία του '60 μετέθεσε εν πολλοίς το αναγνωστικό ενδιαφέρον από το φανταστικό στο κοινωνικό πεδίο και έφερε κι άλλους εργάτες στα κόμικ ενώ η στροφή σε όλο και πιο «ενήλικα» θέματα επέτρεψε στους δημιουργούς να μιλήσουν πιο ανοιχτά για τα δικαιώματα του κόσμου της εργασίας, έστω και με έναν συγκαλυμμένο και έμμεσο τρόπο, ακόμα και σε κόμικ τεράστιας κυκλοφορίας όπως ο Σπάιντερμαν (που, ως εργαζόμενος φωτογράφος, είχε να αντιμετωπίσει ένα καταπιεστικό αφεντικό) και σε μεγαλύτερο βαθμό στα αντεργκράουντ κόμικ που απαλλάχτηκαν απ' όλα τα ταμπού και με ανατρεπτικό χιούμορ επιτέθηκαν με σφοδρότητα στον συντηρητισμό, το ρατσισμό, τον πόλεμο στο Βιετνάμ, τις κοινωνικές και ταξικές ανισότητες.

 

*Στην Ευρώπη, ο Μάης του '68 επέτρεψε την ανάδυση ενός νέου καλλιτεχνικού ρεύματος στα κόμικ με δημιουργούς που ασχολήθηκαν πιο άμεσα με την πολιτική και τις κοινωνικές διεκδικήσεις. Ο Μίλο Μανάρα, πολύ πριν καθηλωθεί στη μανιέρα των ερωτικών κόμικ, δημιούργησε μια αριστουργηματική πολιτικοθρησκευτική παραβολή με πρωταγωνιστή έναν ανθρωπόμορφο πίθηκο, τον Σιμιότο (εκδόσεις «Μαμούθ») που κραυγάζει «Ζήτω η Ελευθερία». Μεταξύ άλλων, σε ένα καρέ του άλμπουμ, μια μαζική διαδήλωση κατευθύνεται με οργή προς ένα εργοστάσιο ενώ στην τελευταία σελίδα πάλλεται ένας ανθρώπινος λόφος με, χαραγμένες πάνω του, λέξεις όπως «Εργατική Τάξη, Αμφισβήτηση και Διανοούμενοι του Κώλου».

 

*Ο ιταλός δημιουργός κόμικ και γελοιογράφος Αλταν (εκδόσεις «Βαβέλ») επί σειρά ετών χρησιμοποιεί μια καλτ φιγούρα, τον βιομηχανικό εργάτη Τσιπούτι που λοιδορεί χωρίς οίκτο τον καπιταλισμό αλλά ταυτόχρονα αυτοσαρκάζεται ανελέητα και κατηγορεί κυνικά τους εφησυχασμένους συναδέλφους του.

 

Ακόμα και ο κρυπτοφασίστας Τεν-Τεν, σε μια απολαυστική παρωδία του Τζ. Ντάνιελς με τίτλο «Στους δρόμους για την ελευθερία» (εκδόσεις «Αναρχική Βιβλιοθήκη»), μαζί με τον Κάπτεν Χάντοκ συνδικαλίζονται, κατεβαίνουν σε απεργία, διαδηλώνουν, συγκρούονται με την αστυνομία στους δρόμους του Λονδίνου. Στο τελευταίο καρέ του άλμπουμ, εργάτες που συμμετέχουν σε μια μαζική διαδήλωση κρατούν ένα πανό που γράφει: «Η Αλληλεγγύη είναι Δύναμη».

 

*«Στην πόλη που δεν υπήρξε» των Πιέρ Κριστίν - Ενκι Μπιλάλ (εκδόσεις «Ars Longa») οι εργάτες ενός εργοστασίου διεκδικούν τα δικαιώματά τους και κατεβαίνουν σε απεργία λίγο πριν το χωριό τους εγκλειστεί για πάντα σε έναν θόλο απομόνωσης από τον έξω κόσμο. Ο Βολίνσκι («Ωρες ευθύνης» - εκδόσεις «Μαμούθ») με άφθαστη ειρωνεία στρέφεται εναντίον των αφεντικών και τα παρουσιάζει πάντα έτοιμα να εκμεταλλευτούν τους εργάτες για να αυξήσουν τα κέρδη τους.

 

*Ο έλληνας υποψήφιος λεγεωνάριος Καραβανιών διεκδικεί αύξηση του μισθού του και παζαρεύει με τον εκατόνταρχο όταν ετοιμάζεται να καταταγεί στο ρωμαϊκό στρατό μαζί με τους Αστερίξ και Οβελίξ στο «Αστερίξ ο Λεγεωνάριος» (εκδόσεις «Μαμούθ»). Στην «Τσιγγάνικη ορχήστρα» του Γιάννη Καλαϊτζή (εκδόσεις «Πολύτυπο»), ο πρωταγωνιστής Κώστας Φαναρτζής περιπλανιέται σε μια λιγδιασμένη, σκοτεινή και θορυβώδη Αθήνα και περιμένει να συμμετάσχει στη «Γενική Συνέλευση του Σωματείου Εργατών Περιτυλίξεως Μετά Χάρτου Συρμάτων Μπομπονιέρας (Ενωτικό)», που όμως δεν πραγματοποιείται ποτέ γιατί λείπει ένας ακόμη ώστε να συμπληρωθεί το «51 τοις εκατό των ταμειακώς εντάξει».

 

*Με απεργίες, εργαζόμενες μητέρες και φεμινιστικές διεκδικήσεις καταπιάνεται και το πρωτόλειο αλλά πολιτικά στρατευμένο κόμικ «Η Μαρία, ο Γιάννης και ο καπιταλισμός», ένα «εικονογραφημένο μυθιστόρημα σοσιαλιστικού ρεαλισμού με φεμινιστικές προεκτάσεις» των Βιβής Κάτου και Σταυρούλας Σωτηράκου από τις αρχές της δεκαετίας του '80.

 

*Στις ΗΠΑ, το περιοδικό που κρατά ψηλά τη σημαία των εργατικών διεκδικήσεων εδώ και 27 χρόνια είναι το «World War 3 Illustrated» (μια επιλογή από τα καλύτερα κόμικ του περιοδικού αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα και στην Ελλάδα από τις εκδόσεις ΚΨΜ). Αν και επικεντρώνεται κυρίως στους αγώνες του αντιπολεμικού κινήματος, η θεματολογία του εκτείνεται σε όλους τους λαϊκούς αγώνες και οι δημιουργοί που εθελοντικά και αφιλοκερδώς συμμετέχουν στο περιοδικό αντιδρούν στη ρύπανση του περιβάλλοντος, το ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις. Πολλοί από τους συνεργάτες του περιοδικού και άλλοι δημιουργοί συμμετείχαν με τις δουλειές τους πρόσφατα σε έναν εξαιρετικό τόμο με τίτλο «Wobblies» (που επίσης θα κυκλοφορήσει προσεχώς από τις εκδόσεις ΚΨΜ).

 

Οι «Wobblies» ήταν οι συνδικαλισμένοι εργάτες της οργάνωσης Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου που ιδρύθηκε το 1905 και είχε εκατοντάδες χιλιάδες μέλη στις ΗΠΑ, μεταξύ των οποίων ο Τζον Ντος Πάσος, ο Γκάρι Σνάιντερ, ο Ραλφ Τσάπλιν κ.ά.

 

Το «Wobblies» καταγράφει με κόμικ ολόκληρη τη δράση της οργάνωσης και μέσω αυτής την πλούσια σύγχρονη ιστορία του αμερικανικού εργατικού κινήματος από τους πρώτους νεκρούς από τα αστυνομικά πυρά, μέχρι τις μέρες μας που η οργάνωση αν και με πολύ λιγότερα μέλη εξακολουθεί να υπάρχει.

 

Οι «Wobblies» οραματίστηκαν την αλλαγή του κόσμου και συνέβαλαν ίσως όσο κάθε άλλο εργατικό κίνημα στη συσπείρωση του εργατικού πληθυσμού και τη διάδοση της ιδέας ότι ελπίδα υπάρχει μόνο μέσω της μαζικότητας και του αγώνα.

 

 

 

7 - 29/04/2007

[thebadpainter]

Οι χάρτινοι ήρωες δεν είναι μόνο οι σούπερ τύποι που σώζουν τον κόσμο.

 

Ειλικρινά αυτή την ψύχωση δεν την έχω καταλάβει, άλλωστε ο πιο διαδεδομένος όρος

αντί του κόμικς είναι τα μικύ μάου και όχι τα σουπερ-ηρωϊκά.