Οι χάρτινες περιπέτειες του Σαρλό [ Κουκουλάς Γιάννης, Ελευθεροτυπία (Κυριακάτικη):7, 20/1/2008 ]

[Bonadrug]

Οι χάρτινες περιπέτειες του Σαρλό

Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΚΟΥΛΑ

 

 

Πριν από λίγες μέρες συμπληρώθηκαν 30 χρόνια από τον θάνατο του Τσάρλι Τσάπλιν, του ηθοποιού που ενσάρκωσε τον καλόκαρδο Αλητάκο, του διασκεδαστή που με την υποκριτική του δεξιοτεχνία διαμόρφωσε όσο λίγοι την κινηματογραφική ιστορία. Ποιες όμως ήταν οι επιρροές που δέχθηκε από τα κόμικ και πώς η περσόνα του επηρέασε την εξέλιξη της τέχνης της εικονογραφημένης αφήγησης;

 

Ο Τσάρλι Τσάπλιν γεννιέται το 1889 σε μια φτωχογειτονιά του Λονδίνου από πατέρα γαλλοϊρλανδικής καταγωγής και μητέρα με τσιγγάνικο αίμα. Σε ηλικία πέντε ετών μπαίνει σε ορφανοτροφείο μαζί με τον ετεροθαλή αδελφό του Σίντνεϊ και δυο χρόνια αργότερα λαμβάνει μέρος στην πρώτη του θεατρική παράσταση ως χορευτής.

 

Το 1899 συμμετέχει στην περιοδεία του θιάσου «Τα Οκτώ Φιλαράκια από το Λάνκασαϊρ» σε ολόκληρη την Αγγλία. Πριν καν κλείσει τα δέκα, έχει υποδυθεί ρόλους σε παραστάσεις όπως ο «Σέρλοκ Χολμς» και ο «Πίτερ Παν» και το άστρο του αρχίζει να ανατέλλει.

Γνωριμία με τα αμερικάνικα κόμικ

 

Την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ, οι εξελίξεις στην τυπογραφία επιτρέπουν τη μαζική κυκλοφορία εφημερίδων και η συσσώρευση μεγάλου αριθμού μεταναστών και εργατών στις πόλεις δημιουργεί ένα πολυπληθές αναγνωστικό κοινό που διαβάζει μετά μανίας τα κόμικ στις «Αστείες Σελίδες».

 

Σ' αυτές πρωταγωνιστούν συνήθως χαμίνια των μεγαλουπόλεων όπως τα «Γέλοου Κιντ» (1895), «Κατζενζάμερ Κιντς» (1897) και «Χάπι Χούλιγκαν» (1900). Ταυτόχρονα, η κόντρα των δυο μεγιστάνων του τύπου, του Γουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ και του Τζόζεφ Πούλιτζερ, οδηγεί σε όλο και περισσότερα έντυπα με κόμικ. Η μόδα γρήγορα περνά στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και οι εφημερίδες στη Βρετανία κατακλύζονται από κόμικ. Ο Τσάπλιν παρακολουθούσε ένα από αυτά, το «Κέισι Κορτ» (1902) και στα 17 του πρωταγωνίστησε στον ομώνυμο περιοδεύοντα θίασο, παρωδώντας τους επώνυμους της εποχής. Στην αυτοβιογραφία του «Η ζωή μου με Εικόνες» το 1975, ο ίδιος ο Τσάπλιν συνδέει τις θεατρικές παραστάσεις του Κέισι Κορτ με τα κόμικ και μιλάει για τον χαρακτήρα που ενσάρκωνε, τον Μπίλι Μπαγκς, αρχηγό και καθοδηγητή μιας αγέλης μικρών ταραξιών.

 

 

Το 1910 και για τα επόμενα τρία χρόνια, ο Τσάπλιν με την ομάδα παντομίμας του Φρεντ Κάρνο ταξιδεύει στις ΗΠΑ, γνωρίζει τα αμερικανικά κόμικ και δανείζεται στοιχεία από τη θεματολογία τους. Το 1915 με τον «Αλήτη» καθιερώνει την κλασική ενδυμασία του αριστοκράτη κλοσάρ με τα τεράστια παπούτσια, το μπαστούνι και το μουστακάκι. «Αυτός ο τύπος είναι αλήτης, τζέντλεμαν, ποιητής, ονειροπόλος, μοναχικός, πάντα αισιόδοξος, ρομαντικός και περιπετειώδης. Μπορεί να σε πείσει πως είναι επιστήμονας, μουσικός, δούκας, αθλητής του πόλο. Αλλά ποτέ δεν θα προσπεράσει μια πεταμένη γόπα τσιγάρου και δεν θα διστάσει να αρπάξει το ζαχαρωτό ενός μωρού...» θα εκμυστηρευθεί αργότερα.

 

Η βιομηχανία του θεάματος θα αξιοποιήσει αυτό το νέο λαϊκό είδωλο για να πλασάρει μια ολόκληρη στρατιά από προϊόντα, όπως κάλτσες, γραβάτες, μαχαιροπίρουνα, κουμπιά, τράπουλες με την εικόνα του Αλητάκου.

 

Είναι τόσο μεγάλη η ζήτηση, που ο Τσάπλιν παραχωρεί στα στούντιο Εσάνεϊ την εμπορική χρήση του ονόματός του και πείθει τον αδερφό του να εγκαταλείψει την ηθοποιία για να αφοσιωθεί στη διαχείριση των πνευματικών του δικαιωμάτων. Το 1915 ο Τζέιμς Κίλεϊ, εκδότης της «Σικάγο Χέραλντ» υπογράφει συμβόλαια με τον Τσάπλιν για τη δημοσίευση μιας σειράς κόμικ με τίτλο «Τα κωμικά καμώματα του Τσάρλι Τσάπλιν». Οπως περιγράφει ο Τόμας Ίνγκε στη μελέτη του «Τα κόμικ ως κουλτούρα», μέσα στους επόμενους μήνες τα κόμικ αρχίζουν να αναδημοσιεύονται σε εκατοντάδες εφημερίδες, έστω και αν οι περισσότεροι σχεδιαστές αναπαράγουν, χωρίς ευρηματικότητα, σκηνές από την κινηματογραφική δράση, επικεντρώνοντας στο χοντροκομμένο χιούμορ και στο σλάπστικ. Το 1916, ο Κίλεϊ προσλαμβάνει τον άσημο Ελζι Σέγκαρ, που με τη σχεδιαστική του μαεστρία και τους πρωτοποριακούς πειραματισμούς του δίνει νέα διάσταση στον χάρτινο Τσάρλι Τσάπλιν. Για τον Σέγκαρ η περίοδος αυτή είναι η καλύτερη μαθητεία, καθώς προσεκτικά προετοιμάζει το «Θιμπλ Θίατερ» (1919), με πρωταγωνιστές λαϊκούς τύπους με παραμορφωμένα σώματα και αλλόκοτες συμπεριφορές. Το «Θιμπλ Θίατερ» είναι το ιδανικό μέρος για να εισβάλει λίγα χρόνια αργότερα ένα από τα πιο διάσημα πρόσωπα των κόμικ, ο κακομούτσουνος και στραβοκάνης ναυτικός Ποπάι!

 

Το 1917, όμως, ο Τσάπλιν για να προστατεύσει τη φήμη του βωβού κινηματογραφικού Αλητάκου από τον αντίστοιχο «ομιλούντα» των κόμικς αποφασίζει να διακόψει τη συνέχιση της σειράς και να ρίξει όλο το βάρος του στις νέες ταινίες του. Παρ' όλα αυτά, μέσα στο 1917 κυκλοφόρησαν πέντε βιβλία-συλλογές του Σέγκαρ με τις περιπέτειες του Αλητάκου πριν διακοπεί οριστικά η κυκλοφορία της σειράς. Στη Βρετανία, ωστόσο, τα κόμικ με τον Αλητάκο είχαν καλύτερη εξέλιξη.

 

Από το 1915 το περιοδικό «Φάνι Γουόντερ» δημοσιεύει κατ' αποκλειστικότητα ιστορίες του εξαιρετικού σχεδιαστή Μπέρτι Μπράουν με πρωταγωνιστή τον Τσάπλιν. Στο ανταγωνιστικό περιοδικό «Φιλμ Φαν» φιλοξενούνται κωμικές ιστορίες με όλα τα ιερά τέρατα της κωμωδίας (Μπάστερ Κίτον, Χάρολντ Λόιντ, Χοντρός και Λιγνός), ακόμα και με τον Σίντνεϊ Τσάπλιν και τον Τζάκι Κούγκαν, συμπρωταγωνιστή του Τσάπλιν στο «Παιδί».

 

Η φήμη του Τσάπλιν δεν μένει ανεκμετάλλευτη ούτε από τους δημιουργούς κινούμενων σχεδίων, προεξάρχοντος του Πατ Σάλιβαν, που το 1918 σκηνοθετεί πολλά μικρού μήκους φιλμ με πρωταγωνιστή τον Αλητάκο, με πιο πετυχημένο το «Πώς ο Τσάρλι παγίδευσε τον Κάιζερ».

 

Εναν χρόνο αργότερα, ο Σάλιβαν, με τη βοήθεια του συνεργάτη του Οτο Μέσμερ, που επί χρόνια μελετούσε τις κινήσεις και το παίξιμο του Τσάπλιν, παρουσιάζουν τον περίφημο «Φέλιξ τον Γάτο», μια ελεύθερη μεταφορά του Αλητάκου στο ζωικό βασίλειο. Ο μοναχικός, πεινασμένος μα αισιόδοξος γάτος θα έχει μάλιστα και μια «απρόβλεπτη» συνάντηση με τον Τσάπλιν στην ταινία «Ο Φέλιξ στο Χόλιγουντ».

 

Κάπου τότε αρχίζει η εποχή της αυτοκρατορίας του Ουόλτ Ντίσνεϊ στον κόσμο της ψυχαγωγίας. Ο Ντίσνεϊ που σε μικρή ηλικία είχε λάβει μέρος σε έναν διαγωνισμό για μίμους του Τσάπλιν, μεταμφιεσμένος με τα φαρδιά ρούχα του πατέρα του, δεν έκρυψε ποτέ ότι αυτός ήταν η μεγαλύτερη επιρροή του. Το 1928 ο Ντίσνεϊ δημιουργεί τον Μίκι Μάους: «Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα μικροσκοπικό ποντικάκι που θα έχει κάτι από τον νοσταλγικό ρομαντισμό του Τσάπλιν, έναν τυπάκο που προσπαθεί πάντα για το καλύτερο. Ο Μίκι είναι καλός, ποτέ δεν βλάπτει κανέναν, μπλέκει σε μπελάδες χωρίς να ευθύνεται, αλλά πάντα καταφέρνει να ξεγλιστράει με ένα χαμόγελο» δήλωνε λίγα χρόνια αργότερα.

 

Ο Τσάπλιν σύντομα συναντά τον Ντίσνεϊ και η πρώτη συμβουλή που του δίνει είναι να κατοχυρώνει τα αποκλειστικά δικαιώματα της εκμετάλλευσης των ηρώων του, κάτι που ο Ντίσνεϊ τήρησε πάντα με ευλάβεια. Οταν, όμως, το 1931, η αυξανόμενη δημοτικότητα του Μίκι απειλεί να επισκιάσει το άστρο του Τσάπλιν, αυτός προτείνει στον Ντίσνεϊ, και αυτός το αποδέχεται, στους εκατοντάδες κινηματογράφους που προβάλλουν τη νέα του ταινία «Τα φώτα της πόλης» να προβάλλεται μαζί και μια μικρού μήκους ταινία με τον Μίκι Μάους! Η ταινία σπάει τα ταμεία και το θριαμβευτικό κλίμα αποδίδει ιδανικά ο Τζορτζ Κόρλεϊ το 1931, σκιτσάροντας τον Τσάπλιν να υποκλίνεται στον Μίκι προσφέροντας του ένα λουλούδι.

 

Ο Τζορτζ Χέριμαν, κυρίως στις περιπέτειες του «Μπάρον Μπιν» (1916), ενός ξεπεσμένου ευρωπαίου αριστοκράτη με φθαρμένο κοστούμι, μπαστουνάκι και καπέλο, φαίνεται, επίσης, να ενσωμάτωσε στον ήρωά του τον χαρακτήρα του περιπλανώμενου Αλητάκου.

 

Αντίστοιχες επιρροές δέχθηκε και ο Τσαρλς Σουλτς, δημιουργός των Πίνατς (1952), με πρωταγωνιστή τον γκαφατζή και μονίμως αποτυχημένο Τσάρλι (!) Μπράουν, που αποδέχεται στωικά όλα τα κακά που του συμβαίνουν. Σε μια επετειακή έκδοση, μάλιστα, για τα 35 χρόνια της σειράς «Πίνατς», ο Σουλτς δήλωνε ότι «... η ευτυχία δεν προκαλεί χιούμορ. Δεν υπάρχει τίποτα αστείο στο να είσαι ευτυχισμένος. Η θλίψη προκαλεί χιούμορ. Οταν η Κρέιζι Κατ δέχεται ένα τούβλο στο κεφάλι από τον ποντικό Ιγκνατζ είναι αστείο. Ολα τα δυσάρεστα που συμβαίνουν στον Τσάρλι Τσάπλιν είναι αστεία. Είναι αστεία γιατί δεν συμβαίνουν σε μας».

 

Ο Καραγκιόζης και ο Σαρλό

 

Από την άλλη και ο ίδιος ο Τσάπλιν πάντα αναγνώριζε τη μεγάλη αξία των κόμικ. Προλογίζοντας μια έκδοση του «Λι'λ Αμπνερ» του Αλ Καπ το 1953 επισήμαινε ότι:

 

« ...Τα κόμικ-στριπ έχουν γίνει μια πανίσχυρη δύναμη διασκέδασης του κοινού, σε τέτοιο βαθμό που η κυκλοφορία μιας εφημερίδας εξαρτάται σημαντικά από τη δημοτικότητά τους. Ενας καλλιτέχνης των κόμικ είναι συνεπώς χαμένος αν δεν αντανακλά την κοινή γνώμη και δεν απευθύνεται στις μάζες».

 

Στις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα, τα κόμικ με τον Τσάρλι Τσάπλιν γνώρισαν, όμως, μέρες δόξας και στην Ελλάδα.

 

Οπως σημειώνει ο μελετητής της λαϊκής λογοτεχνίας Κυριάκος Κάσσης στο βιβλίο του «Ελληνική Παραλογοτεχνία και Κόμικς», από το 1918 κιόλας, δημοσιεύονταν σε εφημερίδες και περιοδικά («Μπουκέτο», «Σφαίρα», «Πάνθεον» κ.λπ.), ενώ τη δεκαετία του '20 κυκλοφόρησαν και αυτοτελή τεύχη με τίτλους όπως «Ο Μάγος του Ατλαντος» και «Το έγκλημα του Αγίου Δομίγκου». Μεταπολεμικά, ο Αριστοφάνης Παπαδημητρίου κυκλοφόρησε μια ακόμα σειρά με τον Σαρλό («Ο Σαρλό στο Ιπποδρόμιον», «Ο Σαρό ντεντέκτιβ», «Ο Καραγκιόζης και ο Σαρλό») σε σκίτσα λαϊκών εικονογράφων όπως οι Σ. Χρηστίδης και Θ. Μακρής.

 

Σήμερα, έναν και πλέον αιώνα μετά τη γέννηση του κινηματογράφου και των κόμικ, η βιομηχανία της διασκέδασης προχωρεί με αλματώδη βήματα ακολουθώντας πολυδαίδαλες διαδρομές με γνώμονα το κέρδος. Οι έντυπες και κινηματογραφικές περιπέτειες του Τσάρλι Τσάπλιν, όμως, βλέπονται και διαβάζονται ακόμα. Ισως με κάποιον νοσταλγικό ρομαντισμό. Αλλά και επειδή, στον σύγχρονο κόσμο, η φιγούρα του άστεγου, άνεργου μα πάντα αισιόδοξου και αξιοπρεπή Αλητάκου μάς είναι ακόμα τόσο οικεία.

 

 

 

7 - 20/01/2008

[starsky]

ακομη ενα πολυ ενδιαφερων αφιερωμα απο τον bonadrug ουτε που υποψιαζομουν τη σχεση κομικ και Τσαπλιν!

[gkosk]

Άψογο άρθρο!

[blueled]

δε προλαβα καν να κοψω το αρθρο απο το ενθετο και voila ! αψογος bonadrug!