Οι πνευματικοί πειρατές τα βάζουν με τον Μίκυ Μάους [Ζαρίφη Άννα, Free Sunday, 01/11/2014]

[leonidio]

Ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον και επίκαιρο άρθρο, που δημοσιεύθηκε στο φύλλο της εφημερίδας Free Sunday της 1-2/11/2014. Το ποστάρω από το σάιτ της εφημερίδας.

Φυσικά δεν αναφέρεται κυρίως ή αποκλειστικά στα κόμικς, αλλά επειδή η εταιρεία Disney έχει κομβικό ρόλο στο άρθρο, όπως φαίνεται και από τον τίτλο, αλλά και επειδή αναφέρεται σε καταστάσεις που απασχολούν όλους μας, νομίζω ότι έχει θέση στην αρθρογραφία και αξίζει να του ρίξετε μια ματιά. 

 

Οι πνευματικοί πειρατές τα βάζουν με τον Μίκυ Μάους

Της Άννας Ζαρίφη

 

Οι σύγχρονοι πειρατές πατούν σε μια μακρά αμερικανική παράδοση αντιγραφής για το κοινό όφελος, υποστηρίζει το βιβλίο «Copyright Wars», που γράφει την ιστορία της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων σε Ευρώπη και Αμερική.

Ο πρώτος που τους αποκάλεσε πειρατές ήταν ο Μαρκ Τουέιν. Εκδότες που αντέγραφαν βιβλία για τα οποία δεν είχαν την άδεια από τους συγγραφείς τους. Μια πρακτική που συνεχίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα από αμερικανικούς εκδοτικούς οίκους που εξέδιδαν βρετανικά βιβλία χωρίς καμία άδεια. Ακόμα πιο εντυπωσιακή δραστηριότητα, αυτή των στενογράφων που αντέγραφαν θεατρικά έργα που ανέβαιναν στο Λονδίνο και μετά έβρισκαν το δρόμο τους για το Μπρόντγουεϊ. Η διατλαντική διελκυστίνδα για τα πνευματικά δικαιώματα κρατάει αιώνες, και μπορεί σήμερα η διαμάχη να αφορά κυρίως εκδότες και εταιρείες τεχνολογίας, όμως δεν είναι παρά μια ακόμη σελίδα στο μακρύ βιβλίο των copyright wars.

Η σχεδόν ενστικτώδης διάκριση του τι είναι σωστό στην αναλογική και τι στην ψηφιακή σφαίρα βρίσκεται στο επίκεντρο μιας παγκόσμιας συζήτησης για τους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Η νομοθεσία για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων δεν ήταν ποτέ αυστηρότερη, ενώ την ίδια στιγμή, κάθε λεπτό της κάθε ημέρας, εκατομμύρια άνθρωποι κάνουν ή χρησιμοποιούν αντίγραφα περιεχομένου: κείμενα, ήχους και εικόνες, των οποίων δεν είναι οι δημιουργοί. Σύμφωνα με μια οργάνωση που ονομάζεται Tru Optik, σχεδόν 10 δισεκατομμύρια αρχεία, συμπεριλαμβανομένων ταινιών, τηλεοπτικών εκπομπών και παιχνιδιών, είχαν «κατέβει» μόλις σε ένα τρίμηνο του 2014. Η Tru Optik εκτιμά ότι περίπου το 94% αυτών των downloads ήταν παράνομο. Το νομοθετικό πλαίσιο απλώς δεν συμβαδίζει με την τεχνολογία και την πραγματικότητα.

 

Η παλιά ιστορία της προστασίας των αντιγραφών

Όμως το θέμα της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι καινούργιο και δεν προέκυψε επειδή η είσοδος στην ψηφιακή εποχή επιτρέπει σε όλους τους χρήστες να αντιγράφουν και να αναπαράγουν με ελάχιστα μέσα. Αυτό είναι και το κύριο σημείο του βιβλίου «Copyright Wars», που περιγράφει τη μακρά ιστορία της αντιγραφής υλικού. Η διαμάχη ανάμεσα στην έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων στην αναλογική εποχή και σε αυτήν στην ψηφιακή εποχή είναι απλώς το πιο πρόσφατο κεφάλαιο σε ένα ζήτημα που χάνεται στην ιστορία και το οποίο φέρνει στο προσκήνιο τη διαφορά ανάμεσα στον τρόπο που οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν το θέμα. Ο καβγάς, λέει ο συγγραφέας του Πίτερ Μπόλντουιν, δεν αφορά πραγματικά τις μεγάλες αλλαγές που έφερε η τεχνολογία. Αφορά αυτό καθαυτό το δικαίωμα κάποιου να αντιγράφει.

Κι αυτό γιατί η άλλη πλευρά της προστασίας του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι, πρώτα απ’ όλα, το δικαίωμα να δημιουργείς αντίγραφα. Πρώτα απ’ όλα προστατεύτηκαν, τι άλλο, τα βιβλία, με νομοθεσία που πρωτοπέρασε στη Βρετανία το 1710 με την ψήφιση ενός νόμου γνωστού και ως «Καταστατικό της Anne». Γεγονός παραμένει ότι μόλις αγοράσετε ένα βιβλίο, μπορείτε να του κάνετε πολλά πράγματα, να το πουλήσετε σε κάποιον άλλο, να το σκίσετε, να το κάψετε, να γράψετε φοβερά κακές κριτικές γι’ αυτό… ένα μόνο δεν μπορείτε, να το αντιγράψετε. Το δικαίωμα αυτό ανήκει στον συγγραφέα του βιβλίου και στους κληρονόμους του.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο λόγος της ύπαρξης πνευματικών δικαιωμάτων είναι γραμμένος στο Σύνταγμα. Το άρθρο 1 δίνει στο Κογκρέσο την εξουσία «να προωθήσει την πρόοδο των επιστημών και χρήσιμων τεχνών, εξασφαλίζοντας για περιορισμένο χρόνο σε συγγραφείς και εφευρέτες το αποκλειστικό δικαίωμα στα αντίστοιχα γραπτά και ανακαλύψεις τους». Με το νόμο του Copyright του 1790, η διάρκεια των πνευματικών δικαιωμάτων επεκτείνεται στα 14 χρόνια και μπορεί να ανανεωθεί για άλλα 14, μετά τα οποία το έργο γίνεται δημόσια περιουσία. Ακριβώς επειδή τα πνευματικά δικαιώματα και τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας χορηγούνται με σκοπό «να προωθήσουν την πρόοδο των επιστημών και των χρήσιμων τεχνών», το Σύνταγμα υπαγορεύει ένα χρονικό όριο σχετικά με το δικαίωμα της αντιγραφής. Μετά τη λήξη της διάρκειας προστασίας, ένα έργο δεν μπορεί να έχει πια πνευματικά δικαιώματα. Γίνεται ένα δημόσιο αγαθό στην ανοιχτή αγορά, όπου μπορεί να αναπαραχθεί φτηνά, κι αυτό επιταχύνει τη διανομή της γνώσης.

 

Εκατονταετείς πόλεμοι δικαιωμάτων

O όρος «δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας» επεκτάθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες σε διάφορα διαστήματα από το 1790. Το 1831 τα πνευματικά δικαιώματα μπορούσαν να ανανεώνονται για 42 χρόνια από τη στιγμή της δημοσίευσης, το 1909 το διάστημα έφτασε τα 56 χρόνια. Το 1976 ο νόμος ξαναγράφτηκε, ώστε να προστατεύει τα πνευματικά δικαιώματα για 50 χρόνια μετά το θάνατο του δημιουργού, και διάφορες τυπικές διατυπώσεις χαλάρωσαν. Που σημαίνει ότι πλέον οτιδήποτε και τα πάντα έχουν πνευματικά δικαιώματα. Αν το έχετε δημιουργήσει, δεν έχει σημασία πόσο ασήμαντο είναι, σας ανήκει, κι αν κάποιος άλλος κάνει αντίγραφα, μπορείτε να κάνετε μήνυση. Τι νόημα έχει, όμως, ρωτάει ο συγγραφέας και ιστορικός Πίτερ Μπόλντουιν; Σήμερα, λόγω του ισχυρού λόμπι που άσκησαν μεγάλα στούντιο και εταιρείες όπως η Disney, η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων επεκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του δημιουργού συν 70 επιπλέον χρόνια. Για τα εταιρικά έργα, η πνευματική ιδιοκτησία διαρκεί 120 χρόνια από τη δημιουργία ή 95 έτη μετά τη δημοσίευση. Γνωστός και ως νόμος «Mickey Mouse» (ακριβώς επειδή λόγω του νόμου ο διάσημος ποντικός προστατεύεται ακόμh), είναι ένα από αυστηρότερα νομοθετικά πλαίσια σε ισχύ και σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση με την αμερικανική αντίληψη.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η ιστορία της νομοθεσίας ενάντια στην πνευματική πειρατεία χαρακτηρίζεται από δύο σχολές. Αυτή που ο Μπόλντουιν αποκαλεί αγγλο-αμερικανική αντίληψη περί περιορισμένης διάρκειας προστασίας και προώθησης της ιδέας του δημόσιου αγαθού και η, αυστηρότερη, ευρωπαϊκή αντίληψη, που βασίζεται στην ιδέα της αντικειμενικής περιουσίας με σαφή ηθική διάσταση. Οι διαφορές άρχισαν να εμφανίζονται προς το τέλος του 19ου αιώνα με την ίδρυση της Ένωσης της Βέρνης, που δημιουργήθηκε για να ρυθμίσει τους διεθνείς νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο Μπόλντουιν αποδίδει την ευρωπαϊκή σύλληψη των πνευματικών δικαιωμάτων ως ηθικό δικαίωμα στην επιθυμία χωρών όπως η Γαλλία και η Γερμανία να διεκδικούν την πολιτιστική τους ανωτερότητα. Η αυστηρή προστασία των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών φάνταζε ως ένας τρόπος για να απορρίψουν την εμπορευματοποίηση του πολιτισμού και της κουλτούρας μέσω χαλαρών νόμων περί πνευματικών δικαιωμάτων.

Ο Μπόλντουιν συντάσσεται με σημαντικό αριθμό Αμερικανών νομικών που πιστεύουν ότι, με internet ή χωρίς, το σημερινό επίπεδο της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων είναι υπερβολικό. Μέχρι να φτάσει η στιγμή που τα περισσότερα έργα γίνονται δημόσια αγαθά, έχουν χάσει όλη την ουσιαστική αξία τους για το κοινό. Και προφανώς ο προστατευτισμός δεν προωθεί το δημόσιο καλό, επιμένουν. Σύμφωνα με την Όρλι Λόμπελ, καθηγήτρια Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο, όταν η ανθρώπινη δημιουργικότητα μονοπωλείται τεχνητά και πέρα από τη λογική, ο ίδιος ο σκοπός της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, που είναι η προώθηση της προόδου στις τέχνες και τις επιστήμες, ανατρέπεται. Όταν η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων που χορηγούνται σήμερα, χορηγείται κατ’ ουσίαν για έναν ολόκληρο αιώνα, το πεδίο εφαρμογής της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων μετατρέπεται σε μία από τις πιο επίμαχες περιοχές του νόμου. Ο καβγάς αφορά συχνά το τι συνιστά παράνομη αντιγραφή και τι δίκαιη χρήση.

Αν και οι αλλαγές και οι δυνατότητες που έφερε η ψηφιακή τεχνολογία είναι πρωτόγνωρες και μοιάζουν να πρωταγωνιστούν στην τρέχουσα συζήτηση για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, η ίδια η συζήτηση είναι παλιά. Ως καταναλωτές επιθυμούμε περισσότερες επιλογές, νέους τρόπους για να έχουμε πρόσβαση σε περιεχόμενο και νέες τεχνολογίες που παρέχουν ευελιξία και δυνατότητες επιλογής. Αυτό σημαίνει ότι οι παραδοσιακοί πάροχοι περιεχομένου χάνουν κάποιον έλεγχο. Τα μεγάλα δίκτυα πολέμησαν τον ερχομό του VCR (το αναλογικό βίντεο που σήμερα μοιάζει ήδη αρχαίο) και του DVR κι έχασαν. Τελικά, αυτές οι νέες τεχνολογίες οδήγησαν στην κερδοφόρα (για ένα αξιόλογο χρονικό διάστημα τουλάχιστον) πρακτική της πώλησης ταινιών στον καταναλωτή, παρά τους φόβους που είχαν εκφράσει τα μεγάλα κινηματογραφικά στούντιο ότι θα κατέστρεφαν τη βιομηχανία. Οι επικρατούσες βιομηχανίες θα υποστηρίζουν πάντοτε ότι νέες μορφές πρόσβασης θα οδηγήσουν τον κλάδο τους στην καταστροφή, όμως σύμφωνα με πολλούς Αμερικανούς νομικούς, στην πράξη, οι τεχνολογικές εξελίξεις ανοίγουν νέα επιχειρηματικά μοντέλα και νέες μορφές ανταγωνισμού και κέρδους.

Το λινκ είναι εδώ.