Οι απαρχές των κόμικς [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 31/05/2014]

[DJO]

31/05/14

 

Καρέ Καρέ

Οι απαρχές των κόμικς

 

Πότε δημιουργήθηκαν κόμικς για πρώτη φορά; Ποια η προέλευση και η καταγωγή τους; Μπορούν να θεωρηθούν ως κόμικς έργα του παρελθόντος που συνδυάζουν την εικόνα με τον λόγο σε αφηγηματική διαδοχή; Σε αυτές και άλλες ερωτήσεις επιχειρεί να απαντήσει ο Thierry Smolderen στο νέο του βιβλίο με τίτλο Οι απαρχές των κόμικς.

 

Κείμενα: Γιάννης Κουκουλάς – Eπιμέλεια: Λουίζα Καραγεωργίου, Γιάννης Κουκουλάς

 

Το ζήτημα της προέλευσης και της καταγωγής των κόμικς απασχολεί τις τελευταίες δεκαετίες τους ιστορικούς και τους ερευνητές του είδους που, μελετώντας τα έργα του παρελθόντος, επιχειρούν να εντοπίσουν την πιθανή έναρξη μιας αλυσίδας που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Υπάρχει το «Εργο Νο. 0»; Και αν ναι ποιο είναι; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι ποτέ μονοσήμαντη, καθώς ο άνθρωπος χρησιμοποίησε εικόνες σε εσκεμμένη διαδοχή από τα προϊστορικά χρόνια για σκοπούς που είτε μας είναι άγνωστοι είτε μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε (λατρευτικοί λόγοι, οδηγίες κυνηγιού κ.λπ.). Τα ιερογλυφικά της Αρχαίας Αιγύπτου θεωρημένα ως εικόνες συνδυασμένα με μεγαλύτερες εικόνες, τα αφηγηματικά ανάγλυφα των αρχαίων Ελλήνων (π.χ. ζωφόρος του Παρθενώνα), τα πρώιμα πάνελς στη ρωμαϊκή στήλη του Τραϊανού, τα βυζαντινά χειρόγραφα, η ταπισερί της Bayeux είναι ορισμένες περιπτώσεις που η σύγχρονη έρευνα αναγνωρίζει ως έργα που αξιοποιούν την αφήγηση είτε χρησιμοποιώντας γραπτό λόγο είτε όχι. Ωστόσο, παρά τη στρατευμένη εμμονή κάποιων να τα θεωρήσουν όλα αυτά κόμικς, είναι γεγονός ότι δεν δημιουργήθηκαν ως κόμικς και όσο δεν υπάρχει κανείς καθολικά αποδεκτός ορισμός για τα κόμικς οι ισχυρισμοί αυτοί είναι αστήρικτοι, υπεραπλουστευτικοί και εντέλει περιττοί.

O Thierry Smolderen, σεναριογράφος, ιστορικός των κόμικς και διδάσκων στη Σχολή Εικόνας της Angouleme, αποφεύγει τέτοιου τύπου ισοπεδωτικές γενικεύσεις και επιλέγει να αναζητήσει τις απαρχές των κόμικς στον δέκατο όγδοο αιώνα, αφότου, δηλαδή, έχει ανακαλυφθεί η τυπογραφία και υπάρχουν έντυπα μαζικής κυκλοφορίας. Δεν δείχνει να συμμερίζεται την άποψη του Les Daniels ότι «τα κόμικς δεν γεννήθηκαν, εξελίχθηκαν» αλλά ούτε και Αμερικανών ιστορικών όπως ο Maurice Horn και ο Thomas Inge που θεωρούν τα κόμικς ως καθαρά αμερικανικό προϊόν (μαζί με τη τζαζ και τον κινηματογράφο) με έναρξή τους το 1895 και πρώτο δείγμα τους το Yellow Kid. Αντιθέτως, ο Smolderen εκκινεί τη δική του «ιστορία» από τον Βρετανό William Hogarth, ζωγράφο και γελοιογράφο που, έχοντας έντονο το πολιτικό στοιχείο, πειραματίστηκε με την αφηγηματικότητα μέσω διαδοχικών εικόνων, συχνά εμβάλλοντας και κείμενο στα έργα του. Αφού αναλύει τα έργα και άλλων Βρετανών γελοιογράφων της εποχής, συνεχίζει με την τεράστια συμβολή του Ελβετού Rodolphe TÖpffer, τον οποίο ο ιστορικός τέχνης Ernst Gombrich έχει βαπτίσει πατέρα των κόμικς, ενώ το έργο του είχε εκθειαστεί ακόμα και από τον Γκέτε. Στον TÖppfer, o Smolderen αποδίδει μια ρομαντική προτίμηση προς το πρωτόγονο καθώς η σχεδιαστική και σεναριακή του ελευθεριότητα σε συνδυασμό με τους ατέλειωτους πειραματισμούς δημιουργούν μια μοναδική σάτιρα του υλιστικού, βιομηχανοποιημένου κόσμου που έχει επηρεάσει καλλιτέχνες όπως ο Chris Ware και ο George Herriman.

Εξετάζοντας το έργο εικαστικών όπως ο Gustave Dore, που καταπιάστηκε και με τη γλώσσα της εικονογραφημένης αφήγησης, και γελοιογράφων όπως ο Cham, η μελέτη του Smolderen φτάνει στην άνθιση του ψυχαγωγικού Τύπου και στα εικονογραφημένα περιοδικά που φιλοξένησαν καλλιτέχνες όπως ο Wilhelm Busch, ο Rudolph Dirks και ο A. B. Frost στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. Τότε, κατά τον συγγραφέα, συγκροτείται το σύγχρονο οπτικοακουστικό λεξιλόγιο των κόμικς με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Yellow Kid του Richard Outcault και το Little Nemo in Slumberland του Winsor McCay που δημοσιεύονταν σε αμερικανικές εφημερίδες αποκτώντας τεράστια δημοφιλία.

Το ίδιο «λεξιλόγιο» αξιοποιούν και διευρύνουν τα κόμικς της εποχής μας, χωρίς να είναι ανάγκη να ανατρέχουμε πάντα σε κάποια υποθετική και τεχνητή απαρχή για να τα ερμηνεύσουμε. Μικρή σημασία έχει, άλλωστε, μια απλουστευτική κατάταξη που βασίζεται σε σοβινιστικά, εθνικά ή καθαρά φορμαλιστικά κριτήρια, ενώ αντίθετα έχει πολύ μεγάλη αξία η δημοκρατική μελέτη με όρους ισότητας και σεβασμού κάθε κουλτούρας και κάθε εποχής, ανεξαρτήτως της χώρας προέλευσης των έργων με στόχο την ερμηνεία του παρόντος και την προετοιμασία του μέλλοντος.

 

 

 

 

[DJO]

Μιας και δεν έχουμε αφιέρωμα στο Yellow Kid, το βάζω εδώ:
 

THE WARP: Κίτρινο!

Written by Γαβριήλ Τομπαλίδης on July 19th, 2014

“Κιτρινισμός ή κίτρινος τύπος είναι το είδος της δημοσιογραφίας που παρουσιάζει ατεκμηρίωτες ειδήσεις, τις οποίες προβάλλει με εντυπωσιακές επικεφαλίδες, με σκοπό να πουλήσει περισσότερα φύλλα . Οι τεχνικές που χρησιμοποιεί περιλαμβάνουν την υπερβολή των γεγονότων, τη σκανδαλοθηρία, τον φτηνό εντυπωσιασμό. Γενικότερα, ο όρος ‘ κίτρινος τύπος’ χρησιμοποιείται στις μέρες μας για να περιγράψει την δημοσιογραφία που μεταχειρίζεται την είδηση με τρόπο αντιεπαγγελματικό και ανήθικο.” (Από την Wikipedia )

Ο όρος αυτός δημιουργήθηκε προς το τέλος του 19ου αιώνα, για να περιγράψει τον ανταγωνισμό μεταξύ δυο μεγαλοεκδοτών της εποχής, για το ποια εφημερίδα θα υπερισχύσει σε πωλήσεις: η NEW YORK WORLD του Joseph Pulitzer ή η NEW YORK JOURNAL του William Randolph Hearst. Μια διαμάχη που κορυφώθηκε την περίοδο 1895-1898, με μήλο της έριδος ένα χαρακτήρα cartoon: τoν Yellow Kid!
 

Το Yellow Kid, του οποίου το πλήρες όνομα ήταν Mickey Dugan, πρωτοεμφανίστηκε στη NEW YORK WORLD του Joseph Pulitzer το 1895, ήταν μέλος μιας ομάδας χαρακτήρων στο strip HOGAN’S ALLEY, με δημιουργό και σχεδιαστή του τον Richard F. Outcault. Σύντομα έγινε γνωστό ως “Yellow Dugan Kid” – για να παραμείνει αργότερα το “Yellow Kid” – εξαιτίας του πελώριου κίτρινου νυχτικού στο οποίο παρουσιαζόταν οι ατάκες του, γραμμένες στη νεοϋορκέζικη διάλεκτο. Αν και cartoon, το strip στόχευε με το χιούμορ του και τα πολιτικά του σχόλια τους ενήλικους αναγνώστες της εφημερίδας .
 

Το 1896, ο William Randolph Hearst, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά, πρόσφερε στον Outcault ένα εξωπραγματικό για την εποχή ποσό, για να πάρει το strip στη NEW YORK JOURNAL. Ο Outcault δέχτηκε, γεγονός που αναζωπύρωσε το ήδη θερμό κλίμα ανάμεσα στον Pulitzer και τον Hearst. Ο Pulitzer προσέλαβε τον George Luks (γνωστό εκείνα τα χρόνια για τις απεικονίσεις της λαϊκής πλευράς της Νέας Υόρκης) να συνεχίσει το HOGAN’S ALLEY, με μια απομίμηση του Yellow Kid. Ο Outcault επιχείρησε να κατοχυρώσει τον χαρακτήρα του στη Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσου, αναφέροντας μεταξύ άλλων, “το κουστούμι του είναι πάντα κίτρινο, έχει μεγάλα αυτιά, μόνο δυο δόντια και είναι φαλακρό και τελείως διαφορετικό από οτιδήποτε άλλο”. Αργότερα, έμαθε ότι ο μόνος λόγος που κατάφερε να κατοχυρώσει το όνομα ήταν η αβλεψία ενός υπαλλήλου της βιβλιοθήκης .
 

Τους επόμενους μήνες, ο Pulitzer και ο Hearst έδιναν στα αντίστοιχα Yellow Kids τους ολοένα και περισσότερο χώρο στις σελίδες τους. Για πολλούς κριτικούς αυτή η αποκαλούμενη και “Μάχη των Yellow Kids” αντιπροσώπευε την παρακμή του δημοσιογραφικού λειτουργήματος. Ο Ervin Wardman, συντάκτης της NEW YORK PRESS, προσπάθησε πολλές φορές να βρει ένα όνομα για αυτές τις εφημερίδες, χρησιμοποιώντας τους όρους “new journalism” και “nude journalism.” Όταν τα δυο αντίπαλα συγκροτήματα άρχισαν να υποκαθιστούν τις ειδήσεις τους με comic strips, βρήκε το όνομα που έψαχνε: “Yellow-Kid Journalism”, που τελικά έμεινε έως και τις μέρες μας σαν “Yellow Journalism” (Μτφρ. “Κιτρινισμός”).

Εδώ τελειώνει και η 2η περίοδος του Warp.Τα ξαναλέμε το Φθινόπωρο με ακόμα περισσότερα παράδοξα από τον χώρο των comics. Καλό καλοκαίρι σε όλους.
 

[Bonadrug]

Σωστά υιοθετείται η άποψη ότι πριν την ανακάλυψη της τυπογραφίας δεν έχει νόημα να μιλάμε για κόμικς...