Είναι τρελοί αυτοί οι Βενετοί (ή τα «λάθη» του Asterix) [ Καμπύλης Τάκης, kathimerini.gr, 27/1/2008 ]

[Bonadrug]

Είναι τρελοί αυτοί οι Βενετοί (ή τα «λάθη» του Asterix)

Tου Τακη Καμπυλη

O Χόρχε ντε Μπούργος, ο σκυθρωπός μοναχός στο «Ονομα του Ρόδου», προσπαθεί να πνίξει την ανακάλυψή του με τις δολοφονίες όσων μέσα στη σκοτεινή βιβλιοθήκη ήρθαν σε επαφή με ό,τι πιο επικίνδυνο δημιούργησε ο Σατανάς: με το γέλιο. Με την ανακάλυψη του χειρογράφου του Αριστοτέλη «Περί γέλωτος», που στα μάτια του Ντε Μπούργος αποκαθήλωνε τον μεγάλο φιλόσοφο. Τότε, τον 13ο αιώνα, μόνο ο Θωμάς ο Ακινάτης ήταν κάπως ανεκτικός στο γέλιο, το οποίο η χριστιανική Ευρώπη θεωρούσε αντίθετο της ευσέβειας.

Υπήρξε, λοιπόν, τουλάχιστον μία ιστορική στιγμή οπότε το γέλιο ανέλαβε έναν καθαρά ανατρεπτικό ρόλο (αν και οι «κακεντρεχείς» εντοπίζουν αυτή τη στιγμή στη Δημιουργία, όταν εμφανίζεται ο όφις).

Από το κωμικό και την κωμωδία είναι μάλλον πιθανό, λέει ο Πέτρος Μαρτινίδης (αναπληρωτής καθηγητής στην Αρχιτεκτονική, ΑΠΘ) να μας επέστρεψε (ετυμολογικά) το «κόμικς». Η εξάπλωσή του συμπίπτει όχι με μία αλλά με πολλές ανατροπές. Για παράδειγμα, η συνήθεια του κυριακάτικου Τύπου ταυτίστηκε από την πρώτη στιγμή με τα κόμικς όταν ο εμπνευστής των κυριακάτικων εκδόσεων, ο Τζόζεφ Πούλιτζερ, ενσωματώνει το 1893 στη δημοσιογραφική ύλη το πρώτο κόμικς.

(Αυτή η νέα κυριακάτικη συνήθεια ήταν μία ευρύτερη ανατροπή, αφού με την κουλτούρα της αργίας είχαν ταυτιστεί οι σαββατιάτικες εκδόσεις.)

Και εγένετο Asterix

Η δεύτερη μεγάλη ανατροπή πέρασε περίπου απαρατήρητη από τους μη ειδικούς. Αλλά απογείωσε τα κόμικς. Ηταν, λέει ο Πέτρος Μαρτινίδης, το «μπαλονάκι». Ο λόγος μπαίνει μέσα στην εικόνα σε «μπαλονάκια», αντικαθιστώντας τις λεζάντες κάτω από τα σκίτσα. Αν και η πατρότητα φέρεται να αποδίδεται στον διάσημο Αμερικανό κομίστα Ρίτσαρντ Αουτκολτ, εντούτοις το «μπαλονάκι» επιβάλλεται αρκετά αργότερα από τον Ντίσνεϊ (Μίκυ Μάους) και τον Ερζέ (Τεν-Τεν).

«Οι φωνές των ηρώων –λέει ο Π. Μαρτινίδης– μπαίνουν μέσα στο κάδρο και έτσι ο λόγος της αφήγησης μετατρέπεται σε εικόνα και ο χώρος σε χρόνο [με την έννοια της διαδοχής των σκίτσων (χώρος) σε αφηγηματικό χρόνο]».

«Μάλιστα, με τη χρήση έντονων ή μη γραμμάτων, οι Ντίσνεϊ και Ερζέ λανσάρουν και την ένταση των λόγων, το ύφος και τη διάθεση του ήρωα κ.λπ».

Ομως αυτή η «τεχνολογία» θα απογειωθεί χάρη στον Ουντερζό και στον Γκοσινί, τους δημιουργούς του Asterix.

Το «Asterix» σε απόλυτα νούμερα δεν βρίσκεται στις πρώτες θέσεις των διάσημων κόμικς. Το τελευταίο τεύχος τυπώθηκε σε περίπου 8.000.000 αντίτυπα, από τα οποία τα 3.500.000 αφορούσαν τη γαλλική αγορά. Για παράδειγμα, η αγορά των ΗΠΑ δεν πολυσυγκινήθηκε από τον Asterix και τους συντρόφους του. (Ούτε και το Χόλιγουντ.) Αντίστοιχη ήταν και η αποδοχή του πρώτου κόμικς των Ουντερζό και Γκοσινί, του «Ούμπα-Πα», το οποίο δημιούργησαν όσο βρίσκονταν στη Νέα Υόρκη.

Ο «Asterix» φαίνεται ότι είναι ευρωπαϊκή υπόθεση ίσως επειδή η ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τα ιστορικά της χρόνια έχτισαν το κοινό παρελθόν της Ευρώπης και της μεσογειακής ενδοχώρας. Αλλά είναι κυρίως γαλλική υπόθεση. Οπως εξηγεί ο Πέτρος Μαρτινίδης, μόνο το γαλλόφωνο κοινό μπορεί να αντιληφθεί το εύρος των ιδιωματισμών και τους πειραματισμούς με κοινές στη γαλλική κουλτούρα αναφορές που δύσκολα μπορούν να αποδοθούν μεταφραστικά. Ακόμη και ο μεγάλος Κ. Ταχτσής, όταν επιχείρησε να αποδώσει στα ελληνικά ένα επεισόδιο του Asterix, δεν κατάφερε παρά να δημιουργήσει σύγχυση ονοματίζοντας το σκυλάκι του Οβελίξ, τον Ιντεφίξ, σε «Κατρουλίξ». Το «Ιντεφίξ» προέρχεται από το «έμμονη ιδέα» και με το όνομα αυτό ο Γκοσινί έκλεινε το μάτι στην πετ-μανία των Γάλλων αλλά και διάσημων δημιουργών που έβαζαν κι ένα σκυλάκι δίπλα στον ήρωά τους (Πλούτο, Μιλού κ.λπ.). Οι περιπέτειες του Asterix, λέει ο Π. Μαρτινίδης, συνέπεσαν στη δεκαετία ’60-’70 με τον εκσυγχρονισμό της γαλλικής κοινωνίας και την (ήπια) διακωμώδησή του από τον Γκοσινί. Τα μεγάλα κτίρια, οι νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης και οι νέες συνήθειες των Γάλλων διακωμωδήθηκαν με αντίστοιχο τρόπο όπως στις ταινίες του Τατί.

Η χρήση των «μπαλονιών» έφθασε σε νέα επίπεδα έκφρασης από τους Ουντερζό και Γκοσινί με νέες φόρμες, όπως η «μεταμόρφωση» των τυπογραφικών στοιχείων ανάλογα με τη γλώσσα του πρωταγωνιστή. Δήθεν γοτθικά στοιχεία, ιερογλυφικά, εγγλέζικοι ιδιωματισμοί, αλλά και αρχαιοελληνικοί χαρακτήρες («Ο Asterix στους Ολυμπιακούς Αγώνες») αποτέλεσαν καινοτομία.

Γαλάτες ή Βενετοί;

Δύο Ολλανδοί, ο Rene Van Royen και η Sunnyva Van Der Vegt (καθηγητές Κλασικής Φιλολογίας και Αρχαίας Ιστορίας, Αμστερνταμ), αποφάσισαν να περάσουν από ένα σκληρό τεστ τους Γκοσινί και Ουντερζό. Πόσο πιστό στην ιστορική πραγματικότητα είναι το γαλλικό κόμικς;

Εντυπωσιάστηκαν. Παρότι (τι σόι ακαδημαϊκοί θα ήταν; ) διέγνωσαν και βασικά λάθη. Οπως για παράδειγμα ότι το γαλατικό χωριό στην Αρμορική (Βρετάνη) δεν υπήρχε! Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Ιουλίου Καίσαρα, εν αντιθέσει με την υπόλοιπη Γαλατία όπου όντως οι Γαλάτες του 50 π.Χ. ζούσαν σε μικρά χωριά και ασχολούνταν με τη γεωργία, στα παράλια της Αρμορικής ζούσε η φυλή των Βενετών και μάλιστα όχι σε χωριά αλλά σε πόλεις οργανωμένες και απρόσιτες, τόσο από στεριά όσο και από θάλασσα. Φαίνεται ότι οι Βενετοί ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο με την απέναντι βρετανική ακτή. Ηταν κυρίως ναυτικοί παρά γεωργοί. Ωστόσο, ακόμη και οι δύο καθηγητές δεν είναι σε θέση να βεβαιώσουν ότι κοντά στην περιοχή των Βενετών δεν υπήρχαν και παραθαλάσσια χωριά.

Ενα δεύτερο είναι το μυστικό του κράνους του Αστερίξ. Αν και Ρωμαίοι ιστορικοί (Πλίνιος) βεβαιώνουν ότι οι Γαλάτες φορούσαν κράνη είτε με παραστάσεις ζώων και πουλιών είτε με κέρατα ζώων, πουθενά δεν υπάρχει αναφορά για τα φτερά – τα οποία στο κράνος του Αστερίξ έδειχναν συχνά και τη διάθεσή του. Η εξήγηση ήταν απλή: Ο Ουντερζό χρησιμοποίησε το κράνος-σήμα των τσιγάρων Gauloises. «Ο Αστερίξ -σημειώνουν οι δύο καθηγητές- αντιπροσωπεύει για τον Γάλλο αναγνώστη ένα μέρος του εθνικού παρελθόντος και γι’ αυτό το κάλυμμα της κεφαλής του θα συσχετιστεί αυτομάτως και με ένα εθνικό προϊόν».

Τελικά τό μόνο λάθος που βρήκαν οι δύο καθηγητές έχει να κάνει με τις γαλατικές καλύβες. Αυτές ήταν τετράγωνες ή παραλληλόγραμμες, ενώ κυκλικές παρατηρούνταν εκείνη την εποχή μόνο στα χωριά στην άλλη πλευρά της Μάγχης, στη Βρετανία.

Ακόμη και ο μαγικός ζωμός υπήρξε! Ο Πλίνιος περιγράφει τη δράση του γκι (ιξιά), του παράσιτου που φύτρωνε πάνω στις βελανιδιές και που έπρεπε να κοπεί από Κέλτες ιερείς σε συγκεκριμένες εποχές. Σύμφωνα με τον Πλίνιο, ένα φίλτρο με βάση το γκι μπορούσε να ξανακάνει γόνιμα τα ζώα και να χρησιμοποιηθεί ως αντίδοτο σε κάθε δηλητήριο. Ο Γκοσινί και ο Ουντερζό δούλεψαν πολύ περισσότερο απ’ όσο υπέθετε κανείς πάνω στην πραγματικότητα της εποχής του Καίσαρα.

Ομως οι δύο δημιουργοί έκαναν και κάτι ακόμα: Κολάκεψαν αλλά και προβοκάρισαν τους Γάλλους όπως και τους γειτονικούς λαούς. Ακόμη και ο Καίσαρας έχει τις καλές του στιγμές, όταν αναγνωρίζει τη βοήθεια ή την ανδρεία των Γαλατών. Ιδίως όποτε βρέθηκε μόνος του με την αγαπημένη του 10η Λεγεώνα. Αλλωστε, η αρχή της ιστορίας θα μπορούσε να είναι διαφορετική: 600 χρόνια πριν από τον Καίσαρα, όλη η Ευρώπη βρισκόταν κάτω από γαλατική κατοχή και μόνο μια μικρή πόλη αντιστεκόταν: η Ρώμη. (Που κατελήφθη από τους Γαλάτες.)

Ιnfo

- Rene Van Royen - Sunnyva Van Der Vegt «Asterix και Ιστορία», Αθήνα 2002, εκδ. ΜΑΜΜΟΥΘΚΟΜΙΞ.

- Λευτέρη Ταρλαντέζου «Ιστορία των Κόμικς», Αθήνα 2006, εκδ. Αιγόκερως..

- Πέτρου Μαρτινίδη «Πώς πάνε στον “Παράδεισο” του Αρκά» Αθήνα 2007, εκδ. Υψιλον.

- Γιάννη Κουκουλά «Γυναίκες στα κόμικς» Αθήνα 2005, εκδ. Futura.

[germanicus]

άκρως ενδιαφέρον! ειδικά στο ξεκίνημα που αναφέρεται στο χιούμορ, στις κυριακάτικες και στα μπαλονάκια. Μανώλη!