Επιστήμονες σε απόγνωση [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 13/02/2021]

[ramirez]

Το καινούργιο βιβλίο του Tom Gauld, ενός εκ των κορυφαίων σύγχρονων δημιουργών κόμικς και γελοιογράφων, έχει ως αποκλειστικό του θέμα την επιστήμη, τα εργαστήρια, τα πειράματα, τις θεωρίες. Και τους επιστήμονες που πασχίζουν ν’ αλλάξουν τον κόσμο ενώ δεν μπορούν να αλλάξουν μια λάμπα.

 

 

 

 

Η επιστήμη μεταμορφώνει τον κόσμο. Συνήθως, αλλά όχι πάντα, τον κάνει καλύτερο. Ό,τι πετυχαίνει δεν γίνεται όμως με το πάτημα ενός κουμπιού αλλά μετά από χρόνια εντατικής μελέτης, ερευνών, πειραμάτων, δοκιμών, αποτυχιών, επαναλήψεων, απογοητεύσεων και ικανοποιήσεων των επιστημόνων. Σε αυτούς επικεντρώνεται η νέα καταπληκτική συλλογή γελοιογραφιών και κόμικς στριπς του Σκοτσέζου δημιουργού Tom Gauld με τίτλο «Department of Mind-Blowing Theories» (εκδόσεις Canongate Books στη Μεγάλη Βρετανία, εκδόσεις Drawn & Quarterly στις ΗΠΑ, πρώτη δημοσίευση των έργων στο περιοδικό New Scientist).

 

 

 

 

Το χιούμορ του Gauld ήταν πάντα εγκεφαλικό και μερικές φορές δύσκολο, καθώς τα κείμενά του απαιτούν δεύτερη και τρίτη ανάγνωση και οι εικόνες που φιλοτεχνεί πρέπει να κοιταχτούν προσεκτικά από τον αναγνώστη. Στο νέο του βιβλίο, ίσως λόγω θέματος, αυτό γίνεται ακόμα πιο έντονο αλλά ακριβώς αυτή η, ας πούμε, δυσκολία είναι που αυξάνει την απόλαυση όταν γίνει αντιληπτό το αστείο. Πολλές φορές αρκεί μια λακωνική ατάκα, μια ολιγόλογη φράση στο πνεύμα των γελοιογραφιών του θρυλικού Garry Larson που ο αναγνώστης οφείλει να επεξεργαστεί, να τη συνδυάσει με το σχέδιο και τελικά να εισπράξει το αστείο.

 

 

 

 

Ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπως η τρέχουσα, με την επιστήμη να βρίσκεται στο προσκήνιο σε ότι αφορά την περίπτωση του Covid και μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας να έχει εναποθέσει τις ελπίδες της σε νέες ανακαλύψεις, επινοήσεις και καινοτομίες της Ιατρικής, το βιβλίο του Gauld έρχεται να υπογραμμίσει ότι οι επιστήμονες δεν είναι θεοί και η επιστήμη δεν είναι ουδέτερη ούτε άμοιρη ευθυνών, αγαθή προθέσεων, αθώα συμφερόντων και ιδιοτελών επιδιώξεων.

 

 

 

 

Το έργο τού επιστήμονα στο σκοτεινό του εργαστήριο δεν έχει πάντα αλτρουιστικά κίνητρα ούτε είναι απαραιτήτως το αποτέλεσμα μεγαλοφυών συλλήψεων. Για κάθε σπουδαίο επίτευγμα του πνεύματος που θα βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων, υπάρχει ένας σωρός από αποτυχημένες προσπάθειες, από αστοχίες πειράματος, από λανθασμένες επιλογές. Οπωσδήποτε συμβάλλουν με τον τρόπο τους στην επιτυχία του επόμενου εγχειρήματος, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις βγάζουν και γέλιο. Σε αυτές τις περιπτώσεις ρίχνει το βλέμμα του ο Gauld και τις μεταφέρει στον αναγνώστη προσφέροντάς του τη λυτρωτική απενοχοποίηση που νιώθει κάποιος όταν αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι ο μόνος ο οποίος αισθάνεται ότι δεν βολεύεται καλά εντός του σύγχρονου αφηγήματος της παντοκρατορίας της τεχνολογίας, μιας τεχνολογίας που (υποτίθεται πως) ως θεόσταλτη θα λύσει με το μαγικό της ραβδάκι τα προβλήματα του κόσμου.

 

 

 

 

Με μια τέτοια κατευθυντήρια γραμμή, που προϋποθέτει ότι μπορούμε να κάνουμε χιούμορ ακόμα και με την επιστήμη ή μάλλον επιβάλλεται να κάνουμε χιούμορ ειδικά με την επιστήμη αντί να τη θεωρούμε μια ανθρώπινη δραστηριότητα εκτός του πεδίου της κριτικής, ο Gauld επιλέγει προσεκτικά τα «θύματά» του. Και αυτά είναι όλοι οι κλάδοι των επιστημών αιχμής: η ιατρική, η βιολογία, η χημεία, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, η μικροβιολογία, η αστροφυσική, η εξερεύνηση του Διαστήματος.

 

 

 

 

Στο στόχαστρό του βρίσκονται όμως και οι συμπεριφορές των επιστημόνων, οι εμμονές τους, η άρνησή τους να παραδεχτούν το λάθος τους, οι αντιζηλίες τους, ο εγωισμός τους, το παιχνίδι του εντυπωσιασμού που κάποιες φορές παίζουν, η έλλειψη ηθικής. Όπως για παράδειγμα η ειλικρίνεια της επιστήμονος, που έχοντας κατασκευάσει μια θηριώδη μηχανή με αμέτρητα κουμπάκια, σωληνάκια, οθόνες, κεραίες, ροδάκια και μοχλούς, δηλώνει στον εμβρόντητο συνάδελφό της: «Στην πραγματικότητα το πείραμα τρέχει στο λάπτοπ μου, αλλά στους ανθρώπους αρέσει και λίγο σόου».

 

 

 

 

Ή ο κυνισμός του ερευνητή που με το νέο πειραματικό υπερόπλο του έχει κάνει σκόνη τον βοηθό του και φωνάζει τη γραμματέα του λέγοντας: «Μάργκαρετ, μπορείς να μου φέρεις τη σκούπα και το φαράσι και μετά να γράψεις μια αγγελία για νέο βοηθό εργαστηρίου;». Ή η μισή αλήθεια στα λόγια της παρασκευάστριας ενός νέου προϊόντος όταν το παρουσιάζει στον συνάδελφό της: «Είναι φυσικό, ολιστικό, υποαλλεργικό και τα περιθώρια κέρδους είναι ανυπολόγιστα. Οπότε αν κάνουμε το κοινό να παραβλέψει το γεγονός ότι δεν λειτουργεί θα έχουμε στα χέρια μας μια τεράστια επιτυχία».

 

 

 

 

Σημαντικό ρόλο στο έργο του Gauld παίζουν επίσης και οι αναφορές του, άλλες υπόγειες και άλλες φανερές, στην ιστορία της τέχνης και στα έργα της, στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Για τον αναγνώστη που θα τις αντιληφθεί προστίθεται ακόμη ένα επίπεδο απόλαυσης. Όπως στο σκίτσο με τον επισκέπτη του «Τμήματος Πειραματικής Γεωμετρίας» που βαδίζει σε μια ατέρμονη λούπα εμπνευσμένη από τα γεωμετρικά παράδοξα του Escher, το ετήσιο συνέδριο της Εταιρείας των Σκυλίσιων Οστεολόγων στο οποίο μια διαφάνεια δείχνει ένα κόκαλο και επισημαίνει ότι «Αυτό δεν είναι ένα κόκαλο» παραπέμποντας στον Μαγκρίτ, στην μεταπειραματική έκθεση που ετοιμάζει ο δρ. Φρανκενστάιν, στην αποκάλυψη για το πώς πετούσε η Μέρι Πόπινς, στο αποτυχημένο πείραμα που αντί για την παρασκευή γραφενίου ανοίγει την πύλη για την έλευση του Κθούλου.

 

 

 

 

Με αυτές τις πανέξυπνες αναφορές, με τα υπέροχα σχέδια μιας σουρεαλιστικά αποδοσμένης «καθαρής γραμμής» και με τη λιτή χρήση του λόγου του ο Tom Gauld δημιουργεί μια ακόμα εξαιρετική συλλογή. Με χιουμοριστική διάθεση αλλά και ως μια υπενθύμιση: Καλή η επιστήμη αλλά όχι ουδέτερη. Καλός ο επιστήμονας αλλά όχι αλάνθαστος. Καλές οι αυτόματες μηχανές ροφημάτων αλλά δίπλα στα κουμπάκια για τσάι, καφέ και ζεστή σοκολάτα καλό θα ήταν να μην έχουν και τα κουμπάκια για την απελευθέρωση τοξικών αερίων, πυραύλων και ακτίνων λέιζερ.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...