Η λογοτεχνία – και όχι μόνο – σε εικόνες [Γκιώνης Δημήτρης, efsyn.gr, 16/01/2021]

[ramirez]

Εβδομήντα χρόνια συμπληρώνονται την 1η Μαρτίου από την έκδοση στην Ελλάδα των «Κλασσικών Εικονογραφημένων», της περιοδικής δηλαδή έκδοσης λογοτεχνικών έργων γνωστών συγγραφέων – και όχι μόνο – σε εικονογραφημένη συμπύκνωση. Κάτι δηλαδή πρωτόγνωρο για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, που ως τότε σιτιζόταν με περιπετειώδη (οι νέοι, αλλά και μεγαλύτεροι) ή αισθηματικού (κυρίως οι γυναίκες) περιεχομένου αναγνώσματα, σε τεύχη, περιοδικά ή εφημερίδες σε συνέχειες. Υπήρχαν βέβαια και αυτοί που προτιμούσαν αυτά που κυκλοφορούσαν με πλήρες το κείμενο στο σχήμα του λογοτεχνικού βιβλίου, αλλά σίγουρα δεν ήταν η πλειονότητα. Για πολλούς πάντως αναγνώστες των «Κλασσικών Εικονογραφημένων» η ανάγνωσή τους ήταν ένας ερεθισμός να αναζητήσουν το βιβλίο με το πλήρες κείμενο.

 

Η ιδέα ήταν αμερικάνικη, από αυτή την πήρε η εκδοτική οικογένεια Πεχλιβανίδη (γνωστή περισσότερο με την επωνυμία εκδόσεις «Ατλαντίς») μέλος της οποίας (ο Παντελής Γ. Πεχλιβανίδης) ανταποκρίθηκε στην πρόταση της «Εφ. Συν.» να αφηγηθεί το τι και πώς των ελληνικών «Κλασσικών Εικονογραφημένων». Πριν, να προσθέσω ότι εκτός του ενθουσιασμού που προκάλεσε η έκδοσή τους στην ελληνική υπήρξαν και κάποιες αντιδράσεις, κυρίως για την αμερικανική προέλευσή τους, αντιδράσεις οι οποίες ξεπεράστηκαν με την υποδοχή που είχαν. Πολύ περισσότερο όταν προστέθηκαν θέματα από την ελληνική μυθολογία και την ιστορία με τη συνεργασία επιφανών ανθρώπων της τέχνης, με επικεφαλής τον ποιητή και μεταφραστή Βασίλη Ρώτα, στους οποίους αναφέρεται ο κ. Πεχλιβανίδης, του οποίου ακολουθεί η αφήγηση:

 

«Η οικογένεια Πεχλιβανίδη, μητέρα με πέντε παιδιά πρόσφυγες, το 1922 από την Αττάλεια της Μικράς Ασίας με πρώτο σταθμό την Ερμιόνη, έφτασαν στην Αθήνα δυο χρόνια αργότερα και βιοπορίστηκαν με διάφορες εργασίες. Με επιχειρηματική αφετηρία ένα καροτσάκι με κάλτσες και άλλα είδη ένδυσης στην οδό Αθηνάς, επεξέτειναν την εμπορική τους δραστηριότητα περιοδεύοντας σε κοντινές πόλεις και χωριά της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου.

 

»Το 1927 ήταν σταθμός για την οικογένεια, όταν τα τρία μεγαλύτερα παιδιά επιχείρησαν το πρώτο τους μεγάλο άλμα και συνεταιρίστηκαν με τον λιθογράφο Γρούνδμαν τυπώνοντας στάμπες στις κάλτσες που ήδη πουλούσαν στην οδό Αθηνάς. Οι δουλειές πήγαν πολύ καλά, οπότε οι εκτυπώσεις από τις κάλτσες πέρασαν στο χαρτί, αφίσες, ετικέτες, ρεκλάμες, αξίες, βιβλία. Η “έδρα” της επιχείρησης από το καρότσι της οδού Αθηνάς μεταφέρεται στην οδό Μιλτιάδου 7, με την αξιοποίηση των εγκαταστάσεων του προϋπάρχοντος λιθογραφείου Γρούνδμαν που περιήλθαν εξ ολοκλήρου στην ιδιοκτησία των αδελφών Μιχάλη, Γιώργου και Κώστα Πεχλιβανίδη. Το πρώτο μεγάλο άλμα των αδελφών ολοκληρώθηκε με την εισαγωγή του συστήματος offset που αντικατέστησε την πιο αργή και περιορισμένης ταχύτητας τυπογραφία.

 

»Το επόμενο μεγάλο βήμα των αδελφών ήταν στις εικονογραφημένες πολύχρονες εκδόσεις για παιδιά προσχολικής και μεγαλύτερης ηλικίας, δυνατότητα που παρείχε με ευκολία το σύστημα offset. Η μερίδα του λέοντος ανήκε στην αγαπημένη μας θεία Λένα. Για όσους δεν γνώρισαν την εποχή, αναφέρομαι στα δημοφιλή παραμύθια της Αντιγόνης Μεταξά. Για τα παιδιά μικρής ηλικίας, ξεχώρισαν από την αρχή οι πολύχρωμες σειρές όπως τα “Χρυσά βιβλία”, με τα γνωστά παραμύθια από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο, όπως τα “Μεγάλα Πολύχρωμα” με ιστοριούλες για ζωάκια και κατοικίδια. Ακόμα εκδόθηκαν και τα “Μικρά Πολύχρωμα” με διασκεδαστικές εικόνες και έμμετρα τετράστιχα του φημισμένου εκείνη την εποχή ζωγράφου Doris.

 

»Στον κύκλο της εκδοτικής δραστηριότητες του οίκου Πεχλιβανίδη, εκτός από τα περιοδικά περιελήφθησαν και βιβλία για παιδιά από την κλασική παγκόσμια λογοτεχνία, ενώ εξέχουσα θέση κατείχε ο Τάκης Λάππας, συγγραφέας βιβλίων της περιόδου 1821. Να προσθέσω και τις εκδοτικές σειρές επιστημονικού χαρακτήρα για παιδιά που και αυτές με τη σειρά τους είχαν μεγάλο ενδιαφέρον. Εκείνο που δεν αφορούσε τα παιδιά, αλλά αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους μεγάλους ήταν το πρωτοεμφανιζόμενο στην Ελλάδα αστυνομικό μυθιστόρημα και μιλάμε για τη γνωστή σειρά αστυνομικής λογοτεχνίας του Γιάννη Μαρή».

 

 

 

 

Και πάμε στα «Κλασσικά Εικονογραφημένα»:

 

«Στις αρχές του 1950 ο Μιχάλης, ο μεγαλύτερος των τριών αδελφών, σε ένα ταξίδι του στην Αμερική, στις προθήκες των αμερικάνικων περίπτερων “έκανε τη γνωριμία” με τα “Κλασσικά Εικονογραφημένα”. Οι εκδόσεις ανήκαν στον οίκο Γκίλμπερτον, στο τιμόνι της οποίας βρισκόταν ο Αμερικανοεβραίος Άλμπερτ Κάντερ. Ιδέα του τελευταίου ήταν τα εικονογραφημένα να αποκτήσουν ουσία προβάλλοντας έργα από την κλασική λογοτεχνία. Αποτέλεσμα της συνεργασίας του με τους αδελφούς Πεχλιβανίδη ήταν τον Μάρτιο του 1951 η Ελλάδα να βρίσκεται μεταξύ των πρώτων ευρωπαϊκών χωρών που εξέδωσαν τα πρώτα “Κλασσικά Εικονογραφημένα”. Μεταξύ των έργων που κυκλοφόρησαν στη γλώσσα μας όπως “Οι Άθλιοι” (το πρώτο που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα), “Όλιβερ Τουίστ”, “Η καλύβα του Μπάρμπα Θωμά”, “Η νήσος των θησαυρών”... Ακολούθησαν με μεγάλη επιτυχία πολλά γνωστά έργα της αμερικανικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας.

 

»Τα “Κλασσικά Εικονογραφημένα” είχαν φανατικό αναγνωστικό κοινό. Δεν αγαπήθηκαν μόνο από παιδιά και εφήβους αλλά γοήτευσαν και τους ενήλικες, και αποτέλεσαν στη μετεμφυλιακή Ελλάδα σημείο αναφοράς για πολλές γενιές. Η επιτυχία σε αριθμούς φαίνεται από το ύψος του τιράζ, που ξεπέρασε τα 250.000 αντίτυπα το τεύχος».

 

 

 

 

Περνάμε στα ελληνικά «Κλασσικά»:

 

«Σημαντικός σταθμός στη διαδρομή μας ήταν και η έκδοση τευχών με θέματα από την ελληνική ιστορία και μυθολογία. Έχει ίσως ενδιαφέρον να ανατρέξουμε στους λόγους που οι εκδόσεις μας κατευθύνθηκαν σε ελληνικά θέματα. Πρώτος διδάξας ο πολυμήχανος Άλμπερτ Κάντερ, που θεωρούσε την ελληνική ιστορία ιδιαίτερα πλούσια σε θεματολογία και μας παρακαλούσε να ασχοληθούμε. Επιπλέον κίνητρο ήταν η διόρθωση των ανακριβειών που εντοπίστηκαν σε αμερικανικές εκδόσεις ελληνικών θεμάτων. Τέτοιο παράδειγμα ήταν η “Ιλιάδα”. Σημειώνεται ακόμα ότι οι (αμερικανικές) διαφοροποιήσεις δεν περιορίζονταν μόνο στους διαλόγους του κειμένου αλλά και στην εικονογράφηση. Τέλος, μπορούμε να προσθέσουμε και έναν επιπλέον λόγο που δεν ήταν άλλος από τη συγκίνηση που προκαλούσαν τα θέματα της ιστορίας μας που προσέλκυαν ιδιαίτερα το ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

 

»Προς τούτο, το 1952 και 1953 πρωτοκυκλοφόρησαν τεύχη αφιερωμένα σε ήρωες του 1821, όπως ο “Κολοκοτρώνης” του Βασίλη Ρώτα, “Το Χάνι της Γραβιάς”, “Κανάρης ο Πυρπολητής”, ο “Αθανάσιος Διάκος”, ο “Ρήγας Βελεστινλής” {Φεραίος), ενώ δεν παραλείφθηκε η θεματολογία από τα χρόνια του Βυζαντίου και άλλων περιόδων. Στους διακεκριμένους κειμενογράφους συγκαταλέγονται ο Βασίλης Ρώτας (υπεύθυνος για πολύ μεγάλο μέρος των κειμένων), η Γεωργία Δεληγιάννη – Αναστασιάδη, η Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη, ενώ το σχεδιαστικό μέρος ανέλαβαν σημαντικοί ζωγράφοι, όπως ο Κώστας Γραμματόπουλος (γνωστός από το Αναγνωστικό του Δημοτικού), ο Βασίλης Ζήσης, ο Γεώργιος Βακαλό, ο Νίκος Νομικός, ο Παύλος Βαλασάκης, ο Τάκης Κατσουλίδης, ο Μέντης Μποστατζόγλου (Μποστ) και άλλοι.

 

 

Ο Βασίλης Ρώτας ήταν υπεύθυνος για πολύ μεγάλο κομμάτι των κειμένων,

ενώ στο σχεδιαστικό μέρος συνέβαλλε ο Μέντης Μποστατζόγλου (Μποστ)

 

 

»Εκδόθηκαν συνολικά 180 τίτλοι, από τους οποίους 60 περίπου με ελληνικά θέματα. Η πρώτη έκδοση αφορούσε το “Περσέας και Ανδρομέδα”, αλλά πολύ ψηλά στις προτιμήσεις του κοινού βρίσκονταν τα θέματα η σειρά από την αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο και την επανάσταση του 1821. Οι τίτλοι τέλους έπεσαν με το υπ’ αριθμόν 180 τεύχος, κοντά στο τέλος της δεκαετίας του ’60, με το οποίο ολοκληρώθηκε η σειρά των εκδιδομένων για πρώτη φορά “Κλασσικών Εικονογραφημένων”, ενώ ακολούθησαν πολυάριθμες επανεκδόσεις σε τίτλους με μεγάλη ζήτηση, ενώ οι πρώτες εκδόσεις αποτελούν συλλεκτικά αντικείμενα.

 

»Στα ευπώλητα των “Κλασσικών Εικονογραφημένων” συγκαταλέγονται από τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας “Οι Άθλιοι” [που ήταν και το πρώτο που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα], “Η καλύβα του Μπάρμπα Θωμά”, “Ο Ρομπέν των Δασών”, ο “Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος”, “Οι Τρεις Σωματοφύλακες”, “Οι Ιππότες της στρογγυλής Τραπέζης”. Ζήτηση όμως είχαν και οι τίτλοι της αμερικανικής λογοτεχνίας, όπως ο “Μπιλ Χίκοκ”, ο “Μπάφαλο Μπιλ” και άλλοι».

 

 

Παντελής Πεχλιβανίδης

 

 

Από τη δεύτερη γενιά, γιος του δεύτερου εκ των τριών αδελφών, Γεωργίου, ο Παντελής Πεχλιβανίδης σπούδασε Οικονομικά και Διοίκηση Επιχειρήσεων στη Γερμανία, και την ίδια περίοδο απέκτησε εργασιακή εμπειρία σε εκτυπωτικά εργοστάσια και εκδοτικούς οίκους της τότε Δυτικής Γερμανίας. Εργάστηκε στην οικογενειακή επιχείρηση μαζί με τα πρώτα του ξαδέλφια Παντελή και Βάσο ως το 2004. Παράλληλα ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΑΣΟΕΕ) και στο Πανεπιστήμιο Πατρών, του οποίου είναι ομότιμος καθηγητής.

 

 

 

 

Και το σχετικό link...