Η (συναρπαστική) Ιστορία του ανθρώπου [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 16/01/2021]

[ramirez]

Ένα βιβλίο του Ισραηλινού καθηγητή Γιουβάλ Νόα Χαράρι για την Ιστορία του Homo Sapiens μεταφέρεται σε κόμικς με τη συνεργασία του Ντέιβιντ Βαντερμόιλεν σε σχέδια του Ντανιέλ Καζανάβ. Με χιούμορ, ακρίβεια και χωρίς δογματισμούς, οι τρεις τους δημιουργούν ένα εικαστικά ελκυστικό, απολαυστικό έργο εκλαϊκευμένης επιστήμης.

 

 

 

 

Η εκλαΐκευση των επιστημών και η μετάδοση των γνώσεων σε ευρεία τμήματα πληθυσμού αποτελεί μια πολύ δύσκολη διαδικασία που απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες και δεξιότητες. Από τη μια η αναπόφευκτη σύνοψη των θεμάτων που θα περιγράψει αυτός που θα μεταδώσει τη γνώση, και από την άλλη ο τρόπος που θα αξιοποιήσει για να υλοποιήσει το έργο του θα κρίνουν εν πολλοίς το αποτέλεσμα. Καλός επιστήμονας άλλωστε δεν σημαίνει και καλός αφηγητής, και η φράση αυτή ισχύει σίγουρα και με αντίθετη σειρά. Αν ο στόχος είναι η διάχυση της γνώσης και η διάδοση ιδεών σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, η επίτευξή του θα κριθεί από την αποδοχή των ανθρώπων.

 

 

 

 

Σ’ αυτά τα κριτήρια ο Ισραηλινός καθηγητής Ιστορίας Γιούβαλ Νόα Χαράρι έχει πάρει άριστα μέχρι στιγμής καθώς τα βιβλία εκλαΐκευσης της γνώσης που έχει συγγράψει (στα ελληνικά κυκλοφορούν τα «Sapiens: Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου», «Homo Deus: Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος», «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα», όλα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια) έχουν γίνει διεθνή μπεστ σέλερ και τον έχουν καταστήσει μια εμβληματική μορφή στην ιστορική αφήγηση. Μια αφήγηση που δεν μπορεί πλέον να γίνεται με τα παραδοσιακά εργαλεία και τις κλασικές μεθόδους αλλά απαιτεί το μπόλιασμά της με στοιχεία άλλων επιστημών, με χιούμορ, με πολιτική άποψη κ.ά.

 

 

 

 

Στο Sapiens, ο Χαράρι αξιοποίησε αμέτρητα τέτοια στοιχεία για να φιλοτεχνήσει ένα βιβλίο «εθιστικό» στην ανάγνωση που δεν μπορείς να το αφήσεις καθώς συνεχώς θέλεις να μάθεις κι άλλες λεπτομέρειες από την ιστορία του ανθρώπου πάνω στη Γη. Η περιγραφή στο εξώφυλλό του μπορεί να ακούγεται υπερβολική αλλά είναι ακριβής: «Μια σαρωτική ιστορία του πολιτισμού από την καταγωγή των ειδών μέχρι τους υπερανθρώπους, γεμάτη απροσδόκητα δεδομένα, αιρετικές σκέψεις, παράξενες θεωρίες και συγκλονιστικές αφηγήσεις». Αυτή η αφήγηση που ήταν ήδη άκρως επιτυχημένη, κάτι που αποδεικνύεται από τη μετάφραση του βιβλίου σε εξήντα γλώσσες, από τις συνεχείς επανεκδόσεις (16 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως) κι από τις συζητήσεις που προκάλεσε και εξακολουθεί να προκαλεί, βρίσκει τώρα και την εκδοχή της στη μορφή των κόμικς.

 

 

 

 

Για να επιτευχθεί αυτή η μεταφορά, ο Χαράρι συνεργάστηκε με τον συγγραφέα και σεναριογράφο Ντέιβιντ Βαντερμόιλεν ενώ συμμετέχοντας και στο έργο της διασκευής, τα σχέδια ανέλαβε ο Ντέιβιντ Καζανάβ, γνωστός στους αναγνώστες κόμικς από έργα όπως η μεταφορά του «Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» του Χρόνη Μίσσιου και δεκάδες ακόμη βιβλία σε σενάρια άλλων συγγραφέων. Ο πρώτος τόμος της κόμικς διασκευής του «Sapiens» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια, μετάφραση: Μιχάλης Λαλιώτης, 250 σελίδες) φέρει τον υπότιτλο «Η γέννηση του ανθρώπου» και πιάνει την Ιστορία από το Μπιγκ Μπανγκ μέχρι περίπου το 10.000 π.Χ. Δεν πρόκειται όμως σε καμιά περίπτωση για μια γραμμική αφήγηση της Ιστορίας με αυστηρή χρονολογική σειρά, περιοδολογήσεις, ιστορικά ορόσημα κ.λ.π., αλλά για μια συναρπαστική και πολυδαίδαλη διαδρομή που είναι διανθισμένη με χιούμορ, συνεχείς παρακάμψεις, έξυπνους αναχρονισμούς.

 

 

 

 

Σύμφωνα με τον πρόλογο του βιβλίου: «Πριν από περίπου 14 δισεκατομμύρια χρόνια, από ένα φαινόμενο που είναι γνωστό ως η Μεγάλη Έκρηξη, γεννήθηκαν η ύλη, η ενέργεια, ο χρόνος και ο χώρος. Η ιστορία αυτών των θεμελιωδών χαρακτηριστικών του σύμπαντος ονομάζεται Φυσική. Περίπου 300.000 χρόνια μετά την εμφάνισή τους, η ύλη και η ενέργεια άρχισαν να συγχωνεύονται δημιουργώντας σύνθετες δομές που ονομάζονται άτομα. Στη συνέχεια τα άτομα αυτά άρχισαν να συνδυάζονται σχηματίζοντας μόρια. Η ιστορία των ατόμων, των μορίων και των αλληλεπιδράσεών τους ονομάζεται Χημεία. Πριν από περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια σε έναν πλανήτη που ονομάζεται Γη, ορισμένα μόρια συνδυάστηκαν με τέτοιον τρόπο ώστε να σχηματίσουν μεγάλες και περίπλοκες δομές που τις αποκαλούμε οργανισμούς. Η ιστορία των οργανισμών ονομάζεται Βιολογία. Κι έπειτα, πριν από περίπου 70.000 χρόνια, ένα ιδιαίτερο είδος οργανισμών – οι άνθρωποι – άρχισαν να σχηματίζουν ακόμα πιο περίπλοκες δομές τις οποίες αποκαλούμε πολιτισμούς. Η εξέλιξη αυτών των ανθρώπινων πολιτισμών ονομάζεται Ιστορία».

 

 

 

 

Την εξέλιξη των ανθρώπινων πολιτισμών λοιπόν περιγράφει με έναν εντελώς ιδιότυπο και πνευματώδη τρόπο το «Sapiens». Χρησιμοποιώντας στοιχεία από τις φυσικές επιστήμες, τη Χημεία, τη Βιολογία, τη Φυσική, από τις ανθρωπιστικές επιστήμες, την Ανθρωπολογία, την Κοινωνιολογία, την Αρχαιολογία, την Παλαιοντολογία, τη Θεολογία, από κάθε επιστήμη που σε συνδυασμό με τις άλλες μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση της επικράτησης του ανθρώπου ως κορυφαίας μονάδας της τροφικής αλυσίδας, της διαμόρφωσης των κοινωνικών δομών των συλλογικοτήτων του, της πορείας του στον χώρο και τον χρόνο.

 

 

 

 

Μια τέτοια απόπειρα για τη χαρτογράφηση και την ερμηνεία της διαδρομής του ανθρώπου στη Γη θα μπορούσε να γίνει – και έχει γίνει πολλές φορές από άλλους συγγραφείς και επιστήμονες – με πιο παραδοσιακά εργαλεία και στηριγμένη σε ακαδημαϊκά πρότυπα και στερεότυπα, με κεφάλαια που ακολουθούν παραδεδεγμένες και διακριτές ιστορικές και χρονικές περιόδους κ.λ.π. Είναι πρόδηλο ότι ο Χαράρι δεν ενδιαφερόταν για κάτι τέτοιο, γεγονός που πιθανώς επιβεβαιώνεται και από την απόφασή του να προχωρήσει στη συνεργασία του με καλλιτέχνες ώστε να συνδιαμορφώσει μια διαφορετική εκδοχή του ίδιου του έργου του. Αυτό που τον ενδιέφερε – και επιτυγχάνεται πλήρως – είναι να προσφέρει μια εικονογραφημένη εκδοχή στην οποία η εικόνα, όπως πάντα συμβαίνει στην τόσο ιδιαίτερη γλώσσα και φόρμα των κόμικς, να λειτουργεί συνδυασμένη με το κείμενο με πολλαπλασιαστικό τρόπο και παράλληλα να πλάσει ένα οιονεί μυθιστόρημα με πλοκή, πρωταγωνιστές, δεύτερους ρόλους, διαλόγους. Θέτει στον ρόλο του αφηγητή τον εαυτό του και δίπλα του τοποθετεί μια καθηγήτρια Βιολογίας, έναν επικοινωνιολόγο, μια αστυνομικό, μια δημοσιογράφο, έναν δικηγόρο και άλλα φανταστικά πρόσωπα με πιο σημαντικό από αυτά ένα μικρό κορίτσι, τη Ζωή, με την οποία συνομιλεί σε όλη την έκταση του βιβλίου, προσπαθώντας να απαντήσει στις ερωτήσεις της και να λύσει τις απορίες της για κάθε θέμα, όσο δύσκολο κι αν ακούγεται αυτό. Έχοντας πάντα την ειλικρίνεια να δηλώσει την αδυναμία του ή να καταθέσει την αμηχανία του όταν η επιστήμη δεν είναι σε θέση να δώσει απαντήσεις και παρουσιάζοντας όλες τις αντίθετες απόψεις όταν το θέμα έχει δύο ή περισσότερες όψεις. «Στην επιστήμη είναι καλύτερα να παραδέχεσαι ότι δεν γνωρίζεις παρά να επινοείς φανταστικές ιστορίες», επισημαίνει χαρακτηριστικά.

 

 

 

 

Αυτή η σαγηνευτική δομή και διάρθρωση της αφήγησης βρίσκει την ιδανική της εικονογραφική έκφραση στα σχέδια του Καζανάβ, που καταφέρνει να αναπληρώσει την αναπόφευκτη απώλεια του λόγου κατά τη μεταφορά ενός βιβλίου κειμένων σε κόμικς με χιούμορ και ευφυή τεχνάσματα. Το πιο επιτυχημένο από αυτά είναι οι αμέτρητες αναφορές σε έργα από την Ιστορία της Τέχνης και τη μαζική κουλτούρα. Έτσι, για παράδειγμα, η Θεωρία της Αντικατάστασης περιγράφεται με τη βοήθεια του «American Gothic» του Γκραντ Γουντ, με πίνακες του Χόπερ, του Μαγκρίτ και του Μπέκλιν, με τη φωτογραφία των Αμερικανών στρατιωτών στην Ιβοζίμα. Λίγο παρακάτω συνυπάρχουν η «Γκερνίκα» του Πικάσο, το Άγαλμα της Ελευθερίας που χαιρετά ναζιστικά, η «Εκδίωξη των Πρωτοπλάστων» του Μαζάτσιο και ο Καρλ Μαρξ δίπλα σε εικόνες από τον «Πλανήτη των Πιθήκων» και τον «Περιπλανώμενο πάνω από τη Θάλασσα της Ομίχλης» του ρομαντικού ζωγράφου Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ, αλλά και τον Τσάρλι Τσάπλιν από τους «Μοντέρνους Καιρούς».

 

 

 

 

Και φυσικά δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι υπερήρωες όπως η Lady Justice σε μονομαχία με τον Captain Dollar, η Liberty Mary-Ann εναντίον του Iron Kaiser, ο Skyman με το μάτι του Θεού, ο κακός The Corp με κάπα, γραβάτα και χαρτοφύλακα, ο Lionman με το σήμα της Πεζό. Τέτοιες αναφορές δίνουν την ευκαιρία στους Χαράρι, Βαντερμόιλεν και Καζανάβ να προβούν σε μια πολιτική κριτική και σε έναν, έστω και έμμεσο, εύστοχο πολιτικό σχολιασμό της μεθοδολογίας της Ιστορίας και της Ιστοριογραφίας. Κάνοντας το βιβλίο τους ακόμα πιο ζωντανό και ελκυστικό καθώς γίνονται διαρκώς όλο και πιο προφανείς οι παραλληλισμοί του παρελθόντος με το παρόν, οι ίδιες μέθοδοι που επιλέγουν οι οικονομικές, θρησκευτικές και πολιτικές εξουσίες για να επικρατήσουν αλλά και οι ίδιοι αγώνες που δίνουν οι καταπιεσμένοι κάθε εποχής και περιοχής. Όπως αναρωτιέται και μια από τις υπερηρωίδες του βιβλίου: «Ένα σημαντικό μέρος της ανθρώπινης ιστορίας έχει να κάνει με ένα μεγάλο ερώτημα… Πώς πείθεις εκατομμύρια ανθρώπους να πιστέψουν μια συγκεκριμένη ιστορία σχετικά με ένα θεό, ένα έθνος ή μια εταιρεία περιορισμένης ευθύνης;». Η προσπάθεια του Χαράρι, του Βαντερμόιλεν και του Καζανάβ είναι να πείσουν τον αναγνώστη να μην πείθεται από θεούς, έθνη και εταιρείες αλλά να αναζητά τη γνώση.

 

 

 

 

 

 

Και το σχετικό link...

[Γουλβι]

Εκλαϊκευμένη επιστήμη?

[thor77]