Το Εγώ, οι Πρωτόπλαστοι και η Δημοκρατία εις σάρκα μίαν [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 27/01/2019]

[leonidio]

Το Εγώ, οι Πρωτόπλαστοι και η Δημοκρατία εις σάρκα μίαν

 

 

Συντάκτης: Γιάννης Κουκουλάς

 

Στο προηγούμενο τεύχος αναφερθήκαμε στη βασική, ανατρεπτική συνταγή της σειράς «Krazy Kat» (1913-1944) του George Herriman (1880-1944) με πρωταγωνίστρια μια καλή μαύρη γάτα που παρουσιαζόταν πότε ως αρσενική και πότε ως θηλυκή, ερωτευμένη με έναν κακό λευκό ποντικό και προστατευόμενη ενός σκύλου αστυνομικού.

 

Στο δεύτερο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος θα ασχοληθούμε με τις πολιτικές, ψυχαναλυτικές και θρησκευτικές ερμηνείες που έχουν κατά καιρούς δοθεί στο «καλύτερο κόμικς της Ιστορίας» κατά το περιοδικό «The Comics Journal» καθώς και με τα εικαστικά εργαλεία που χρησιμοποίησε ο δημιουργός του σε άμεση συνομιλία με τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του.

 

Αν στη σειρά «Krazy Kat» το βασικό μοτίβο ήταν η ανατροπή των θεματικών, αφηγηματικών και σχεδιαστικών στερεοτύπων και συμβάσεων με όχημα την, σε πρώτο επίπεδο, διαρκή επανάληψη ενός προαναγγελθέντος και αναμενόμενου «τέλους» (το ποντίκι ρίχνει ένα τούβλο στη γάτα, αυτή το εκλαμβάνει ως απόδειξη αγάπης, ο σκύλος συλλαμβάνει το ποντίκι), οι βαθύτερες ερμηνείες και προεκτάσεις που έχουν κατά καιρούς προταθεί είναι πολυεπίπεδες και έχουν γίνει αντικείμενο πολλών ερευνών και μελετών τα τελευταία χρόνια.

 

Κατά τον Franklin Rosemont, «μαζί με το ερώτημα “Τι είναι η αλήθεια;”, το ερώτημα “Ποια είναι η Krazy Kat;” είναι το πιο περίπλοκο στα χρονικά της φιλοσοφίας». Παρά την προφανή υπερβολή, η ευφυής διατύπωση του Rosemont, συνοψίζει το δυσερμήνευτο του περιεχομένου αυτής της μοναδικής σειράς.

 

 

Μία από τις ερμηνείες που έχουν δοθεί ανήκει στον Adam Gopnik και είναι θεολογικού τύπου. Κατά τον Gopnik, το Coconino, ο άχρονος και πέρα από γεωγραφικές και ιστορικές δεσμεύσεις τόπος όπου διαβιούν τα πρόσωπα του δράματος («μεταϊστορικός τόπος» κατά τον David Carrier), παραπέμπει στον Παράδεισο. Αλλά σε έναν Παράδεισο στον οποίο δεν συνέβη ποτέ το προπατορικό αμάρτημα κι έτσι όλα συνεχίζονται σε ένα αέναο παρόν. Η αμφισεξουαλική και αμφίφυλη Krazy Kat ενσαρκώνει τον Αδάμ και την Εύα εις σάρκα μίαν, το λευκό αρσενικό ποντίκι είναι το φίδι και ο σκύλος – αστυνομικός είναι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ.

 

Υπό μια τέτοια οπτική, το τούβλο που τρώει η γάτα διαρκώς στο κεφάλι θα μπορούσε να είναι το μήλο. Η γάτα όμως ποτέ δεν «σηκώνει το γάντι», δεν υποκύπτει στον πειρασμό της εκδικητικότητας και δέχεται αδιαμαρτύρητα ή μάλλον ηδονικά, τα χτυπήματα. Αυτή η αθωότητα της γάτας είναι που ώθησε τον Gilbert Seldes να την παρομοιάσει με τον Δον Κιχώτη αλλά και με στοιχεία του Πάρσιφαλ.

 

Πολιτική είναι η ερμηνεία του e. e. cummings που χαρακτήριζε τη σειρά ως ένα «μετεωρικό μπουρλέσκο μελόδραμα για τη δημοκρατία». Μια τέτοια ερμηνεία εδράζεται στον παραλληλισμό της Krazy Kat με τη φιλελεύθερη δημοκρατία, του ποντικού με την αναρχία και του σκύλου με τον φασισμό και την εξουσία. Με όρους φροϋδικής ψυχανάλυσης, ωστόσο, η γάτα αντιπροσωπεύει το Εγώ, το ποντίκι είναι το Εκείνο και ο Σκύλος το Υπερεγώ. Οι έννοιες αυτές, όμως, αφορούν στοιχεία ταυτότητας ενός προσώπου, κάθε μεμονωμένου ανθρώπου.

 

Στην περίπτωση των χαρακτήρων του Herriman, που φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα επηρεασμένος από την ψυχανάλυση, την ερμηνεία των ονείρων και την έρευνα του ανθρώπινου ψυχισμού στο σύνολο του έργου του, το πρόσωπο αυτό τριχοτομείται, οδηγώντας στην υποψία ότι η γάτα, το ποντίκι και ο σκύλος θα μπορούσαν να αποτελούν τις υποστασιοποιημένες εκφράσεις των τριών εννοιών που στην πραγματικότητα εμπεριέχονται σε έναν και μοναδικό άνθρωπο.

 

 

Ολες αυτές οι υποθέσεις είναι που κατέστησαν τη σειρά «Krazy Kat» τόσο δημοφιλή σε κύκλους διανοουμένων και καλλιτεχνών όπως ο Φρανκ Κάπρα, η Γερτρούδη Στάιν, ο Τζακ Κέρουακ, ο Βίλεμ Ντε Κούνινγκ, o Αρτ Σπίγκελμαν κ.ά. Επαιξε ρόλο, όμως, και το εικαστικό περιεχόμενο. Ο Herriman, τα πρώτα τουλάχιστον χρόνια, υπήρξε συχνά εξπρεσιονιστής, χρησιμοποιώντας πολύ το μαύρο χρώμα και τις παραμορφώσεις προσώπων και τοπίων ανάλογα με την ψυχική διάθεση των πρωταγωνιστών του.

 

Τα στροβιλιζόμενα αντικείμενα, τα μεταβλητά backgrounds και οι υπό διαρκή μεταμόρφωση χώροι τον συνδέουν σίγουρα με τις εξελίξεις στον σουρεαλισμό, ενώ τα αντισυμβατικά σενάρια, συνδυασμένα με ένα πικρό χιούμορ, τον έχουν συσχετίσει με τον πρώιμο ντανταϊσμό. Είναι βέβαιο επίσης ότι ο Herriman ήταν γνώστης και θαυμαστής των ιαπωνικών χαρακτικών και συχνά στα έργα του αξιοποιούσε εικόνες και τεχνικές τους με έμφαση στα έργα του Hokusai και τις όψεις του όρους Φουτζιγιάμα.

 

Από την άλλη, η επιλογή του να περνά μεγάλο μέρος της ζωής του στις ερήμους των νοτιοδυτικών πολιτειών και να επισκέπτεται συχνά το Μεξικό δεν είναι άσχετη με τα μοτίβα από τα παραδοσιακά έργα λαϊκών χειροτεχνημάτων που χρησιμοποιούσε αλλά και από τους απίστευτους γεωμορφολογικούς σχηματισμούς που αποτύπωνε στα δικά του έργα. Στοιχείο που παραπλάνησε ακόμα και τον Ουμπέρτο Εκο όταν με βάση αυτούς τους βράχους, τους κάκτους και τα φαράγγια χαρακτήρισε εξωπραγματικά τα τοπία του Herriman, ενώ κατ’ ουσίαν ήταν αυτά που έβλεπε στα μέρη που επισκεπτόταν.

 

Προς τα τέλη της ζωής του, επέλεξε να εκμεταλλευτεί περισσότερο τα χρώματα, συνθέτοντας πιο φωτεινές σελίδες που συχνά έφερναν στον νου τα ορθογώνια πλαίσια του Mondrian, ενώ η εμμονή του με τα γεωμετρικά παιχνίδια, τις σπείρες, τους ομόκεντρους κύκλους κ.λπ. θυμίζει την op art πολύ πριν αυτή καθιερωθεί, αποκτήσει όνομα και βασικούς εκπροσώπους.

 

Η τελευταία ιστορία της σειράς «Krazy Kat» δημοσιεύτηκε στις 25 Ιουνίου του 1944

 

Ο George Gerriman, φιλόζωος και χορτοφάγος όπως αναφέρουν οι βιογράφοι του, συνέχισε τη σειρά «Krazy Kat» με θαυμαστή συνέπεια μέχρι τον θάνατό του, το 1944, σε ηλικία 64 ετών και αφού τα τελευταία χρόνια ζούσε απομονωμένος από τους ανθρώπους, παρέα με πολλές γάτες και σκύλους. Στην τελευταία του ιστορία που δημοσιεύτηκε στις 25 Ιουνίου του 1944, η γάτα δείχνει να πνίγεται σε μια μικρή λιμνούλα.

 

Ο σκύλος προσπαθεί να τη σώσει, αλλά δεν διευκρινίζεται αν τα καταφέρνει. Είναι μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις που το ποντίκι κοιτά απορημένο τον σκύλο να μεταφέρει την αναίσθητη (ή νεκρή;) γάτα και δεν της πετά ένα τούβλο στο κεφάλι.

 

Πηγή