Η γάτα που ανέτρεψε όλα τα στερεότυπα [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 20/01/2019]

[leonidio]

Η γάτα που ανέτρεψε όλα τα στερεότυπα

 

 

Συντάκτης: Γιάννης Κουκουλάς

 

Το 1999, το περιοδικό-βίβλος στην κριτική και θεωρία των κόμικς, The Comics Journal, ανακήρυξε τη σειρά Krazy Kat τη σπουδαιότερη όλων των εποχών. Οχι άδικα. Το αξέχαστο έργο του George Herriman ήταν πρωτοποριακό σε πολλούς τομείς. Και πάνω απ’ όλα, στις ανατροπές των καθιερωμένων αντιλήψεων και την κατάργηση των συμβάσεων

 

Μια μαύρη γάτα είναι ερωτευμένη με ένα λευκό αρσενικό ποντίκι. Το ποντίκι μισεί θανάσιμα τη γάτα και της εκτοξεύει ένα τούβλο στο κεφάλι σε κάθε ευκαιρία. Η γάτα λατρεύει την πράξη αυτή και την επιζητά. Και ένας σκύλος-αστυνομικός προσπαθεί να την προστατέψει κλείνοντας το ποντίκι στη φυλακή.

 

Αυτό ήταν το βασικό θεματικό μοτίβο της σειράς «Krazy Kat» του George Herriman, μιας εμβληματικής και αξεπέραστα επιδραστικής σειράς που φιγουράρει στις κορυφαίες θέσεις κάθε λίστας με τα καλύτερα κόμικς της Ιστορίας. Φέτος συμπληρώνονται 75 χρόνια από τον θάνατο του δημιουργού της και με την αφορμή αυτή, αξίζει να ανατρέξουμε σε ορισμένες από τις ιδιαιτερότητες του magnum opus της καριέρας του.

 

Ο George Herriman

 

Ο Herriman γεννήθηκε το 1880 στη Νέα Ορλεάνη, καταγεγραμμένος ως κρεολός μιγάς και έχοντας μια πολυεθνική οικογενειακή καταγωγή. Από νεαρή ηλικία ξεκίνησε να εργάζεται ως σκιτσογράφος και δημιουργός κόμικς έχοντας στο ενεργητικό του ορισμένες σημαντικές αλλά βραχύβιες σειρές, όπως οι «Professor Otto and his Auto», «Acrobatic Archie», «Major Ozone’s Fresh Air Crusade» κ.ά. Από το 1910 και αφού πρώτα είχε ζήσει στο Λος Αντζελες και στη συνέχεια στη Νέα Υόρκη, ξεκίνησε το «The Dingbat Family», μια ηθογραφική χιουμοριστική σειρά για τις περιπέτειες του ενδοοικογενειακού βίου.

 

Στις 26 Ιουλίου του 1910, στο κάτω μέρος του στριπ εμφανίστηκαν σε μια παράλληλη ιστορία με αυτήν που εξελισσόταν στο διαμέρισμα της οικογένειας Dingbat, μια μικροσκοπική μαύρη γατούλα και ένα λευκό ποντικάκι.

 

Και εκεί που η λογική και οι νόμοι της φύσης θα επέβαλλαν τη νίκη του ισχυρότερου, δηλαδή την εξόντωση του ποντικού με συνοπτικές διαδικασίες και τη θριαμβευτική επίδειξη του πτώματός του από τη γάτα, συνέβη το αναπάντεχο: το ποντίκι, αντί να υποχωρήσει, εκσφενδόνισε με δύναμη στο κεφάλι της γάτας ένα αντικείμενο πριν χαθεί από το πλάνο και αφήνοντας την εμβρόντητη γάτα να συλλογίζεται με απορία αυτό που έπαθε.

 

 

Αυτό το μοτίβο επανήλθε αρκετές φορές, με διάφορα αντικείμενα να καταλήγουν στο κεφάλι της γάτας για τα επόμενα τρία χρόνια. Εν τω μεταξύ, η παράλληλη ιστορία του κάτω μέρους με τη γάτα και το ποντίκι άρχισε να μεγαλώνει σε διαστάσεις και να κερδίζει όλο και περισσότερο χώρο από την οικογένεια Dingbat. Κάποια στιγμή, μάλιστα, η κάτω σειρά πλαισιώθηκε και διαχωρίστηκε πλήρως ενώ από τις 28 Οκτωβρίου του 1913 απέκτησε την πλήρη αυτονομία της και τον δικό της τίτλο: «Krazy Kat».

 

Αυτή η σειρά έμελλε να γίνει μια από τις μακροβιότερες στην ιστορία των κόμικς, δημιουργημένη μόνο από έναν καλλιτέχνη και τα ζωάκια που συμμετείχαν σε αυτήν συντρόφευσαν τον George Herriman μέχρι το τέλος της ζωής του, στις 25 Απριλίου του 1944.

 

Στο διάστημα αυτό οι ανατροπές των στερεοτύπων υπήρξαν συνεχείς και οι έως τότε θεματικές και σχεδιαστικές συμβάσεις κατέρρευσαν στις σελίδες ενός ασπρόμαυρου και εν συνεχεία έγχρωμου κόμικς. Κατ' αρχάς και μόνο το χρώμα των τριών βασικών πρωταγωνιστών αποτελούσε μια τολμηρή παρέκβαση από τα καθιερωμένα

 

Η γάτα ήταν μαύρη και ήταν καλή. Το ποντίκι ήταν λευκό και ενσάρκωνε το κακό. Αυτή η λεπτομέρεια δεν ήταν καθόλου τεχνική ούτε τυχαία. Σε μια από τις προηγούμενες σειρές του Herriman, στο «Musical Mose», ο κεντρικός χαρακτήρας ήταν επίσης μαύρος και απόλυτα καλός και αγαθός σε μια περίοδο (αρχές του εικοστού αιώνα) που το φυλετικό ζήτημα προκαλούσε συνεχείς εντάσεις, ο μαύρος πληθυσμός δεν είχε κατορθώσει να κατακτήσει πλήρη κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα και ο ρατσισμός αποτελούσε δεδομένη κατάσταση στο μεγαλύτερο τμήμα των ΗΠΑ και ειδικότερα στον αμερικανικό Νότο.

 

Στις χρωματικές επιλογές του Herriman είναι πιθανό να έπαιξαν σημαντικό ρόλο η δική του μικτή καταγωγή και το σκούρο δέρμα του καθώς και τα παιδικά του χρόνια σε ένα περιβάλλον όπου συμβίωναν μικτοί πληθυσμοί, όπως αυτό της Λουιζιάνα. Οι μαύροι χαρακτήρες στα κόμικς εκείνης της εποχής δεν είχαν σχεδόν ποτέ πρωταγωνιστικούς ρόλους, ήταν κατά κανόνα στερεοτυπικά σχεδιασμένοι και ομοιόμορφοι (πλακουτσωτές μύτες, πυκνά σγουρά μαλλιά, φουσκωτά χείλη και σχεδόν ανύπαρκτα χαρακτηριστικά προσώπου που θα τους διέκριναν από τους υπόλοιπους) και υποδύονταν εύσωμες και γκαφατζούδες γκουβερνάντες, αφελείς εργάτες και αγρότες, άγριους και απολίτιστους ιθαγενείς ή κοινούς εγκληματίες.

Μια μαύρη γάτα, ξαφνικά, άλλαζε τα δεδομένα. Και απέναντί της είχε έναν κακούργο λευκό, έστω και ποντικό.

 

Από την άλλη, ανατρεπτική ήταν και η επιλογή του φύλου. Η γάτα «άλλαζε» φύλο με βάση τις σεναριακές απαιτήσεις. Ποτέ δεν δηλώθηκε από τον δημιουργό της ως θηλυκή ή αρσενική αν και στην κοινή συνείδηση έχει καταγραφεί ως κορίτσι. Ο ίδιος ο Herriman έλεγε πως τον είχε απασχολήσει ιδιαίτερα αυτό το θέμα, αλλά αντιμετώπιζε τη γάτα του σαν ένα αερικό, σαν ξωτικό και «τα ξωτικά δεν έχουν φύλο».

 

 

Ο ποντικός Ignatz, ωστόσο, ήταν ξεκάθαρα αρσενικός, είχε οικογένεια, γυναίκα και παιδιά-ποντικάκια. Και είχε αποκλειστικό στόχο της ζωής του να πληγώσει τη γάτα, να την πονέσει, να την προσβάλει, να την εκδικηθεί για όλα τα δεινά που υπέφεραν οι πρόγονοί του από τις φύσει ποντικοκτόνες γάτες της ιστορίας αυτού του κόσμου. Εστω κι αν η Krazy Kat δεν έφταιγε σε τίποτα. Της πετούσε τούβλα στο κεφάλι με θαυμαστή συνέπεια και συχνότητα.

 

Και η γάτα ένιωθε τότε την καρδιά της να χτυπά ακόμη δυνατότερα: «Αχ, γιατί δεν έχω δυο κεφάλια ώστε να τρώω δυο τούβλα», μονολογούσε. Κάπου τότε εμφανιζόταν ο προστάτης της, ένας θηριώδης σκύλος-αστυνομικός, φυσικά αρσενικός, με ένα ευμέγεθες κλομπ στο χέρι. Ο Offica Pup, κρυφά ερωτευμένος με τη γάτα, έπαιρνε τον Ignatz στο κυνήγι, τον συλλάμβανε και τον οδηγούσε στη φυλακή, από την οποία η απόδραση ήταν το πιο εύκολο πράγμα ώστε η ιστορία να επαναλαμβάνεται στο διηνεκές, χωρίς κανείς από τους χαρακτήρες να μπορεί να απεμπλακεί από την παρά φύση συμπεριφορά που του χάρισε ο δημιουργός του.

 

Σε μια σειρά που το ψυχολογικό προφίλ των χαρακτήρων μπορεί να ερμηνευτεί ιδανικά με φροϋδικούς όρους, οι θρησκευτικές συμπαραδηλώσεις είναι εντυπωσιακές, ενώ τα σχεδιαστικά στιλ του Herriman, από τον πρώιμο σκοτεινό εξπρεσιονισμό μέχρι τον ολλανδικό νεοπλαστικισμό, συνέθεταν ένα πανέμορφο μωσαϊκό-μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης. Σε όλα αυτά θα αναφερθούμε στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος, στο επόμενο τεύχος.

 

Πηγή